De mannen van 'Groen' stropen de mouwen op
Heempark: ongekende schoonheid
Herfst in Leiden: veel
werk voor de tuinman
PAGINA 28
EXTRA
Leiden telt zo n 105.000 inwoners, maar ook een veel
voud daarvan aan planten, struiken en bomen. Wie eens op
al dat groen let, komt al gauw tot de ontdekking dat het in
totaal om een enorme lap gaat die voortdurend onderhoud
behoeft. De Direktie Groen - de tuinman van Leiden - is
daarvoor in hoofdzaak verantwoordelijk. Met het intreden
van de herfst stropen de mannen van 'Groen' de mouwen
maar weer eens op.
Het zou ondoenlijk zijn om hier alle
mooie 'groenstukjes' Leiden te
behandelen. Maar één schiet er
duidelijk uit. Niet in brede kring
bekend misschien, maar van een
ongekende schoonheid: het
Heempark dat ligt ingeklemd tussen
de Haarlemmertrekvaart en de
Oegstgeesterweg.
Heemparken, ook wel
'wilde-plantentuinen' genoemd,
dateren uit het begin van deze eeuw
en ze zijn in het hele land te vinden.
We hebben ze te danken aan pioniers
zoals de veldbiologen Jacob P.
Thijsse, E. Heimans en de schrijver
Frederik van Eeden. Het ging deze
mensen aan het hart dat er zoveel
stukken ongerepte natuur dreigden
te worden opgeofferd aan
waterwinning, woningbouw en
wegenaanleg.
Samenhang
Het Heempark in Leiden is zo'n
stukje vrijwel ongerepte natuur. De
wandelaar kan er met name ervaren
hoe de samenhang is tussen
bodemsoorten en de daarop
voorkomende planten. Overal staan
bordjes met verklaringen erbij. En
voor wie daarin niet is
geïnteresseerd: het is er gewoonweg
prachtig.
Het park werd aangelegd in de
periode 1959-1963 als onderdeel van
de Kikkerpolder. De grond werd er
kruiwagen na kruiwagen in gereden-
Plantje voor plantje werd de
veelzijdige flora er opgebouwd.
De natuur nam vrijwel meteen het
'groeibeleid' over, zij het natuurlijk
wel met zachte hand gestuurd om
niet het risico te lopen dat na verloop
van tijd één heel sterke plant- of
boomsoort de andere zou verdringen.
In het nog geen 2.5 hectare grote
Heempark zijn niet minder dan 600
gewassen verzameld, de helft van alle
in Nederland groeiende bomen,
struiken en kruiden.
Al deze vaak met uitsterven
bedreigde soorten kunnen we op met
zorg samengestelde stukjes grond
terugvinden. Er is een
moerasgebiedje gecreëerd waarin de
natuur nog de gelegenheid moet
krijgen. De z.g. Heidehoek lijkt
sprekend op een heide-ven, die
vooral in de nazomer prachtig in
bloei staat. Er is een rietmoerasje
aangelegd, alsmede duinvegetatie en
vijver-begroeiing.
Ander belangwekkende
bezienswaardigheden zijn een
bijenstal, een oude waterput en een
z.g. wipmolen, zo genoemd omdat hij
Het Heempark: een voor velen onbekend stukje Leiden, (foto Ben Apcidoc
in bedrijf (heel vroeger) altijd stond te
schudden.
In 1985 werd het 25-jarig bestaan
van het Heem park gevierd. En nog
niet hebben alle Leidenaars er een
bezoek gebracht. Ga er eens kijken.
Honden liever thuis laten, maar een
vergrootglas, een verrekijker of een
fototoestel zullen het plezier zeker
nog vergroten.
'Tja, die naam", lacht H. Z. Kühn.
assistent-chef buitendienst in zijn
kantoortje bij de kinderboerderij in
de groene Merenwijk. "We ontston
den uit de afdeling Civiele Werken
van de gemeente. De vraag was toen
hoe we moesten gaan heten. Belt er
een Belg op: 'Ge spreekt met die en
die, afdeling groen'.
door Ben Apeldoorn
Vandaar de naam dus: Direktie Groen.
