'Je kunt niet zomaar zeggen:
ik ga een biografie schrijven'
Restauratie
schilderij
Newman kost
half miljoen
WVC: niets
extra voor
'Gooiland'
LEST speelt
op festival
in New York
ROESTIGE KUNST
PONDERDAG 16 JULI 1987
RADIO-TV-KUNST
Hans Visser over de problemen als biograaf van Vestdijk
Mie)ce Vestdijk-Van der Hoeven die weigert aan biograaf Hans Visser
medewerking te verlenen Toto anp)
De nog jonge Vestdijk. Foto uit de voorpublikatie van de eerste twee
hoofdstukken van de in dit najaar bij uitgeverij Kwadraat (Utrecht) te
verschijnen biografie: Simon Vestdijkeen schrijversleven
MAASSLUIS - een Oblo-
mov in het donker in een zijka
mertje boven, als een voddig
mens onder een berg vodden".
De schrijver Johan van der
Woude bezocht in december
1946 zijn collega Simon Vest
dijk. Dit beeld bleef hem bij.
Een zielig hoopje mens, heel
ver weg, niet benaderbaar. De
pressies domineerden het le
ven van Simon Vestdijk, domi
neren dus ook de biografie die
dit najaar verschijnt. Een Vest
dijk-biografie, het levenswerk
van de Maassluizer chemicus
Hans Visser (50).
door
Ruud Kersten
Dertien jaar lang heeft Visser gege
vens verzameld, talloze gesprek
ken gevoerd, 2.500 brieven moeten
over en weer zijn gegaan. Hij is
veel te weten gekomen over Vest
dijk. De teneur van de 'getuigen
verklaringen': Vestdijk was een
onaangename man, wellicht was
zijn houding, zijn karakter al te
zeer beïnvloed door al die depres
sies, die hem soms vijf maanden
lang in hun greep hielden.
„Zijn huwelijk met Mieke Van
der Hoeven die 40 jaar jonger was,
is er mede daardoor niet een van
'rozegeur en maneschijn' gewor
den. Mieke wil dit niet weten". Ze
is bang, denkt Visser zelf, dat zijn
biografie te openhartig zal zijn.
Volgens de biograaf is de tegen
werking die hij ondervindt van de
weduwe, niet anders te verklaren.
Visser over zijn relatie - liever ge
zegd: het ontbreken ervan - met
Mieke Vestdijk én andere zaken.
„Op 17-jarige leeftijd maakte ik
kennis met het werk van Vestdijk.
Zat op Leeuwarder HBS, dezelfde
die Vestdijk destijds heeft bezocht,
maar ik trof een leraar die kenne
lijk niet zoveel op had met de
schrijver, want er werd niet of nau
welijks over gepraat. Hij vond
Vestdijk een 'bloederig' schrijver.
Dat neem je dan aan voor waar,
daar sta je verder niet bij stil. Ik
heb hem dus niet voor mijn lijst ge
lezen".
De Amsterdamse Anton-Wach-
terromans kocht Visser later van
zijn karige maandgeldje, dat hij als
student kreeg. „Boeken waren
enorm duur voor een student. Ik
kreeg 150 gulden maandgeld,
waarvan er 80 naar de kamer ging.
Ik hield 70 gulden over voor eten
en de rest. Een boek kostte 10 gul
den. Dat betekende dat ik een
maand lang brood moest eten. En
dat heb ik gedaan".
Visser raakte geïntrigeerd door
het autobiografische karakter van
het werk van Vestdijk. In dit boek,
een van de acht AW-romans, wordt
de Leeuwarder HBS beschreven.
