Een oversteek vol beproevingen
Allenby-brug tussen Israël en Jordanië leidt dagelijks tot massale wanhoop
ZATERDAG 11 JULI1987
Bruggen slaan tussen
Israël en de Arabische
wereld gaat al veertig jaar
uiterst moeizaam. Toch
zijn ze er wel. Letterlijk.
Die over de Jordaanrivier,
sinds 1967 de natuurlijke
demarcatielijn tussen
Israël en Jordanië. De
bekendste is de
Allenby-brug, in de buurt
van het door Israël bezette
Jericho. Van weerszijden
denderen dagelijks
tientallen vrachtwagens
en autobussen over deze
en de wat noordelijker
gelegen Damiya-brug. De
veiligheidsmaatregelen,
die urenlang duren, eisen
bovenmenselijk geduld en
incasseringsvermogen.
Luid klinken de golfbewegingen
van de los liggende planken als een
bus uit Jordanië de witte scheidslijn
in het midden van de brug nadert.
Alsof een zich verscholen tamboer-
korps aan Israëlische zijde de passa
giers bij wijze van welkom met
tromgeroffel onthaalt.
door Taco Slagter
Nog net zichtbaar zijn Jordaanse sol
daten die door het schietgat van de mi
trailleur in de hoog opgestapelde zand
zakken zwijgend toekijken. Hun Israëli
sche tegenspelers torenen eveneens
hoog boven de brug uit. Op een met
prikkeldraad afgezette bunker waarbo
ven uitdagend een David-ster wappert.
Geen vlagvertoon boven de Jordaanse
positie. Dat zou de indruk kunnen wek
ken dat de rivier als internationale grens
is geaccepteerd.
De brug is maar vijftien meter lang en
vijfeneenhalve meter breed. Op deze
snikhete zomerdag is het zelfs dringen
aan de overzijde. Rijen bussen wachten
op het mondelinge sein van Israëlische
kant dat de volgende aan de oversteek
kan beginnen.
De als 'tijdelijk' bedoelde bailey-brug
kan slechts één voertuig per keer ver
werken, en dat veroorzaakt extra vertra
gingen. Israël wenst een betere voorzie
ning, maar Jordanië wil daar niet van
weten. Ook hier geldt voor Amman het
argument dat een verandering in de sta
tus quo in feite erkenning inhoudt van
de bezetting van de westelijke Jordaan-
oever als een .permanente' regeling.
Maar de krappe afmetingen van de Al
lenby-brug en de ten noorden daarvan
gelegen Damiya-brug staan in schril
contrast met het belang van deze oever
verbinding. Al jaren is een zomerrege-
ling van kracht voor bezoekers uit de
Arabische wereld die familiebanden in
bezet gebied hebben. Naar schatting zul
len deze zomer 50.0Q0 Arabieren (Pale-
stijnen) van deze mogelijkheid gebruik
maken.
Hoewel velen van Palestijnse origine
zijn, bezitten zij doorgaans de nationali
teit van Saoedi-Arabië, Koeweit of Syrië.
Zo kan het gebeuren dat een Koeweiti
niet alleen thee drinkt bij zijn oom in He-
bron, maar ook een dagje gaat winkelen
in het door zijn regering als vijandig be
stempelde Tel Aviv. Hetgeen de Israëli
sche begeleider bij de brug, soldaat Avi,
tot de opmerking verleidt: „Wij doen zo
veel voor de Arabieren, waarom kan ik
niet op vakantie naar Amman?".
Operatie 'Meloen'
Aan de zogeheten 'open-bruggen-poli-
tiek' zit een lange geschiedenis vast.
Kort na de Zesdaagse Oorlog in 1967 be
zocht de toenmalige minister van defen
sie Mosje Dayan de Jordaanrivier, waar
op dat moment Palestijnse boeren met
tractoren en hun landopbrengsten door
de rivier waadden. De lage waterstand
van dat jaar maakte dit geïmproviseerde
transport mogelijk. Want de bruggen
waren kapotgebombardeerd. Het ging
om de oogst van watermeloenen waar
van de helft traditioneel in Jordanië zou
worden verkocht.
In de winter van 1968 stuurde Dayan
de Palestijnse burgemeester van Na
bloes, Hamdi Canaan, naar Amman met
het voorstel de vernielde bruggen weer
op te bouwen. De Jordaniërs gingen ak
koord, op voorwaarde dat zij het werk
zouden uitvoeren en het beheer over de
bruggen zouden krijgen. De welwillend
heid van Jordanië had Dayan niet ver
rast. Vooral de machtige familieclans
met grote economische belangen aan
weerszijden van de rivier stonden erop
dat de contacten met Jordanië bleven
gehandhaafd.
