ZATERDAG 11 JUL11987
PAGINA 17
Deze zaterdag is door het Wereldbevolkingsfonds van de
Verenigde Naties uitgeroepen als de dag waarop de wereld
vijf miljard burgers zal tellen. Maar is dat nu een triomf voor
de mensheid of een bedreiging voor haar toekomst, is de
vraag die menigeen bezig houdt. Hoe dan ook, het bereiken
van die mijlpaal plaatst het werk van het United Nations
Fund for Population Activities voor even in het centrum van
de belangstelling. Leidenaar Sjaak Bavelaar (37) die al
twaalf jaar voor die organisatie werkt, kan er uitvoerig over
vertellen. Over de massale volkstelling in China, een
staatsgreep op de Fiji-eilanden en hachelijke vluchten over
zeeën vol haaien.
Vroeger liep hij als freelance foto
graaf over de Leidse sportvelden -
tegenwoordig overlegt hij met mi
nisters en premiers in de Pacific.
Om uit de militaire (en sociale)
dienst te blijven koos Sjaak Bave
laar twaalf jaar geleden voor het
werken in de ontwikkelingshulp,
wat destijds naast de cel en de ver
vangende dienstplicht één van de
alternatieven was.
door Paul de Tombe
Bavelaar had geluk. Net afgestudeerd
als cultureel antropoloog kon hij terecht
bij het United Nations Fund For Popula
tion Activities, het UNFPA. Dat VN-
fonds voor bevolkingsvraagstukken had
juist een verzoek ingediend bij de Ne
derlandse regering om twintig man ter
beschikking te stellen, en in het gebied
van zijn studiespecialisatie (Zuidoost-
Azië en Oceanië) waren drie posten vrij.
Hij ging op proef aan de slag in Maleisië
en dat was het begin van een boeiende
carrière.
Eenmaal in vaste dienst klom Sjaak
Bavelaar op in de hiërarchie van de We
reldbevolkingsorganisatie. Hij werkte
achtereenvolgens ook nog in Vietnam,
New York en China. Met de hoogste
rang van deputy representative and se
nior adviser on population, zeg maar of
ficieel vertegenwoordiger van het fonds,
is hij inmiddels gestationeerd op de Fiji-
eilanden, en de Pacific is tegenwoordig
zijn arbeidsterrein. Hij is er baas over
zijn eigen programma en heeft niet al
leen de zorg voor de uitvoering daarvan,
maar onderhandelt er ook over met rege
ringsleiders.
Vijf miljard
Toevallig is juist deze zaterdag uitge
roepen als de dag dat de wereld yijf mil
jard burgers zal tellen. De datum is wil
lekeurig geprikt omdat een precieze be
paling niet te maken is met 220.000 ge
boorten per dag, maar het werk van de
UNFPA staat daardoor wel weer even in
het centrum van de belangstelling. Als
één van de vier Nederlanders die er
werkzaam is, kan Sjaak Bavelaar er uit
voerig over vertellen.
Het fonds werd in 1969 opgericht door
de Verenigde Naties omdat de toename
van de wereldbevolking vooral in de
Derde Wereldlanden de spuigaten uit
liep. "Om die ontwikkeling enigszins in
de hand te houden is het UNFPA in het
leven geroepen", zegt Bavelaar, "en
sindsdien houdt het zich met alles bezig
wat met de wereldbevolking te maken
heeft".
De organisatie heeft 250 mensen in
dienst, van wie de meesten op het hoofd
kwartier in New York werken. Maar er
zijn ook 35 bijkantoren in ontwikke
lingslanden. "Daar ligt natuurlijk een
grote taak", aldus Bavelaar. Uitsluitend
met geld van donors, 140 tot 150 miljoen
dollar per jaar, houdt het UNFPA zich
daar niet alleen bezig met geboortebe
perking. "Maar ook met het aanpassen
van de bevolking aan de sociaal-econo
mische ontwikkelingen van het land,
wat dus ook meer bevolking kan beteke
nen, zoals in Mongolië", zegt Bavelaar.
