Ontploffende ster stelt de
onderzoekers voor raadsel
Niet elk water is een
aanwinst voor visser
'Naamloos' produkt hout krijgt merknaam
VISSPORT
Barbie-tentoonstelling in Efteling
Schoorsteenklep denkt
energiebewust mee
Fibromyalgie: veel onbegrip
VRIJDAG 14 AUGUSTUS 1987
DOOR BRAM VAN LEEUWEN
De aantrekkingskracht om lid te
worden van een hengelaarsvere
niging hangt meestal nauw sa
men met het viswater dat zo'n
club heeft aan te bieden. Goed
viswater of uitbreiding van het
bestaande waterareaal wordt
door verenigingen vaak gebruik
om nieuwe leden te lokken.
Nu is er de laatste jaren nogal
eens water bijgekomen. Aanlei
ding dus voor vele hengelsport
organisaties om te pronken met
de nieuwe veren. Toch is enige
voorzichtigheid op dit punt ge
boden. Er is in ons land namelijk
een ontwikkeling aan de gang
die er op het eerste gezicht op
lijkt dat de hengelaar meer vis
water tot zijn beschikking krijgt,
maar waar een nadere bestude
ring leert dat juist het tegenover
gestelde het geval is.
Het blijkt namelijk dat de be
langrijkste uitbreiding van vis
water zit in de zogenaamde zand
winningspiassen. Ze worden
door de overheid meestal ver
kocht als nieuwe recreatiegebie
den en in folders en brochures
worden niet zelden fraaie vis-,
stekken afgebeeld in een rustie
ke omgeving.
De praktijk is helaas anders.
En dat laatste werd onlangs ook
gesignaleerd door de Organisatie
ter Verbetering van de Binnen-
visserij(OVB). De plassen blij
ken namelijk vaak erg diep te
zijn. En zo stelt de OVB vast:
diep water is vaak slecht viswa
ter. Vissen hebben er niet veel te
zoeken. En hengelaars daarom
ook niet.
De reden is dat in deze plassen
nogal eens een spronglaag aan
wezig is. Dat is een duidelijke
scheiding tussen een dunne laag
water dat in voorjaar en zomer
wordt opgewarmd en de altijd
koud blijvende onderlaag. De
problemen schuilen volgens de
OVB vaak in de zuurstoftekorten
die onder die spronglaag ont
staan.
Als zo'n spronglaag in het
voorjaar ontstaat wordt het diepe
water langzaam zuurstofloos. De
vissen worden om te kunnen
overleven gedwongen te leven in
die dunne opgewarmde boven
laag.
Er worden dus veel vissen op
een klein gebied bijeengedreven
met als gevolg dat de beschikba
re hoeveelheid voedsel snel raakt
uitgeput. Dat leidt tot een vis
stand waarvan de groei achter
blijft en een groter risico op de
verspreiding van visziekten. Als
het mogelijk is zal de in de plas
aanwezige vis dus een goed
heenkomen zoeken naar aan
grenzend water waar hopelijk
betere omstandigheden bestaan.
Wat resteert, zo stelt de OVB
vast, is dat er grote wateren over
blijven met een armetierige vis
stand, waar de recreatieve moge
lijkheden voor de visser beperkt
zijn. Kortom: allerminst een ver-
uiming van de hengelsportmoge
lijkheden. Vooral niet in de zo
mer, wanneer de vissport toch
het intensiefst wordt beoefend.
Om te beoordelen of een be
paald viswater te diep is zijn er
een paar globale richtlijnen. Stil
staande wateren tot 2 hectare
mogen doorgaans niet dieper
zijn dan 4 meter, tot 100 hectare
niet dieper dan 6 meter en nog
grotere wateren niet dieper dan 8
meter.
Wie weet dat bij zandwin
ningspiassen als bijvoorbeeld
Vlietland bij Voorschoten, het
Joppe en de Put van Menten bij
■Warmond, en recreatiemeren bij
yalkenburg, Zoetermeer en Al
phen aan den Rijn diepten van 30
meter en meer worden gemeten,
kan gemakkelijk zelf zijn conclu
sies trekken.
