Twee eeuwen Felix Meritis
Cameralieden en Havinck hoogtepunten
Dylan laat werk
voor zich spreken
Boek over cult uur teiripel van Amsterdam
Complexe liefdesrelatie
AMERIKA'S MOOISTE
PAGINA 22
MAANDAG 21 SEPTEMBER 1987
UTRECHT (GPD) - Er zullen
voor de Nederlandse Filmdagen
grotere zalen beschikbaar moe
ten komen en het kaartverkoop-
en reserveringsysteem dient te
worden versoepeld. De situatie
werd tijdens het weekeinde lang
zamerhand al te mal: voorstellin
gen waren al uitverkocht nog
voor er bekend was wat men zou
gaan draaien. Leuk voor de orga
nisatie natuurlijk die wel vaart
bij het niet te onderschatten ge
zelligheidsaspect dat onze natio
nale jaarlijkse filmhappening
aankleeft. Buitenlandse gasten
raken niet uitgepraat over
Utrechts pittoreske centrum en
de zaterdagse bloemenmarkt
waar ze overheen kwamen op
weg van 't Hoogt naar het City-
Movies-complex, zodat ze ook
tot min of meer hun eigen verba
zing in filmmarkt-voorstellingen
terechtkwamen met onwaar
schijnlijk grote bossen dahlia's
onder de arm.
Het filmfeestelijk karakter is
op eminente wijze in de stad ge
accentueerd door een uiterst
smaakvolle aankleding: de rood
blauwe banieren in de Voor
straat. de witte draperieën in het
Op Nederlandse Filmdagen
Pollmanshuis etc. Directeur
Hans de Wolf. zijn staf en zijn
vrijwilligersleger hebben het fes
tival dit jaar definitief naar vol
wassenheid weten te tillen. De
ingeving om via de in het buiten
land werkzame cameralieden
een internationale sectie aan het
programma toe te voegen en al
dus een afwisseling te bieden op
het Nederlandse produkt, blijkt
de sterkste zet van de huidige
formule. Het festival-apparaat
deugt kortom.
Maar wel raakte je de afgelo
pen dagen met stijgende onrust
bekropen door de vraag in hoe
verre de Nederlandse cinema
zo'n professionele feestverpak-
king rechtvaardigt. Attracties als
Rien Hagens video-produktie
New York-Batavia en Kees Hins
De Laatste Reis vormden tot nog
toe al te schaarse krenten in de
pap van de recente jaarproduk-
tie. De kwaliteit van de grote
speelfilms is alles behalve den
derend. Je mocht je zoetjesaan
zelfs gaan afvragen of het aan
staande prijzenbal niet zou uitlo
pen op een alleen maar obligate
schertsvertoning. Die angst is
voor een deel weggenomen sinds
zondagavond Havinck in pre
mière is gebracht, een werkelijk
superieur door Frans Weisz gere
gisseerd psychodrama met Wil
lem Nijholt in een hoofdrol die
klinkt als een bronzen klok. De
film wordt 15 oktober pas in rou
latie gebracht en dientengevolge
werd de pers verzocht de recen
sies nog even op te zouten. Dat
moet dan maar. Maar het is toch
zeker gepast vast een kla
roenstoot te geven voor Havinck,
de hartverwarmende filmpresta
tie van een acteursregisseur 'pur
sang' en de uiterst lucide script
bewerking die Ger Thijs leverde
van Mar ja Brouwers roman
Over een man die zich wanhopig
probeert te verzetten tegen het
besef door liefdeloosheid de
dood te hebben veroorzaakt van
de vrouw die hem als geen ander
liefhad.
door
Pieter van Lierop
Overweldigend was zaterdag
avond de belangstelling voor de
talkshow met de cameramannen
en het eerste wat forumleider
Cees van Ede ter sprake bracht
was allicht hun massale exodus
naar het buitenland. Wat eigen
lijk maakt de Nederlandse came
ralieden zo gewild? Volgens Ed
dy van der Enden heeft het veel
te maken met het feit dat ze
meestal drie talen kunnen spre
ken en het uit Nederlandse nood
meegekregen vermogen bezitten
om met relatief weinig geld een
film er toch duur te laten uitzien.
