ZATERDAG 22 AUGUSTUS 1987
EXTRA
PAGINA 29
De vergeefse speurtocht naar restanten van de Kolos van
Rhodos heeft de aandacht weer eens gevestigd op de zeven
wereldwonderen. Het indrukwekkende beeld van de
zonnegod Helios was één van die wereldwonderen. De
Duitse schrijver Werner Ekschmitt heeft in een boek alle
theorieën omtrent de wereldwonderen onder de loupe
genomen. Hoe kon de piramide van Cheops worden gebouwd
en in hoeverre hingen de tuinen van Babyion?
Ruim 2000 jaar geleden verbood
het Orakel van Delphi de weder
opbouw van het indrukwekken
de beeld van de zonnegod He
lios. Het beeld op het eiland
Rhodos was tijdens een aardbe
ving in 224 voor Christus, na een
bestaan van circa 80 jaar, ver
woest. Het brak bij de knieën af
en zou in het water zijn gestort.
door Wim Bisschop
"Wat goed rust, moet men niet van de
plaats halen", was het advies van het
orakel aan de bevolking, die het 36 me
ter hoge beeld wilde restaureren. De be
woners hebben op advies van het orakel
het beeld meer dan 2000 jaar op de zee
bodem laten liggen. Maar in juni van dit
jaar kwam een andere waarzegster met
een totaal ander advies. Het Nederland
se orakel Anna Dankbaar zou tijdens
een verblijf op het eiland een visioen
hebben gekregen. Ze 'zag' waar de res
tanten van dit beeld, dat tot de zeven of
ficiële wereldwonderen behoort, zouden
liggen.
De Griekse minister van cultuur, Meli-
na Mercouri, raakte in de ban van het
idee om dit cultuurmonument weer aan
de wereld te schenken. In juli van dit
jaar werd er - in strijd met de uitspraak
van het Orakel van Delphi - ijverig ge
zocht op aanwijzing van de Nederlandse
waarzegster die in Australië woont. Het
resultaat was teleurstellend. Er werden
alleen stenen opgevist waar oudheid
kundigen met de beste wil van de we
reld geen wereldwonder in konden ont
dekken.
Ketterij
De stemming van de Griekse minister
sloeg om. Ze voelde zich door de waar
zegster bedrogen. "Het is maar een kof
fiedikkijkster", zo katte zij na de sof bij
Rhodos. Anna Dankbaar, gekrenkt in
haar professionele eer, beet terug. De
hittegolf die in juli 1300 doden kostte, is
volgens haar de straf van de zonnegod
vanuit zijn graf op de zeebodem. "Als de
Grieken niet spoedig hun verantwoorde
lijkheden nakomen, zal de zonnewoede
nog veel groter worden", aldus voorspel
de de waarzegster vanuit Nederland,
waar zij momenteel vakantie viert.
De ruzie tussen het Nederlandse me
dium en de Griekse minister heeft overi
gens wel een intrigerende inzet. Het
enorme beeld bij Rhodos moet zo in
drukwekkend zijn geweest dat het tot de
oorspronkelijke wereldwonderen wordt
gerekend. Volgens de Duitse schrijver
Werner Ekschmitt is het één van de twee
wereldwonderen, waarvan helemaal
niets meer over is. Als het ooit lukt om
restanten van dit beeld te vinden, zou
dat niets minder dan een wereldsensatie
zijn.
Er wordt nog steeds onderzoek ge
daan naar de restanten van de oude we
reldwonderen. Van tijd tot tijd duiken er
over het ene of het andere wonder nieu
we theorieën op. In het spraakgebruik
zijn er inmiddels handenvol achtste we
reldwonderen in gebruik genomen.
Maar de oorspronkelijke zeven leverden
voor Ekschmitt al meer dan genoeg stof
voor het boeiende boek 'Die sieben
weltwunder'.