Visser kwam hier achter door de
tekst van het schoollied dat Vest
dijk citeerde. „Ik las dezelfde
woorden die ik gezongen had". Het
duurde overigens tot na de dood
van Vestdijk, in 1971, en na de op
richting van de Vestdijk-kring, dat
Visser begon met zijn hooggewaar
deerde onderzoek naar de autobio
grafische facetten van het 'Amster
damse' werk van Vestdijk. Naar
het voorbeeld van Nol Gregoor, die
al eerder beschreef hoe Harlingen,
de geboorteplaats van Vestdijk,
kon worden opgediept uit verschil
lende AW-romans. Hij boekte suc
ces. Tweemaal publiceerde hij over
de Amsterdamse jaren van de
schrijver in de Vestdijk-kroniek.
Visser hanteerde vooral de alma
nak van de studentenvereniging.
Gemakkelijk kon hij namen uit die
almanak die het dagelijkse studen
tenleven tot in detail weergaf, pa
ren aan de namen uit de Amster
damse AW-romans van Vestdijk.
„Meteen viel alles op zijn plaats. Ik
ben die mensen gaan aanschrijven,
toen kreeg ik alle verhalen te ho
ren. Ik was heel verbaasd".
Boven water
Het autobiografische karakter
van het werk van Visser is veel te
gen Vestdijk gebruikt. Fictie of
non-fictie, Vestdijk neigde te veel
naar het laatste, vinden velen. Zijn
werk zou daardoor te sterk aan lite
raire kwaliteit hebben ingeboet.
Ook Visser stelt zijn vraagtekens.
„Hij gebruikte veel elementen
waarvan je je afvraagt waarom hij
ze eigenlijk heeft gebruikt. Hij
bleef zo trouw aan de dingen die
hij meegemaakt heeft, hij wilde
kennelijk alles gebruiken. Dat zal
men in mijn biografie ook terug
vinden. Men zal erg veel zaken aan
treffen waarvan men op het eerste
gezicht zegt: Waarom staat dat er in
hemelsnaam in. Ik leg een link
naar het leven en het werk, maar
geef dat niet expliciet aan. Ik wil
dat mijn boek gebruikt gaat wor
den door anderen om dit soort din
gen boven water te halen".
Visser raakt als vanzelf op het
spoor van de niet malse kritiek die
hem ten deel is gevallen, nadat de
eerste twee hoofdstukken van zijn
biografie zijn gepubliceeid. "Zel
den zullen zoveel, zulke grote re
censies zijn gewijd aan een werk,
dat niet af is", zegt hij. Uitgeverij
Kwadraat is verbluft. „In marke
ting gebruikt men dikwijls met op
zet reclame die irritant is, omdat
dat beter blijft 'hangen' bij het pu
bliek", doceert Visser die in zijn
werk veel met marketing te maken
heeft. Maar dat met opzet zo'n ma
ger werkje aan de openbaarheid is
prijs gegeven, geeft hij niet toe.
Kwaad daglicht
Visser is zelfs pijnlijk geraakt
door de kritiek. Op de taalkundige
kwaliteiten zijn zeker aanmerkin
gen te maken, erkent hij, maar
weet men van de achtergronden?
„Enkelen hebben de bedoeling mij
in een kwaad daglicht te stellen,"
meent Visser. "Sommigen (Maar
ten 't Hart, Tom van Deel) willen
hun relatie met de weduwe niet in
de waagschaal stellen". De uitge
verijen die het werk van Vestdijk
in hun fonds hebben reageren ana
loog. Visser: „Nijgh en Van Ditmar
levert geen boeken in consignatie
voor mijn lezingen in boekhandels,
Bezige Bij zegt, dat er niemand op
mijn lezingen komt".
Zelf zegt hij, dat zijn lezingen
over de biografie, over zijn werk
als biograaf, zeer goed bezochten
worden: 70 tot 150 belangstellen
den telkens. De opkomst bij een le
zing in Krommenie is dan teleur
stellend: tien mensen hoogstens.
Visser stelt zich wat onzeker op, de
lezing verloopt niet gladjes, hij
raakt af en toe wel vol vuur en ver
geet zijn aantekeningen. Hij vertelt
dat hij de mensen kennis wil laten
maken met het werk van Vestdijk,
"een biografie is daartoe een mid
del".