Wat voor de hengelaar meestal
slechts overblijft zijn de oeverzo
nes. Maar juist die plekken wor
den in dergelijke plannen steeds
ingericht als strandjes voor in
tensieve dagrecreatie of surf-
stranden- waar vissen door de
drukte en de ondiepte helemaal
niet mogelijk is.
Meestal ook blijken de voorzie
ningen die voor de hengelsport
zijn bestemd pas in een zeer laat
stadium of helemaal niet te wor
den gerealiseerd. In schril con
trast daarmee staat meestal de
snelheid waarmee de overheid
klaar staat om pacht- of
huursommen te innen van hen
gelsportverenigingen. Onderlin
ge concurrentie tussen vereni
gingen leidt er bovendien niet
zelden toe dat er veel te hoge be
dragen worden betaald. Geld dat
een visplas nooit en te nimmer
waard zal zijn.
Een andere ontwikkeling die
er voor zorgt dat de hengelaar
stiefmoederlijk wordt bedeeld is
dat bestaand water voor de hen
gelaar verloren gaat. Je ziet nogal
eens dat viswater onbereikbaar
wordt doordat de oever of de toe
gang in particuliere handen
komt. Viswater is dan nog
slechts per boot bereikbaar en
die heeft lang niet iedereen. Bo
vendien geeft het aantal visbo-
tenverhuurders nog steeds een
dalende lijn te zien.
Om dit artikel niet in mineur te
eindigen de volgende constate
ring. Gelukkig is er in onze om
geving nog voldoende goed vis
water aanwezig. De hengelaar
die de moeite neemt daarnaar op
zoek te gaan wordt ongetwijfeld
beloond.
Hout is nog altijd een van de
belangrijkste materialen die,
vooral door doe-het-zelvers,
wordt verwerkt. Verreweg
het grootste deel van wat er
op dit gebied omgaat, is vure-
of grenehout. Voor de leek is
het moeilijk na te gaan of het
spul dat hij koopt van goede
kwaliteit is.
De kwaliteit van hout is afhanke
lijk van enkele belangrijke facto
ren. Ten eerste de soort: grenen is
duurzamer dan vuren. Grenen
komt van de denneboom, vuren
van de (fijn)spar. Ten tweede de
streek van herkomst. Waar die bo
men het langzaamst groeien, vor
men ze beter hout omdat de jaar
ringen die de stam in dikte doen
toenemen kleiner en regelmatiger
zijn.
r de
groot belang hoe zo'n stam wordt
'opgezaagd'. Er moet rekening zijn
gehouden met het verloop van de
natuurlijke structuur van de stam.
Tenslotte is ook de manier waarop
de delen van een verzaagde stam
wordt gedroogd van invloed op de
verwerkingskwaliteit.
'Vast hout'
In het noordelijk deel van de we
reld groeien bomen het traagst en
dat levert 'vast hout' op. Zweden
en Finland zijn gerenommeerde le
veranciers van naaldhout. Wan
neer de oogst dan ook nog zodanig
wordt opgezaagd dat kern- en spint
hout formaten opleveren die het
'werken' van die formaten zoveel
mogelijk tegenhoudt, krijg je kwa
liteitshout. Hoe langer een boom
kan doorgroeien, hoe dikker zijn
kern wordt, omdat het omringende
spinthout langzamerhand overgaat
in kernhout. Een dikke balk, die
aan de kopse kanten een regelma
tig rond verlopend 'draadpatroon'
'Denkende' schoorsteenklep kan e
ten opleveren.
De Efteling heeft tot en met 6 september een heel bijzondere attractie:
Barbieland. In Barbieland schittert de beroemdste pop ter wereld in hon
derd verschillende uitvoeringen, temidden van talloze decors en bijna
duizend kleertjes. Samen met haar vrienden Ken, Skipper en Marina is zij
in de verschillende virtines te bewonderen vanaf haar begintijd tot nu.
