Die solidariteit kost
steeds meer moeite'
De tijdbom van tegenvallers tikt door
MILJOENENNOTA 1988
'Ach, de invloed van de tv hè'
Ruding (financiën) niet écht tevreden
Financiële administratie van de departementen blijft chaotisch
Dagjesmensen laten massaal verstek gaan op Prinsjesdag
Het gaat goed met de Nederlandse economie, al daalt de
werkloosheid onvoldoende en leeft de overheid nog op te
grote voet. Dat is de teneur die minister Ruding (financiën)
heeft gelegd in de Miljoenennota. Wie verder leest, ont
waart een tweede Leitmotiv: ontevredenheid over minis
ters die teveel geld uitgeven, het voortwoekeren van aller
hande subsidieregelingen, en een te hoog sociaal mini
mum. Ruding: "Wat is een normaal sociaal minimum? Te
genwoordig horen daar ook een telefoon en een televisie
bij. Ik weet niet of er vijftien jaar geleden ook onderzoek
werd gedaan naar de situatie van minima, maar in die tijd
zou een tv wellicht niet meegeteld zijn. Terwijl nu een vi
deo waarschijnlijk nog niet meegerekend wordt, zal dat
over vijf jaar wel gebeuren. Dat is dus allemaal relatief. Ik
zeg niet dat dergelijke voorzieningen makkelijk te missen
zijn, maar wel dat het eisenpakket stijgt".
door Peter de Vries
en Peter van Nuijsenburg
De minister van financiën heeft
nog geen nota kunnen nemen van
de studie van de directeuren van
sociale diensten naar de verkom
merende positie van mensen met
een minimum-uitkering. Maar hij
verzet zich tegen elke suggestie.dat
de zorgzame samenleving van'het
CDA aan een groeiende onderklas
se voorbij gaat. In de miljoenenno
ta noemt het kabinet dan ook de
economische voordelen van een
verdere verlaging van het mini
mumloon, en dus ook van de daar
aan gekoppelde uitkeringen.
Ondanks alle verzet: "Welke gro
te bedragen besteden het Rijk en
de gemeenten niet nu reeds aan de
minima? Daar mogen we de ogen
toch niet voor sluiten. Hun koop
kracht is beter dan die van verge
lijkbare groepen in het ons omrin
gende buitenland. Wanneer we,
met onze open economie, niet let
ten op de normen die elders gel
den, heeft dat tot gevolg dat de
werkloosheid toeneemt. En daar
zijn de mensen op het minimum
weer als eerste de dupe van. Bo
vendien: de verlaging van de
jeugdlonen heeft toch geresulteerd
in een snelle daling van de werk
loosheid onder schoolverlaters".
'"Mag ik het anders zeggen? Als
de Nederlandse samenleving zo
enorm solidair zou zijn, dan kun je
voorstellen de belastingen en pre
mies te verhogen. Maar deze sa
menleving heeft steeds meer moei
te met die solidariteit. Dat merken
we op dit ministerie helaas aan de
belastingontduiking, het zwarte en
grijze werken. Dat zijn toch alarm-
schellen die gaan rinkelen als de
grenzen van de solidariteit in zicht
zijn".
Belastingverlaging
Ruding is, erkent hij, niet hele
maal tevreden. "Dat is een minister
van financiën nooit, en ik laat het
doorklinken. De grote overschrij
dingen van sommige departemen
tale begrotingen zijn niet helemaal
gecompenseerd, en er zijn risico's
en bedreigingen voor de economi
sche ontwikkeling. De olieprijs,
dollarkoers en het rentepeil zijn
factoren die we niet in de hand heb
ben, maar die van groot belang zijn.
Een ander punt is het financie
ringstekort. Dat daalt herkenbaar,
maar dat had wel iets meer gemo
gen en gekund. Toch vind ik deze
miljoenennota op hoofdpunten be
vredigend en ben ik voorzichtig
optimistisch over de Nederlandse
economie. De collectieve uitgaven
blijven dalen, tegenover de over
schrijdingen staan substantiële
ombuigingen, en een nieuw ele
ment, in de goede zin van het
woord, is de verlaging van de loon-
en inkomstenbelasting".
De lastenverlichting van 1,9 mil
jard noemt Ruding 'substantieel'.
Verdere verlaging in latere jaren is
'wenselijk', maar 'ik steek m'n
hand er niet voor in het vuur'. "Er
kan zo een kink in de kabel komen.