Zomaar een vraag aan een willekeurige
Leidenaar. of hij ook weet wie of wat de
Direktie Groen is. "Wat zegt u? Dat zijn
toch die jongens die wat in perkjes
schoffelen en onkruid opruimen en zo
Ja. ik zie ze wel eens. Trouwens, nu we
het er toch over hebben, kijk eens naar
al dat onkruid op de stoep. Metershoog
staat het. het paaltje voor m'n deur kan
ik zowat al niet meer zien. Direktie
Groen? Nou overdrijven ze toch".
Educatie
De eerste contacten met de mensen
van 'Groen' leren dat de werkzaamheden
zich toch wel wat verder uitstrekken dan
alleen maar 'wat in perkjes schoffelen'.
C. Jochemsen, het hoofd van de Direktie
Groen: 'Ons werkgebied bestaat uit het
aanleggen en in stand houden van groe
ne en recreatieve voorzieningen. Daar
naast ontfermen we ons ook over be
houd en bescherming van natuurlijke
milieus in Leiden ,en directe omgeving.
En dan betrekken we ook zoveel moge
lijk de mensen bij dat hele gebeuren.
Dat is heel belangrijk, niet in de laatste
plaats voor de nu opgroeiende jeugd.
Daartoe hebben we in 1978 een speciale
afdeling in het leven geroepen: Natuur-
en Milieu-educatie. De andere is de afde
ling Plantsoenen".
"En over dat onkruid op de trottoirs
gesproken, dat is inderdaad groen, maar
eigenlijk is dat de taak van de Gemeen
telijke Reinigingsdienst. Maar omdat we
niet zo ambtelijk-afschuiverig willen
overkomen bij de mensen, wordt het
toch zo hier en daar wel eens wegge
haald als we toevallig in de buurt zijn"
Het op een rijtje zetten van enkele ta
ken van 'Groen' laat pas zien hoe om
vangrijk het werkpakket is. Neem het
ontwerp, de aanleg en het onderhoud
van plantsoenen, parken, waterpartijen.
bermen, z.g. groen-elementen (bloem
bakken en bomen), educatieve voorzie
ningen (kinderboerderijen, heempar
ken) en sport- en speelplaatsen.
Alleen al het onderhoud van de dui
zenden straatbomen is een verhaal
apart, want dat beperkt zich niet tot het
zo af en toe verwijderen van een dode
tak. er komen ook begrippen als boom
chirurgie, wortelbeluchting en kapver-
ordeningen om de hoek kijken.
Bomen vormen een levend en beeld
bepalend element in een stad. Leiden
telt ongeveer 30.000 bomen, vooral ie
pen, linden, esdoorns, platanen, elzen,
populieren, enzovoort. Op iedere drie in
woners is er dus één boom. Zonder bo
men zou een stad kaal en ongezellig zijn.
Bovendien produceren bomen veel
zuurstof en geven ze op warme zomerda
gen schaduw en koelte; ze bieden plaats
aan talloze vogelsoorten, ze dempen ver
keerslawaai en vormen filters voor stof
uit de lucht. Dank zij de bomen kunnen
de mensen ook de seizoenen meebele
ven, zoals nu bijvoorbeeld de herfst die
enkele dagen geleden is begonnen.
Ongezond
Een tuinman rust eyen uit op de lange
steel van zijn schoffel, gestoken in de
grond van een grote, uit bielzen en palen
opgebouwde bloembak. Tijd voor een
sjekkie. "Bomen zijn prachtige dingen
in een stad. Jammer is alleen dat de een
ze wel mooi vindt en de ander niet. Dat
schept wel eens moeilijkheden en daar
zitten wij dan tussen. Neem nou die bo
men daar. Die zijn niet zo gezond meer
en die scheve daar knapt waarschijnlijk
af bij de eerste de beste storm. Maar
denk je dat de bewoners ze weg willen
hebben? Ze vinden ze veel te gezellig
Ja, dat is dan weer het andere uiterste".
