Bollenstreek steeds meer 'verscheurd'
Laatste weidegronden veranderen geleidelijk in steppe-achtig landschap
ZATERDAG 26 SEPTEMBER 1987
EXTRA
PAGINA 29
Het 'scheuren' van grasland
(zoals dat in ambtelijk jargon
heet) neemt hand over hand
toe. De bollenstreek dreigt
daarmee volgens
milieubeschermers kostbaar
landschap te verliezen.
Eeuwenoude grasgebieden
worden omgeploegd tot
bloembollengrond.
Gemeenten in de bollenstreek
steken er nauwelijks een
stokje voor, maar binnen het
ambtelijk apparaat van de
provincie Zuid-Holland rijst het
plan om daaraan binnen
afzienbare tijd paal en perk te
stellen.
door Bart Jungmann
Wat is de waarde van grasland in de
bollenstreek? Menko Wiersema
hoeft over het antwoord niet lang na
te denken: een interessante vegeta
tie en een hoge dichtheid van wei
devogels. Bovendien geeft het wei
delandschap inzicht in de ont
staansgeschiedenis van dit stukje
Nederland. "Die grasgebieden zijn
de oudste in het westelijk deel van
ons land", zo luidt zijn stelling aan
het eind van het gesprek.
Menko Wiersema zit in het Milieu-
overleg Bollenstreek, een van de organi
saties die met zorg er op toezien hoe
grasland wordt omgezet in bollengrond.
Schaarse stukjes groen veranderen in
steppe-achtig landschap waarin slechts
een paar maanden per jaar de bloemen
in bloei staan.
Ontmoedigd door het Europese land
bouwbeleid met zijn superheffing en
melkquota gooien veehouders er in toe
nemende mate het bijltje bij neer. De
vrijgekomen weidegrond wordt ge
schikt gemaakt voor de bloembollen
teelt, een branche met internationale al
lure ('Tulpen aus Holland') waarin nog
wèl perspectief zit.
Daartoe wordt de grond flink door el
kaar geschud: veen- en kleigrond moet
naar beneden, zand mag naar boven. De
ze ontwikkeling heeft vooral in Noord-
Holland haar sporen nagelaten. In een
periode van twee jaar werd ruim 420
hectare grasland omgezet in bollen
grond.
"Maar daar is de bloembollencultuur
van oudsher ook veel omvangrijker dan
in Zuid-Holland", spreekt Hans van der
Zalm namens de Koninklijke Algemene
Vereniging voor de Bloembollencul
tuur. Ter vergelijking: Noord-Holland
telt ruim 9.000 hectare bollengrond,
Zuid-Holland zo'n 2.700 hectare.
Geen bezwaar
Maar in de afgelopen jaren is dat ge
bied eerder groter dan kleiner gewor
den. Wat door de verstedelijking van de
bollenstreek verloren ging, werd gewon
nen langs de eerder geschetste weg. De
ze week nog lieten burgemeester en wet
houders van Sassenheim weten geen be
zwaar te hebben tegen het rigoureuze
omspitten van de Klinkenbergerpolder,
een gebied ten zuiden van het bollen-
dorp en ten westen van Warmond. Te
klein van omvang om dat te bescher
men, zo was de commissie volkshuisves
ting, ruimtelijke ordening en milieube
heer van Sassenheim afgelopen donder
dag eveneens van mening.
De Stichting 'Het Zuidhollands Land
schap' was één van de bezwaarmakers in
deze kwestie. Op de vraag naar het waar
om hanteert voorzitter Polderman de
zelfde argumenten die het Milieu-over
leg Bollenstreek aanvoert: het grasland
schap heeft een natuurwetenschappelij
ke en cultuur-historische waarde. "Maar
in negen van de tien gevallen delft de
natuur toch weer het onderspit", stelt
Polderman tot zijn verdriet vast.
Om dat cultuur-historisch belang aan
te geven gaat Menko Wiersema ver terug
in wat hij de geomorfologische (zeg maar:
bodemkundige) ontstaansgeschiedenis
noemt. Door de eeuwen vóór Christus
heen is in het landschap van de bollen
streek een complex van strandwallen
(oude duinen) en strandvlakten ont
staan. Die vlakten stonden eerst nog in
verbinding met de Noordzee, zoals dat
met De Slufter op Texel nu nog het ge
val is.
