Vlagvertoon in Fort Asperen
Symboliek van leven en dood
in 'Wasserfarben' van Beuys
'Beelden en banieren'
Limburg
eigen opera
Bolsjoi-Theater naar Israël
PAGINA 12
PAGINA 16
MAANDAG 27 JULI 198 -
Expositie in Apeldoorns museum
het heeft een geheel eigen en unie
ke sfeer. „Een sprookje" en „een
spelonk", zo omschrijft Fuchs het
gebouw.
Het dwingende van de architec
tuur van het fort, 's winters overi
gens een verblijfplaats voor vleer
muizen, kan niet anders dan zijn
effect hebben op kunst die daar
wordt tentoongesteld. Een deel er
van valt dan-ook in zekere zin weg
bij de vormen van de ruimten die
het omringen.
De Fransman Daniël Buren lag
voor een tentoonstelling over vlag
gen uiteraard voor de hand". Al ja
ren werkt hij met vlag-achtige stro
ken textiel. Wie het fort binnen
stapt ziet door roosters in de vloer
op de benedenverdieping rood-ro
se gestreepte vlaggen in beweging
gezet door ventilators. Zij leggen
een verbinding met een grote rij
vlaggen die Buren bovenop het
fort zette en daar in vrolijke ge
kleurde banen staan te wapperen.
Hij is daarbij letterlijk bij het idee
van de vlag gebleven.
Ook Thomas van der Linden
bleef dicht bij het banier. In het
buskruitmagazijn in de kelder hing
hij er tientallen als in een winkel,
voor iedere gelegenheid één. De
vlaggen, bestaande uit veel lagen
textiel, schilderdoek en zelfs halve
hoeden, hebben een beetje te lijr
den onder de vochtigheid. Het
ruikt een beetje muf in de ruimte
en een machine moet ervoor zor
gen dat een deel van het vocht
wordt „opgeslokt".
De Duitsers Walter Dahn en Die
ter Fuchs hebben zich er in Aspe
ren wel erg gemakkelijk van afge
maakt. Ze beschilderden een wand
in blauw en bruin, plaatsten er
twee Arfrikaans aandoende kop
pen op en droegen het heel trendy
op aan Nelson Mandela. Verfijnder
ging de Nederlandse groep de Vier
Evangelisten te werk die in een
dubbelbeeld een blik vanaf de
maan op de aarde en omgekeerd
biedt. In het midden van de ruim
tes staan een zandkasteeltje en een
capsule in een laag water. De vlag
getjes, die er bovenop zijn gezet,
zijn er echter een beetje met de ha
ren bijgesleept. Jörg Immendorfs
vlag, die de gespletenheid van
Duitsland wil tonen, valt weg in de
ruimte waar deze is opgesteld.
Een paar van de bijdragen die
het meest standhouden in de dwin
gende architecuur van het fort zijn
die van Henk Visch, Karei Appel
en Carel Visser. Visch maakte een
gekooide vlag, die zachtjes be- 1
weegt op de wind die door een
raam naar binnen waait. Het witte
doek zit in een fragiel stalen
kooitje, gevangen als een kleinood. 1
Karei Appel maakte een robuust V
beeld van hout en dikke kabeltou- 1
wen, Visser sloot aan bij de vorige 1
glastentoonstelling. Een glazen
plaat in de vorm van een vlag toont
drie horizontale stroken, twee van
matglas, de middelste doorzichtig. -)
De plaat wordt als een boek over
eind gehouden door twee steunen
en is nergens met de ruimte in con
flict. 1
„Niet werkelijk woef', noemde
Ger van Elk één van zijn twee bij- 2
dragen ironisch. Op een vlag met
de Californische beer worden dia's -
van een hondje, dat het beest aan
valt, geprojecteerd, afgewisseld
met dia's van dezelfde vlag, maar
dan wapperend in de wind. De iro- I
nie straalt ook af van zijn andere
werk; een gemetseld éénsteens
muurtje, gevat in staaldraden, dat
letterlijk tussen hemel en aarde
zweeft.
En boven dat alles wapperen de
vlaggen van Buren op het fort.