Een dag later, thuis in Maassluis
erkent hij, dat door zijn op 't oog
min of meer onsamenhangende ge
bruik van allerlei gegevens zoals in
de eerste twee hoofdstukken van
de biografie 'de grote massa' wel
licht buitengesloten zal raken.
„Het zal noodzakelijk zijn om ook
mijn biografie tweemaal te lezen.
Het heeft zin, ik probeerde verban
den aan te leggen die dan mis
schien duidelijk zullen worden.
Het kan ook niet slagen, ja. Het is
misschien meer iets voor insiders
dan voor outsiders".
Waarom geen interpreterende
biografie? Visser: „Als ik met een
ander zou schrijven, zou er een be
paald stempel op de biografie wor
den gedrukt. Een boek met Anne
Wadman zou het Hella Haasse on
mogelijk maken een interpreteren
de biografie te maken. Ik wil graag
dat er een interpreterende biogra
fie komt. Maar ik vind dat een fei
telijk getint boek de basis ervan
moet zijn. De lezer moet eerst kun
nen vernemen hoe de schrijver zélf
dacht".
Ruzie
Visser zegt er mee te kunnen le
ven, dat zijn teksten worden verbe
terd. De literator Max Nord heeft
het gehele manuscript grondig
doorgenomen. Maar hij kan het
niet opbrengen zich een visie te la
ten opleggen door een ander. Toch
is het volgens hem eerder een zake
lijke aangelegenheid geweest,
waarop de samenwerking met An
ne Wadman stukliep. Daar was na
tuurlijk allereerst de beruchte in
terventie van Mieke Vestdijk die
een proefhoofdstuk van Visser en
Wadman te erotisch getint vond.
Ze zegde haar medewerking op.
Visser en Wadman begonnen
daarop een biografische Vestdijk-
reeks bij de uitgeverij Stabo in
Groningen. Er waren drie deeltjes
verschenen, toen Visser werd be
naderd door de weduwe van domi
nee Henkels die Vestdijk had leren
kennen tijdens de gijzeling in St.
Michielsgestel. Mevrouw Henkels
had in haar bezit een unieke reeks
gedichten, geschreven door Vest
dijk én Henkels samen.
Wadman en uitgeverij Stabo
meenden, dat de gedichten in de
'Rondom Vestdijk-reeks' moesten
worden opgenomen. Mevrouw
Vestdijk wees op de auteursrech
ten en voerde De Bezige Bij op.
Visser zegt niets anders te hebben
kunnen doen, dan mevrouw Vest
dijk in haar wensen te volgen. Ru
zie in de Stabo-gelederen was het
gevolg, geen vervolg van de Rond
om Vestdijk-reeks, er kwam een
einde aan de samenwerking tussen
Wadman en Visser.
Visser voelt zich bevoorrecht,
dat een uitgever zijn biografie op
de markt wil brengen. „De biogra
fie over Willem Pijper is al jaren af,
ligt daar maar te liggen, omdat nie
mand het wil uitgeven, er is geen
markt voor". Op een ander punt is
hij minder bevoorrecht. De proble
men met de familie, met mevrouw
Vestdijk. Analoog aan toestanden
met de familie van Elsschot, Bor-
dewijk, weigert Mieke Vestdijk ca
tegorisch aan Visser medewerking
te verlenen.
Visser tot dan bedaard, herhaal
delijk opstaand om wéér een mul-
toband met archiefmateriaal uit de
kast te plukken, raakt verhit. Zijn
bedachtzame, enigszins hakkelen
de spreektrant wijzigt zich in een
vloeiende woordenstroom.
Chanteren
„Mevrouw Vestdijk wil eigenlijk
dat een bekend iemand die ze zelf
kan uitzoeken 'de' biografie
schrijft. Ze spreekt maar over 'de'
biografie. 'De' biografie bestaat
niet. Die kan ik niet, die kan nie
mand schrijven. Je kunt hoogstens
'een' biografie schrijven. Er zijn
meer gezichtspunten van waaruit
je een biografie kunt maken".
