Normandië spint
garen bij Willem
de Veroveraar
USA Today: het succes van hapklare brokken
ZATERDAG 19 SEPTEMBER 1987
PAGINA ai
Normandië viert dit jaar de sterfdag van Willem de Veroveraar,
die op 9 september 1087 overleed. Na de veertigjarige
herdenking van de geallieerde invasie in 1984 was het de
directeur van de regionale VVV ingevallen dat er bij de oude
Willem nog garen te spinnen viel. Hij wist toen nog niet dat zijn
plan de neringdoenden van de calvados economisch voor een
verregende zomer zou behoeden.
Van Riva Bella to taan Vaast la Hou-
gue herinneren monumenten als
schildwachten zij aan zij aan de in
vasie die in 1944 Hitler-Duitsland de
genadestoot toebracht. Ook op de
dijk tussen Dives en en Houlgate
staat zo'n stenen wachter.
door Rudolph Bakker
Houlgate werd berucht toen in juni '44
een Wehrmacht-kanon aan de Britse in
vasietroepen grote schade berokkende,
maar daaraan herinnert dit monument
niet. Het werd in 1866 opgericht omdat
ongeveer daar - in een inham van de zee
bij Dives - de mannen van Willem op
weg gingen naar de kust die de geallieer
den in die juninacht van 1944 zojuist
hadden verlaten.
Omdat deze zomer het sterfjaar van
Willem eerder in economische zin wordt
gevierd dan dat het wordt herdacht, is
deze verweerde zuil met zijn door zand
en wind uitgebluste letters nu door twee
papkartonnen noormannen geflan
keerd.
Willem de Veroveraar werd in 1027 in
de burcht van Falaise geboren. Zijn va
der heette 'Robert de geweldige' en die
was weer een zoon van Rollo, een van
die vikingen die, kersvers uit Scandina
vië met zwaanvormige schepen overge
stoken, te vuur en te zwaard de kusten
van West- en Zuid-Europa hadden ver
overd.
De ongelooflijke slechtheid dezer
noormannen steekt verbazingwekkend
af tegen de snelheid waarmee ze zich on
der andere in Normandië (het land dat
naar hen zou worden vernoemd) wisten
te ontpoppen tot oplettende leden van
de burgerij. Dat kwam onder meer om
dat ze hun vrouwen thuis lieten en
trouwden met meisjes uit de streek.
Verdrag
Rollo sloot als eerste noorman een ver
drag met Karei de Simpele, een van de
vroege leden uit het huis Capet waarvan
de duizendste verjaardag in Picardië dit
jaar ook al tot ieders voordeel wordt ge
vierd.
De mythe van Rollo's zoon Robert
speelt in Falaise dit jaar van de feeste
lijkheden een grote rol. Robert werd im
mers verliefd op de leerlooiersdochter
Herleue, nadat hij haar bij terugkeer van
de jacht bedrijvig bezig had gezien bij de
gemeentelijke wasplaats. Hij huwde
Herleue niet, maar verwekte een zoon
bij haar die Willem zou heten, bijge
naamd Willem de Bastaard. Deze losbol
lige gang van zaken was in de wereld der
laatste vikingen niet opzienbarend: ze
behoorde tot' het toenmalige Deense
recht en verschafte de concubine vele
voordelen. Bovendien werd Willem door
zijn vader tot het leiderschap opgevoed.
Als Robert op kruistocht gaat huwe
lijkt hij zijn beminde Herleue uit aan een
vriendelijke man van mindere adel, een
zekere Hellouin de Conteville. Dit was
een edeler oplossing dan het aanleggen
van de kuisheidsgordel, en Heleue baar
de in haar wettige echt twee zonen van
wie er ëén Eude heette. Een geboorte die
in het verhaal van Willems leven van
grote betekenis zal blijken te zijn.
De jonge Willem de Bastaard volgt zijn
vader op als hertog van Normandië. als
die ter kruistocht aan de gevolgen van
een criminele vergiftiging het leven laat.