Voor mij is een verdere lastenver
lichting ook niet per se gebonden
aan de bestaande plannen tot ver-
eenvouding van het belastingstel
sel. U weet, die plannen liggen in
het kader van Nederland Advies
land al geruime tijd bij allerlei ad
vies-instanties. Wat mij betreft blij
ven ook zonder die belastingve-
reenvouding - die ik overigens
sterk steun - de argumenten voor
een lastenverlichting volop staan".
Door de lagere belasting kan de
koopkracht van alle burgers in
1988 in elk geval op peil blijven, of -
voor de werknemers in het be
drijfsleven- zelfs iets stijgen. In ruil
daarvoor moeten vakbonden en
werkgevers de loonstijgingen in de
hand houden. Ruding: "De sociale
partners zijn nu aan zet, en ik ver
wacht daar heel wat van".
Volgend jaar daalt de werkloos
heid met slechts 30.000. Dat is, ge
meten aan de eigen doelstellingen
van het kabinet-Lubbers, te wei
nig. "Wij kunnen het niet alleen,
maar moeten het samen doen met
het bedrijfsleven. Deze belasting
verlaging draagt gunstig bij aan het
macro-economisch klimaat. Daar
naast is er 200 miljoen extra uitge
trokken voor werkgelegenheidsbe
leid en gerichte, specifieke maatre
gelen als scholing. Op die manier
moet een werkloosheidscijfer van
500.000 in 1990, los van alle discus
sie over vervuiling van de bestan
den bij de arbeidsbureaus, haal
baar zijn. Ik ben er niet zeker van,
maar 't is wel mogelijk".
Nederlaag
In de miljoenennota klaagt Ru
ding steen en been over de talloze
subsidieregelingen. Die zijn duur,
schieten het goede doel vaak voor
bij, en vormen dan een rem op de
economische ontwikkeling. 38 Mil
jard wordt zo jaarlijks verdeeld,
maar het kabinet bezuinigt er
slechts 300 miljoen op. "Dat is weer
een stap in de goede richting, zij
het onvoldoende. Maar net als met
een supertanker kost het veel tijd
om hier de koers te verleggen. De
bedragen die ermee gemoeid zijn,
de belangen die op het spel staan,
die zijn te groot om snel fors te be
zuinigen op de subsidies".
"Ik nodig iedereen uit de realiteit
niet uit het oog te verliezen. Wan
neer ik verwijten hoor als 'het hart
wordt uit de gezinszorg gerukt',
dan wil ik er toch wel op wijzen dat
we 40 miljoen bezuinigen op een
post van 1,4 miljard. Geen 400 mil
joen, nee, 40. Op een post die in
1973, niet 1873, praktisch nul was!"
Bij de begrotingsvoorbereiding
werd Ruding geconfronteerd met
het feit dat enkele collega's hun
boekje te buiten waren gegaan. De
begroting werd in totaal met vijf
miljard overschreden. Hoewel het
regeerakkoord in zo'n geval com
penserende ombuigingen voor
schrijft, werd er slechts voor vier
miljard gesnoeid. Een nederlaag?
Ruding: "De stelling van het re
geerakkoord is juist, maar in de
praktijk niet altijd toe te passen.
Als er tegenvallers bij de EG zijn,
kun je niet anders dan die over alle
departementen uitsmeren. De gro
te overschrijders, onderwijs, volks
huisvesting
volksgezond-
maar niet het volle pond. De ande
re departementen hebben ook wat
gedaan. Zo gaat dat bij besluitvor
ming in het kabinet. De minister
van financiën doet voorstellen,
maar dat wil niet zeggen dat hij
stipt wordt gevolgd. Ik blijf echter
hameren op meer compensatie.
Niet alleen voor het geld, maar ook
omdat het disciplinerend werkt".
Onderwijsminister Deetman is
in elk geval een gewaarschuwd
man. De recordhouder overschrij
dingen kwam er deze keer nog ge
nadig af. Hij gaf 1 miljard te veel uit
aan salarissen, maar hoeft in 1988
slechts 380 miljoen te bezuinigen.
De Rekenkamer onderzoekt nu of
de salarissen en wachtgeldregelin
gen in het onderwijs te royaal zijn
geweest, wat Ruding vermoedt, of
dat Deetman gelijk heeft als hij
zegt dat zijn personeel geen gunsti
ger regelingen heeft dan andere
ambtenaren. Ruding: "Daar ko
men we nog over te spreken. Ik kan
dit, in het belang van de belasting
betaler, niet op zijn beloop laten. Ik
'ben in de eerste plaats ook de be
langenbehartiger, de vriend van de
belastingbetaler. Want die krijgt
uiteindelijk de rekening gepresen
teerd".