„Toch mis ik een ijstentje", hoorde
ik een bezoeker naar aanleiding 1
van de vlaggenrijen niet helemaal
onterecht zeggen. Boven staat ook J
een beeld van Luciano Fabro, een 1
gedeeltelijk gladgeschuurd stuk
marmer, een zwak aftreksel van
het beeld dat hij vorig jaar vooi
Sonsbeek maakte. De gang naai
zijn beeld loont echter wel, want
vanaf deze plaats biedt het fort een
prachtige blik over een dichtbe-"
groeid wateroppervlak beneden.
Een „kleurige regatta", en „een I
fort waaromheen en waarin zich,
als guirlandes, kunstwerken ont- 1
plooien", zoals Fuchs en De Jonge
schrijven, is „Beelden en Banie
ren" duidelijk niet geworden. Maai 1
het zijn het fort en de omgeving die 1
het zwakke deel van de tentoon- 1
stelling in Asperen meer dan goed 1
maken. De natuur is het bouwwerk 1
zelfs binnengedrongen, overal in
de ruimten liggen bladeren op de 1
grond of bedekt een laagje stof of
zelfs zand soms delen van een
kunstwerk. Het blijft er rustig lig-1
gen. „We mogen van Fuchs ner
gens aankomen", aldus een van de 1
mensen die in het fort werken.
HENK MEUTGEERT
„Beelden en Banieren" in Fort Aspe- 1
ren, Acquoi, tot 3 augustus. Open: dins
dag tot en met zondag van 10 tot IS
uur. Catalogus: 25 gulden
APELDOORN (GPD) - 'Kun
stenaar of Charlatan?'. Die
tekst was enkele jaren geleden
op de omslag van een Duits
weekblad te vinden toen Jo
seph Beuys alweer een plaats
was gestegen op de ranglijst
van bestbetaalde levende kun
stenaars. Er zijn weinig kunste
naars te vinden die zo omstre
den waren en zijn als de begin
vorig jaar overleden Duitser.
Voor het eerst na zijn dood is
nu een grote tentoonstelling
van zijn werk in Nederland te
zien in het Apeldoornse Van
Reekum Museum. Het mu
seum toont bijna 360 'Wasser
farben' van zijn hand, die voor
het merendeel ontstonden in
de jaren vijftig. De werken, die
deel uitmaken van een groep
van 712 bladen uit de Beuys-
collectie van broers Van der
Grinten waren eerder al in Ba
sel en Düsseldorf te zien. Het is
bovendien waarschijnlijk de
laatste keer dat een zo'n groot
deel van de collectie Van der
Grinten 'op reis' gaat. De verza
melaars willen hun collectie
onderbrengen in het Slot Moy-
land bij het Duitse Kleef, de
stad waar Beuys geboren werd
en waar hij later vaak verbleef.
door
Henk Meutgeert
Met de Beuys-tentoonstelling wil
het Van Reekum Museum zich
meer profileren als museum voor
moderne kunst. Tot voor enkele ja
ren werd het vooral bekend door
zijn designexposities, maar het is
daarin voorbijgestreefd door grote
re en relatief rijkere musea. Uit
breiding van het museum, waar
voor overigens nog geen geld is,
behoort ook tot de plannen van di
recteur Frits Bless.
Dat de reputatie van Joseph
Beuys er is die voor velen tussen
die van charlatan en kunstenaar in
zit is voor een deel aan zijn eigen
gedrag, als het verklaren van teke
ningen aan een dode haas, het op
richten van een nieuwe universi
teit, het zingen van het lied 'Wir
wollen Sonne statt Reagen' en
ideeën als 'Kunst is Leven' te dan
ken. En aan de andere kant aan
kunstcritici en -historici, die er ook
van alles aan hebben gedaan om de
myustificaties rond de kunstenaar
nog eens extra aan te zetten.
Een aardig voorbeeld van dat
laatste is het nieuwste 'Kunst
schrift', een tijdschrift van Open
baar Kunstbezit, dat geheel gewijd
is aan Beuys. Zo worden daarin
zelfs de 'psychologisch en kunst
historische achtergronden' van het
dragen van zijn hoed geschetst.