Volgens Douwe Fernhout is de
Nederlandse cameraman in trek
vanwege zijn flexibiliteit en aan
passingsvermogen. Het is in elk
geval niet zo dat men een speci
fieke Nederlandse fotografie
stijl verwacht, want de heren
werken allemaal anders. Anton
van Munster ziet zichzelf als ie
mand die met een documentair
oog heeft leren kijken. Eddy van
der Enden pleegt tot esthetische
afspraken te komen door een re
gisseur eerst mee te nemen naar
dan te laten kie-
r de stijl van een bepaald
schilderij. Voor Jan de Bont is de
techniek heel belangrijk, ook al
moet hij tegenwoordig een 'ca
mera operator' naar de wc sturen
als hij zelf even een shotje zou
willen draaien zonder last te krij
gen met de Amerikaanse vak
bonden. Mat van Hensbergen
heeft juist een hekel aan de tech
niek en laat die het liefst over aan
zijn assistenten, voor hem is een
camera "een doos met een gat".
Voor Paul van den Bos is ca
meravoering voor alles een
kwestie van licht, voor Theo van
de Sande een kwestie van ritme.
Jan de Bont kiest in eerste in
stantie voor een script en de
daarin geboden mogelijkheden
voor de cameraman. Theo Bier-
kens kiest voor een regisseur.
Van den Enden zegt vaak ge
vraagd te worden op verzoek van
actrices.
Ook de redenen voor het ver
trek naar het buitenland bleken
uiteen te lopen. Voor Bert van
Munster waren de betere betalin
gen belangrijk, hij werkt veel
voor de Amerikaanse televisie.
Theo van de Sande zocht de uit
daging van grotere technische
mogelijkheden dan een Neder
landse producent kan bieden,
meer licht op de set. Licht is
duur.
Voor Jan de Bont is werken in
Hollywood altijd het doel ge
weest waar hij naar streefde en
na jarenlang in Nederland te
hebben gewerkt, wilde hij wel
eens andere mensen zien: "En ik
dacht misschien is het daar wel
leuker. En het is er ook heel leuk.
Wat me erg heeft verrast is dat er
onder al die cameramensen in.
Hollywood nauwelijks competi
tie blijkt te bestaan, omdat een
bepaalde producent altijd goede
redenen heeft om voor een be
paalde film een bepaalde came
raman te kiezen. De cameralui in
Hollywood vormen een vrien
denclub. We vragen elkaar ook
om advies als er zich tijdens op
namen een specifiek probleem
voordoet."
ATLANTIC CITY - De emoties overmanden Kaye Rajko toen zij als de
nieuwe miss Amerika werd aangekondigd. Kaye (zij was al miss Michi
gan) deed het afgelopen weekeinde in Atlantic City een geslaagde greep
naar de titel Amerika's mooiste'. (foto ap>
Goed concert in Alioy
ROTTERDAM - Laten we even
teruggaan naar Live Aid, dat
grandioze popfeest ten behoeve
van de hongerenden in Afrika. In
de finale van de marathon was
Bob Dylan te zien, in een scha
mel optreden met Keith Ri
chards en Ron Woods van de
Rolling Stones.
De huidige tournee die Dylan
onder de noemer Temples in Fla
mes onderneemt met Tom
Petty The Heartbreakers en
Roger McQuinn- (ex-Byrds) aan
zijn zijde, doet even aan Live Aid
denken. Niet omdat het muzika
le resultaat even schamel is,
maar omdat daar het zaadje voor
deze samenwerking werd gede
poneerd.
In een losse, associatieve op
merking terzijde zei Dylan tij
dens Live Aid tot verbijstering
van velen dat een deel van het
geld zou moeten worden besteed
aan de verarmde Amerikaanse
boeren. Een klein jaar later was
het zo ver. Een aantal countrys-
terren nam het voortouw en
Farm Aid was het resultaat. Dy
lan kon niet meer terug: hij
moest ook aan deze benefiet ten
behoeve van de Amerikaanse
boerenstand meedoen.