Daarover weet ook chef buitendienst
J. Siebenga mee te praten: "Hoe vreemd
het ook klinkt, het hangt van het soort
zomer af welke klachten je over bomen
krijgt. Tijdens een natte zomer valt het
de mensen waarschijnlijk meer op dat er
druppels uit een boom vallen en dat hij
schaduw geeft. De afgelopen zomer
heeft het dan ook telefoontjes geregend
met verzoeken om bomen weg te halen
en we hebben al die mensen uitgelegd
dat een boom toch te waardevol is om
voor elk flut-argument te worden omge
zaagd".
Wat later zet J. van Haastert, werk
meester in de ruim 18.000 inwoners tel-
Schoffelen in de Merenwijk: intensieve relatie met bewoners.
(foto Ben Apeldoorn)
Voetbaldoel
Nog een probleem dat aandacht be
hoeft. Op een klein grasveldje, omgeven
door struiken, is een 'voetbaldoel' ge
schilderd en de verfbussen zijn voor het
gemak maar in de struiken gedepo
neerd. Enkele jongeren van een jaar of
tien. twaalf komen schoorvoetend na
derbij. "We hebben nergens ruimte om
te voetballen", klinkt het uitdagend.
Van Haastert legt uit dat er een eindje
verder een groot terrein ligt dat com
pleet met doelen is uitgerust en 'waar
naar hartelust gevoetbald kan worden
Men belooft beterschap.
Een ander arbeidsintensief werkter
rein van 'Groen' ligt op het gebied van
de privatisering. Simpel gezegd: de pro
blematiek die om de hoek komt kijken
als de bewoners bepaalde stukken of
stukjes grond, grenzend aan hun tuinen,
al dan niet legaal bij hun grondgebied
hebben getrokken.
Assistent-chef buitendienst Kühn de
poneert een imposant pak plattegron
den op tafel: "Nadat, zulks in de beginja
ren min of meer oogluikend was toegela
lende Merenwijk, het bekende gele
vrachtwagentje met de\ tekst Direktie
Groen, afdeling Plantsoenen stil, leunt
met beide armen op het stuur en wijst
naar een bijzondere boom aan de andere
zijde van het water. Er hangt niet één
blaadje In.
"Zo dood als een pier", zegt hij mis
troostig. "Dat gebeurt ook. Een paar
mensen die die boom met een smoesje
probeerden weg te krijgen. Gingen we
niet op in, anders blijf je aan de gang.
Toen hebben ze hem maar 'om zeep ge
holpen. We zijn ook wel eens gebeld
door een mevrouw die vroeg of we met
een konden komen om een boom weg te
halen, want haar man kwam zo thuis en
die kon dan nog een uurtje in de zon zit
ten".
Bosrijk
Het zijn overigens maar weinig
smetjes in de intensieve relatie die de
mensen van 'Groen' doorgaans met de
Leidenaars hebben. Van Haastert is
trots op 'zijn' wijk, en niet ten onrechte.
Rijdend over smalle paadjes, omgeven
door alle mogelijke soorten groen dat de-
auto als een stolp omsluit, zegt -hij en
thousiast: "Is het niet prachtig? Je moet
je realiseren datje hier in feite midden in
een woonwijk rijdt. Het lijkt toch net op
een bosrijk gebied ver buiten de Rand
stad. Je kunt hier heerlijk rustig wande
len".
Wat de groenvoorzieningen betreft
hebben de bewoners van de Merenwijk
bepaald geluk gehad. Siebenga legt een
en ander uit gan de hand van een lucht
foto van de Merenwijk: "In 1969, tijdens
de bouw van de eerste flats hier in de
Arendshorst en de Condorhorst, was er
nog sprake van de aanvankelijk geplan
de 70 procent hoogbouw en 30 procent
groen-verdeling. Maar al spoedig werd
dat omgedraaid: 30 procent bebouwing
en 70 procent groen. Maar ja, toen groei
den de bomen bij wijze van spreken nog
bijna totaan de hemel: er was nog vol
doende geld om dat allemaal te realise-
"Het bouwrijp maken van de Meren
wijk begon in de jaren '60 met het op
spuiten van enorme hoeveelheden
grond, want dit gebied is van origine
veengrond, en dus drassig. Oorspronke
lijk zou alles eronder verdwijnen, maar
bepaalde markante dingen hebben we
weten te behouden. Het lange Broek
weggetje bijvoorbeeld; dat ligt nog op
het oude niveau. Met maar liefst twaalf
honderd in de berm gestoken stokken
gaven we aan waar de knotwilgen moes
ten komen die er nu staan".