Wat was begonnen als operatie 'Me
loen', groeide uit tot een nu al twintig
jaar durende consistente politiek. Alleen
al in 1985 reisden 760.000 personen over
de twee beschikbare bruggen. De mees
ten zijn bewoners van de bezette Westoe
ver en de Gazastrook. Maar ook toeris
ten, behalve Israëlische, mogen de brug
gen passeren.
Vanuit humanitair oogpunt bekeken
valt dit beperkte grensverkeer toe te jui
chen. Maar het eist van de reizigers en
vrachtwagenchauffeurs aan beide zijden
van de brug een engelengeduld en een
ijzeren incasseringsvermogen.
Het is die morgen in de terminal van
de Allenby-brug een geordende chaos.
Half gesluierende vrouwen, omringd
door talrijk dreinend kroost, graaien in
hurkstand kleren bijeen die zojuist door
een Israëlische soldaat uit een genum
merde plastic bak achteloos van de con
troletafel op de grond zijn geschoven. Zo
snel mogelijk proberen de zwetende
vrouwen het textiel en andere voorwer
pen in koffers of kunststof zakken te
proppen.
Een jongetje zeurt het hoofd van zijn
moeder gek om het speelgoedpistooltje
dat tussen een berg broeken, overhem
den en ondergoed niet meer te vinden is.
De vrouw kijkt hulpeloos om zich heen.
Op het gezicht valt af te lezen dat zij zich
een andere nationaliteit zou wensen.
Het plastic kleinood van haar zoon
blijkt in beslag te zijn genomen. Zoals de
pop van een meisje, de shampoo van een
bakvis, de scheerkwast van een man, de
De Allenby-brug tussen Israël en Jordanië. Na urenlange controle kan er
weer een bus oversteken. (foto's gpd>
fles parfum van een vrouw en een tube
massagecrème van een bejaarde. Verbo
den waar, omdat op korte termijn niet is
na te gaan of er iets in verborgen zit.
De handgreep van de scheerkwast is
hol maar niet te demonteren, de pop
idem dito, de fles met het geurwater is
ondoorzichtbaar en vanwege het spray-
mechanisme niet toegankelijk, de om
derkant van de aluminium tube is met
gemak te openen én kan dus als ingang
dienst hebben gedaan voor een gering in
omvang, maar essentieel onderdeel van
een home made bom. En het type sham
poo staat op de zwarte lijst, omdat is ge
bleken dat de slijmerige vloeistof on
zichtbaar te vermengen is met een che
misch goedje dat een vernietigende klap
kan veroorzaken.
Soldaat Avi, die in opdracht van de
commandant van de brug een rondlei
ding geeft, vertelt dat het confisqueren
van al die spullen heel vervelend is,
maar dat iedereen aan de hand van een
voor de bewoners van bezet gebied be
schikbaar gestelde lijst kan weten wat
wel en niet mag worden meegenomen.
Waardevolle dingen waarvan de betrok
kene geen afstand wil doen, kunnen
naar Jordanië worden teruggestuurd.
Maar pop, parfum en plastic pistool wor
den nog dezelfde dag onder leiding van
een officier in een put gestort en ver
brand.
Röntgenkamers
Avi en de van defensiezijde meege
stuurde officier van de woordvoerders
eenheid zijn het erover eens dat de vei
ligheidscontroles en de consequenties
daarvan heel onplezierig zijn, maar zij
menen dat Israël geen andere keus
heeft. „We staan dagelijks voor dilem
ma's", zegt woordvoerder Benny. „Maar
tegelijkertijd hebben de soldaten de
plicht zich ervan te verzekeren dat er
geen wapens of sabotagemateriaal het
land worden binnengesmokkeld. Een
twee centimeter lang slagpijpje voor een
bom is heel gemakkelijk te verstoppen.
Vandaar dat we alles minutieus onder
zoeken. De zomen in kleding betasten of
de naaldhak van een schoen losmaken
om te zien of daar iets in verborgen zit".
Het handwerk bij de controles is
slechts een onderdeel van de procedure.
Koffers, potten en pannen gaan naar de
röntgenkamers waarboven rode lampen
knipperen. Achter dit complex zijn, ge
scheiden voor mannen en vrouwen, met
gordijntjes afgeschermde kamertjes
voor lichaamsonderzoek.