Via via kwam Dylan aan zijn
begeleidingsband: Tom Petty
The Heartbreakers behoren ze
ker in de States tot de beste, en
best betaalde bands van de afge
lopen tien jaar, maar de legende
die Dylan na 25 jaar nog altijd
vertegenwoordigt, vermocht de
samenwerking bewerkstelligen.
De eerste concerten van de com
binatie deed de herinnering aan
Dylans samenwerking met The
Band in de jaren zestig en zeven
tig opleven. Zo warm, zo intens
en vooral zo muzikaal had Bob
lang niet geklonken. Een Austra
lische video legde de band tus
sen The Heartbreakers en Dylan
op een prachtige manier vast.
De concerten in Europa be
loofden dus wat op voorhand.
Maar de knorrige, oude man die
Dylan inmiddels uithangt, heeft
inmiddels wat roet in het eten ge
gooid. Wie bij organisatoren en
roadies zijn oor te luisteren legt
hoort ongelofelijke staaltjes over
mans gedrag - al zijn er diverse
verhalen in omloop over zijn er
varingen in Israël (waar hij kabi
netsleden zou hebben beledigd)
en Oost-Berlijn.
In Ahoy geeft Dylan een kort,
zakelijk, hurpeurig, maar desal
niettemin goed concert - beter in
elk geval dan de oppervlakkige
sets van McQuinn en Petty zelf.
Uiterlijk is Dylan onaangedaan
door de omstandigheid: hij com-
AMSTERDAM (GPD) - Het uitzicht vanaf het dakterras
op gebouw 'Felix Meritis' is onverwacht ver. Vierendertig
meter boven de straat verheven blijkt het dan ook het
hoogste punt aan de Amsterdamse grachten. Rondom zijn
Stadsschouwburg, Rijksmuseum, Muziektheater en het
Paleis op de Dam te bewonderen. Tweehonderd jaar
geleden werd dit gebouw met uniek panorama aan de
Keizersgracht in Amsterdam geopend. Begonnen als
domicili voor het Genootschap voor Kunsten en
Wetenschappen, is het na die twee eeuwen nog steeds een
cultuurtempel. Die verjaardag wordt gevierd met een
manifestatie die een maand lang zal duren.
i-'elix Meritis (gelukkig door ver-
diensten) werd gebouwd naar het
ontwerp van architect Jacob Otten
Husly. Opdrachtgever was het het
in 1777 opgerichte genootschap Fe
lix Meritis. Op 7 juli 1787 werd de
eerste steen voor het nieuwe ge
bouw gelegd door C. S. Roos, later
de eerste geschiedschrijver van Fe
lix. Een jaar later kon het gebouw
in gebruik worden genomen.
Het genootschap stelde zich tot
doel de Kunst en Wetenschap te
bevorderen. Het genootschap be
stond uit bemiddelde Amsterdam
mers, die behalve met het verdie
nen van geld in handel en nijver
heid, zich ook met cultuur wilden
Baal speelt 'De Rondleidster'
'De Rondleidster' van Botho Strauss
door toneelgroep Baal. Met: Rudolf
Lucieer, Renee Fokker en Johan Tim-
mers. Regie: Edwin de Vries. Gezien
op 19 september in Frascati, Amster
dam. Op 4 november te zien in het
LAKtheater in Leiden.
AMSTERDAM - Het pleit voor
toneelgroep Baal. dat zij haar
laatste seizoen met het meest re
cente toneelstuk van Botho
Strauss opent. Toneelgroep Baal,
die zich aan het einde van dit sei
zoen opheft, heeft immers in het
verleden naam gemaakt met het
uitbrengen van dit soort eigen
tijds werk. Ook van Strauss, één
van de toonaangevende Duitse
toneelschrijvers van dit moment,
heeft Baal al eerder toneelstuk
ken op het repertoire genomen.