De hoger gelegen strandwallen wer
den eerst in cultuur gebracht, de strand
vlakten pas rond 1100. Door de aanleg
van dijken kon de waterhuishouding
van dit moerasachtig gebied enigszins
worden beheerst. De vlakten werden ge
schikt gemaakt voor grasland en daarin
is sinds de twaalfde eeuw eigenlijk wei
nig veranderd. De lage ligging en de ho
ge waterstand maakten tot voor kort ook
geen ander gebruik mogelijk.
Veelzijdig
De bollenstreek kreeg daardoor een
uniek en veelzijdig karakter met de jon
ge duinen langs de kust, de vlakten vol
grasland en de strandwallen die van
noord naar zuid liepen, met daarop dor
pen, buitenhuizen en bollenvelden. De
bollen deden het heel goed op het zand
dat werd afgegraven bij de uitbreiding
van Haarlem en Amsterdam. In de jaren
vijftig werden voor het eerst drogere
strandvlakten geschikt gemaakt voor de
steeds omvangrijker wordende bloem
bollenbranche.
Twintig jaar later werden technieken
ontwikkeld om ook het andere grasland
geschikt te maken voor bollencultuur.
Het ontmoedigende landbouwbeleid
enerzijds en de rek in het bollenbedrijf
anderzijds maakten de theorie aantrek-
kelijk voor de praktijk. Vooral project
ontwikkelaars varen er wel bij, zo is de
indruk van milieubeschermers. Zij
kochten grond goedkoop om het, een
maal omgespoten, weer duur te verko
pen.
Wiersema: "Ons hele geomorfologi
sche archief werd en wordt daardoor ka
potgemaakt. De grond wordt tot een
diepte van zo'n twintig meter helemaal
door elkaar geklutst".
En dat gekluts brengt niet alleen de
flora maar ook de fauna van streek.
Wiersema: "Tussen Den Haag en Zand-
voort bestaat al niet zo veel grasland
'meer, terwijl het op een belangrijke rou-
trekvogels ligt. De polders zijn
een belangrijk voedergebied voor
smienten, ganzen en kieviten. In sommi
ge perioden kun je bijvoorbeeld in de
Hoogeweg-polder bij Noordwijk duizen
den steltlopers tegenkomen. Maar we
zitten zo langzamerhand wel op de
grens. Nu komen ze nog, maar als deze
ontwikkeling doorgaat is Ijet straks afge
lopen".
Eigenlijk pas vrij laat is het besef door
gedrongen dat een uniek deel van de
bollenstreek dreigde te verdwijnen.
Wiersema: "Het is door de jaren heen ei
genlijk een sluimerend proces geweest.
Hier een stukje, daar een stukje. Waar
door we nu vrij plotseling in een sta
dium zitten dat er nog maar zo weinig
Niet gerust
Volgens de bollenkwekers is de nood
nog lang niet aan de man, en zal dat ook
niet gebeuren. Van der Zalm: "Dat die
graslanden nu opeens allemaal gaan ver
dwijnen, daar geloof ik niet in. Ik zie dat
allemaal niet zo zwaar. De basis voor
bollenteelt is hier in vergelijking met
Noord-Holland altijd vrij klein geweest
en ik voorzie niet dat dat gebied zich in
korte tijd gaat verdubbelen. Die zorg
lijkt me nogal overtrokken".
De milieubeweging laat zich door die
sussende woorden echter niet gerust
stellen. Vlak voordat de provincie met
een definitief streekplan kwam, hebben
de milieubeschermers voor een aantal
graslandschappen om provinciale be
scherming gevraagd. Sommige gebie
den moesten onvoorwaardelijk behou
den blijven, andere konden slechts na
zorgvuldige afweging verdwijnen. Dat
advies is door het provinciaal bestuur
vrijwel letterlijk overgenomen.
Maar de gemeenten in de bollenstreek
laten zich daaraan weinig gelegen lig
gen, zoals nu bijvoorbeeld de gemeente
Sassenheim inzake de Klinkerberger-
polder. Hoewel dit gebied bij de provin
cie valt onder categorie 1 ('andere vor
men van grondgebruik zijn uitgesloten'),
wordt de waarde ervan zoals gezegd
door de gemeente gerelativeerd.
De 'ondergras-plantmachine'. Zo heet
de uitvinding van Noordwijkerhouter
Wout Hogervorst die op het eerste ge
zicht de oplossing lijkt voor het ver
dwijnen van het grasland in de bollen
streek. Met de machine is het mogelijk
om bollen onder gras te planten.
De uitvinding is niet nieuw, zoals
Hogervorst ruim een maand geleden
zelf in deze krant opmerkte. "Maar het
is altijd beperkt gebleven tot een idee
en verder nooit uitgewerkt". Vorig
jaar zijn bij wijze van proef de eerste
bollen met de ondergras-plantmachine
geplant. De resultaten vielen niet te
gen. aldus Hogervorst zelf.