„Mensen moeten ook de tijd krij
gen. Men zegt: Je moet een bio
graaf twee jaar geven. Dat is bizar.
Je kunt niet zomaar zeggen: Ik ga
een biografie schrijven. Je moet
verschrikkelijk veel moeite doen
om je gegevens boven water te ha
len. En: wie betaalt dat? Je kunt de
biograaf toch niet zomaar uit zijn
baan halen".
Over het gesloten verklaren van
de archieven van het Letterkundig
Museum: „Ik heb het er vaak met
wijlen Gerrit Borgers, de oud-di
recteur van het Letterkundig Mu
seum. over gehad. Hij was er des
duivels over, dat het museum zich
laat inpalmen door de schrijvers
weduwe. Deponeer de nalaten
schap dan niet bij een museum.
Natuurlijk steekt er achter, dat
men bang is om de nalatenschap
van Vestdijk kwijt te raken. Maar
je hebt een functie als museum of
je hebt het niet. Je moet je niet la
ten chanteren".
„Er zijn mensen die geven brie
ven van Vestdijk en die mogen de
eerste 50 jaar niet ingezien worden.
Dat is volstrekt zinloos. Over 50
jaar begrijpt niemand meer waar
het over gaat en heeft men er geen
interesse meer voor. In het mu
seum heb ik echter in principe al
les gezien, behalve grote delen van
de correspondentie. Maar het be
langrijkst heb ik gezien".
Hij voelt zich niettemin in hoge
mate geremd in zijn mogelijkhe
den. „Ik ben het er niet mee eens,
dat ik niet mag citeren. Het gaat
haar gewoon om het geld, om de
auteursrechten. Ik word er uitein
delijk niet beter van, zij wel. Het
gaat haar niet om de culturele
waarde, het gaat om haar haar ei
gen inkomsten. Mij gaat het puur
om de culturele waarde. Dat is de
strijd gewoon. Ik wil geen inkom
sten van de biografie hebben. Dat
is mijn uitgangspunt niet. Ik wil
graag dat er een biografie komt.
Dat mag naïef zijn. Er staat tegen
over, dat wanneer ik er iets aan ver
dien, men mij ook kan verwijten
dat ik geen groot schrijver ben. Ik
wil alleen laten zien wie Vestdijk
was".
Diefstal
De Vestdijk-kenner toont een
brief van de advocaten van zijn uit
geverij over de eerste twee hoofd
stukken. Negentwintig punten
moesten aan de auteurswet wor
den aangepast. Op de brief een zeer
kriebelige aantekening van Visser
zelf, die maar het liefst het stuk in
de prullenbak had doen verdwij
nen. „Het gaat tegen mijn weten
schappelijk instelling in. Je moet
illustreren met citaten. Beperkt
van omvang? Soms kan een hele
brief heel verduidelijkend zijn".
„Parafraseren mag ook eigenlijk
weer niet. Je moet soms verder
gaan dan parafraseren. Een hele
zin omgooien en toch de informa
tie geven die je nodig vindt. Dat is
verschrikkelijk moeilijk en daar
mee wordt de authenticiteit ge
weld aan gedaan. Men doet net of
je diefstal pleegt. Ik wil er wel voor
betalen. Dat hebben we niet aange
boden, want dan moetje mevrouw
Vestdijk meteen het tienvoudige
betalen van wat het werkelijk
waard is".
„Er zijn een heleboel uitgevers
die nooit meer werk opnemen van
Vestdijk. Mevrouw Vestdijk zegt:
Mijn man was zo'n groot schrijver,
ik moet meer hebben dan anderen.