"Of met het zorgen voor een andere
verspreiding" wijst hij op de trek naar
de grote stad in de ontwikkelingslanden,
met Mexico als voorbeeld. "Mexico Stad
zal in het jaar 2000 ongeveer 32 miljoen
inwoners tellen. Dat wordt een grote
puinhoop".
"Ook het bestuderen van demografi
sche processen als sterfte, geboorte, en
migratiecijfers behoort tot de taken.
Evenals het verbeteren van de positie
van de vrouw. Als die verbetert loopt au
tomatisch het kindertal terug, want dan
laat de vrouw zich niet meer gebruiken
als geboortemachine", verkondigt Bave
laar ("wij zijn trouwens de eerste VN-or-
ganisatie met een vrouw aan het hoofd,
de Pakistaanse dr. Nafis Sadik"). "Maar
het meeste geld gaat toch op aan de zo
genaamde family-planning projecten en
het verzamelen van demografische gege-
Krakkemikkig
Hij heeft er prachtige voorbeelden van
bij de hand. "In China ben ik in 1982 be
trokken geweest bij de grootste volkstel
ling van de wereld", blikt hij achterom.
"Eén miljard eenendertig miljoen twee-
honderdzesenvijftigduizend en nog wat
mensen werden er geteld. Door ruim vijf
miljoen interviewers. Een gigantische
operatie was dat. Honderden miljoenen
heeft die gekost. Een enorm verschil
met de volkstelling in de Pacific die we
onlangs hebben gehouden. In Tuvalu,
een land met 8000 inwoners, konden we
dat af met een handjevol mensen".
Niettemin bestrijdt Bavelaar fel de
idee dat hij in de Pacific voortdurend
vakantie zou hebben. "Vergeet het maar,
het is keihard werken. Het gebied waar
voor ik nu de verantwoording heb is zo
groot dat ik me rot moet reizen. De ver
bindingen zijn er slecht, de vervoers
middelen krakkemikkig. Al die kleine
landjes willen een eigen airline vanwege
de status en dat merkje aan de gebrekki
ge toestellen en het vliegschema. Daar is
helemaal geen sprake van. In sommige
landen, zoals Tuvalu, kun je alleen ko
men met een vliegtuigje dat zo klein is
dat er zelfs voor een toilet geen plaats is.
Dan moet je een fles of een conserven-
blikje meenemen om er je behoefte in te
doen. Na zes uur vliegen over een grote
slok water vol haaien, moet je,daar lan
den op een voetbalveld. De piloot
scheert er dan eerst een keer overheen
om de kinderen en de varkens weg te
jagen en dan mag hij bij de landing al
leen maar hopen dat de doelen inmid
dels zijn weggehaald".
Veilig terug in Nederland, waar hij een
paar weken op vakantie is, vertelt Bave
laar met evenveel smaak over dergelijke
vluchten als over de buitengewone
maaltijden in China. Hij at slange/katte-
soep in Kanton en verorberde kamelen-
voet ("zo moet kwal smaken") in het
noorden van dat land. Maar hij zat er ook
Sjaak Bavelaar: Het einddoel zal
nooit worden bereikt, maar je moet
wel constant blijven proberen de
toestand te verbeteren(foto Holvast)
drie tot viermaal per week aan aan offi
ciële banketten. "Van gemiddeld vijftien
gangen. Dat is een van de redenen waar
om ik daar ben weggegaan", zegt hij. "Ik
at me rond en ik had helemaal geen tijd
meer voor een persoonlijk leven. Ik was
weg of onderweg. Ik heb in China 25 van
de 29 provincies bezocht".