Een interview in datzelfde blad
over de betekenis van warmte, bij
en en honing in het werk van
Beuys zou, wanneer delen daarvan
door het team van Monty Python
letterlijk zouden worden nage
speeld, zorgen voor een prachtige
sketch.
Natuurwetenschap
De ideeën die Beuys heeft ont
wikkeld over kunst en maatschap
pij zijn van een enorme complexi
teit, een combinatie van natuurwe
tenschap, religie, filosofie en de
cultuur van natuurvolken, omge
vormd tot letterlijk gekunstelde
theorieën en gelardeerd met mys
tiek, symbolen en mythen. In een
ter gelegenheid van de tentoonstel
ling verschenen boekje, waarin een
gesprek is afgedrukt dat Van Ree-
kum-directeur Bless in 1978 met de
kunstenaar had, wordt op een niet
te ingewikkelde manier duidelijk
om welke kernbegripen het daarin
gaat. Kunst vertoont volgens
Beuys dezelfde kenmerken als de
natuur, uit chaos ontstaat door be
weging vorm. Volgens de Duitser
is zo'n driedeling ook in de maat
schappij zelf te maken, die gaat
van punks naar politici.
De uitspraken, die Beuys in het
gesprek doet, vertonen overeen
komsten met houdingen uit de
romantiek van de eind achttiende,
begin negentiende eeuw. Opmer
kelijk is het zelfs dat Beuys het le
ven en de denkwereld van onder
ontwikkelde volken als voorbeeld
neemt van een levensvorm waarin
de mens nog werkelijk in een 'cul
tuurcontext' leeft. Een vergelijking
met het 'terug naar de natuur' van
Rouseau dringt zich op. Van die
ideale situatie "zijn de mensen
weggegroeid", zo zegt Beuvs.
In de 'Wasserfarben' uit de jaren
vijftig, zo genoemd omdat uiteen
lopende materialen als waterverf,
beits, vruchtensappen en zelfs
bloed werden gebruikt op dragers
als papier, karton en textiel, zyn
veel van de kenmerken van het la
tere werk van Beuys al aanwezig.
Bijen en honing, herten en elan
den, naast landschappen en vrou
wenfiguren en zelfs geometrische
patronen. In een aantal gevallen
uitgevoerd in kleuren die we van
Beuys niet gewend zijn. Spranke
lend geel, diepblauw en donker
rood in vaak uitermate gewogen en
expressieve composities. Daarbij
wordt gebruik gemaakt van een
losse techniek en losse penseel
streken. Strepen van potlood of
houtskool lossen voor een deel op
in de waterachtige verven die in de
drager zijn getrokken, en waarin
soms delen van het papier zijn on
dergedompeld.
Beuys maakte de 'Wasserfarben'
vooral tijdens een verblijf op de
boerderij van de Van der Grinten's
bij Kleef tijdens een emotionele
crisis, een breukvlak in zijn ont
wikkeling, zoals hij zelf zegt. Ze
zijn in Apeldoorn dicht bij elkaar
opgehangen, zelfs boven elkaar, als
een lang lint over de wanden, een
enorme hoeveelheid.
Symboliek
De onderwerpen van de 'Wasser
farben' laten zien dat de ideeënwe
reld van Beuys niet alleen wortelt
in de Duitse filosofie, maar bijvoor
beeld ook sterk in de christelijke
traditie. Zo is een piëta (bewening
van Christus! te zien. Ook de uit
spraak van Beuys, dat de dood een
vorm van vernieuwing is, sluit aan
bij zo'n christelijke denkwereld.
Die symboliek van dood en leven
speelt een belangrijke rol in de bla
den die in Apeldoorn tentoonge
steld zijn, soms duidelijk, zoals bij
een bloedend hart, gestorven men
sen of stervende dieren, soms ver
huld, bijna niet te herkennen.
In de catalogus verduidelijkt
Dieter Koepplin een van die motie
ven. Op een aantal bladen zijn die
ren te zien die uitgestrekte dode
menselijke lichamen letterlijk op
hun rug dragen. Waarmee in de vi
sie van Beuys wordt aangegeven
dat de dieren zich in de evolutie
letterlijk hebben opgeofferd voor
de mens. Het respect dat hij had
voor de dierenwereld en de natuur
is daarmee tevens verklaard.