Willem ontpopt zich als een besluitvaar
dig, ietwat uitbundig en soms tot razer
nij geneigd mens. Uit zuivere liefde
trouwt hij met zijn nicht in de vijfde
graad, Mathilde van Vlaanderen, ook al
een directe afstammelinge van diezelfde
Rollo de Viking. De paus in Rome geeft
tot dit door de kerk verboden huwelijk
pas toestemming wanneer zowel Mathil
de als Willem bereid is de bouw op zich
te nemen van een godshuis. Zo ontstaat
dan in Caen Mathildes 'Abdij der dames'
en Willems 'Abdij der heren', ieder aan
sluitend op een hoogoprijzend romaans
kerkgebouw.
Tevreden
Tot zo ver geeft de historie al reden
genoeg tot herdenking in het jaar des he
ren 1987. Willems geboortedorp Falaise
vierde deze zomer niet de dood van de
10.000 Wehrmacht-soldaten die er in
1944 door de geallieerden bij een tacti
sche wurggreep in de pan werden ge
hakt, maar een feest van 'Son et Lumiè-
re' in en om het kasteel, dat bij die slag
om Falaisë in '44 overigens aanzienlijke
schade opliep.
Meer dan honderd spelers in namaak-
kostuums doen er mee aan het steeds
twee uur durende spektakel dat wordt
gedragen door echte acteurs, supersoni
sche lichteffecten en ontploffingen van
hifi-geluid.
Terzijde van het kasteel is de door het
riviertje de Ante gevoede wasplaats ge
restaureerd, waar Robert het oog op
Herleue had laten vallen. Regen noch
wind hebben deze zomer de toeristen
van dit grootse 'Son et Lumière' kunnen
afhouden en daarmee werd Falaise een
van de weinige Franse steden die na dit
natte seizoen hun deuren met tevreden
heid kunnen sluiten.
In Caen stonden de 'abdij der dames'
en de 'abdij der heren' deze zomer in het
middelpunt van de belangstelling. Beide
gebouwen waren niet alleen door de in
vasie van '44, maar ook al door de protes
tanten in 1562 danig verwoest. In de ab
dij der dames (met miljoenen aan belas
tinggeld van een ruine pas kortgeleden
ter meerdere glorie van het regionale be
stuur van 'La basse-Normandië' tot een
lust-slot gerestaureerd) ligt Mathildes
graf er nog precies zo als toen de latere
koningin van Engeland er in 1083 begra
ven werd.
Het werd voor het laatst in 1961 ter in
spectie geopend. De stoffelijke resten
waren toen nog geheel intact. Mathilde
bleek anderhalve meter lang. Tijdens de
recente restauratie van de abdij werd ze
voor de veiligheid in een kluis van de
'Banque de France' opgeslagen
Gered
De lengte van Mathilde stak schril af
bij die van Willem, wiens graf in de 'ab
dij der heren' overigens in 1562 geheel
werd verwoest. Slechts zijn linkerdij
been werd uit de handen van de protes
tante grafschenners gered. Omdat het
0,487 meter mat besloot men bij een op
graving in 1983 dat Willem 1.73 meter
lang moet zijn geweest, dat was tien cen
timeter boven het gemiddelde van zijn
tijd.
Afgelopen 9 september, de dag van
Willems dood, bereikten de feesten in
Caen hun hoogtepunt met het bezoek
van Willems afstammeling de Prins van
Wales en zijn echtgenote Lady Di, die
zich beleefd over het graf van de voorva
der bogen, waarna de regionale kranten
natuurlijk vol stonden van deze gebeur
tenis. De landelijke media zwegen over
dit kennelijk slechts regionaal-histori
sche gebeuren.
In 1064 kreeg Willem de Bastaard als
hertog van Normandië bezoek van Ha
rold, de graaf van Wessex. De graaf re
geerde als vazal van de kinderloze En
gelse koning Edward de Belijder over
het zuiden van Engeland en hij had op
dracht Willem te melden dat Edward de
noorman had aangewezen als diens wet
tige troonopvolger.