Slechts in onderbroek, of soms zelfs
met dat kledingstuk ook nog op het
haakje, wachten de 'verdachten', nie
mand uitgezonderd, op de controleur
van eigen sekse. Met een metaaldetector
wordt nagegaan of lichaamsholten als
smokkelkanaal zijn gekozen. Wil de con
troleur een anaal of vaginaal onderzoek,
dan komt er een arts aan te pas.
Deze naakte feiten ervaren vooral de
vrouwelijke grensoverschrijders als ver
nederend. Wie je er bij de brug ook over
spreekt geeft dat antwoord. Palestijnse
bewoners van de Westoever en Gaza kla
gen bitter over de almaar geïntensiveer
de controles. Over de hoge invoerrech
ten, het verbeurd verklaren van eigen
dommen en het voor hun gevoel onte-
rende lichaamsonderzoek. Maar de
grootste klacht betreft de tijd die de
maatregelen in beslag nemen. Soms zes
Avi bekent opnieuw dat het allemaal
geen pretje is. Maar, zegt hij, door de hal
enkele jaren geleden uit te breiden is de
gemiddelde tijd van de controles terug
gebracht tot drie vier uur. Ook de pas
dit jaar gemonteerde koele luchtinstalla-
tie moet het tijdslurpende oponthoud bij
de brug verzachten. Volgens de soldaat
mag niet worden vergeten dat in het top-
seizoen per dag 2500 bezoekers worden
'verwerkt'.
Legerwoordvoerder Benny voegt er
aan toe dat ervaringen hebben geleerd
dat je soms heel ver moet gaan bij de
veiligheidinspecties. Want behalve op
ontplofbare elementen is de aandacht
ook scherp toegespitst op verdovende
middelen en juwelen. Goud, diamanten
en sieraden zijn tot op zekere hoogte van
invoerbelasting vrijgesteld, mits er aan
gifte van is gedaan.
Reservisten met een opleiding in edel
metalen controleren de zuiverheid van
het goud of zilver, wegen het en maken
er notitie van. Zelfs voor de geroutineer
de handelaren in contrabande is de Al
lenby-brug een praktisch onneembare
horde.
Vooral de Palestijnse vrachtwagen
chauffeurs uit bezet gebied weten daar
over mee te praten. Zij vormen met hun
veroudere vloot van 425 'brug-trucks' de
economische navelstreng met Jordanië
en het Arabisch achterland. Maar de be
proevingen die zij ervoor moeten onder
gaan wanneer ze onbeladen uit Jordanië
terugkeren zijn bijna onbegrensd.
Steekproefgewijs worden de vracht
auto's totaal ontmanteld. Transmissie,
drijfstangen, assen en wielen worden
losgehaald en verwijderd. Ja, zelfs de
motor komt naast de wagen te staan.
Voor zo'n monsterinspectie staat tien
uur. Als de slachtoffers van die dag ge
luk hebben. De overige trucks krijgen
een .normale beurt', die toch ook nog en
kele uren duurt.
'Special'
Die kan zo 'vlot' verlopen omdat voor
de groen-rood-blauwe vrachtauto's - de
herkenningskleuren van de brugtrucks
- verplicht gestelde voorzieningen zijn
getroffen. Dit .speciale type' vrachtwa
gen is in feite een chassis op wielen. Met
zo hier en daar een noodzakelijk onder
deel.
Het motorcompartiment is open. In de
bestuurderscabine is slechts het hoogst
noodzakelijke aanwezig. Geen stoffe
ring; de chauffeurs zitten op stalen stoe
len. Het chassis en de bumpers moeten
hol zijn, zodat de soldaten kunnen zien
of er iets in verborgen zit. Aan de zijkan
ten van de brandstoftank zitten kijkgla
zen; bovenop is een deurtje aange
bracht.
Bij de assen van de wielen bengelen
loodjes. Ter controle of de banden on
derweg verwisseld zijn. Voordat de in
spectie begint moeten de chauffeurs zelf
de verlichting hebben gedemonteerd.
Met de daartoe verplicht gestelde bako's
en schroevedraaiers.
Mohammed Achmed Gich uit Her
bron heeft vandaag mazzel. Hem is een
slooppartij bespaard gebleven. Even
verderop, midden in de woestijn, verbij
ten zijn collega's zich op een langgerekte
parkeerplaats onder een ongenaakbare
zon. Terwijl hij de Jordaanse nummer
plaat voor die van de Israëlische bezet
tende macht verwisselt - voor de West
oever en Gaza gelden speciale kente
kens - zegt hij: „Het ging vlot vandaag.