Mag de bezoeker van het Van
Reekum Museum de 'Wasserfar
ben' van Beuys ook waarderen en
kel en alleen omdat veel werk een
voudigweg mooi is, en dus de sym
boliek die de kunstenaar heeft ge
bruikt vergeten? Beuys zelf sprak
er over in het interview met Brits
Bless.
"Je hebt natuurlijk mensen die
mijn tekeningen bewonderen en
van mijn organisatie niets moeten
hebben, nou ja!... Maar je hebt
ook mensen die mijn organisatie
waarderen en mijn tekeningen en
tenslotte mensen die de organisa
tie waarderen, maar de tekeningen
niet. Ik heb er dus voor gezorgd dat
er voor iedereen wat is", zei hij
cryptisch.
Slimme boer
"Als ik er werkelijk zou hebben
uitgezien als de mensen die elke
ochtend naar Londen vliegen met
hun koffertje dan zou er hele
maal niets gebeurd zijn. Laat ze
maar zeggen dat ik een charlatan
ben, een kwakzalver, een dromer
of zelfs die slimme boer van de Ne-
derrijn. Iemand die iets te brengen
heeft moet er in de rationele tijd
wel uitzien als een soort sprookje,
als een mythe of als een soort na
tuurverschijning", zei Beuys in
1978 tegen Bless. Een deel van dat
sprookje is nu te zien in Apel
doorn, een blik in een symbolen
wereld die hard contrasteert met
de natuurwetenschap, het vak dat
Beuys ooit studeerde. Hij koos
voor zijn kunst, zijn mythen, "om
dat ik beleefd heb waarheen het
met de natuurwetenschap ging,
dat zij tot een eenzijdig materialis
tisch en positivistisch vakbeeld
leidt".
Joseph Beuys. Wasserfarben. Tot 17 au
gustus in het Van Reekum Museum,
Churchillplein 2, Apeldoorn. Open:
dinsdag tot en met zaterdag 10 tot 17
uur, zondag 13 tot 17 uur. Tijdens de
tentoonstelling worden op zaterdag en
zoüdag om 14 uur rondleidingen ver
zorgd en er worden lezingen gehouden.
Catalogus met teksten van Dieter
Koepplin, Karl-Heinz Hering, H. en
F.J. van der Grinten met afbeeldingen
in kleur en zwart/wit: 49,50 gulden.
'Frits Bless-Joseph Beuys. Een Ge
sprek' kost 10 gulden.
MAASTRICHT (ANP) - Gedepu
teerde Staten van Limburg hebbej
in een brief aan de minister vai
Cultuur met klem aangedrongei
op het tot stand brengen van eei
eigen operavoorziening in de hui
provincie. Bij voorkeur moet dij
gevestigd worden in Venlo. Lint
burg, aldus GS, is erg 'opera miri
ded'. Het verdient een dergelijk
voorziening temeer omdat vol
doende accommodaties voor eei
operagezelschap aanwezig zijn.
Het Limburgs Symfonieorkest i
bereid zijn symfonische activite
ten enigermate te beperken oij
operabegeleidingen te kunnen vei
zorgen, zowel in Limburg als ii
Noord-Brabant. Verder pleiten G«
deputeerde Staten ervoor aan he
conservatorium in Maastricht eej
operaopleiding te verbinden, med
met het oog op de gewenste operj
voorziening.
Op het wensenlijstje van Gede
puteerde Staten staan verder nq
een multidisciplinaire werkplaat
voor podiumkunsten, te verbindei
aan de toneelacademie in Maas
tricht en verruiming van de rijks
subsidie, die nu slechts vijftigdu
zend gulden bedraagt voor hc
Limburgs toneelgezelschap 'He
Vervolg'.