Om deze gang van zaken te bevestigen
zwoer Harold op de heiligdommen der
noormannen dat zijn woorden niets dan
de waarheid bevatten. Als Eduard de
Belijder in 1066 op 5 januari sterft, laat
Harold zich echter een dag later in de
kathedraal van Westminster (bijna ge
lijktijdig ingewijd met de abdijen in
Caen) toch zelf tot koning kronen. Aan
genomen wordt dat Eduard op zijn sterf
bed de getrouwe Harold ten slotte in
doodsnood inderdaad tot zijn opvolger
benoemd had.
Vanaf dat moment houdt de historie
de adem in. Willem ontsteekt in razernij.
In de lente van datzelfde jaar vraagt en
krijgt hij de pauselijke zegen voor een
invasie, benevens een pauselijk vaandel
en nog als verrassing een haar uit het
hoofd van de heilige Petrus, die hij tij
dens de oversteek en de landing in een
ring om zijn hals draagt
Met de bijl
De voorbereidingen tot de invasie spe
len zich af tussen Caen en Dives. Willem
brengt naar huidige schattingen 7.000
man bijeen, onder wie 3.000 ruiters. Hij
laat zo'n 700 schepen bouwen, weliswaar
van vers gekapt hout maar met de ge
duchte 'know-how' van de vikingen.
Leider van de indrukwekkende logis
tieke operatie is een zekere Roger de
Montgommery. al gaat de vergelijking
met de invasie van 1944 nauwelijks ver
der op dan dat er eindeloos moet worden
gewacht op goed weer en Willem - net
als later Eisenhower - de stijgende on
rust onder de mannen met zijn grote per
soonlijkheid en zijn heilig geloof in de
operatie overwint. Bij het uiteindelijke
vertrek willen ten slotte alleen de paar
den niet meteen in de boten.
Op 29 september 1066 gaan Willem de
Bastaard en zijn mannen bij Pevensey
aan land. De hertog was overgestoken
op de 'Mora', het snelste schip van alle
en een cadeau van Mathilde. Aan Wil
lems zijde is zijn stiefbroer Eude. die hij
al in een eerder stadium had verblijd
door hem bisschop te maken van
Bayeux.
Koning Harold wordt bij Hastings ver
slagen, al had het maar een haar van de
heilige Petrus gescheeld of Willem zelf
had het loodje gelegd. Maar Harolds sol
daten vochten nog met de bijl, zodat er
in die dagen nog van een regelrecht 'in
de pan hakken' kon worden gesproken.
Willem de Bastaard, die na zijn succes
voortaan Willem de Veroveraar werd ge
noemd. streed daarentegen met de mo
dernste middelen. Zoals met ruiters te
paard en met pijlen, waarvan er éen 'n
oog doorboorde van Harold, aan de ge
volgen waarvan deze omstreden koning
op het slagveld de geest gaf.
Als op 25 september 1066 Willem de
Veroveraar tot koning van Engeland is
gekroond, geeft zijn halfbroer Eude op
dracht tot het borduren van een herinne
ringskleed. Het krijgt een lengte van 69,5
meter en als een modern stripverhaal
vertelt het over de komst van Harold
naar Normandië, over diens verraad en
over de invasie die met de dood van de
verraderlijke koning eindigt.
Propaganda
Deze lap van Eude was een voorbeeld
van zuivere politieke propaganda. Het
ging er immers om de eigen achterban te
overtuigen van de juistheid van de inva
sie. want de Engelsen hadden zo hun ei
gen versie over de gang van zaken ge
had. wat niet wegnam dat Willem een
uitstekende koning bleek en hij de
grondslag legde voor het Engeland van
Biscchop Eude schonk deze 'tapisse;
rie' aan zijn kerk in Bayeux, waar het
ieder jaar tweemaal werd uitgestald. Het
is nu onder meer een van de voornaam-
-ste bronnen van informatie over het le
ven in die voor ons duistere dagen van
toen.