Het popje heeft in de loop der jaren al vele fans om zich heen vergaard
die verwoed spullen van haar verzamelen. De Amerikaan Billy Boy liet
zelfs door befaamde couturiers als Yves Saint Laurent en Dior een kos
tuum ontwerpen waarbij een door Alexandre gemaakt kapsel en acces
soires van Chanel passen.
De tentoonstelling is opgezet door de Barbie Collectors Club Benelux
en is te zien in het theater van de Carroussel vanaf tien tot acht uur.
vertoont, komt uit de kern van de
boomstam.
De hoogste opbrengst uit een
stam krijgt de leverancier door de
boom 'dosse' te zagen, dat wil zeg
gen dat de stam stomweg in schij
ven wordt opgezaagd. Uit de schij
ven zagen ze dan weer diverse for
maten. Een dosse gezaagde brede
plank die uit het spinthout komt,
'trekt' vaak krom, want zo'n stukje
boom wil ook na het slachten blij
ven doorleven.
Kwartiersgezaagd hout is stuk
ken beter; daarbij wordt de stam in
vier kwarten opgezaagd, delen op
leverend die (op de koppen zicht
baar) een regelmatig nerfpatroon
Daaruit worden de verschillende
handelsformaten gezaagd. Hoe
rechter de nerven ten opzichte van
het profiel staan, hoe beter het for
maat bestand is tegen krom- en
scheluw trekken. Van belang voor
(zowel de technische als estheti
sche kwaliteit van het hout is ook
of er veel 'kwasten', harsgallen en
dergelijke in zitten.
'Merkhout'
Om het de met-professionele!
houtconsument wat makkelijker te
maken bij de aankoop van zijn ma-,
teriaal, is de 'Zweeds-Finse houtin
formatie' begonnen met een actie
om de doe-het-zelver praktische
voorlichting over hout te geven. Er
verschijnen in totaal zes brochures
van vier pagina's in kleur, die toe
passingsideeën geven. Betrouw
baar hout zal binnenkort in talrijke,
zaken gevoerd worden onder een
merknaam: 'Kwaliteitshout uit
Zweden en finland'. Dit label
vormt een garantie voor goed ge
groeid, vakkundig verzaagd en
zonder kunstgrepen gedroogd
hout in alle gangbare formaten en
profielen.
Deze campagne duurt tot 1990,
niet alleen in Nederland, ook in an
dere Westeuropese landen.
Het is dank zij de vloed aan voor
lichting intussen wel algemeen be
kend dat veel energie ongebruikt
via de schoorsteen de lucht wordt
ingeblazen. Regeling van de afvoer
van gassen uit cv-ketel, haard, boi
ler of geiser kan dit verlies beper
ken, maar als je dat 'uit de hand'
moet doen, heb je weinig controle
op wat er in feite gebeurt.
Een zelfdenkende, thermisch
reagerende schoorsteenklep houdt
het hele gebeuren in het afvoerka
naal constant in de gaten. Zodra
een verbrandingstoestel in wer
king komt, opent de klep zich om
de afvoergassen door te laten. Hij
signaleert op grond van de tempe
ratuur in het kanaal of hij moet
werken; is dat niet nodig, dan sluit
hij zich automatisch en voorkomt
daardoor dat warme lucht uit
woonvertrekken wordt afgezogen.
Volgens de fabrikant en de man
die deze vinding in Nederland in
troduceert kan daardoor een be
sparing op energiekosten tot wel
zo'n 15 procent verwezenlijkt wor
den.
De klep kan vrij gemakkelijk aan
het begin van de afvoerleiding
worden gemonteerd. De klep kost
rond de 150 gulden. Behalve onge
wenste afzuiging van 'woonwarm-
te' voorkomt het apparaat ook door
trek veroorzaakte afkoeling van
het gastoestel.
In gevallen waar de klep niet kan
worden toegepast zoals bij open
haarden en olie-gestookte toestel
len, kan een variant, met name de
motorisch gestuurde klep, worden
aangebracht. Informatie tel. 085-
333195.