Voor wie het werk van Botho
Strauss enigszins kent begint de
eerste acte van 'De Rondleidster'
(afschuwelijke omschrijving
voor het moeilijk te vertalen 'Die
Fremdenführèrin') verbazing
wekkend overzichtelijk. De on
geveer 45 jaar oude Martin is le
raar Frans en geschiedenis. Om
dat hij twijfelt aan de zin van zijn
bestaan als leraar, heeft hij verlof
genomen en is vertrokken naar
Griekenland, de bakermat van
onze beschaving. Daar ontmoet
hij de ongeveer twintigjarige
Kristine, die als vervangster voor
haar zieke vriend Vassili rondlei
dingen door het opgravingsge-
bied van Olympia verzorgt.
Natuurlijk ontstaat er een lief
desaffaire. Het verloop hiervan
en het onvermijdelijke afscheid
vormen het verhaalgegeven.
Tussen het verhaalgegeven en
de diepzinnigheden staat de con
crete uitvoering. Daaruit blijkt
dat regisseur Edwin de Vries er
niet volledig in is geslaagd om
een bevredigend regieconcept te
ontwikkelen. Gemakkelijk is an
ders - dat moet tot zijn verdedi
ging gezegd.
De scènewisselingen bijvoor
beeld verlopen aanvankelijk on
duidelijker dan strikt noodzake
lijk lijkt. Sommige regie-aanwij-
zingen in de tekst worden niet
opgevolgd en door minder over
tuigende oplossingen vervangen.
Met name de tweede acte, als
het verhaal zich op een minder
direct herkenbaar niveau af
speelt, levert problemen op. Mar
tin en Kristine leven afgesloten
van de buitenwereld in een scha
mele bergwoning. Op een gege
ven moment verschijnt er een
Pan-gestalte (een mythologische
godheid). Bij Baal voltrekt zich
dat alles bliksemsnel, zodat je tij
dens de voorstelling niet weet.
wat je overkomt. Als je die scène
(blijkens het affiche waarop
Kristine in de armen van Pan
staat afgebeeld) belangrijk vindt,
moet je de toeschouwers meer
kans geven om te beseffen, wat
er aan de hand zou kunnen zijn.
Hier trapt de regisseur in zijn ei
gen valkuil in plaats van een my
thologisch aspect aan het geheel
toe te voegen. Nog beter zou het
waarschijnlijk geweest zijn om
dit elitair soort effectbejag, waar
Strauss met zijn boosaardige re
gie-opmerking op uit lijkt te zijn,
gewoon weg te laten.
Wie niet naar diepere mytholo
gische achtergronden op zoek
wil gaan, kan aan de tekst van
'De rondleidster' toch nog heel
wat genoegen beleven. Het con
versatieniveau van deze "folie a
deux" maakt de relatie tussen
deze man én vrouw interessant
genoeg.
Het spel van Rudolf Lucieer en
Renee Fokker draagt daartoe
ruimschoots bij. Lucieer is uiter
mate geloofwaardig als leraar.
Zijn manier van spreken bezit
precies het doceertoontje, dat ie
dere leraar als beroepsdeforma
tie typeert. Het leraarschap is per
slot van rekening behalve een
beroep vooral een roeping. Van
uit die houding benadert hij
Kristine. Renee Fokker speelt
aanvankelijk te nadrukkelijk het
zorgeloze toonbeeld van aantrek
kelijke jonkheid. Als zijn minna
res komt zij echter veel even
wichtiger over en biedt goed te
genwicht tegen de pedagogische
redeneertrant van Martin.
Het slotbeeld toont leraar Mar
tin, die voorleest uit de 'Meta
morphoses' van Ovidius. We ho
ren, hoe Pan dacht, een nimf in
zijn armen te houden en in plaats
daarvan slechts een bos rietsten
gels vasthield. Zou Martin dus
teruggekeerd zijn in wat wij de
werkelijkheid noemen?