In 1941, toen de Duitse bezetters van
Frankrijk nog droomden van hun eigen
invasie op de Engelse kusten, lieten ze
het stripverhaal van Bayeux tweemaal
voor zich uit rollen om te zien of ze er
iets van konden leren. Waarop de burge
meester het beter vond voor zijn schat
om die naar veiliger oorden over te bren
gen.
Sinds 1984 is het wonder van Bayeux
te zien in het mooiste museum dat maar
denkbaar is en wordt het dusdanig do
cumentair ingeluid dat zelfs de minst
geïnformeerde toerist nog kan begrijpen
waarover al die poppetjes het hebben. In
het nu aflopende jubeljaar vormt dat na
tuurlijk hei centrum van de feestelijkhe
den. De beeltenis van Willem is er bo
vendien te koop op eierdoppen, dames-,
tassen, asbakken, legpuzzles en zakdoe
ken.
In de feestelijke centra van Norman
dië duiken ook steeds weer nabouwsels
op van de vikingschepen waarmee Wil
lem de Veroveraar het kille Kanaal over
stak. Sommige, van karton, worden
voortbewogen op kinderwagenwielen,
andere zijn van hout en voorzien van in
tern floodlight.
Door steden en dorpen trokken deze
zomer de historische optochten, de deel
nemers gestoken in ongemakkelijke
Kostuums, de papkartonnen zwaarden
door een gestage motregen tot onmacht
vervallen. Gemeentelijke bibliotheken
toonden op ontroerende en soms doel
treffende manier de historie van Willem
op wanden of op lappen, door pseudo-'
masten als een zeil omhoog gehouden.
Nog een feest
Als in 1078 de Capetinger koning Phi
lippe I zijn vazallen niet tegenhoudt als
ze de westgrens van Willems Normandië
in 'raids' overschrijden, trekt de geduch
te Veroveraar op naar Mantes, aan de
westkant van Parijs, en steekt daar de
hele stad in brand.
Daarbij struikelt het koninklijke
paard over een steen en schiet de uiterst*
zwaarlijvige Willem onzacht met zijn on
derbuik tegen de zadelknop. De mo
dernste theorie is dat hij daarbij zijn al
vleesklier beschadigde. En daaraan ging
men toen dood. Willem overleed iiï
Rouen op 9 september 1087.
In het gastvrije Normandië wordt al
gezocht naar het excuus voor nóg een-
feest.
Het Normandië van Willem de Veroveraar op een toeristische poster.
USA Today, het enige 'landelijke
dagblad' in de VS, bestaat vijf jaar.
En dat is niet zonder pijn gegaan.
Allen Neuharth, de man achter het
succes van de krant, schroomde
zelfs niet op onsmakelijke wijze een
'laatste avondmaal' aan te richten
om duidelijk te maken hoe slecht het
ooit met zijn project ging.
door Herik Dam
De 63-jarige Allen Neuharth heeft het
aan een ontwrichte knie te danken dat
hij nu - als eigenaar van meer dan 90
dagbladen, acht tv-netwerken en 16 ra
diozenders - een van de grootste media-
keizers van Amerika is.
De knie verhinderde hem om op de
middelbare school in sport uit te blin
ken. In een interview in US News and
World Report zegt hij: ,,Ik kon dus geen
ster-atleet worden. Daarom vroeg ik me
zelf af: wat is het beste op één na?". Het
antwoord bleek te zijn: hoofdredacteur
van de schoolkrant, omdat je dan eerder
dan wie ook alles te weten komt. En
zo begon hij zijn carrière in het kranten
vak als hoofdredacteur van de Echo, een
uitgave van de Apena High School in de
gemeente Eureka (Zuid-Dakota)
Van dat moment af ging het pijlsnel
crescendo met de carrière van Neuharth.
die in 1973 de baas werd van uitgeverij
Gannett. Een paar cijfers om aan te ge
ven hoe de ambitieuze doener Neuharth
daar tekeer ging: in 1973 maakte Gan
nett een winst van 29 miljoen dollar bij
een omzet van 300 miljoen. Vorig jaar
bedroeg de winst van het concern 276
miljoen dollar bij een omzet van 2.8 mil
jard.
