TAD
EIDEN
Zeven ton voor basisonderwijs
Bedelaars in 18de eeuw
niet welkom in Leiden
LEIDSCH X DAGBLAD
Geld onderwijsvernieuwing ten koste van SBD
Tal van
verhalen
in Leids
Jaarboekje
GROENTEDIEF
DINSDAG 15 SEPTEMBER 1987
een nieuwe leerkracht aan te trek
ken.
De subsidie is niet alleen be
schikbaar voor het openbaar, maar
ook voor het bijzonder onderwijs
waarover het gemeentebestuur fei
telijk geen zeggenschap heeft. "We
moeten hierover nog praten met de
besturen van het bijzonder onder
wijs. Zij kunnen mee doen of niet
mee doen, dat is hun eigen keuze",
aldus Van Dongen.
Wanneer bijzondere scholen niet
mee doen en gewoon gebruik wil
len blijven maken van de diensten
van de schoolbegeleidingsdienst,
worden zij echter wel geconfron
teerd met een verminderde service
van deze dienst als gevolg van de
halvering van de subsidie. "Het is
niet zo dat we de bijzondere scho
len voor het blok willen zetten",
zegt Peters: "Er wordt hun juist
een schitterend aanbod gedaan".
Werkgelegenheid
Door het halveren van de subsi
die moet de schoolbegeleidings
dienst zijn activiteiten fors inkrim
pen, is de verwachting. De dienst
heeft berekend dat de begeleiding
aan Leidse scholen hierdoor met
de helft afneemt. Niet uitgesloten
wordt dat er voor een aantal
schoolbegeleiders van de dienst
geen werk meer is. "Ik spreek me
daar niet over uit", aldus Van Don
gen: "De dienst moet zelf een plan
maken hoe het nu verder moet.
Wanneer blijkt dat er mensen uit
moeten, zullen we daar door inter
ne overplaatsingen een oplossing
voor proberen te zoeken". Van
Dongen benadrukt dat er van ver
lies van werkgelegenheid in de sec
tor onderwijs geen sprake is:
"Door het extra geld dat wij be
schikbaar stellen, komt er juist
meer werkgelegenheid in het Leid
se onderwijs".
De individuele begeleiding van
leerlingen door de begeleidings
dienst staat niet ter discussie. Daar
wordt veel gebruik van gemaakt en
deze dienstverlening wil het ge
meentebestuur dan ook in stand
houden, zij het dat de leerkrachten
daar beter bij moeten worden inge
schakeld.
De schoolbegeleidingsdienst
Rijnland is een instelling die door
de gemeenten Leiden, Leiderdorp,
Oegstgeest, Voorschoten en Zoe-
terwoude wordt beheerd. Nu Lei
den de subsidie aan de dienst wil
halveren, moeten de afspraken met
deze gemeenten worden herzien.
Zijn de besturen van de regioge
meenten niet bereid om rekening
te houden met de Leidse plannen,
dan zal Van Dongen de gemeente
raad voorstellen als gemeente Lei
den uit de schoolbegeleidings
dienst te stappen. Dat hetekent dat
ook het restant van de subsidie,
280.000 gulden jaarlijks, wordt
stopgezet.
Stadhuis
Weieens op de kleur van het stad
huis aan de kant van de Bree-
straat gelet? Dan is het ongetwij
feld opgevallen dat de tint van de
gevel het midden houdt tussen
bruin en zwart. Niet echt een
mooi gezicht. Nu is er afgelopen
zaterdag een Open Monumen
tendag geweest, bedoeld om het
publiek eens beter kennis te la
ten maken met de historische ge
bouwen die onze stad rijk is. Bij
de 15 monumenten die voor pu
bliek toegankelijk waren, ont
brak echter het stadhuis. Nu kan
het zijn dat het Comité Open Mo
nument Leiden heeft gedacht
dat iedereen het stadhuis nu zo
langzamerhand wel kent, maar
feit is dat de gevel geen school
voorbeeld lijkt te zijn van verant
woorde monumentenzorg.
Buur V D besteedt daarente
gen elk jaar veel geld aan het
schoonhouden van de gevels en
het resultaat is er ook naar. Laat
de Leidse gemeente het uitgere
kend afweten nu alles in het
werk wordt gesteld om van de
Breestraat een gezellige en
mooie winkelstraat te maken?
Volgens medewerker J. Belt
van directie gebouwen, die ver
antwoordelijk is voor het onder
houd, is dat geenszins het geval.