Zowel in Amman als hier. Ik heb bana
nen weggebracht. Weer wat verdiend".
En hij glimlacht wat sarcastisch.
Gich is bezorgd over de staat van zijn
truck. Dit voor zijn broodwinning nood
zakelijke stuk gereedschap is 33 jaar
oud. Dat zou nog niet zo'n probeem zijn,
ware het niet dat de wagen zwaar te lij
den heeft van het almaar demonteren en
monteren van vitale onderdelen. „Het
duurt niet lang meer of al die honderden
brugtrucks storten van ellende in el
kaar", zegt hij. Maar hij geeft toe dat niet
Israël, maar Jordanië de dwarsligger is.
Amman wil vervanging noch uitbrei
ding van het Palestijnse wegtransport.
Misleidend
De 'open-bruggen-politiek' is eigenlijk
op vele punten een misleidende aandui
ding. Ook op het menselijke vlak zijn er
vele restricties. Zoals blijkt uit het ver
haal van de 20-jarige Mustafa Mazir uit
Hebron. Gedwongen door de bepalin
gen is hij ruim een jaar niet thuis ge
weest.
Palestijnen tussen de 16 en 25 jaar mo
gen pas negen maanden na hun vertrek
uit door Israël bezet gebied weer terug
keren. Israël redeneert dat een regeling
waarbij Palestijnse jongeren frequent
Arabische landen kunnen bezoeken, het
'terrorisme aanmoedigt'. Palestijnse lei
ders in bezet gebied zien echter deze
vrijheidsbeperkende maatregel als een
opzettelijke stimulans tot epiigratie.
Terwijl Mustafa op een bank in de ter
minal al acht uur wacht op teruggave
van zijn reispapieren, vertelt hij over het
extra probleem waarvoor Jordanië de
Palestijnse studenten stelt. Palestijnen
krijgen van Amman slechts een visum
voor een maand. Een als tegenzet be
doelde maatregel om massaal vertrek uit
bezet gebied te voorkomen.
Maar Mustafa heeft daar geen bood
schap aan. „Om die reden was ik ge
noodzaakt in Cairo technische weten
schappen te gaan studeren in plaats van
in Amman, dat een stuk dichter bij huis
ligt", zegt hij vol bitterheid. Kijkt vervol
gens op het horloge en vloekt. Mustafa
verlangt naar huis.
Open bruggen. Niet kan worden ont
kend dat Israël er veel in heeft geïnves
teerd om het contact tussen de Palestij
nen en de Arabische wereld, en Jordanië
in het bijzonder, niet verloren te laten
gaan. Had Mosje Dayan hierbij de mens
en diens nering in eerste instantie op het
oog, in de loop van de afgelopen twintig
jaar-veranderde die opvatting in een
doelgerichte politiek.
Drukventielen
„In essentie zouden gesloten bruggen
een gescheiden ontwikkeling hebben
betekend tussen de bevolking van de
Westoever en Jordanië", zei de voorma
lige gouverneur van de Westoever, bri
gade-generaal Binyamin Ben Eliezer on
langs in een interview met het officiële
engelstalige legermagazine IDF-joumal.
„En dat had naar mijn overtuiging kun
nen leiden tot een Zuidafrikaans model
van verzet tegen Israëls zeggenschap
over de gebieden".
Open bruggen als drukventielen. Maar
ook als doorvoersluizen van invloed.
Jordanië, maar ook de PLO, hebben op
die manier greep op de Palestijnen in be
zet gebied gehouden. Politieke haviken
in Israël vinden vooral dat laatste een
groot bezwaar. De generaal niet. „De be
woners van de Westoever en Gaza heb
ben de realiteit in de Arabische wereld
kunnen zien. Hoe totalitaire regimes de
Palestijnen behandelen en daaruit kun
nen concluderen dat ze het onder Israëli
sche bestuur nog niet zo slecht hebben".
Chaos in de aangrenzende terminal: bijeengegraaide kleren en dreinend
kroost.
'Speciale typenvrachtwagens met open motorruimten en kijkglazen in de
brandstoftanks krijgen een vlottecontrolebeurt,-die overigens toch nog
enige uren in beslag neemt.
De Jordaan is smal bij de Allenby-brug.