Overzichtskaart
wandelpaden
De Stichting Lange-Afstand-
Wandelpaden heeft een nieuwe
overzichtskaart uitgebracht van
alle 1-a wandelpaden in Neder
land. Deze paden zijn bedoeld
voor verwoede wandelaars die
graag één of meer dagen te voet
op pad gaan. De wandelroutes
zijn in principe dan ook alleen
geschikt voor meerdere dagen;
een gemiddeld Lang-Afstand-
Wandelpad is zo'n honderd ki
lometer lang.
Behalve de bestaande 1-a weg
getjes in Nederland, met een to
tale lengte van 3200 kilometer,
geeft de kaart ook die paden aan
die nog niet helemaal klaar zijn.
De paden lopen vooral langs bos
sen, heiden en landgoederen.
De kaart kost 2,50 gulden
Voor meer informatie: Stichting
LAW te Nieuwegein. Telefoon:
03402-47073
WETENSCHAP
door
Ben Apeldoorn
In de nacht van 23 op 24
februari 1987 vlamde aan de
nachtelijke hemel boven het
zuidelijke halfrond geheel
onverwacht een ster op.
Verraste astronomen in op het
zuidelijke halfrond gelegen
sterrewachten maakten van
dit wetenschappelijke
buitenkansje gebruik.
Machtige telescopen en
stralingsgevoelige detectoren
van om de aarde cirkelende
kunstmanen werden gericht
op de plaats, 180.000 lichtjaar
hier vandaan, waar een zware
ster op even groteske als
onvoorstelbare wijze zijn
'laatste adem' uitblies: een
supernova.
Maar er is iets heel vreemds aan de
hand met deze supernova. Afhan
kelijk van de hoeveelheid ontwik
kelde energie spreekt men van een
nova of van een supernova om een
ster aan te duiden die aan het eind
van zijn stralende levensloop is ge
komen. Nova ('nieuw') is een bena
ming die is overgenomen uit een
tijd toen men nog meende dat plot
seling opvlammende sterren nieu-
We weten nu dat het al heel lang
bestaande sterren zijn die in de
eindfasen van hun evolutie zijn
aangeland en daar op een ongeloof
lijk krachtdadige wijze blijk van
geven. Bij een nova worden de bui
tenste gasschillen van de ster weg-
gestoten; bij een supernova klapt
bijna het gehele sterrenlichaam uit
elkaar met een kosmische 'dreun'
die alleen maar met miljarden maal
miljarden van onze zwaarste water
stofbommen is aan te duiden.
Novae en supernovae geven tij
dens dergelijke processen tiendui
zenden tot tientallen miljoenen
malen meer licht dan ze oorspron
kelijk deden. Ze duiken daardoor
ineens op als heldere objecten aan
de sterrenhemel als hun afstanden
tot ons tenminste niet te groot zijn.
Met grote telescopen, waaraan
vaak vernuftige beeld verwerkings
systemen zijn verbonden, vinden
sterrekundigen elk jaar novae en
supernovae die voor het blote oog
onzichtbaar blijven. Het gebeurt
zelden dat er één zó helder wordt
of zo 'dichtbij' ons staat dat hij met
het blote oog gezien kan worden.
SN 1987A
Supernovae worden vaak gevon
den in veraf gelegen melkwegstel
sels op miljoenen lichtjaren af
stand; soms geven ze evenveel
licht als het uit gemiddeld zo'n
honderdmiljard sterren bestaande
melkwegstelsel waar ze deel van
uitmaken! Het komt zelden voor
dat supernovae zo dichtbij optre
den dat ze met blote oog zichtbaar
worden, zoals nu het geval is met
de supernova (SN) die de eerste is
die in 1987 werd ontdekt. Vandaar
de aanduiding voor deze superno
va: SN 1987A. De laatste keer dat
een supernova duidelijk met het
blote oog was te zien was in okto
ber 1604; op zon, maan en de pla
neet Venus na was het het helder
ste object aan de hemel en hij bleef
bijna een jaar achtereen zichtbaar.
