Raketten bepaalden tien jaar
lang Oost-West betrekkingen
Paus nam inAmeiika geen blad voor de mond
MAANDAG 21 SEPTEMBER 1987
DEN HAAG - Het probleem van de INF, in de wandeling
euroraketten genoemd, domineerde de afgelopen tien jaar
de Oost-Westbetrekkingen. De onderhandelingen over de
ze middellange-afstandswapens droegen ook. als geen an
der onderhandelingsforum, het stempel van dit tijdsge
wricht. Het is het verhaal van de meest bevlogen anti-com
munistische en ideologische president van de Verenigde
Staten, die uiteindelijk de helpende hand van het 'duivelse
Het begint allemaal in 1976 wan
neer in de Verenigde Staten voor
het eerst wordt gewezen op de drei
ging van een nieuwe Sovjet-raket,
de SS-20, die gericht staat op doe
len in West-Europa. Na overleg tus
sen de VS en de Europese bondge
noten valt in december 1979 het
NAVO-dubbelbesluit. Dit houdt in
dat, om een antwoord te geven op
de SS-20 en om de nucleaire kop
peling tussen Amerika en Europa
te waarborgen, in 1983 een begin
zal worden gemaakt met de plaat
sing van 108 Pershings-II in de
Bondsrepubliek en 464 kruisraket
ten in Groot-Brittannië (160), Italië
(112), West-Duitsland (96), Belgie
(48) en Nederland (48). De tweede
poot van het dubbelbesluit voor
ziet in een aanbod aan Moskou on
derhandelingen te beginnen over
het afschaffen van alle euroraket
ten.
Hoewel de Sovjetunie, woedend
over de stationeringsbeslissing, er
aanvankelijk niets voor voelt deze
uitgestoken hand te pakken, begin
nen op 30 november 1981 toch INF-
onderhandelingen. De Amerikaan
se openingszet is de nul-nul-optie:
de NAVO ziet af van plaatsing als
alle SS-20's (ook in Azië) worden
ontmanteld.
Het voorstel is niet aanvaardbaar
voor Moskou en het overleg be
landt in een impasse totdat in juli
1982 - naar later wordt onthuld -
de onderhandelaars Joeli Kvitsins-
ky (Sovjetunie) en Paul Nitze (VS)
een informele overeenkomst berei
ken, naar de tijd en plaats waar dat
gebeurt het boswandelingsak
koord genoemd.
Hel voorziet in een vermindering
van het aantal SS-20's, een beper
king van het aantal te stationeren
kruisraketten en liet schrappen
van de Pershing, door Moskou om
zijn snelheid en precisie 't meest
gevreesd. Het persoonlijk initiatief
van de onderhandelaars vindt geen
genade in hun hoofdsteden en het
overleg valt terug in de oude pat
stelling.
Onwrikbaar
Het Kremlin wil niet tornen aan
zijn standpunt dat er onder geen
beding nieuwe Amerikaanse raket
ten mogen komen in Europa, om
dat die het nucleaire evenwicht
zouden verbreken dat er. met de
Franse en Britse kernwapens mee
gerekend. bestaat in het Europese
theater
Washington weigert de arsena
len van zijn bondgenoten mee te-
tellen en staat op stationering van
de nieuwe raketten om wat het
noemt het Sovjet-monopolie op
INF-gebied ongedaan te maken.
Een Amerikaanse eis is ook dat de
SS-20's in het Aziatisch deel van de
Sovjetunie worden meegenomen
in een akkoord gezien de relatief
snelle verplaatsbaarheid van de
systemen. Moskou wil zich echter
beperken tot het Europese toneel.