Biedt de machine inderdaad de mo
gelijkheid om de eeuwenoude weide
gronden te behouden en het omspuiten
achterwege te laten? "Nee, dat is heel
wat anders", wuift Menko Wiersema
van Milieu-overleg Bollenstreek die
suggestie lachend weg. "Die grond
moet dan toch eerst helemaal door el
kaar worden geklutst. Het gras dat je
dan krijgt is daardoor van een heel an
dere soort. Beetje bleek. De bodera
moet immers voor de bollenteelt eerst
ook helemaal met insecticiden worden
doodgespoten. En het ziet er misschien
wel leuk uit, gras in plaats van kale
grond, maar het is vooral bedoeld om
verstuivingen tegen te gaan".
"Dat is niet zo verwonderlijk", vindt
voorzitter Polderman van 'Het Zuidhol
lands Landschap'. "De gemeentepoli
tiek in de bollenstreek wordt nu een
maal sterk door de agrarische sector ge
domineerd". En zowel zijn stichting als
het milieu-overleg Bollenstreek is zich
r bewust van de problemen waarvoor
de boeren staan. Polderman zegt: "Ik
heb beslist met de boeren te doen".
Wiersema zegt: "Je kunt de boeren na
tuurlijk niet zomaar failliet laten gaan".
Maar, zo voegt Polderman er meteen aan
toe: "Wij staan nu eenmaal voor het be
lang van de natuur".
Met dat belang voor ogen doen ze een
beroep op de gemeenten. Wiersema:
"Bij sommige gemeentebesturen is er
een zeker besef gegroeid van de waarde
die de graslanden vertegenwoordigen.
Noordwijk heeft bijvoorbeeld voor de
Hoogeweg-polder beschermende maat
regelen getroffen. Maar een gemeente
als Noord wij kerhout interesseert het
werkelijk niets. Je hebt bij het congres
centrum Leeuwenhorst een klein stuk
weidegebied, nog geen vijftig hectare.
Een prachtig stukje landschap waarin
de watersniep nog voorkomt, waar or
chideeën bloeien en waar de resten lig
gen van de vroegere abdij Leeuwen
horst. De Kroon heeft in 1978 bepaald
dat dat gebied moest worden be
schermd, maar als het aan de gemeente
Noordwijkerhout had gelegen was het al
lang omgeploegd. Dat geeft wel aan hoe
de kaarten liggen, tegen welk soort nihi
lisme op natuur-historisch gebied je
moet vechten".
Mede daarom doen de milieubescher
mers vooral een beroep op de provincie
om een grotere druk op de gemeenten
uit te oefenen. "De provincie heeft de
machtsmiddelen, maar die worden te
weinig gebruikt", vindt Wiersema. Aller
eerst zou naar zijn zeggen de provincie
haar streekplan wat dwingender onder
de ogen van de gemeenten moeten hou
den. Ten tweede zou de provincie - net
zoals Noord-Holland van plan is - de
ontgrondingsverordening van toepas
sing kunnen verklaren op het omspuiten
van grond.
Als derde en meest vriendelijke maat
regel kan de relatienota in de strijd wor
den geworpen. Polderman legt uit: "Dat
is een nota van het ministerie van land
bouw en visserij en die biedt twee moge
lijkheden: er kunnen gebieden ter be
scherming worden opgekocht of er kan
met de eigenaars een overeenkomst
worden gesloten". Wiersema: "Zo zou
den de boeren dus subsidie kunnen krij
gen voor een natuurlijke veehouderij.
Het geld daarvoor is er, maar is tot nu
toe onbenut gebleven. Ook een manier
van bezuinigen".
Aangesproken
De provincie laat de zaken op zijn be
loop, zo laten de verwijten zich dus ge
makshalve samenvatten. Maar die pro
vincie voelt zich ook aangesproken.
Ambtenaar Sikkema erkent de proble
men en sluit niet uit dat er binnenkort
wordt ingegrepen. "Daarvoor worden
momenteel ambtelijke voorbereidingen
getroffen. Ik kan over onze plannen ver
der niets zeggen. Eerst moet de poli
tiek zich erover uitspreken. Maar als de
politici daarin meegaan zou er nog dit
jaar tot actie kunnen worden overge
gaan".
Boven en onder: het omspuiten van weidegrond in de Zilkerpolder, tussen Lisse en Noordwijkerhout.
Volgens de bollenkwekers is de nood nog niet aan de man.