Hij zegt dat de gemeente wel de
gelijk het stadhuis een wat fris
ser kleurtje zou willen geven. Er
blijkt echter een praktisch pro
bleem te zijn. "De gevel van het
stadhuis is van Bentheimer
zandsteen. Zodra dat wordt uit
gehakt en aan de buitenlucht
wordt blootgesteld, zorgt deze
natuursteen voor een bescher
mingslaag. Je kunt nu gaan
schoonmaken maar dan verwij
der je die laag met als gevolg dat
binnen korte tijd de verkleuring
nog veel erger wordt", aldus
Belt.
Stadhuis (2)
Een klassiek voorbeeld is vol
gens Belt de Stadsgehoorzaal,
die 15 jaar geleden verkeerd is
schoongemaakt. "Het gevolg
hiervan was dat allerlei kleine
onderdelen uit het steen verdwe
nen. Er zijn overigens nog wel er
gere voorbeelden van smerige
gevels. Ik ken gebouwen in
Brussel die pikzwart zijn", zegt
Belt.
Het zogenaamde zandsteen is
verwerkt in meer gevels in Lei
den. Belt noemt de Latijnse
School aan de Lokhorststraat en
het gebouw van het Hoogheem
raadschap Rijnland aan de Bree
straat. "De zandsteen is bij deze
gevels verwerkt in zogenaamde
speklagen. Lagen van natuur
steen worden hierbij afgewisseld
met een aantal lagen metsel
werk. Dat diende ter verfraaiing
van de gevels".
Hoewel de aanslagen van uit
laatgassen en zure regen Belt wel
zorgen baren, is hij meer be
ducht voor spuitbussen. "Bij ge
woon metselwerk is verf vrij ge
makkelijk te verwijderen. Bij
zandsteen is dat echter rampza
lig. Daarbij worden schoon
maakmiddelen gebruikt die erg
agressief zijn omdat ze de verf
moeten afbreken. De onder
grond wordt daarmee ernstige
schade berokkend. Net als het
tufsteen van De Burcht is zand
steen erg gevoelig voor chemi
sche middelen. Bovendien kun
nen deze soorten natuursteen
Hoe geblakerd het Leidse stadhuis er uitziet blijkt wel uit deze foto.
niet preventief behandeld wor
den, zodat aangebrachte verf
makkelijk is te verwijderen".
De Leidse bevolking moet het
ook in de toekomst dus doen met
een bruin/zwart stadhuis.
Stoepwerk (3)
De familie Zwagerman kwam te
rug van vakantie en zag tot stom
me verbazing dat het kunstzin
nig stoepwerk dat tegen haar zin
vlak voor de deur was gemaakt,
door de gemeente was verwij
derd. Op de vier hoeken van de
Stevensbloem, het winkelcen
trum in de Stevenshof, waren
door de gemeente verhogingen
van ongeveer 70 centimeter in de
stoep gemaakt. In de aflevering
van Steeds van 4 april maakten
wij melding van de bezwaren die
onder bewoners van de Ina Bou-
dier-Bakkerstraat leefden tegen
'de poef die wat groot is uitgeval
len'.
De bezwaren kwamen er kort
weg op neer dat de privacy werd
aangetast. "Vanaf de poef kan
men heel makkelijk zo de huis
kamer inkijken. Omdat op de
verhoging vaak kinderen spelen,
zijn we daar niet blij mee. Boven
dien is de poef zo op de stoep ge
plaatst dat mensen die het win
kelcentrum bezoeken gedwon
gen zijn om vlak langs onze ra
men te lopen", zo zei de familie
Zwagerman destijds. Ook be
stond de vrees dat de poef een
verzamelplaats zou worden van
opgeschoten jeugd.
Volgens D. Halfwerk van di
rectie ruimtelijke ordening heeft
de gemeente rekening willen
houden met de bezwaren van de
bewoners. "Het is inderdaad zo
dat door de stoep de privacy van
de bewoners in het geding komt.