Aanleiding voor Van Haastert een an
der verschijnsel te belichten: "Kijk eens
naar die perken met die rozen erin. De
kopjes van de rozen staan maar net op
dezelfde hoogte als de rijweg. Dat komt
omdat het plantsoen ten opzichte van de
rijweg de laatste 25 jaar zeker een halve
meter is gezakt. Door het enorme ge
wicht van al die grond die erop is geko
men is de onderlaag gaan 'inklinken'. De
woningen hebben daar geen last van.
want die staan allemaal op diep geheide
palen. Maar al die weggezakte stukken
grond zullen toch eens weer opgehoogd
moeten worden".
Het Van der Werfpark: in blakende welstand dank zij voortdurend
Onderhoud. (archieffoto)
ten. zijn we ons op zeker moment als
eerst belanghebbende toch gaan afvra
gen wat we moesten doen. Wat zouden
we aan de mensen kunnen verhuren of
verkopen, uitgaande van de stukken
grond die we per se in eigen beheer
moesten houden, bijvoorbeeld omdat er
water- of elektriciteitsleidingen onder
die grond liggen of omdat we bepaalde
stukken grond nodig hadden om op vita
le plaatsen te kunnen komen".
Hij wijst op een kaart. "Deze meneer
was bezig aan een diepe kuil te graven
op een stuk grond dat aan zijn tuin
grensde, toen we er lucht van kregen
Hij heeft geluk gehad; er loopt een hoog
spanningskabel onderdoor".
'Al die stukken grond die we kwijt wil
len worden stap voor stap gescreend op
het daarin voorkomen van leidingen van
het energiebedrijf, van de PTT, waterlei
dingen. Daarna moeten we dan te rade
gaan bij de afdelingen Stedebouw en
Rioleringen. Dat is een hoop werk. We
houden nu in twee gedeelten van de Me
renwijk een proef hoe een dergelijke pri
vatisering verloopt".
Kabels
"Het moeilijkste en meest tijdrovende
van alles zijn nog wel de gevallen waarin
je de mensen duidelijk moet maken dat
ze van bepaalde stukken grond, die ze
soms al hebben omgebouwd tot
werkelijk plaatjes, weg zullen moeten
omdat er bijvoorbeeld kabels onderdoor
lopen. Ik kan me best voorstellen dat de
mensen daarvoor geen begrip opbren
gen. Maar toch, het kan gewoon niet an
ders. Die contacten worden dan vaak
niet in de kantooruren gelegd maar bij
gelegenheid, op zaterdag bijvoorbeeld", j
Kühn vouwt de plattegronden weer
dicht: "De Merenwijk telt 24 sectoren. Ik
ben zeker twee jaar bezig om alles te in
ventariseren. Er zullen zich in de ko
mende tijd nog heel wat problemen aan
kondigen. Ik heb ze gezien hoor. de ver
koopadvertenties waarin stond dat het
perceel honderd vierkante meter eigen
grond en vijftig van de gemeente bevat
te. En als er dan net leidingen onderdoor
lopen, maak de mensen dan maar eens
duidelijk dat ze dat stukje grond moeten
afstaan".
Bij de Directie Groen is overigens ie
dereen, van hoog tot laag, bezorgd over
de bezuinigingen die ook deze gemeen
telijke tak hebben getroffen. Veel din
gen kunnen niet meer of nog maar
mondjesmaat, en dat heeft weer meer
onbegrip bij de stadsbewoners tot ge
volg, men betaalt immers belasting.
Terwijl de zon langzaam naar de
westelijke gezichtseinder zakt. Van
Haastert in professionele renkledij een
racefiets bestijgt. Kühn zijn plattegron
den opbergt en het Stadsbouwhuis in
middels geheel is leeggelopen, peuzelt
een jongetje in het Huigpark met smaak
aan zijn laatste frietje en gooit het bakje
met een wijde boog in de bosjes.
Het planten van een boom in een herbouwd stadsdeelin dit geval
de Oranjegracht. (archieffoto)