AMSTERDAM - DE drukte in het Van Gogh-museum in Amsterdam
neemt steeds grotere proporties aan. Gisteren bijvoorbeeld hadden vele
honderden het er voor over om uren in de rij te staan voor de toegangs
deur. Of de drukte bij stralend weer ook zo groot zou zijn geweest, laat
zich raden. (foto anp>
ASPEREN (GPD) - De zon staat meedogenloos aan de hemel,
maar binnen is het kil, op het koude af. Een kleine lichtschacht in
het midden van het in de vorm van een ronde toren geconstrueer
de bouwwerk zorgt, met enkele kleine raampjes, voor een zwak
licht. Fort Asperen bij Acquoi, in 1847 gebouwd als onderdeel van
de Hollandse Waterlinie, is dit jaar voor de derde maal een tijde
lijk museum voor moderne kunst. Vorig jaar werd er een glas
kunstmanifestatie gehouden, niet vreemd omdat glasstad Leer
dam dichtbij ligt. Nu zorgden Rudi Fuchs en Piet de Jonge, direc
teur en conservator van het Van Abbe Museum, voor de expositie
'Beelden en Banieren'. Twintig kunstenaars uit binnen- en bui
tenland plaatsten aan, in, boven en bij het fort hun werk.
„Aan deze tentoonstelling ligt aarden wal, in een omgeving van
werkelijk geen theoretisch concept weilanden en water, moet een bij
ten grondslag", zeggen de samen- zonderde aantrekkingskracht op
stellers in de catalogus. '„De be- Fuchs uitoefenen. Vorig jaar be
weeglijkheid van de vlag is geko- kende hij op een symposium over
zen als uitgangspunt." Een aantal museumarchitectuur een zwak te
kunstenaars heeft zelfs geen vlag hebben voor musea die door hun
gemaakt. Een vrije opdracht dus. bouwwijze en inrichting verrassin-
Het fort Asperen, met zijn ronde gen bieden; gebouwen vol nisjes
vorm en gewelfde kamers, gedeel- en stille plekjes. Het fort bij Leer-
telijk verscholen onder een dikke dam voldoet aan zo'n beschrijving,
JERUZALEM, (AP) - Twee van de
bekendste Russische ensembles,
het Bolsjoi-Theater en het Koor
van het Rode Leger, zullen in 1989
optreden in Israël. Dit is gisteren
bekendgemaakt door Victor Frei-
lich, een in de Sovjet-Unie geboren
Israëlische impresario.
Freilich bevestigde eerdere be
richten dat hij de contracten voor
de optredens heeft ondertekend.
Vier andere Russische groepen en
twee Tsjechische groepen zullen in
1990 optreden.
Freilich zei dat ook de Russische
zangers Bulat Okudsjava en Alla
Pugatsjeva, die behoren bij het
Moskous Kamerorkest, en de dans
groep van Igor Moisejev in Israël
zullen optreden. Volgens de impre
sario blijkt uit deze plannen dat de
Sovjet-Unie haar betrekkingen
met Israël wil verbeteren. De be
trekkingen tussen de twee landen
werden na de Zesdaagse Oorlog in
1967 door Moskou verbroken.
Een woordvoerder van het Israë
lische ministerie van buitenlandse
zaken noemde het nieuws „een po
sitieve bijdrage aan de betrekkin
gen tussen landen en naties," maar
Joseph Beuys: Versplinterde ijsberg.
hij voegde daaraan toe dat men er
met betrekking tot de politieke be
tekenis „geen conlusies" aan ver
bindt.
Op 12 juli is in Israël een Russi
sche consulaire delegatie van acht
man aangekomen, om de bezittin
gen van de Russisch Orthodoxe
Kerk in Israël te inventariseren, en
om de paspoorten van de ongeveer
2.500 houders van een Russisch
paspoort te vernieuwen. Volgens
sommige waarnemers kan het be
zoek van de delegatie leiden tot
herstel van de diplomatieke be
trekkingen.
Vorige week onstond er echter eni
ge wrijving, toen werd gemeld dat
Israël een Jericho Il-raket had ge
test, die kan worden uitgerust met
een kernkop. De ballistische raket,
die een bereik heeft van 1.500 kilo
meter, kan het zuiden van de Sov
jet-Unie bereiken.
In een uitzending van de He
breeuws-talige dienst van Radio
Moskou werd Israël ervan beschul
digd dat zij party werd in de „we
reldwijde nucleaire stryd" tussen 'Boven-Beneden' van Daniël Buren in Fort. Asperen.
de supermachten.
Joseph Beuys: Meisje met bal
(foto GPD)