WIJNAND ZEILSTRA
Bob Dylan (fotoANPi
bezighouden. Ze bestudeerden de
natuurwetenschappen, luisterden
naar concerten en literaire voor
drachten of debatteerden over
kunst, filosofie en handel. In het
nieuwe gebouw werden vijf depar
tementen gehuisvest: die van de
fysica, tekenkunde, letterkunde,
koophandel en muziek. Speciaal
voor dé muziekuitvoeringen kwam
er een ovale concertzaal, welke was
gebaseerd op de akoestische prin
cipes van Mozart. Het was de eer
ste concertzaal in Amsterdam. De
latere Kleine Zaal van het Amster
damse Concertgebouw zou een ko
pie van deze concertzaal worden.
Felix Meritis werd zo een bloeiend
centrum van het culturele leven in
Amsterdam.
Overname
Een eeuw later verloor het ge
nootschap met Felix Meritis aan
betekenis. De functies van de af
zonderlijke departementen wer
den overgenomen door de komst
van het Concertgebouw, het Rijks
museum, de universiteit en de
openbare bibliotheken. In 1889
werd het genootschap ontbonden.
Het gebouw kwam in handen van
het Amsterdamse krantenbedrijf
Holdert, dat er een stoomgedreven
drukkerij vestigde. Ook in de con
certzaal stonden de drukpersen te
ratelen. Vier decennia later vestig
de zich ook een lampenkappenbe-
drijfje op de bovenverdiepingen.
Dat was er oorzaak van dat Felix in
1932 werd getroffen door een grote
brand. De kap van het gebouw, zol
derverdieping en tweede etage van
het voorgebouw brandden geheel
uit.
Het is 1947 als de CPN Felix Me
ritis koopt. Het partijkantoor
wordt er gehuisvest en de redactie
en drukkerij van het dagblad De
Waarheid. Felix kreeg al snel de
naam van het 'rode bolwerk'. Een
grote verdienste van de CPN was
dat de oude en akoestisch zo be
roemde concertzaal weer in ere
werd hersteld door een grondige
restauratie. De zaal kreeg weer
haar oorspronkelijke functie terug
en jarenlang repeteerde er ook het
Amsterdams Philharmonisch Or
kest van Anton Kerstjes.
Belegering
Dieptepunt in de recente ge
schiedenis van Felix Meritis vorm
de ongetwijfeld november 1956.
Sovjettroepen maakten toen een
einde aan de Hongaarse opstand.
Een woedende menigte anti-com
munisten gezinde Amsterdam
mers trok uit protest naar Felix
Meritis. Stenen gingen door de rui
ten, mensen raakten gewond. De
mensen in Felix Meritis probeer
den het gebouw met man en macht
te verdedigen. De affaire zou nog
lang nagalmen in de geschiedenis
van het bouwwerk en de CPN.
Aan het eind van de jaren zestig
doet opnieuw de cultuur haar in
trede in Felix Meritis. Steve Aus
ten huurde van de CPN een zaaltje
om er een programma van Ramses
Shaffy te brengen. Dit initiatief
vormde de basis van het huidige
Shaffy Theater. Toen in 1981 de
CPN en De Waarheid naar de
Hoogte Kadijk verhuisden, kwam
Felix Meritis geheel in handen van
het Shaffy Theater. Het theater
kreeg zo'n naam op het gebied van
grensverleggend theater, dat de
naam Felix Meritis wat op de ach
tergrond raakte.
'Willen weten wat wij niet weten
kunnen', naar een Uitspraak van
Goethe, is de titel van de manifes
tatie die ter gelegenheid van het
200-jarig bestaan van Felix Meritis
wordt gehouden. De manifestatie
duurt tot 12 oktober. In alle zalen
en ook in de ruimten waar het pu
bliek normaal niet komt, zijn cultu
rele uitingen te vinden. Muziek,
dans, film, toneel, een diaklank
beeld over de geschiedenis van het
gebouw en een route van kunst
werken.
Op de bovenverdieping van Fe
lix Meritis beschikt de Maatschap
pij Discordia over een eigen repeti
tieruimte. 'Het Kremlin' is deze
studio gedoopt, omdat hier de
hoofdredactie van De Waarheid ze
telde. Discordia neemt de geschie
denis onder de loep. Daarbij werd
een keuze gemaakt uit de 365 na
men van schrijvers, filosofen en
componisten die de toneelgeschie
denis van de afgelopen 200 jaar be
paalden.