SN 1987A ligt in de zogeheten
Grote Magelhaense Wolk, een on
regelmatig gevormd sterreneiland
dat samen met de Kleine Magel
haense Wolk een begeleider is van
'ons' grote melkwegstelsel. Onze
zon is daarin één van de ongeveer
honderdmiljard sterren.
Vreemd genoeg gedraagt .de su
pernova zich beduidend anders
dan zijn woeste soortgenoten die
vele miljoenen malen helderder
worden dan ze eerst waren; de hel
derheidstoename van SN 1987A
was 'slechts' tweeduizend maal zo
groot. De supernova zou dus eigen
lijk nog veel helderder hebben
moeten worden en in dat geval was
een reisje naar zuidelijker regionen
voor in sterrenkunde geinteres-
seerden best de moeite waard ge
weest: een ster even helder als hal
ve maan doet in pracht en praal
maar weinig onder voor een totale
zonsverduistering!
Nieuw type?
Uit het licht dat door de uiteen
gereten ster werd uitgestraald leid
de men af dat de gasmassa's met
snelheden tussen 9.000 en 17.500
kilometer per seconde werden
weggestoten. Het helderheidsver-
loop van SN 1987A is ook heel an
ders dan men van de tot dusverre
bekende supernova-typen gewend
De meetgegevens die zowel met
aardse telescopen als met satellie
ten zijn verkregen, zijn op sommi
ge punten zó verschillend dat som
mige onderzoekers van mening
zijn met een heel nieuw type super
nova te maken te hebben. Weer an
deren denken dat daar in die verre
sterrenwolk op 180.000 lichtjaar af
stand een heel nieuw en tot op he
den onbekend astronomisch feno
meen is opgedoken.
Om het raadsel helemaal com
pleet te maken gebeurde er in
maart weer iets totaal onver
wachts. Speciale wiskundige en
elektronische bewerkingstechnie
ken aan de met grote telescopen
verkregen beelden van de superno
i krijgen via de telescoop van het Australischer Siding-Spring
va maakten iets geheimzinnigs
zichtbaar. Iets dat veel te dicht bij
de supernova staat om recht
streeks te kunnen worden gezien
of gefotografeerd. Vrijwel pal naast
de exploderende ster dook ineens
een lichtbron op die er voordien
beslist niet was. Het object is
slechts tien maai zwakker dan de
supernova zelf en dat maakt het in
vergelijking met de veel zwakkere
omgevingssterren, op de superno-
Twee computerbewerkte beelden van de SN waarop de opgedoken lichtbron, onder aan de foto, zichtbaar
Drie verklaringen
De relatie met de supernova zelf
lijkt daarom overduidelijk te zijn
vastgesteld. Het bevindt zich op
'slechts' zeventien lichtdagen af
stand van SN 1987A wat overeen
komt met een afstand van bijna 400
miljard kilometer. Voor ons sterve
lingen een fiks eind fietsen maar
bezien vanaf een afstand van
180.000 lichtjaar alleen maar zicht
baar te maken met speciale beeld
bewerkingstechnieken
Het enige dat vaststaat is dat het
object zeker iets met de supernova
van doen heeft maar over het hoe
en waarom van die relatie tast men
merendeels nog in het duister. Het
object werd voor het eerst zicht
baar gemaakt door astronomen
van het Harvard-Smithsonian Cen
ter for Astrophysics.
Er zijn tot dusverre drie verkla
ringen gegeven voor de mogelijke
aard van dit plotselinge verschijn
sel. De eerste zou gezocht kunnen
worden in de aanwezigheid van
een zwart gat ('black hole') precies
tussen ons en de supernova. Het gi
gantische zwaartekrachtveld rond
het gat vervormt het beeld van al
les dat erachter ligt tot een soort
dubbel- of meervoudig beeld. Het
buigt licht af zoals een lens dat
kan. Een dergelijk extreem zwaar
tekrachtveld (gravitatie veld) wordt
daarom dan ook een 'gravitatie
lens' genoemd. Van SN 1987A zien
we daarom niet één maar twee
beelden.