In het begin van de jaren '80 raakte
Neuharth, ondanks al zijn successen, er
van overtuigd dat nog één ding aan zijn
geluk ontbrak. Het was natuurlijk mooi
om de baas te zijn van kranten als de
Coffeyville Journal en de Ha.tliesburg
American, maar wat Neuharth vooral
wilde was een landelijke krant.
USA Today, in alle Amerikaanse staten
een kijkvenster in de vorm van een tv.
erkrijgbaar in automaten i
Voor de VS was dat een ongebruike
lijk concept. Gannett bezat tot dan toe
alleen maar regionale kranten. Dat is te
kenend, want ook nu nog zijn er in de
States vrijwel geen landelijke dagbla
den. Uitzondering daarop is sinds jaar
en dag de Wall Street Journal, speciaal
bestemd voor de financiële wereld. Maar
voor het overige zijn ook prestigieuze
kranten als de Washington Post en de
New York Times in feite regionale dag
bladen, hoewel vooral de New York Ti
mes in meer en meer grote steden in
Amerika te krijgen is.
Doorbreken
Neuharth wilde dus dat patroon van
een vooral regionaal geconcentreerde
dagbladpers doorbreken, en ging aan de
slag. Wat voor soort krant moest het
worden? Uitgangspunt was allereerst
dat zijn voornaamste concurrent, zowel
qua consument als qua advertenties, de
tv zou zijn.
Het moest een makkelijk leesbare
krant worden, gericht op een zo breed
mogelijk publiek, met veel kleur, veel
verduidelijkende tekeningen en grafie
ken, volgens een ijzeren formule ge
maakt, en aansluitend bij de belangstel
ling van de lezer.
Het moest ook een optimistische, vro
lijke krant worden, een beetje in de
geest van de manier waarop de toen net
tot president gekozen Ronald Reagan zo
succesvol campagne had gevoerd met
diens It's morning in America.
Hel eindresultaat lag op 15 september
1982, deze week precies vijfjaar geleden,
in de kiosken: USA Today, een krant die
zo optimistisch was dat het allereerste
openingsverhaal, dat over een vliegramp
ging, als kop had: WONDER: 350 overle
venden, 55 doden.
En het was inderdaad een krant die de
tv als voorbeeld had. 's Ochtends vóór
de koffie doet alle kleur aan USA Today
je pijn aan de ogen, de krant loopt over
van illustraties, en de verhalen zijn kort
en licht verteerbaar. Zo licht verteerbaar
zelfs dat de krant door .echte' kranten
mensen al gauw smalend McPaper werd
gedoopt. Naar de hamburgers van
McDonald die er lekker uitzien, altijd
hetzelfde smaken, makkelijk weghap-
pen, maar een twijfelachtige gezond-
heidswaarde hebben.
Maar oppervlakkig of niet, USA Today
had wel succes. Vandaag heeft de krant
een oplage van ruim anderhalf miljoen
stuks per dag en is daarmee, na de Wall
Street Journal, de best verkochte krant
van Amerika. Ter vergelijking: een voor
aanstaand dagblad als de Los Angeles Ti
mes heeft een oplage van iets meer dan
een miljoen, de New York Times iets
minder dan een miljoen en de Washing
ton Post een dikke 700.000.
Hoge prijs
Vraag echter niet tegen welke prijs dit
werd bereikt. Twee maanden geleden
publiceerde Gannett cijfers, volgens
welke USA Today sinds zijn verschijnen
233 miljoen dollar (470 miljoen gulden)
heeft verloren. Maar dat zijn volgens
veel financiële specialisten geflatteerde
cijfers. De kosten van de drukpersen
zijn er bijvoorbeeld niet in opgenomen,
en evenmin de kosten van de journalis
ten die in de loop der jaren van allerlei
regionale kranten in het Gannett-con
cern werden .geleend' om van USA To
day iets moois te maken.