Deze standpunten zijn voorals
nog onwrikbaar: alleen in aantallen
tonen de twee partijen enige flexi
biliteit. De VS lanceren in maart
1983 een tussenvoorstel: NAVO be
perkt plaatsing als Moskou zijn SS-
20's tot een zelfde niveau terug
brengt (plus-plus-oplossing). Sov
jet-leider Joeri Andropov wil het
aantal SS-20's in Europa reduceren
tot 162, wat volgens hem overeen
komt met de omvang van de Frans-
Britse kernmacht. Najaar '83 wordt
een verdere beperking tot 140 voor
gesteld. Maar zo, herhaalde Andro
pov. dan moeten de Amerikaanse
raketten wegblijven. Toen die, bij
gebrek aan een onderhandelings
resultaat, eind 1983 arriveerden
brak hij de onderhandelingen af.
Ofschoon naar buiten toe de ge
lederen gesloten blijven, zorgt het
dubbelbesluit ook voor spannin
gen in de NAVO. Daar waar de Eu
ropeanen wijzen op de noodzaak
van een dialoog met het Oostblok,
legt de regering-Reagan de nadruk
op de versterking van de volgens
haar sterk verwaarloosde westerse
defensie. De alliantie ziet zich ver
der geconfronteerd met een krach
tige vredesbeweging, die de angst
van velen vertolkt dat nieuwe
kernraketten de kans op oorlog
eerder vergroten dan verkleinen.
Nederland
Ondanks alle druk van binnenuit
en buitenaf wordt het dubbelbe
sluit onverkort uitgevoerd en
wordt 1984 een ijzig jaar in de Oost-
Westbetrekkingen. De raketten
worden overal volgens schema op
gesteld. De Amerikaanse ondermi
nister Richard Burt geeft Moskou
te verstaan dat slechts een onder
handelingsakkoord het plaatsings
schema kan beïnvloeden.
Alleen Nederland blijft een onze
kere factor, doordat het een plaat-
singsbesluit afhankelijk gemaakt
heeft van het verloop van de onder-
Acht maanden later volgt de lang
verbeide Nederlandse statione
ringsbeslissing, ondanks een late
mededeling van Sovjet-leider Mi-
chaïl Gorbatsjov dat het aantal SS-
20's in de Europese zone zal wor
den teruggebracht tot 243. het aan
tal dat in juni '84 in die zone stond.
Maar voor de regering-Lubbers
geldt, conform het standpunt van
de VS, dat ook de raketten in Azië
moeten worden meegeteld en dan
ontstaat een totaal van 441 SS-20's.
Rond deze tijd stelt Moskou een
beperking voor van het aantal
kruisraketten en een verwijdering
van de Pershings in ruil voor een
vermindering van het aantal SS-
20's tot het niveau van de resteren
de kruisraketten en de Franse en
Britse wapens samen. Het voorstel
betekent in zoverre een mijlpaal
dat Moskou, onder de nog prille lei
ding van Gorbatsjov, voor het eerst
nieuwe Amerikaanse raketten in
Europa accepteert, en de SS-20
niet louter meer ziet als tegenwicht
rijk' nodig heeft om zich een plaatsje in de geschiedenis te
verwerven. In de Sovjetunie maakt een bejaarde en on
buigzame leidersgeneratie plaats voor een jonge partijlei
der, die de tegenpartij verbaast met een naar Sovjet-maat
staven onorthodoxe concessiebereidheid en dynamiek. De
Westeuropese regeringen 'herontdekken' de waarde van
het kernwapen op het moment dat een verwijdering van de
INF-raketten naderbij komt.
handelingen. In juni 1984 besluit
de regering-Lubbers te zullen
plaatsen als op 1 november 1985 in
de hele Sovjetunie meer SS-20's
staan dan de 378 van dat moment.
In maart 1985 nemen de VS en de
Sovjetunie weer aan tafel plaats
voor onderhandelingen over ruim
te- en kernwapens. Er is ook een
werkgroep voor overleg, na 15
maanden, over de INF. Moskou
laat weten dat zonder vooruitgang
bij de ruimtewapens en strategi
sche bewapening geen INF-ak-
koord mogelijk is.
voor het Franse en Britse nucleaire
vermogen.