DEN HAAG - Even zwijgt de inlei
der teneinde zijn woorden aan ge
wicht te laten winnen. Dan richt hij
zich tot zijn gehoor van kamerle
den, parlementaire journalisten en
fractie-medewerkers, en vraagt:
Weet u eigenlijk wel hoeveel pro
cent van de bedragen die in de mil
joenennota staan ergens anders
aan worden uitgegeven dan waar
voor ze begroot waren? Zijn ge
hoor blijft het juiste antwoord
schuldig. "Vijftien tot twintig pro
cent", klinkt het dan. Wanneer de
regering van plan is honderd mil
jard uit te geven, komt ruim vijf
tien miljard daarvan op een andere
dan de beoogde plek. Fraude? Wel
nee, doorgaans gewoon slordig
heid.
door
Peter de Vries
We schrijven de eerste woensdag
van september. In de zaal waar an
ders de kamerfractie van de PvdA
bijeenkomt, zitten nu ruim vijftig
belangstellenden voor de eerste les
uit de cursus begrotingstechniek.
Maar liefst 223 mensen onder wie
ruim 80 kamerleden, hebben inge
tekend op deze scholing in de ele
mentaire kneepjes van het begro
tingsvak. Die moet hen in staat
stellen 's Rijks begroting te door
gronden.
Dat wordt een loodzware klus,
want, zoals minister Ruding (finan
ciën) in de miljoenennota toegeeft,
die begrotingen blinken niet uit
door duidelijkheid. Het ambtelijk
en politiek toezicht op de naleving
van die begrotingen is evenmin
sterk ontwikkeld. Diep verstopt in
de miljoenennota staat de sombere
boodschap: met het op orde bren
gen van de overheidskas is ruim
400 a 500 miljoen gulden gemoeid.
Dat is de prijs die betaald moet
worden om de' administraties te
verbeteren, de accountantscontro
les te verscherpen, en te zorgen dat
de informatie over de financiële
gang van zaken betrouwbaarder
wordt.
Spierballen
Twee voorbeelden van boek
houdkundige praktijken waar men
in het bedrijfsleven versteld van
zou staan. De accountants van eco
nomische zaken weigerden jaren
lang te tekenen voor de verklaring
dat de departementale jaarreke
ning een waarheidsgetrouw beeld
geeft. Het ministerie van sociale za
ken slaagde erin, zo weten leergie
rige kamerleden inmiddels, om het
parlement jaren achtereen telkens
een wisselend ingedeelde begro
ting voo? te schotelen. Fondsen die
de ene keer onder de ene noemer
gepresenteerd werden, prijkten
een jaar later elders. In vijf jaar
tijds veranderde zo 60 procent van
de begrotingsindeling.
Sinds de teloorgang van RSV en
de semi-afsluiting van de Ooster-
schelde is de controle op de over
heidskas een van de belangrijkere
politieke items aan het worden.
Die grote projecten liepen finan
cieel finaal uit de hand, terwijl aan
de andere kant uitslaande ruzies
woedden over weinig populaire be
zuinigingen. Waar het ene geldelij
ke gat met een meevaller kon wor
den gedicht, kondigde de volgende
tegenvaller zich al weer aan.
Oorzaken voor die ondoorgron
delijke en onbeheersbare gang van
zaken zijn er legio, zo blijkt uit ver
schillende beschouwingen die in
middels zijn verschenen over het
financieel management bij de over
heid. Jarenlang is de controle op de
overheidskas verwaarloosd, omdat
er toch geld genoeg was en politici
en ambtenaren niets liever deden
dan noden van burgers of bedrij
ven ledigen. Terwijl de inkt van de
er iets van hoorde. De betekenis
van het begrip rapportage is
slechts langzaam doorgedrongen
tot een enkele overheidsdienaar.
De controlerende accountant kon
zich niet verheugen in een hoge
plaats in de ambtelijke pikorde. Te
leurgesteld trokken ze de afgelo
pen jaren naar het bedrijfsleven.
Nu ze het hardst nodig zijn, kan het
Rijk niet meer opboksen tegen de
salarissen die daar betaald worden
aan accountants. Het resultaat:
grote tekorten aan controlerend
personeel (en bijvoorbeeld ook aan
belastinginspecteurs).