Boeiend
Vermoeiend, maar boeiend. Wie het
nog avontuurlijker wil mag het zeggen,
maar voor Sjaak Bavelaar hoeft het alle
maal niet zo nodig meer. Na twaalf jaar
reizen zou hij eigenlijk het liefst een rus
tig baantje in Nederland willen, bij de
een of andere organisatie voor ontwik
kelingshulp. "Om mijn dochter van ze
ven alsnog in de Nederlandse cultuur te
wortelen", zoals hij het plastisch uit
drukt.
Hij verbrak die banden zelf in 1975.
"Ik wilde per se niet in militaire dienst",
zo motiveert hij die beslissing nu. "En
daarvoor waren destijds drie mogelijk
heden. Of je weigerde en ging de bak in,
of je koos voor vervangende dienstplicht
en dat betekende toiletten schoonma
ken in een gekkenhuis, of je ging in de
ontwikkelingshulp. De eerste twee jaar
betaalde de Nederlandse regering mijn
salaris, maar ik had mazzel. Na ander
half jaar al kreeg ik een aanbod van de
organisatie om naar Vietnam te gaan. Ik
ben blij dat ik het heb gedaan. Ik was
altijd al geïnteresseerd in mensen. Hoe
ze leven, hoe ze doen, hoe ze denken".
Het werk voor de UNFPA bood hem
volop de gelegenheid daarmee kennis te
maken. In Vietnam, dat in 1977 was er
kend door de Verenigde Naties en on
middellijk ontwikkelinghulp had aange
vraagd, moest hij in 1978 een kantoor in
Hanoi helpen openen. "Vreselijke armoe
heb ik daar gezien, vooral in het zuiden".
Maar zijn boeiendste ervaring zou nog
komen. Na een jaartje op het hoofdkwar
tier in New York kreeg hij tot zijn stom
me verbazing China als werkterrein aan
geboden. "Uniek, want China is het
grootste programma van het fonds. Ik
had er van 1981 tot 1984 de verantwoor
ding voor een project van vijftig miljoen
dollar. Dat is de meest interessante tijd
geweest", zegt Bavelaar.
Eén-kind-politiek
En dan niet alleen omdat hij zich als
Nederlander in zijn standplaats Peking
meteen thuis voelde ("met de viereneen
half miljoen fietsers op tien miljoen in
woners"), maar vooral vanwege het pro
gramma dat hij daar moest uitvoeren.
Hij kreeg te maken met de één-kind-po-
litiek die in 1979 was ingesteld door de
Chinese regering. "Als reactie op de tijd
van Mao. Daarin gold: hoe meer kinde
ren, des te meer handen je hebt om mee
te bouwen aan de revolutie. Hij was
eventjes vergeten dat je dan ook meer
monden hebt om te voeden en dat had
geleid tot een enorme hongersnood. Die
was in de doofpot gestopt, maar de Chi
nezen wilden dat nooit meer en kozen
daarom voor die één-kind-politiek. Op
typisch Chinese wijze. Via de centrale
aanpak".
"Van die centrale aanpak is nog een
mooi voorbeeld", duikt hij weg in het
verleden. "In de jaren vijftig werd in
China een actie gehouden om wat te
doen tegen de vogels die in het graan
gingen zitten en de oogst opvraten. Ie
dereen in het hele land moest een dag
lang zo veel mogelijk lawaai maken. Op
potten en op pannen slaan om de vogels
zo lang in de lucht te houden dat ze van
uitputting zouden neervallen. Dan kon
den ze worden doodgemept. Op die dag
zijn miljoenen vogels om zeep geholpen
maar het gevolg was dat het aantal in-
sekten daarna vreselijk toenam. Om
daar weer wat aan te doen, werd beslo
ten het gras uit te trekken omdat insek-
ten daarin broeden. Gevolg: een ver
schrikkelijke erosie, met stofstormen
waar Peking nu nog last van heeft".
"Die'éen kind-politiek was ook zo'n
massale, centrale actie", zegt Bavelaar.
"Geregeld vanuit Peking, doorgetrok
ken naar de provincie, de districten, de
communes en de produktie-brigades.