Stapsgewijs
In november roepen president
Reagan en Gorbatsjov in het slot
communiqué van hun top in Gene
ve op tot een tussentijds INF-ak-
koord, dus los van overeenkom
sten over de strategische en ruim
tewapens. In 1986 komt het INF-
overleg in een stroomversnelling.
In januari toont Gorbatsjov zich
bereid tot een volledige vernieti
ging van de SS-20's in Europa in
het kader van zijn plan de wereld
voor het jaar 2000 stapsgewijs
kernwapenvrij te maken.
Voorwaarde is dat de Fransen en
Britten hun arsenalen, die zij in
grijpend willen moderniseren, be
vriezen. In een reactie op deze
vooralsnog tot Europa beperkte
nul-oplossing haalt Reagan in fe
bruari zijn oude, wereldomvatten
de nul-oplossing weer van stal.
Maar hij weigert te praten over een
beperking van de Franse en Britse
kernwapens.
In het najaar komt vanuit Mos
kou het bericht dat het de eis laat
vallen dat de Franse en Britse kern
macht wordt bevroren. Ook wórdt
bekend dat Washington en Moskou
het eens zijn over een plafond in
Europa van 100 kernkoppen aan ie
dere kant
Op 11 en 12 okt komen Gor
batsjov en Reagan in Reykjavik
bijeen voor hun tweede topont
moeting. Zij besluiten tot de Eu
ropese nul-optie: de vernietiging
van alle SS-20's, Pershings-II en
kruisraketten in Europa. De Sov
jetunie 'mag 100 kernkoppen be
houden in Azië en de VS 100 kop
pen op eigen grondgebied. Het
blijft echter ^en papieren afspraak,
omdat Goioatsjov tegelijkertijd
akkoorden over de strategische en
ruimtewapens eist. Daarmee her
stelt de partijleider de zogeheten
'koppeling' in volle glorie.
Angst
Op 28 februari dit jaar laat Gor
batsjov deze koppeling weer vallen
en een INF-akkoord volgens de lij
nen van de principe-overeenkomst
van Reykjavik komt nu werkelijk
in zicht. Maar hoewel dit de West
europese landen, die zich jarenlang
geen gelegenheid lieten ontgaan
om de noodzaak van wapenbeheer
sing te beklemtonen, tot tevreden
heid zou moeten stemmen, be
kruipt hen ineens in het zicht vart
de haven de angst.
Ze komen in een enigszins ambi
valente positie te verkeren. Ener
zijds kunnen en willen zij zich niet
verzetten tegen de verwijdering
van alle INF-wapens uit Europa,
omdat die mogelijkheid altijd be
sloten heeft gelegen in het NAVO-
dubbelbesluit en de ook door hen
gesteunde Amerikaanse voorstel
len voor een nul-optie.
Maar nu die voorstellen werke
lijk lijken te gaan uit te monden in
een vertrek van de Amerikaanse
raketten herinneren de Westeuro
peanen zich het overwicht van de
Sovjetunie op het gebied van de
kernraketten voor de kortere af
stand (SRINF), de chemische wa
pens en de conventionele strijd
krachten. En ook vreest men het
verbreken van de koppeling met
de VS, een van de grondslagen van
het dubbelbesluit.
Het is nu de beurt aan de Europe
se bondgenoten van de VS om
voorwaarden te stellen en koppe
lingen te leggen, al vermijdt men
liever het gebruik van die woor
den. Men dringt sterk aan op paral-
Iele afspraken over de Russische
SRINF (SS-12, SS-22 en SS-23).
Aanvankelijk wil Moskou daar niet
op ingaan, maar in april zegt Gor
batsjov dat hij gezien de Westeu
ropese bezorgdheid best bereid is
om naast alle LRINF-raketten voor
de middellange afstand (bereik
1000 - 5000 km) ook de SRINF (be
reik 500 - 1000 km) op te doeken.