Verschrijvingen
Maar van alle uitgaven en inkom
sten werden toch wel bonnetjes be
waard door de boekhouders der
departementen en rijksdiensten?
Vast wel, al weten we het niet ze
ker. Waar het echter om gaat is het
optellen van de bij elkaar horende
bonnen. Dat vergt op z'n minst
twee dingen: een computer, die
snel en betrouwbaar rekent, en een
beslissing welke bonnen bij elkaar
horen.
Over de automatisering bij de
overheid kunnen we kort zijn: die
is pas de laatste tijd van de grond
gekomen. Het betere boekhouden
(welke uitgave hoort waar te wor
den verantwoord?) is een verhaal
apart. Nog steeds bloeit in Den
Haag de praktijk van de 'verschrij
ving'. Dat betekent dat een uitgave
financieel wordt ondergebracht bij
de post die op de begroting voor
een heel ander doel stond gereser
veerd. Zo wordt er uitkomst gebo
den wanneer een potje (tijdelijk)
leeg is. Met de beste bedoelingen
van de wereld, en met de gedachte
dat de verschrijving later wel
rechtgezet zal worden. Dat laatste
schiet er wel eens bij in. Omdat de
administatie vaak een beetje ram
melt, lokt de ene verschrijving de
andere uit. Het einde heet vaak een
'tegenvaller'.
Bovendien probeert de overheid
twee administraties bij te houden:
een voor het kasgeld, en een voor
de verplichtingen die men is aan
gegaan maar die nog niet betaald
hoeven te worden. Het resultaat
laat zich raden. Het gaat er om, zo
schrijft minister Ruding verma
nend in de Miljoennota, dat die ad
ministraties worden samenge-
.voegd. De directe uitgaven en in-
komsten<kas) en de verplichtingen
moeten in onderling verband wor
den gezien.
Een voorwaarde voor het boeken
van succes bij het greep krijgen op
de overheidskas is, aldus Ruding,
dat het politiek en ambtelijk mana
gement van de departementen zich
er volledig achterstelt. Het is geen
zaak van deskundigen, en evenmin
gaat het om een eenmalige inhaal-
manouvre om wat administratieve
achterstanden weg te werken.
Daarnaast is het nodig dat de po
litiek het mes zet in regelingen die
in financieel opzicht riskant zijn,
meent Ruding. Hij wijst dan op de
'open-eind-regelingen', die samen
56 miljard kosten. Deze geldstro
men naar burgers en bedrijven zijn
in principe oneindig: elke nieuwe
rechtmatige aanvrager krijgt geld,
of de kas nu leeg is of niet. Voor Ru
ding tikken zo de tijdbommen van
de mee- en tegenvallers gewoon
door.
Koningin Beatrix en Prins Claus stappen bij de Bidderzaal uit na de
rijtoer door Den Haag. De publieke belangstelling voor de traditionele rit
met de Gouden Koets is de afgelopen jaren sterk verminderd.
DEN HAAG - "Vroeger had je
Oranje-vrouwtjes uit Meppel die al
om zeven uur 's morgens in Den
Haag waren om verzekerd te zijn
van een goed plaatsje. Tegenwoor
dig zijn alle departementen rond
door
Ruud Kersten
één uur vrij, want dan lijken de rij
en langs de route van de Gouden
Koets nog wat. De mensen blijven
thuis, ze kunnen alles op de televi
sie zien. Prinsjesdag is Prinsjesdag
niet meer".
Een visie, vertolkt door een door
gewinterde Hagenaar die het alle
maal wel gezien heeft. Een visie die
je makkelijk kunt inruilen tegen
die van verstokte Oranje-klanten
die inderdaad nog voor dag en
dauw op pad gaan om bij paleis
Woordeinde of bij de Ridderzaal
het klapstoeltje te installeren en de
thermoskan koffie aan te breken.
Toch trekken op Prinsjesdag
geen volksstammen meer naar de
Hofstad. Een medewerker van de
Rijksvoorlichtingsdienst bevestigt
het, ongevraagd nog wel. "Ach, de
invloed van de televisie, hè, en de
mensen hebben minder respect
voor autoriteiten". Op de 'heilige'
Schelpenbaan van het Lange Voor
hout waar alleen de Prinsjesdag
stoet mag rijden en waar op gewo
ne dagen alleen een overvalwagen
van de politie staat van waaruit de
Engelse ambassade in de gaten
wordt gehouden, kan je met de
Gouden Koets meelopen, als je dat
wilt. Ruimte genoeg. De twee of
drie rijen mensen vormen daarbij
geen hindernis van betekenis.