Daarin werden vergaderingen gehouden
om de stelletjes'aan te wijzen die in dat
jaar een kind mochten nemen. Lang niet
iedereen was het daarmee eens, wat leid
de tot abortussen en het verbergen van
zwangerschappen. Als die toch werden
ontdekt, kreeg je een abortus in een laat
stadium en daar was heel veel kritiek op.
Vooral van de kant van Amerika, dat
vroeger de grootste donor van het UNF
PA was met 36 miljoen dollar per jaar,
maar dat om die reden de bijdrage heeft
stopgezet".
Gaatjes
Bavelaar vindt dat niet terecht. "Wij
werden bekritiseerd op de politiek van
de regering, maar over het hoofd is ge
zien dat wij met ons eigen programma
de industrie voor voorbehoedsmiddelen
in China zo verbeterd hebben dat het
aantal abortussen tussen 1979 en 1984
werd gehalveerd. Van 20 miljoen tot 10
miljoen. Voor die tijd werden daw con
dooms gebruikt die niet elektronisch
waren getest en die in een papieren en
velop waren verpakt. Daar zaten veel
gaatjes in en ze waren bovendien niet
lang houdbaar. De spiraaltjes waren af
schuwelijk slecht en werkten niet in der
tig procent van de gevallen. En de pillen
zaten nog in bruine flesjes, zodat achter
af nooit te controleren was of je er een
had ingenomen".
"Wij hebben moderne fabrieken opge
zet, waarin de condooms wel werden ge
test en in aluminium folie werden ver
pakt. Wij hebben een nieuwe fabriek
voor spiraaltjes gebouwd en een moder
ne pillenfabriek. Door al die maatrege
len werd het aantal abortussen sterk te
ruggedrongen, maar toch stopten de
Amerikanen hun steun. Vreemd, want
als je zoals Reagan anti-abortus bent,
zou je je handen moeten dichtknijpen
met zo'n resultaat. Maar je hebt in de VS
zeer conservatieve lobby's. De anti-abor
tusgroep en de anti-Chinagroep hebben
dat besluit ongetwijfeld beïnvloed".
De Pacific, waarin hij sinds 1984 bezig
is, vereist in elk geval een heel andere
benadering. "In Peking alleen al wonen
tien miljoen mensen. Twee keer de tota
le bevolking van de hele Pacific. Daar
hebben we te maken met regeringen die
totaal niet gemotiveerd zijn om aan be
volkingsplanning te doen. Toch is dat
ook daar nodig, want het gaat om de lan
ge termijn".
Hij noemt de Solomon-eilanden als
voorbeeld. "Ook daar is pas een volkstel
ling gedaan en daarbij is uitgevonden
dat de bevolkingsgroei drieëneenhalf
procent is. Op zich zegt dat weinig, maar
het betekent wel dat de bevolking in
tv/intig jaar tijd verdubbelt. Als je dan
ook nog het bruto-inkomen per hoofd
van de bevolking erbij betrekt kom je tot
onthullende cijfers. In moderne landen
loopt dat inkomen in de tienduizenden
dollars op jaarbasis. In Fiji is het nog al
tijd 1700 dollar, maar op de Solomon-ei
landen bedraagt het 133 dollar. Over
twintig jaar zal er dus bijzonder weinig
overblijven als je er niets aan doet. Daar
van moet je zo'n regering dus overtui
gen".
met tien soldaten het parlement binnen
en arresteerde de kabinetsministers en
de parlementsleden van de regerings
partij. In opdracht van de oude stam
hoofden, die het er niet mee eens waren
dat er een door Indiërs gedomineerde re
gering aan de macht was gekomen".
Het gevolg is dat de economie van Fiji
aan het instorten is. "Die berustte op
twee pijlers. Het toerisme en de suiker
industrie, die voornamelijk in handen is
van de Indiërs. Vakantiegangers zijn als
de dood om er nu heen te gaan en de
Indiërs emigreren als gevolg van die ver
anderingen, terwijl zij de boel econo
misch aan de gang hielden".