Dat was natuurljk niet de bedoe-
Een melaatse naar een tekening van P. Kikkert circa 1798). Mensen als
hij, die van bedelen moesten rondkomen, hadden het in Leiden niet mak
kelijk. (foto Leids jaarboekje 1987)
LEIDEN - In het Leids Jaar
boekje 1987 zijn nog veel meer
verhalen te lezen:
Hoeken en Kabeljauwen in
Leiden 1477 - 1481. een nieuw
overzicht door drs. M.J. van
Gent;
De lotgevallen van een apo
thekersleerling in het 17de-
eeuwse Leiden door dr. Hen-
riëtte A. Bosman-Jelgersma;
Mr. Bavius Voorda (1729-
1799), een rechtlijnig Fries ju
rist aan de Leidse Academie
door mr. drs. L. van Poelgeest;
Arbeiderswoningbouw in
Leiden anno 1835 door P. Ba-
rendregt;
Rondom Steinmetz en het
eerste lectoraat in de sociologie
aan de Leidse Universiteit door
drs. W. Otterspeer;
De Zuiderkerk: gedurfd ont
werp tussen crisis en herden
kingen? door H.J.Ph.G.
Kaajan;
Gevelstenen in Leiden III
door J.P. Zwanenburg;
Archeologische kroniek door
H. Suurmond-van Leeuwen;
De Leidse monumenten en
het Leidse stadsgezicht. Veran
deringen van het stadsbeeld in
1986 door E.J. Veldhuyzen.
steen als gevangenis zodat ook ge
brek aan cellen een mogelijk pro
bleem kan hebben gevormd. Zelfs
al zaten er meerdere mensen in een
cel".
Hoewel de algemene wetten ten
aanzien van vreemdelingen niet
speciaal tegen joden waren gericht,
werd er in 1733 een resolutie 'tegen
het omlopen van de jooden' uitge
vaardigd. Er bleken veel activitei
ten te worden ontplooid "waar van
het regtelijk bewijs gemeenlijk
duyster, ende niet genoegsaam ter
correctie voorkomt, gepractiseerd
door een groot getal behoeftige en
arglistige persoonen van de Joodse
natie". Joden mochten zich voor
taan zonder bewijs van goed ge
drag van hun laatste woonplaats
niet meer in Leiden vestigen en
zelfs niet meer handelen.
Tussen 1733 en 1737 was het aan
tal joden in Leiden met 44 perso
nen toegenomen. Deze snelle stij
ging leidde tot de resolutie van 9 ju
li 1737, waarin onder meer elke
nieuwe vestiging van joden in Lei
den verboden werd. Maar deze re
solutie vond men "wat sterk uyt de
pen gevallen". Niettemin bleef de
verordening dat er niet meer joden
in de stad mochten bijkomen van
kracht. Het beoogde resultaat bleef
echter uit: in de periode 1745-1764
steeg het aantal joodse inwoners
met 30.
Snoodaards
Bedelarij vormde in de periode
1700-1795 overigens een niet on
aanzienlijk probleem, aldus Pot.
Een resolutie van de Staten-Gene-
raal uit 1725 schrijft voor dat, wan
neer een dorp werd belaagd door
bedelaars, men de klok zou moeten
luiden en dat alle mannen boven de
13 jaar gewapend moesten ver
schijnen om de snoodaards te ver
drijven. De resoluties en plakkaten
op gewestelijk en bovengeweste
lijk niveau tegen de bedelarij zijn
echter allemaal weinig concreet en
vooral op het platteland gericht. De
steden mochten het zelf uitzoeken,
als ze het probleem inderdaad
maar aanpakten.
De achttiende eeuw was voor
Leiden een periode van achteruit
gang. De recessie in de textielin
dustrie zette in deze tijd pas goed
door. In de periode 1720-1770 raak
ten enkele duizenden arbeiders
werkloos. Behalve het probleem
van de werkloosheid, was er ook
nog een enorme stijging van de
kosten van levensonderhoud. Ar
moede troef dus in Leiden en som
migen waren tot de bedelstaf ver
oordeeld. Veel Leidenaren stopten,
verordeningen tegen bedelarij ten
spijt, hun arme stadgenoten een
aalmoes toe.
Voor het beleid tegen het 'inko
men' van bedelaars werden ver
schillende argumenten aange
voerd. Allereerst vreesden de auto
riteiten dat het aantal armen zou
toenemen. Want ook van het platte
land werden arme lieden naar de
stad gezogen, om daar hun bedelp-
raktijken uit te voeren.