En maakte prinses Juliana vroe
ger 's middags nog een rijtoer met
een koets vol kleinkinderen? Afge
schaft, omdat de tanende belang
stelling genante vormen aannam.
Toch maakt zich nog niemand
druk over de verkeerschaos die de
Haagse binnenstad op Prinsjesdag
teistert. Nog nooit zijn er schrifte
lijke vragen gesteld in dè Tweede
Kamer over de duizenden guldens
die elk jaar moeten worden be
steed aan de restauratie van de
Gouden Koets die door het geram
mel over de Haagse keien voor een
kapitaaltje aan goudbladders ver
liest.
Frons
Hoogstens nog worden wenk
brauwen gefronst bij het militaire
vertoon, dat Prinsjesdag omlijst.
Militaire erewachten langs de rou
te, militairen in de stoet, militaire
muziek voorop en koperen marsen
op het Binnenhof. Wat bijvoor
beeld Aad Kosto (PvdA) betreft
mag de krijgsmachtelijke deelna
me aan Prinsjesdag tot minieme
proporties worden teruggebracht.
"Ik vind het ceremoniële, de rijtoer
van de koningin met de Gouden
Koets, een traditie van waarde.
Maar moet de koningin nu zonodig
worden 'beschermd' door zoveel
militairen? Je kunt er toch ook wel
verplegers en verpleegsters, onder
wijzers en onderwijzeressen bij
voorbeeld voor gebruiken?"
De leden van de Tweede Kamer
vooral maken van Prinsjesdag een
gezellige dag. Het kamergebouw
lijkt een bijenkorf. Echtgenotes en
echtgenoten, vrienden en vriendin
nen verdringen zich in de loges van
de grote vergaderzaal om een
glimp op te vangen van zijn of haar
trots die daar als volksvertegen
woordiger weer het jaarlijkse hoog
tepunt zit te beleven. Het gezin-
Kosto doet daar niet aan mee.
"Mijn vrouw heeft haar eigen acti
viteiten, mijn kinderen zijn één
keer mee geweest, maar dat was
ook wel genoeg".
Jeltien Kraaijeveld-Wouters
(CDA) neemt wèl altijd familiele
den mee, die het prachtig vinden,
zo'n dagje in het oranje getinte Den
Haag. Mevrouw Kraaijeveld vindt
Prinsjesdag zelf ook een 'fijne dag,
een mooie start van het parlemèn-
taire jaar'. Ze komt er rond voor uit,
dat ze oranjegezind is. "Ik ben ge
boren onder de rook van paleis
Soestdijk, vanuit mijn slaapkamer
kon ik de koninklijke stallen zien.
Ik spaarde ook Oranje-plaatjes. Zo
iets blijft je natuurlijk wel bij. Maar
het gaat wel om de personen. Het
koninklijk huis is een instituut dat
past in ons bestel, waar ik ook ach
ter sta".
Jeltien Kraaijeveld is over de
taakopvatting van Beatrix meer
dan tevreden, enthousiast zelfs.
"Ze is zeer betrokken bij wat het
parlement doet, in die zin dat ze
zeer intensief kennis neemt van
wat er gebeurt. Ze heeft de laatste
jaren de gewoonte ontwikkeld om
op gezette tijden kamerleden in
commissieverband uit te nodigen.
Er wordt dan een indringend ge
sprek gevoerd, dat vaak uitgroeit
tot een discussie. En dat vind je te
rug in de manier waarop ze de
Troonrede voorleest. Ze maakt niet
een mechanische indruk. Ze doet
het niet tegen heug en meug. Zin
voor zin weet ze wat ze zegt".
Ruding met het beroemde koffertje met de rijksbegroting: Snel bezuinigen op subsidies kan niet. Daarvoor zijn
de belangen te groot". <f0to gpd>
Een bouwput van de pijlerdam in de Uosterschelde. Niet alleen hetachtste wereldwonder', zoals minister Smit-
Kroes bij de ingebruikstelling zei, maar ook een put waarin uiteindelijk ruim 8 miljard gulden verdwenen. Het
financiële debacle van de pijlerdam wakkerde de belangstelling voor financiën flink aan. (foto anp>