Je kunt wel zo hoog van de toren
blazen, maar op gegeven moment
doet men het gewoon niet meer. Er
staan bepaalde tarieven voor het
opnemen van een gedicht. Me
vrouw Vestdijk wil sowieso het
dubbele hebben. Het blijft dus bij
de aloude fondsen van Nijgh en
Van Ditmar, de Bezige Bij, de Ar
beiderspers. Die doen alles terwille
van mevrouw Vestdijk, want ze
AMSTERDAM (ANP) - De restau
ratie van Barnett Newman's schil
derij Who's afraid of the red, yel
low and blue', dat vorig jaar door
een Amsterdammer werd vernield,
gaat ongeveer een jaar in beslag ne
men. Er zal een berag van ongeveer
een half miljoen mee zijn gemoeid.
Het kunstwerk is overgebracht
naar het atelier van de restaurator
Daniel Goldmeyer in New York.
Daar zal een uitvoerig restauratie
plan worden opgesteld. Het Stede
lijk Museum van Amsterdam, eige
naar van .Who's afraid of the red,
yellow and blue'heeft dit gisteren
bekend gemaakt.
De vernieling was volgens de da
der - die daarvoor een gevangenis
straf van acht maanden voorwaar
delijk kreeg opgelegd - bedoeld als
uiting van museumkritiek en als
ode aan de schilder Carel Willink.
Met een Stanleymes beschadigde
hij het kunstwerk met acht grote
krassen. De marktwaarde van het
in 1969 aangekochte olieverfschil
derij wordt op vier tot zes miljoen
gulden geschat. De restauratie gaat
ongeveer vijf ton kosten.
De raadscommissie voor cultuur
en monumentenzorg van de ge
meente Amsterdam heeft vorige
maand ingestemd met de ontwerp
kredietaanvrage hiertoe van het
college vgn B en W. Tevens werd
toen directeur Beeren van het Ste
delijk gemachtigd de opdracht
voor de restauratie te verstrekken.
Nadat Goldmeyer een aantal proef
nemingen voor de restauratie heeft
gedaan, zal de opdracht voor het
herstel van Newman's schilderij
officieel worden bekrachtigd. Een
commissie van advies zal de res
tauratie begeleiden.
zijn als de dood dat ze het fonds
kwijtraken".
„Mevrouw Vestdijk wil natuur
lijk het liefst zelf iemand uitkiezen
om een biografie te schrijven. Maar
Anne Wadman zei het ook al: Dat
kan niet meer zonder Hans Visser.
Wat ik hier heb, dat haalt niemand
meer in, het is veertien jaar werk.
Ik heb zo verschrikkelijk veel men
sen gesproken die nu dood zijn, ik
heb zoveel correspondentie".
Hij zou heel graag samenwerken
met iemand die een interpreteren
de biografie wil schrijven, straks,
nadat zijn biografie is gepubli
ceerd, niet eerder. „Niet zónder
mij. Iedereen vindt maar, dat ik
mijn gegevens zonder meer ter be
schikking zou moeten stellen. Ik
heb er jaren aan besteed, duizen
den guldens. Een probleem van
mijn archief is, dat alles erin voor
komt. Alle vertrouwelijke dingen
staan er in. Die kunnen niet naar
buiten, staan ook niet in mijn
boek".
Blokkade
„Ik blokkeer anderen. Maar die
blokkade is ontstaan, doordat ie
mand mij het leven zuur probeert
te maken. Die vrouw heeft zo'n
grillig karakter. Vestdijk heeft er
destijds ook heel sterk onder gele
den. Dat is voor mij heel duidelijk.
Zoals zij tegen mij optreedt, zo was
ook haar relatie tot Vestdijk. Ik
denk dat zij er bang voor is, dat ik
in de biografie daarover schrijf. Ze
wil niet weten voor de buitenwe
reld dat er moeilijkheden in het hu
welijk waren. Er waren problemen,
heel ernstige problemen zelfs. Ik
zal erover schrijven, genuanceerd,
maar ik móet erover schrijven".