Maar ook deze zogenoemde dub
bele nul-optie slaagt er nauwelijks
in de gemoedsrust in de Westeu
ropese hoofdsteden te vergroten.
Met NAVO-generaal Bernard Ro
gers vrezen zij de militaire risico's
van een verregaande denuclearisa-
tie, die West-Europa steeds kwets
baarder zal maken voor de overblij
vende conventionele en chemische
wapens van het Warschaupact.
Overstag
Na veel gedub en getwijfek met
name door de Bondsrepubliek,
gaat men eind mei overstag. Maar
wel eist de Bondsrepubliek, die
„als frontlijnstaat" bij uitstek is ge
legen in de vuurlinie van de con
ventionele strijdmacht en de reste
rende kernwapens (met een bereik
onder de -500 km) van de Sovjetu
nie, dat zij „haar" Pershings-IA
mag behouden.
Maar onder het motto dat nul
ook nul moet zijn eist Moskou dat
ook die wapens, die vallen in de
SRINF-categorie en zijn uitgerust
met Amerikaanse kernkoppen,
worden ontmanteld. Washington
houdt het been stijf met het argu
ment dat de Pershings-IA 'syste
men van derde landen' zijn die niet
onder een bilateraal akkoord tus
sen de VS en de Sovjetunie kunnen
vallen.
Deze kwestie zorgt voor de zo
veelste maal voor een impasse,
maar in juli zorgt Gorbatsjov voor
hernieuwde beweging door tege
moet te komen aan de Amerikaan
se wens om de INF-wapens niet al
leen in Europa maar in de hele we
reld op te ruimen, dus ook de 100
LRINF-koppen in respectievelijk
Sovjet-Azië en de VS, die men aan
vankelijk wilde handhaven. Daar
na neemt de druk op Bonn toe ook
een duit in het zakje te doen. Dat
gebeurt een maand later, wanneer
kanselier Kohl aankondigt dat de
Westduitse Pershings-1A zullen
verdwijnen ingeval van een Sovjet-
Amerikaans INF-akkoord.
Zowel bij de aanvaarding van de
dubbele nul-optie als bij de conces
sie inzake de Pershings staat Bonn
onder subtiele druk van de rege
ring-Reagan, die het door Irangate
geschonden blazoen graag wil op
poetsen met een concreet succes in
de INF-onderhandelingen. Wat ge
neraal Rogers bij zijn vertrek als
NAVO-opperbevelhebber doet uit
roepen dat zij om het politieke ge
win alle militaire bedenkingen ter
zijde schuift.
Op 18 september maken Was
hington en Moskou bekend dat een
beginselakkoord is bereikt en dat
alleen nog wat technische details
uit de weg moeten worden ge
ruimd en de verdragstekst vol
tooid. Er zal in de VS een derde top
komen tussen Reagan en Gor
batsjov om het verdrag te onderte
kenen.
In reacties op de Sovjet-Ameri
kaanse bekendmaking wordt ge
sproken van een historische ge
beurtenis: fèrwijl vroegere akkoor
den slechts betrekking hadden op
het instellen van plafonds, is het nu
voor het eerst in het nucleaire tijd
perk "dat de VS en de Sovjetunie
besluiten een hele categorie kern
wapens te vernietigen.
De paus heeft zaterdag, aan het
eind van zijn tiendaagse bezoek
aan de Verenigde Staten, gepleit
voor een wettelijk verbod van
abortus. Op het vliegveld van
Detroit zei de paus - in tegen
woordigheid van vice-president
George Bush - dat het uiteinde
lijke bewijs van de grootheid van
de Verenigde Staten ligt in de
manier waarop hel land met
menselijk leven omgaat, vooral
van de zwaksten.