Belangrijker was echter dat de
bedelaars geld zouden opslokken
dat eigenlijk voor de 'opregte' ar
men was bedoeld. Deze mensen
waren wel bereid door middel van
arbeid aan de kost te komen, maar
waren, zoals gezegd, de dupe van
de recessie. Ook vreesden de auto
riteiten verstoring van de stedelij
ke orde. Bedelende mensen waren
lastig voor de burgerij, die de ar
men toch al rijkelijk bedeelde. Bo
vendien werden 'ongeregelthee-
den of dieverijen als gemeenlijk
door die geringe, en vreemde rijsi-
gers geperpetreerd'. Tenslotte had
de burgerij, al dan niet onder in
vloed van Franse ontwikkelingen,
in de tweede helft van de achttien
de eeuw een 'sociale angst' voor de
onderlagen van de bevolking,
'i'en gevolge van deze zienswijze
werden bedelaars, passanten en
immigranten in principe gelijkge
steld. Zij moesten, aldus de stede
lijke overheid, worden gecontro
leerd en gereglementeerd. Dus
werd het zowel bedelaars van bui
tenaf als Leidse armen verboden te
bedelen. Zonder toestemming van
de passantmeester had niemand
toegang tot de beiaarden, speciale
gastverblijven voor korte tijd. In
woners van de stad mochten bede
laars niet ontvangen, huisvesten of
op andere wijze hulp verlenen.
Zelfs bedelende vrouwen die bijna
moesten bevallen mochten door
niemand, zelfs niet door aalmoeze
niers of het speciaal voor arme
zwangere vrouwen opgerichte Col
lege van Vrouwenkraammoeders,
worden geholpen.
Acties
Toch voldeed het systeem niet.
In 1724 werd het daarom aan
knechten in plaats van heren en ra
den van buurten overgelaten om il
legale inwoners te melden. Zij
moesten deze informatie doorge
ven aan de substituut-schouten in
plaats van aan de aalmoezeniers.
Dezen konden dan direct politione
le acties ondernemen.
Kennelijk hadden de knechten
niet zo'n zin in deze taak, want in
een volgende verordening werd
voorgesteld hun salaris te verho
gen om hun ertoe te brengen inder
daad hun wekelijkse 'ommegan
gen' te doen. Tenslotte werd er in
1736 een commissie, bestaande uit
een burgemeester en twee schepe
nen, belast met de controle op de
naleving van de verordening in
buurten. Deze commissie moest el
ke donderdagochtend een ronde
door de buurten maken en bij mis
standen de verantwoordelijke per
sonen om uitleg vragen.
Door het uitvaardigen van veror
deningen tegen bedelarij steeg tus
sen 1716 en 1764 het aantal veroor
delingen. Tussen 1722 en 1771 wer
den in totaal 116 bedelaars opge
pakt. Die kregen in veel gevallen
een bedrag dat nog het beste met
'oprotpremie' valt te vergelijken.
Men kreeg 6 stuivers per persoon
indien men de stad verliet en er
niet meer terugkwam. Na 1735
werd echter met deze donaties ge
stopt. In plaats daarvan werden,
vooral na 1760, bedelaars de stad
uitgegooid. In fraaie taal werd dat
'uitgeleyd' genoemd.
Opvallend, aldus Pot, is het grote
aantal buitenlanders onder de ar
restanten: in elk geval 46 mensen
waren afkomstig uit onder meer
Duitsland, Frankrijk, Spanje,
Zwitserland, Italië, Zweden en
zelfs Polen.
LEIDEN - Het basisonderwijs in
Leiden krijgt de komende jaren
bijna zeven ton extra subsidie. Het
geld is bedoeld voor onderwijsver
nieuwing, de scholen kunnen er
gebruik van maken bij het opzet
ten van projecten over emancipatie
en intercultureel onderwijs. Van
dit bedrag legt de gemeente zelf
375.000 gulden op tafel terwijl het
overige deel afkomstig is uit de
subsidie die de schoolbegelei
dingsdienst nu nog ontvangt. Deze
subsidie wordt met ingang van
1990 gehalveerd.
Het gemeentebestuur heeft de
afgelopen jaren nogal wat eisen ge
steld aan het onderwijs. Nu acht
het college de tijd gekomen het on
derwijs financieel in staat te stellen
dievuit te voeren. Bovendien heeft
het college beloofd voorlopig niet
meer met nieuwe eisen aan te ko
men, maar de scholen gelegenheid
te geven een paar jaar rustig te wer
ken.
Het belangrijkste deel van de fi
nanciële injectie is bedoeld voor
onderwijsvernieuwing. Zo worden
de basisscholen in staat gesteld ex
tra personeel en faciliteiten aan te
trekken voor de twee projecten die
driejaar zullen duren. Daarna stelt
de gemeente vast welke nieuwe
projecten gesubsidieerd worden.