HILVERSUM (GPD) - Het minis
terie van WVC is niet van plan als
gevolg van de uitspraak over de
verkoop van het werk van Mon
driaan Hilversum meer geld voor
theatercomplex 'Gooiland' te ge
ven. De vaststelling van de subsi
die voor de restauratie van het
theatercomplex en de verkoop-
plannen van het schilderij 'Compo
sitie met twee lijnen' zijn twee ver
schillende zaken.
Dat zegt een woordvoerster van
het ministerie in Rijswijk in een
reactie op de uitspraak van het
Haagse gerechtshof,dat gisteren de
eis van de gemeente Hilversum af
wees om de schorsing van het ver-
koopbesluit van de Mondriaan on
gedaan te maken. Hilversum had
hierom gevraagd om alsnog de ge
legenheid te krijgen om het schil
derij naar het buitenland te verko
pen.
Van het geld wil de gemeente
'Gooiland' restaureren. De WVC-
woordvoerster zegt echter dat de
hoogte van de bijdrage voor 'Gooi
land' uit de monumentenpot uit
sluitend wordt bepaald na een ver
gelijking met andere te restaureren
objecten. Voor alle jonge monu
menten in Hilversum heeft minis
ter Brinkman 125.000 gulden toe
gezegd.
Hilversums WD-wethouder E.
Weijers-van Veen kon nog niet zeg
gen wat de uitspraak betekent voor
de restauratieplannen. Wel heeft zij
aangekondigd dat Hilversum in
hoger beroep zal gaan.
LEIDEN- Het Leiden English
Speaking Theatre verblijft deze
week in New York. Het gezelschap
is uitgenodigd om met twee van
zijn produkties op te treden tijdens
het International Theatre Festival
van de State University of New
York. Dit festival is een jaarlijks te
rugkerend evenement, waarbij
voorstellingen worden verzorgd
door professionele theatergroepen,
die. door het Fine Arts Center van
deze universiteit worden geselec
teerd. Dit jaar zijn groepen uit Ber
lijn en Canada uitgenodigd en uit
Nederland de theaterkunstenaar
Jozef van den Berg en als enige
niet-professionele toneelgroep het
LEST.
Het Leidse gezelschap geeft in
de tweede helft van deze wéék
voorstellingen van Ronald Rib-
man's 'Cold Storage' en van Ed
ward Albee's 'Zoo Story'. Beide
produkties zijn geregisseerd door
Henry Schvey.
Simon Vestdijk op 70-jarige leeftijd. Hij overleed twee jaar daarna, op
23 januari 1971 om precies te zijn. 'Zijn huwelijk met Mieke Van der
Hoeven, die 40 jaar jonger was, is er niet een van rozegeur en maneschijn
geworden', aldus Hans Visser (archieffoto)
CALLANTSOOG (GPD) - Op het strand van Callantsoog ontstaat op
het ogenblik het langste kunstwerk van Nederland, een beschilderde twee-
en-halve kilometer lange pijpleidingVijftien Noordhollandse kunste
naars zijn ieder op eigen wijze bezig roestige bruine buizen in vrolijke
kleuren op te schilderen in stijlen die variëren van figuratief tot abstract.
De pijpleiding wordt gebruikt bij het verbreden en ophogen van de dui
nen ter hoogte van het bekende natuurgebied Het Zwanenwater. Rijkswa
terstaat, die dit karwei voor ruim tien miljoen gulden laat uitvoeren, en
het baggerbedrijf Broekhoven hebben het kunstenaarscollectief toestem
ming gegeven de buizen te beschilderen. Omdat de pijpleiding dagelijks
in de richting Callantsoog groeit krijgen steeds meer badgasten het onge
wone schïlderswerk te zien. Halverwege de zomer zal de pijpleiding wor
den verlegd richting Maartenszee, waardoor de beschilderde buizen an
ders gerangschikt een nieuw kunstwerk zullen gaan vormen. (foto gpd>