De paus nam op zijn tweede
Amerikaanse reis geen blad voor
de mond Hij riep de gelovigen
herhaaldelijk op tot een onvoor
waardelijk vasthouden aan de
leer van de kerk en keerde zich
tegen pogingen om die leer aan
te passen aan wereldse normen
De hardste confrontatie was
met de Amerikanse bisschoppen
in Los Angeles. De paus veroor
deelde de 'democratisering' van
de Amerikaanse Rooms-Katho-
lieke Kerk en noemde het een
'ernstige vergissing', te denken
dat iemand een goed rooms-ka-
tholiek kan zijn en de sacramen
ten ontvangen zónder de voor
schriften van de kerk in acht te
nemen. Hij noemde het feit dat
veel Amerikaanse rooms-katho-
lieken zich weinig aantrekken
van de kerkleer inzake huwelijk,
echtscheiding, hertrouwen,
abortus en euthanasie een grote
belemmering voor de missie van
de kerk
Aartbisschop Robert Weak-
land van Los Angeles maakte de
paus duidelijk, dat Amerikaanse
kerkleden op grond van hun tra
ditie van vrijheid en onafhanke
lijkheid liever zelf een oplossing
voor hun problemen zoeken
"Een autoritaire stijl werkt ave
rechts".
Bisschop Daniel Pilarczyk van
Cincinnati verklaarde na de ont
moeting met de paus tegenover
de pers. dat de bisschoppen geen
tuchtmaatregelen zullen nemen
tegen kerkleden die zich niet aan
de kerkelijke voorschriften hou
den. "Het is. denk ik, ook niet de
bedoeling van de paus dat ieder
een die bijvoorbeeld aan geboor-
tenbeperking doet de kerk nu
maar verlaat".
In San Francisco pleitten twee
leiders van rooms-katholieke le
kenorganisaties voor vrije dis
cussie binnen de kerk. "Hoewel
ik weet dat de kerk geen demo
cratie is, verwacht ik te worden
behandeld als een ontwikkelde
en verantwoordelijke volwasse
ne", zei Donna Hanson tol de
paus.
Behalve de leer van de kerk
was de verantwoordelijkheid
van de Verenigde Staten als su
permacht een voornaam thema
van de paus. Hij bleek het niet
eens te zijn met de steun van pre
sident Reagan aan de contra's in
Nicaragua, en hield de Amerika
nen voor. dat welvaart nog wel
iets anders is dan geluk en mate
rialisme gevaren met zich
brengt. Verontrust toonde hij
zich over de slechte economi
sche toestand van de zwarte
Amerikanen.
De ontmoeting van de paus
met aids-lijders in San Francisco
heeft op velen nog de meeste in
druk gemaakt. De paus. die al
eerder had gevraagd om liefde en
meeleven voor lijders aan deze
ongeneeslijke ziekte, zei tot de
zestig patiënten - onder wie twee
priesters -, dat Gods liefde zich
ook tot hen uitstrekt, zonder on
derscheid en zonder beperking
Minder bezoek
De belangstelling voor het
pauselijk bezoek viel in het alge
meen tegen. Vaak was het aantal
mensen nog niet de helft van wal
werd verwacht. Voor een deel
kwam dat door het weer. In Mia-
mi_en New Orleans goot het en in
San Antonio was het erg warm.
Een andere reden om weg te blij
ven waren de directe tv-uitzen-
dingen. Maar die waren er ook in
1979 tijdens het eerste bezoek.
Verkeersopstoppingen zullen ze
ker velen hebben afgeschrikt.
Maar volgens waarnemers is
ook nog iets anders aan de hand.
De Amerikanen, zeggen zij, zien
graag iets nieuws: ze kennen
langzamerhand de boodschap
van de paus wel, weten heel goed
wat hij allemaal verbiedt, maar
vragen zich af of de paus wel
echt luistert naar wat de mensen
hém te zeggen hebben. De paus
hield tijdens deze tweede reis
niet minder dan 45 redevoerin
gen. Ook het aantal demonstra
ties was minder dan werd ver
wacht. De grootste was in San
Francisco met 3000 deelnemers.