In dat boek neemt de Kolos van Rho
dos, zoals het beeld later werd genoemd,
maar weinig ruimte in. Er is in de loop
van de tijd nagenoeg geen nieuw feiten
materiaal op tafel gekomen. Onderzoe
kers van dit stukje technische hoge
school moeten het hebben van
historische literatuur, nauwelijks be
trouwbaar omdat er destijds driftig werd
gespeculeerd. De kolos zou volgens
sommigen boven de haveningang van
Rhodos hebben gestaan. De schepen
moesten tussen de benen van het beeld
doorvaren. Volgens Ekschmitt is het
echter waarschijnlijker dat het beeld op
de hoogste plek van de stad heeft ge
staan, waardoor het al ver vanuit zee
zichtbaar was.
Een ander wereldwonder waarmee on
derzoekers nauwelijks uit de voeten
kunnen, is de Pharos van Alexandrië,
een vuurtoren. Een toren die naar schat
ting van de onderzoekers tussen de 120
en 140 meter hoog was. Lange tijd het
hoogste gebouw ter wereld op de pira
mide van Gizeh na, totdat in de Midde
leeuwen de gotische kathedralen wer
den gebouwd..
De voet van de toren was meer dan
dertig meter breed en het is in elk geval
tot aan vandaag de hoogste vuurtoren
die ooit heeft bestaan. Een deel van deze
imposante toren heeft het aanzienlijk
langer volgehouden dan de Kolos van
Rhodos. In de veertiende eeuw moest
het gebouw het echter afleggen tegen de
natuur. Een aardbeving was de oorzaak
van de volledige ondergang.
Babyion
Iets meer houvast hebben de onder
zoekers van het oude Babylon. Die stad
kan bogen op meer dan één wereldwon
der. In de klassieke lijst gelden de 'han
gende tuinen' officieel als zodanig. Maar
omstreeks 700 voor Christus had de stad
meer elementen die nu nog tot de ver
beelding spreken. De muren rondom de
stad waren vestingwerken van de eerste
orde en de beroemde toren van Babel
was 90 meter hoog. De toren was onder
deel van een groot tempelcomplex. Aan
de voet was dit enorme bouwwerk 90
meter in het vierkant.
Van de hangende tuinen zelf is niets
teruggevonden, maar wel weet men op
het ogenblik waar die tuinen hoogst
waarschijnlijk lagen in de stad. Ze
maakten deel uit van een enorm paleis
complex. In feite hingen ze helemaal
niet, zo bleek uit later onderzoek, maar
waren ze aangelegd op een serie terras
sen bovenop een gebouw waar zich vol
gens gissingen de koninklijke voorraad-
kelders bevonden. Door de afscheiding
met de buitenwereld, zouden die kelders
zeer koel zijn. Het bovenste deel van het
gebouw werd gebruikt voor de admini
stratie van het koninkrijk. De tuin, die
schaduw en verkoeling bood, kwam de
prestaties van de 'ambtenaren' ten goe
de.
Er zijn vermoedens dat de hangende
tuinen destijds zonder enige beperking
konden worden ingericht. Zelfs de
grootste bomen zouden er kunnen
groeien, omdat er bovenop de kelderge
welven een laag aarde van drie meter
lag. De excentrieke Duitse archeoloog
Robert Koldewey heeft aan het einde
van de vorige eeuw en aan het begin van
deze eeuw jarenlang opgravingen geleid
in het oude Babyion. De expeditie heeft
veel gegevens aan het licht gebracht. In
een Berlijns museum staat veel mate
riaal dat hij vond.
In Ephesus heeft ongeveer 1000 jaar
een ander wereldwonder gestaan. Een
reusachtige tempel voor de godin Arte-
mis, waarvan de geschiedenis al in 700
voor Christus begint. Het Artemissium
is in de derde eeuw na Christus totaal
verwoest. Oostenrijkse onderzoekers
hebben veel geheimen van dit heiligdom
aan het licht gebracht nadat Engelse ge
leerden al in de vorige eeuw met opgra
vingen waren begonnen.
Spectaculair
Eén van de spectaculairste vondsten
werd in 1956 gedaan. Bij opgravingen
werd een oud beeld van de godin Arte-
mis van Ephesus gevonden. Het beeld,
een godin met talrijke borsten zoals
steeds was aangenomen, was vaak nage
maakt. Maar de vondst in 1956 betrof
een afbeelding van het authentieke
beeld, zoals dat in de tempel werd ver
eerd.