Van het geld kunnen alle open
bare en bijzondere scholen een
tiende formatieplaats betalen. De
scholen die het gemeentebestuur
heeft aangewezen als achterstand-
scholen krijgen er nog eens een ex
tra tiende bij. Tot 1990 is de subsi
die beschikbaar voor een beperkt
aantal scholen, daarna kan het ge
hele Leidse basisonderwijs ervan
profiteren.
Schitterend
"Het is natuurlijk niet noodzake
lijk dat er van dat geld nieuwe men
sen worden aangetrokken. Wan
neer de deskundigheid aanwezig
is, kunnen de projecten ook binnen
het bestaande schoolteam inge
vuld worden", aldus de heer Pe
ters, hoofd van de directie onder
wijs van de gemeente. Volgens on-
derwijs-wethouder Van Dongen is
het ook mogelijk dat scholen de
krachten bundelen om voor het
project van hun keuze gezamelijk
LEIDEN - Al enkele maanden is een tuinderij aan de Roomburgerweg (overzijde Kanaalweg) in Leiden het
slachtoffer van een groentedief. Zo twee tot drie keer in de twee weken wordt er groente weggehaald. Dat varieert
dan van kroppen andijvie tot kisten met tomaten. Maar de haast waarmee dat soort klussen kennelijk gepaard
gaat, is de dader vannacht noodlottig geworden.
Om de tuinderij te kunnen bereiken, moest de groentedief met de auto over een smal bruggetje. Dat bruggetje
werd hem vannacht fataal. De auto kwam met het rechtervoorwiel naast de brug terecht en de man was kennelijk
niet in staat de wagen weer op de weg te krijgen. De dader is op de vlucht geslagen. De eigenaar van de tuinderij
trof de auto vanmorgen vroeg aan met de kroppen andijvie nog achter in de auto. Die groente was uit zijn kas ge
haald. De dader was de kas binnen gekomen door een ruit uit de sponning te tillen.
De vrij nieuwe auto is vanmorgen weggesleept door de politie. Het is nog niet bekend of de dief met zijn eigen
auto op pad is geweest of dat de wagen elders is gestolen. De politie heeft een en ander nog in onderzoek. Op de foto
de wagen op het bruggetje nabij de Roomburgerweg. (foto Henk Bouwman)
LEIDEN - Het cellentekort in Ne
derland is geen probleem van deze
tijd. Ook in de achttiende eeuw had
men hiermee te kampen, getuige
het 79ste Leids Jaarboekje dat op
maandag 21 september door de
Vereniging Oud-Leiden aan burge
meester Goekoop wordt uitgereikt.
In het jaarboekje is onder meer
een hoofdstuk gewijd aan het be
leid ten aanzien van bedelaars, pas
santen en immigranten te Leiden
tussen 1700 en 1795. De schrijver
van dit hoofdstuk, G.P.M. Pot, con
stateert dat bij de bestrijding van
de misdaad uiteraard prioriteiten
moesten worden gesteld. "Het ligt
voor de hand dat moordenaars en
verkrachters een hogere prioriteit
hadden dan bedelaars, die welis
waar lastig waren, maar geen direct
gevaar voor de stedelijke bevol
king vormden. Bovendien had
men in Leiden alleen het Graven-
ling van de poef. Wij hoopten dat
de verhoging aanleiding zou ge
ven tot allerlei activiteiten in de
vorm van kraampjes tijdens ver
kiezingstijd of collectes. Ook kan
een jubilerende of feestvierende
winkelier daar een orkestje op
neerzetten", aldus Halfwerk.
Mevrouw Zwagerman zei heel
blij te zijn dat de verhoging is
verwijderd. Opmerkelijk vindt
zij echter dat eerst de poef werd
weggehaald en drie weken daar
na pas de brief binnenkwam die
hen op de hoogte bracht van dat
besluit. Maar dat maakt de
vreugde er echter niet minder
Nu zijn er nog twee andere
stoepwerken over waarvan nie
mand last heeft. Is echter door de
maker, kunstenaar of bedenker
van de stoepwerken niet gepro
testeerd tegen de verwijdering?
Halfwerk: "Eh, nee. De beden
ker ben ik namelijk zelf'.
STAD LEIDEN STAD LEIDEN STAD LEIDEN STAD LEIDEN STAD LEIDEN STAD LEIDEN STAD LEIDEN