Het zal de nodige tijd vergen voordat
de toestand op Fiji gestabiliseerd is,
maar over werk heeft het UNFPA toch
niet te klagen. Deze maand overschrijdt
de wereldbevolking het totaal van vijf
miljard. "En zeven miljard zit er al heel
snel in", kan Bavelaar met zekerheid
voorspellen. "Het heeft van de prehisto
rie tot in de negentiende eeuw geduurd
eer het eerste miljard werd bereikt. Met
het tweede miljard ging het al een stuk
sneller en het laatste miljard is er de laat
ste tien jaar bij gekomen".
En waar dat naartoe moet? De mars
van de miljarden gaat snel. Enerzijds is
dat een triomf voor de mensheid (de kin
dersterfte is gedaald, de levensverwach
ting gestegen), maar anderzijds is het
ook een bedreiging voor de toekomst.
Bavelaar: "Iedereen kent de beelden van
de Sahel en Ethiopië. Die problemen los
je niet zomaar op".
Ongelijk
Staatsgreep
Een schrijnend gevolg van armoede en overbevolking: twaalf baby's die
deze week op een vuilnishoop in Beiroet werden aangetroffen. Te vondeling
gelegd door ouders die niet meer in hun onderhoud konden voorzien, (foto anp>
Vooral in dat soort landen kunnen de
gesprekspartners per maand wisselen,
heeft Bavelaar gemerkt. In Fiji was dat
dit jaar aanvankelijk de premier, dr. Ba-
vadra van de vooruitstrevende Labour-
partij die in april bij verrassing was ge
kozen. "Met hem kon ik heel goed on
derhandelen".
Dat duurde dus precies een maand.
Bij de staatsgreep op 14 mei werd dr. Ba-
vandra afgezet. "Door een zekere luite
nant-kolonel Rabuka die dus al snel
Rambo werd genoemd. Hij wandelde
Volgens grove schattingen is er welis
waar genoeg graan om zes miljard men
sen te voeden, maar dat voedsel is zeer
ongelijk verdeeld. "En voedselversche
pingen helpen alleen op de korte ter
mijn, maar dan nog is er in dat soort lan
den vaak geen vervoer en heb je veel
geld nodig om bepaalde autoriteiten om
te kopen. Het zou beter zijn als er min
der kinderen zouden worden geboren".
Vooralsnog is dat een illusie. Negen
van de tien baby's komen ter wereld in
ontwikkelingslanden en gezinsplanning
maakt vooral in die gebieden waar de
bevolkinsaanwas het grootst is weinig
kans, vanwege culturele en religieuze
hindernissen. Het betreft speciaal de
Afrikaanse landen, die een explosieve
groei te wachten staat. Een grote kinder
schare is daar niet alleen een statussym
bool, maar ook pure noodzaak. Een kind
staat voor een paar extra handen en een
verzorgde oude dag.
"Wij proberen te werken aan een
structurele verandering", aldus Bave
laar. "We proberen te zorgen voor een
evenwichtige bevolkingsopbouw, met
een redelijke relatie tussen inkomens
verdieners en afhankelijken, zodat die
landen ooit misschien op eigen benen
kunnen staan", zo verwoordt hij de visie
van het fonds, namelijk dat de ontwik
keling van de arme landen het beste me
dicijn is. "Dat einddoel zal nooit worden
bereikt", weet hij. "Maar je moet wel
constant blijven proberen de toestand te
verbeteren".
Hijzelf zou het voortdurende gevecht
om dat te bereiken graag voor even on
derbreken. "Ik kan totaan mijn pensioen
bij het fonds blijven, maar vooral voor
mijn dochter zou ik graag een poosje in
Nederland willen werken. De Neder
landse cultuur is toch best iets om trots
op te zijn", betoogt hij na al zijn omzwer
vingen. "Er zijn maar weinig samenle
vingen in de wereld die zo tolerant zijn".