Spookbron
De plotseling opgedoken licht
bron zou daarmee dus een niet
werkelijk bestaand kosmisch li
chaam zijn maar alleen het gevolg
van overmatige lichtafbuiging. Het
wordt alleen vreselijk toevallig ge
vonden dat zich nu juist precies
tussen ons en de supernova (de
eerste heldere sedert het jaar 1604!)
een zwart gat bevindt.
Een andere theorie werd door de
Engelse astronoom Peter Meikle,
werkzaam op een Australische
sterrenwacht, geopperd. Volgens
hem zou zich in de nabijheid van
de supernova een dichte gaswolk
bevinden die door de intense ultra
violette straling van de supernova
aan het lichten werd gebracht.
Sceptici van die theorie achten ook
dat niet waarschijnlijk want het
geanalyseerde licht van de 'spook
bron' lijkt helemaal niet op dat van
een door de supernova met uv stra
ling gebombardeerde gaswolk.
Een derde mogelijke oplossing
voor het probleem zou, volgens
Martin Rees van de universiteit
van Cambridge, gezocht kunnen
worden in de aanwezigheid van
een pulsar in het hart van de super
nova. Pulsars, snel ronddraaiende
ineengeklonken overblijfselen van
geëxplodeerde zware sterren, pro
duceren intense stralingshoeveel-
heden. Die straling stuwt als het
ware een bel materie alle kanten op
en zolang die bel intact blijft kan
de straling er niet uit.
'Tunnel'
Rees denkt nu dat SN 1987Azo
als zoveel sterren, een begeleider
had en die begeleider heeft zoiets
als een "tunnel" gevormd in de ex
panderende explosiewolk (de
"bel") van de supernova. Door de
achtergelaten tunnel stroomt nu de
intense straling de pulsar naar bui
ten waar het, in combinatie met
gas en stof in de omgeving buiten
de explosiewolk, een heldere plek
vormt.
Verdere verklaringen heeft men
voor het "spookbeeld" nog niet ge
vonden maar het geweldig interes
santé object wordt nu met alle mo
gelijke middelen bekeken en ge
meten. Rijst de vraag of dit merk
waardige fenomeen niet juist hoort
bij relatief dichtbij optredende su
pernovae; SN 1987A is immers de
eerste die we, sedert 1604. zo inten
sief kunnen bestuderen. We moe
ten dus wachten op de volgende
supernova "om de hoek"
..Er zijn veel meer mensen die lijden aan fibromyalgie dan we ooit heb
ben verondersteld. Dat blijkt wel uit het nog steeds groeiend aantal reac
ties dat we krijgen", zegt mevrouw W. Verbree uit Goor. Zij is contactper
soon in Overijssel van de Nationale Vereniging Fibromyalgie. Fibromyal
gie is een spierpijn in en om het bindweefsel. Het wordt ook wel 'weke
delen reuma' genoemd. Het manifesteert zich meestal tussen de 20 en 35
jaar De ziekte kan volgens mevrouw Verbree nog niet met laboratorium
of andere onderzoeken worden aangetoond, maar kenmerkt zich door
stekende, reumatische pijnen op bepaalde plaatsen, zoals bij de ellebo
gen. nek en schouders, zijkant knie en onderin de rug en heup
..Maar het grootste probleem is eigenlijk wel het onbegrip in de omge
ving", vindt de Goorse A. Van der Hout, eveneens contactpersoon van de
vereniging. „Ook veel artsen kennen de ziekte niet".
Er wordt weliswaar veel onderzoek naar gedaan. Maar de omk is
nog onbekend. Aan de pijn kan overigens wel iets worden gedaan door
een goede fysiotherapeut die weet dat hij met een fibromyalgie-patient
heeft te maken, of met behulp van warme baden.
Voor meer informatie: Nationale Vereniging Fibromyalgie - Postbus
134 - Oude Pekela.