De werkelijke kosten van Neuharth's
geesteskind moeten dan ook eerder in
de richting van een half miljard dollar
worden gezocht. Het is geen wonder dat,
bij dergelijke onvoorstelbaar hoge kos
ten, Neuharth ook binnen Gannett nogal
wat oppositie heeft. En dat is een under
statement: er hebben zich in en buiten
de directiekamers van Gannett
werkelijk bittere gevechten afgespeeld.
Daarvan getuigt het deze maand ver
schenen boek ,The Making of McPaper'.
Uit dat boek een incident dat aardig
weergeeft hoe Neuharth zijn staf aan
spoorde om nog harder te werken ten
einde het vlaggeschip van Gannett va
rende te houden. Het gaat om een ge
beurtenis die zich in 1984 afspeelde, toen
USA Today nog dik geld verloor. Neu
harth had de top van de krant uitgeno
digd om naar een bepaald restaurant te
komen. Iedereen was daar, behalve Neu
harth zelf, die nergens te vinden was.
Maar na een half uur kwam hij dan toch
uit een tot dan toe afgesloten eetkamer
zetten.
De genodigden waren met stomheid
geslagen. Neuharth droeg een doornen
kroon, liep met een zwaar houten kruis
rond, en nodigde zijn mensen uit om
deel te nemen aan ,het laatste avond
maal' compleet met ongezuurd brood en
kosjere wijn.
„Ik ben de gekruisigde", liet Neuharth
zijn met de situatie nogal verlegen me
dewerkers weten. Later zei hij dat hij tot
zijn vertoning was overgegaan om dui
delijk te maken hoe ernstig het er met
USA Today voorstond.
Winst
En nu? Heeft de krant het gemaakt? In
zekere zin wel. In mei boekte de krant
voor het eerst in zijn geschiedenis enige
winst. De prognoses houden het er op
dat de zomermaanden wel weer verlies
te zien zullen geven, maar dat in de
herfst andermaal de cijfers in zwarte
inkt in plaats van het gebruikelijke rood
kunnen worden geschreven.
En USA Today is in Amerika ook niet:
meer goed weg te denken. Overal zie je
de blauwe automaten waarin de krant
wordt verkocht. Meer dan 30.000 van de
ze automaten - met kijkvensters in de~-
vorm van een tv! - zijn nu door het hele
land te vinden.
In alle 50 staten van de VS komt USA
Today uit, iets dat mogelijk is doordat de
pagina's van de krant per satelliet naar
30 drukfabrieken door heel Amerika
worden doorgegeven. Per satelliet ook
gaat USA Today naar Singapore (voor
een Aziatische uitgave) en Zwitserland
(voor de kleine Europese markt).
Ontegenzeggelijk heeft de krant tot
ver buiten Amerika invloed gehad, niet
zozeer door zijn povere inhoud, als wei
door de manier waarop het dagblad
wordt gemaakt. Gebruik van kleur bij-,
voorbeeld is nu bij tal van kranten nor
maal.
De (vele) grafieken die USA Today
toepast zijn ook elders gekopieerd, net
als het uitbundige (gemiddeld 80 per
dag) gebruik van foto's. En het pagina
grote weeroverzicht in kleur is door me
nige krant, ook in ons land, overgeno-
USA Today heeft in nog ëén opzicht
school gemaakt: als de bevoorrader van
de mafste statistieken die men zich kan
voorstellen. Iedere dag weer vindt de le
zer van USA Today, op een vast plaatsje
in de krant, belangwekkende gegevens
als: 35 procent van de Amerikanen vindl
aardbeienijs het lekkerst, en 24 procent
chocolade-ijs. Of: 20 procent van do
Amerikanen heeft drie vuilnisbakken:
en 33 procent twee.
Men denke ervan wat men ervan wil
denken, feit is dat 2,3 procent van de
Amerikanen (zo groot is het lezersbe
stand van USA Today) dit soort gege
vens kennelijk niet wil missen. Geeh
dag.
Het kasteel in Falaise waar Willem de Veroveraar werd geboren.
IN THE STEPS OF WILLIAM THE CONQUEROR
8AY6UX
VtftÉ