Er is mateloos veel gespeculeerd over
de vele borsten die het beeld droeg.
Sommigen beweerden dat de borsten af
komstig waren van amazones, die hun
rechterborst zouden hebben afgesneden
om beter met de boog te kunnen schie
ten. Volgens anderen is dat onwaar
schijnlijk omdat de borsten van het
beeld geen tepel hebben. In de christelij
ke geschiedschrijving is de godin behan
gen met borsten van dieren waarmee
moet worden uitgedrukt dat Artemis de
voedster was van alle dieren en mensen.
Er is zelfs voorgesteld om de merkwaar
dige vormen als eieren te bestempelen
en dus als symbool van vruchtbaarheid.
Ekschmitt kiest in zijn boek duidelijk
voor een andere uitleg: die van de Zwit
serse archeoloog Gerard Seiterlé, hoe
merkwaardig die uitleg ook mag zijn.
Volgens Seiterlé gaat het niet om bor
sten, maar zijn het balzakken van stieren
die de godin voor haar lichaam draagt.
Die zouden haar bij bepaalde gelegenhe
den worden omgehangen als symbool
van vruchtbaarheid. Anatomisch zou
den de balzakken van de stier nog het
meest overeenkomen met de vormen
van het beeld.
Bij de opgravingen aan deze tempel,
die een oppervlakte van meer dan een
hectare had en prachtig gebeeldhouwde
zuilen, is nog een opmerkelijke vondst
gedaan. In de fundamenten van de tem
pel zijn munten gevonden die bij de
bouw als offers zouden zijn gegeven. Dat
bevestigt de aanwijzingen dat al honder
den jaren voor het begin van de jaartel
ling muntgeld werd gebruikt.
Volgens de kanonieke lijst, de oudste
beschrijvingen, komt in Griekenland
nog een wereldwonder voor van de lijst
van zeven. In Olympia werd in 456 voor
Christus een tempel voor Zeus gebouwd
met een buitengewoon beeld van deze
god. De tempel had een hoogte van een
flat met vier verdiepingen. Schitterend
beeldhouwwerk moet deze tempel tot
een compleet kunstwerk hebben ge
maakt.
Brand
De maker van dit kunstwerk is onbe
kend, omdat de Grieken de beeldhou
wers beschouwden als gewone hand
werkslieden. Wel is bekend wie het cul
tusbeeld van Zeus heeft gemaakt. Daar
voor werd Phidias van Athene te hulp
geroepen. Hij kwam met het idee een
enorm beeld (12 meter hoog, van goud
en ivoor) te maken. Er was meer dan
1000 kilo goud nodig om grote delen van
het beeld met een goudplaat van 1 mm
dikte te beslaan.
Alleen al aan goud heeft het beeld,
naar huidige begrippen, ruim 16 miljoen
gulden gekost. Het opgelegde ivoor
moest eeuwenlang met olie worden be
handeld om het tegen uitdrogen te be
hoeden.
Over de ondergang van dit wereld
wonder bestaan volgens Ekschmitt twee
lezingen. Volgens de ene werd het in 426
na Christus vernietigd toen keizer Theo-
dosius 2 de Olympische Spelen verbood
en de tempel liet sluiten. De andere le
zing wil dat het beeld gedemonteerd
naar Constantinopel werd gebracht,
daar in een paleis stond en in 476 na
Christus tijdens een grote brand ten on
der ging.
Een and^r authentiek wereldwonder
dat circa 1700 jaar, in elk geval gedeelte
lijk, heeft bestaan, was het Mausoleum
in Halikarnassos. Het Mausoleum werd
omstreeks 360 voor Christus gebouwd
en ging gedeeltelijk verloren bij een
aardbeving in de twaalfde eeuw. Het
werd vervolgens in de veertiende eeuw
als steengroeve gebruikt door de Johan-
nieters die er hun Pietersburcht van
bouwden in Halikarnassos.