De paus besloot zijn reis met
een eendaags bezoek aan Cana
da. Hij ging naar naar het North
west Territory, ruim 1000 kilo
meter ten noorden van Edmon
ton, om een in 1984 afgelast be
zoek aan dat gebied goed te ma
ken. Gistermiddag vloog hij le
rugTtaa r Edmonton, vanwaar hij
naar Rome zou vertrekken.
Tekort
Het ziet er in de naaste toe
komst niet naar uit, dat het te
kort aan rooms-katholieke pasto
rale krachten in de Randstad kan
worden opgelost. Nog steeds stu
deren te weinig pastoraal-theolo-
gen af om alle vacatures te ver
vullen. Dat zei de rector van de
Katholieke Theologische Uni
versiteit Amsterdam, professor
dr. P. G. van Hooijdonk, bij de
opening van het nieuwe acade
misch jaar. "Aandacht moet er
blijven voor werving van nieuwe
kandidaten"
Eusebiuskerk. De hoogste
juridische instantie van de
Rooms-Katholieke Kerk in Ro
me heelt het beroep van de orga
nisatie 'Mens Sana' die zich ver
zet tegen sluiting en sloop van de
rooms-katholieke Eusebiuskerk
in Arnhem, niet ontvankelijk
verklaard. Dat deelde aartsbis
schop Simonis mee aan het paro
chiebestuur 'Walburgis-Euse-
bius'.
Volgens de 'Apostolische Sig
natuur' is het beroep niet ontvan
kelijk omdat het niet door indivi
duele gelovigen, noch afzonder
lijk, noch gezamenlijk, is inge
diend. Bovendien hebben de ei
sers geen schade ondervonden
van het besluit tot sluiting van de
kerk. Tegen de uitspraak is, vol
gens het kerkelijk wetboek, geen
beroep mogelijk. Aartsbisdom
en parochie kunnen nu verdere
besprekingen voeren over ver
koop en sloop van de kerk.
Het aantal binnenstadsparo
chies in Arnhem is tot de helft
teruggebracht. De Pauluskerk
was al afgestoten. De drie andere
hebben alle de status van monu
ment. Bouw van appartementen
in de Eusebius is wel mogelijk,
maar dat wil het kerkbestuur
niet omdat bijvoorbeeld het wo
nen van ongehuwd samenwo
nenden op die plaats jarenlang
voor veel parochianen een bron
van ergernis zou zijn.
Hervormde Kerk: beroepen
te "s-Gravenzande J. H. Osch
Renkum, te 't Woudt kandidaat
M. Treuren Utrecht, te Staphorst
S. de Jong Katwijk aan Zee;
aangenomen naar Bilthoven (zie
kenhuis) mevrouw M. E. Lub-
bers-van der Sommen aldaar,
naar 's Heer Arendskcrke (Z.)
kandidaat mevrouw M. J. Wisse
Goes, naar Haaften kandidaat D.
Breure Heijningen, naar Akker -
woude-Murmerwoude Fr.) A.
Naijen Goudriaan-Ottoland.
Gereformeerde Kerken: aan
genomen naar Blokzijl (deel
werk) kandidaat mevrouw J. W
Hogenhuis IJsselmuiden. naar
Gameren-Zuilichem kandidaat
P B. Koekkoek Kampen. Gere
formeerde Kerken Vrijgemaakt:
beroepen te Drachten A. van dei-
Sloot Vollenhove; aangenomen
naar Brouwershaven kandidaat
W. F. Wisselink. Nederlands Ge
reformeerde Kerken: bedankt
voor Den Helder/Hoorn A. van
der Dussen Haarlem. Christelij
ke Gereformeerde Kerken: be
roepen te Middelburg J. Plantin-
ga Leeuwarden, te Nunspeet R.
van Beek Veenendaal; bedankt
voor Den Haag-Scheveningen P.
Beekhuis Rotterdam-Kralingen.
de kruisraket tien jaar geledci
De introducti
Nederland.
issale devionst.)
tegen de plaatsing uan deze kernwapens