Het oude Departement voor Na
tuurkunde, de huidige Shaffyzaal,
krijgt tijdens de manifestatie weer
haar oorspronkelijke bestemming
terug. Het departement is ingericht
als historisch-natuurkundig mu
seum en theatermaker Rieks Swar-
te maakt als architect van Felix
Meritis, samen met acteur Danny
Vercauteren, het bouwwerk aan
schouwelijk
Stoel
Het Departement Letterkunde
wordt eveneens nieuw leven inge
blazen. Het spreekgestoelte dat
hier ooit stond en bekend stond als
de 'Stoel van Taddel', heeft er weer
een tijdelijke plek gekregen. Het
spreekgestoelte werd door het
Rijksmuseum in bruikleen gege
ven en zal er opnieuw dienst doen.
Onder de naam Het Genootschap
zal elke avond een andere gast ko
men spreken. De sprekers verte
genwoordigen de verschillende
vakgebieden die Felix Meritis twee
eeuwen eerder herbergde. Verle
den, heden en toekomst zullen als
een rode draad door de voordrach
ten lopen. Onder de sprekers beho
ren onder meer Marcus Bakker,
Martin van Amerongen, Hans Dor-
restijn, Ramses Shaffy en Steve
Austen.
Tijdens de manifestatie zal de
buitengevel van Felix Meritis zijn
opgesierd met een monumentaal
licht- en geluidsculptuur van Jef
frey Shaw en Harry de Wit. 's
Avonds, na het invallen van de
duisternis, kunnen voorbijgangers
deze 'Sonus Lux' in werking stel
len. Het licht reageert op de toe
schouwer, die zelf bepaald hoe de
gevel oplicht. Wie het oor aan de
wand te luisteren legt, hoort de in
terpretatie van 200 jaar muziekge
schiedenis door Harry de Wit.
Over de geschiedenis van Felix
Meritis verschijnt deze week een
gedenkboek onder de titel 'Felix
Meritis 1787-1987'. Daarin be
schrijft de historicus Chris van der
Heyden de geschiedenis van het
gebouw en de bewoners.
En boven op het dakterras van
Felix maakte John Ko"rmeling
een installatie, waarbij de lijn van
de horizon wordt gemanipuleerd.
Rondom verschijnen de woorden:
'Zo hoog het gezicht zo breed als
het complete'. Wie deze wil lezen
zal 34 meter lager een brede cirkel
rond Felix Meritis moeten be
schrijven en het panorama van on
deraf moeten aanschouwen.
Het twee eeuwen
oude gebouw Fe
lix Meritis.
(foto GPD)
municeert gene moment meer
met zijn publiek en hij lijkt weg
gedoken in een uiterlijk dat spre
kend lijkt op zijn zigeunertijd ten
tijde van Renaldo Clara.
Maar muzikaal klopt het van
begin tot het eind. Dylan laat
zich door de band inspireren tot
warmbloedige versies van reper
toire dat voor een belangrijk deel
afkomstig is uit zijn eerste jaren:
Highway 61 en Queen Jane Ap
proximately. Een deel van de
songs is behoorlijk opgekalefa
terd: met name door de rol die
toetsenman Benmont Tench be
kleedt. Zijn kleverige legatospel
vormt de juiste tegenmelodie
voor Dylans ruige en soms hape
rende stem in Dead Man (een
prachtig reggaeritme) en Wat
ching the River flow. De mooiste
uitschieter vormt eigenlijk A
Shot of Love, dat ik zelden zo
mooi en zo gospelachtig hoorde.
Dylan inspireert zijn publiek
niet; hij laat zijn werk voor zich
spreken. Ik kan me de teleurstel
ling van menigeen wel voorstel
len, maar misschien is dit een
nuttige fase van persoonlijk iso
lement.
JOHN OOMKES
Scene uit 'De Rondleidster'