In de vorige eeuw hebben vooral de
Engelsen veel opgravingswerk gedaan
om iets van dit historische bouwwerk te
rug te vinden. Uit oude literatuur was
bekend dat het bouwwerk in drie ge
deelten was op-getrokken. Het onderste
deel was 33 bij 39 meter. Het vormde een
soort brede trap naar een plateau 19 me
ter hoger. Daarop stonden 11 meter hoge
zuilen die een trapsgewijs gebouwd dak
tilden. Daar bovenop stond een groot
standbeeld, voorstellend een marmeren
vierspan. De totale hoogte was 42 meter.
Van dit opvallende grafmonument is
nogal wat beeldhouwwerk bewaard ge
bleven. Tussen 1966 en 1977 hebben de
Denen nieuw onderzoek verricht op de
plaats van het Mausoleum. Dat bracht
nog veel belangrijke details van het
bouwwerk aan het licht.
Het oudste en misschien wel meest
imponerende wereldwonder is te vinden
in Egypte. Ongeveer 2500 jaar voor
Christus hebben de Egyptische heersers
daar grafmonumenten laten bouwen die
een duizelingwekkende arbeidsorgani
satie en bouwkundige inzichten vereis
ten. Bouwwerken die al meer dan 4000
jaar bestaan.
Het officiële wereldwonder, de pirami
de van Cheops in Gizeh is volgens
Ekschmitt tot op de dag van vandaag het
hoogste bouwwerk ter wereld. Er is wei
eens gesteld dat in dat grafmonument
van Cheops alleen al meer steen is ver
werkt dan de Engelsen hebben gebruikt
bij de bouw van al hun kerken in meer
dan duizend jaar.
Het grondoppervlak van dit bouw
werk is meer dan vijf hectare groot, 230
meter bij 230 meter zij.n de buitenafme
tingen aan de voet. De hoogte is 146,5
meter. Er zijn talloze vragen over de
bouw van dit monument. Historici kun
nen eigenlijk alleen maar raden naar de
werkwijze van de bouwmeesters in de
oudheid. Zonder hijswerktuigen en zon
der wielen zijn brokken steen van tussen
de 2 en de 40 ton vervoerd. Stenen die in
de laatste fase van de bouw tot grote
hoogte moesten worden getranspor
teerd. Bij de schattingen over de duur
van de bouw komt men tot de rekensom
dat een leger arbeidskrachten elke twee
minuten, dag in dag uit, meer dan 20 jaar
lang, een stuk steen van meer dan twee
ton moesten aanslepen.
Wallen
Volgens de nu geldende theorie heb
ben de Eqyptenaren grote wallen rond
om de bouw aangelegd. Over die wallen,
die als een soort spiraal naar boven lie
pen, moesten de zware stenen worden
gesleept. Men is er alleen nog met uit,
hoe het lukte die stenen elke keer de
hoek om te krijgen. Op die plaatsen was
het onmogelijk een legertje slepers er
voor te laten lopen. Vooral bij de bouw
van het bovenste deel lijkt het een on
mogelijke opgave te zijn geweest. Daar
komt bij dat de piramide tijdens de
bouw helemaal ingepakt zat in de spi
raalvormige wal. Toch zijn die graven
met een ongekende nauwkeurigheid ge
bouwd.
De piramides aan de Nijl bevatten nog
steeds verborgen geheimen. De Egypti
sche autoriteiten hebben nog geen toe
stemming gegeven om enkele vermoe
delijke vindplaatsen open te leggen uit
vrees voor de grote kosten om gevonden
materiaal weer in de oorspronkelijke
staat terug te brengen. Toch hebben de
piramides al voorwerpen van onschatba
re waarde opgeleverd. Ekschmitt be
schrijft die speurtocht naar het verleden
van dit wereldwonder met een grote be
trokkenheid en bewondering voor de
prestaties. En dat is typerend voor zijn
lezenswaardige boek.
Die sieben Weltwunder door Werner
Eckschmitt. Uitgeverij Philipp von Zabern
Mainz. Importeur in Nederland: Nielsson en
Latnm. Prijs: f 102,20.
