Topor: verrassende maar
grof genoteerde verhalen
DE
KEER
BOEKEN
De schaduw van een zangeres
Drie lichtjes in de
Vlaamse duisternis
Nieuwe crime-serie BZZTöH, met twee uitschieters
Tirant lo Blanc: een meesterwerk aan de vegetelheid ontrukt
CCiv<infl
jj) 1
MUntW,
WOENSDAG 8 JULI 1987
PAGINA 15
De begeleidster lijkt in niets op
de zangeres. Ze is niet talentvol, ze
is niet gevierd, ze is niet mooi. Ze
komt als een schaduw op, kijkt
niet naar het publiek en begint met
neergeslagen ogen piano te spelen.
Terwijl de zangeres het stralende
middelpunt is.
'Sonetsjka!' fluisterde ze, en ik
begreep ten eerste dat ik moest be
ginnen, en ten tweede dat zij de
zangeres was en ik de begeleidster,
dat dit haar concert was, en niet
'ons' zoals zij gezegd had, dat de
eer voor haar was, dat het geluk
voor haar was, dat ik was beetge
nomen, te kort gedaan, dat ik door
God en lot voor gek was gezet".
Door het lot voor gek gezet, tel je
de feiten bij elkaar op, dan zou je
het tegendeel kunnen beweren.
Immers, de begeleidster, een arm
en 'onecht' kind, is door haar ver
bond met de zangeres in feite toch
met haar neus in de boter gevallen.
Ze hoeft geen honger meer te lij
den, opeens verkeert ze in Peters-
burgse jet-set-kringen. Toert ze
eerst door Rusland, later zal ze de
zangeres ook vergezellen op bui
tenlandse reizen. Me dunkt.
Maar ja, zo eenvoudig wordt het
leven niet geleefd. De begeleidster
wil meer betekenen, niet meer aan
de zijkant staan. En daarom zint ze
op wraak, wat u en ik in die situatie
misschien ook wel hadden gedaan.
"Ik moet onmisbaar voor haar wor
den, onvervangbaar, volledig toe
gewijd, zonder mezelf te ontzien-
Of haar op een dag verraden, met al
haar schoonheid en haar stem, om
haar te laten zien dat er dingen zijn
die sterker zijn dan zij, dat er din
gen zijn die haar aan het huilen
Haar verraden. De begeleidster
denkt een sterke troef in handen te
hebben als ze ontdekt dat de zan
geres, die inmiddels met haar ge
volg in Parijs is neergestreken, een
minnaar heeft. Aanvankelijk hoopt
ze nog dat de zangeres haar in ver
trouwen zal nemen. In dat geval
zou ze immers een gelijke worden,
iemand die een geheim deelt. Maar
als dat niet gebeurt, overweegt de
begeleidster om de echtgenoot op
de hoogte te stellen van de amou
reuze uitstapjes van zijn eega.
De ontknoping zal ik niet verra
den. Laat ik alleen vertellen dat het
boek eindigt op een manier die u -
wellicht belust op een detective
achtige plot - waarschijnlijk niet
verwacht. Ik zal u verklappen dat
ik pas na een tweede lezing van 'De
begeleidster' besefte hoe schrij
nend het slot eigenlijk is.
Het boek is geschreven door Ni-
na Berberova, een schrijfster die ik
niet kende. Volgens de uitgever
kende ze Blok goed en Mandel-
stam, Pasternak, Gorki. In het ge
zelschap van de dichter Chodase-
vitsj vertrok ze uit de Sowjet-Unie,
om aan de andere kant van de oce
aan, in Amerika, te proberen haar
hoofd boven water te houden door
mee te werken aan diverse emi
granten-tijdschriften.
Toen ik deze feiten las, speelde
ik even met de gedachte dat Nina
Berberova misschien wel een ver
kapt autobiografisch boek heeft
geschreven. Stond zij ook niet in
de schaduw van diverse groten!
Maar ik heb die gedachte weer ver
worpen. Iemand die een prachtig
boekje als 'De begeleidster'
schrijft, kan niet in de schaduw
staan. En prachtig is 'De begeleid
ster'. Zelden lees je een boek dat
op zo'n eenvoudige manier zo intri
gerend is.
Hij: "Ben je goed in raden?"
Ik: "Ik geloof van wel".
"Er is iets dat ik je wil zeggen,
maar ik kan het niet. Je moet het
raden".
"Goed".
"Antwoord me dan: ja of nee?"
"Ja...". i
WIM BRANDS
De begeleidster, Nina Berberova, vert.
Yolanda Bloemen en Marja Wiebes,
uitg. Arbeiderspers.
Roland Topor is een dubbelta
lent. Hij kan zowel goed tekenen
als schrijven. Maar je kunt maar in
één ding het beste zijn en dat is wat
mij betreft bij Topor het tekenen.
Zijn verhalen zijn altijd verras
send, maar wel erg grof genoteerd.
Het is alsof hij zyn ei wil leggen om
daarna weer razendsnel een ander
uit te broeden. Dat is op den duur
een beetje vermoeiend. Tenminste,
dat gevoel had ik na het lezen van
zijn nieuwste verhalenbundel 'Het
mooiste stel tieten ter wereld', die
onlangs by de Bezige Bij ver
scheen.
In zijn tekeningen is het Topor
erom te doen de toeschouwer te
schokken. Dat lukt hem bijna al
tijd. Drie stokoude vrouwtjes die
zich, zittend in een rolstoel, in de
woestijn bezighouden met het
vasthouden van een prikkeldraad
versperring en zodoende fungeren
als levende palen - zoiets spreekt
meteen tot de verbeelding. Maar in
de literatuur moet je je lezer met
woorden je verbeeldingswereld
binnenlokken en dat aas is bij Top
or niet altijd even levend.
Ik heb de indruk dat hij in zijn
verhalen de vondsten probeert on
der te brengen die hij niet heeft
kunnen tekenen. Hij is daarbij nog
al schetsmatig te werk gegaan en
dat is een beetje de zwakte van dit
boek. Leg je deze verhalen naast
die in 'Four Roses for Lucienne',
dan springt het verschil in kwali
teit meteen in het oog. Dat is jam
mer.
Toch valt er ook in deze bundel
heel wat te genieten. Een juweel is
het laatste verhaal 'Zoll'. Het gaat
over een man die stervende is,
maar die voor hij mag doodgaan
eerst door de douane moet. Na de
vraag of hij nog iets heeft aan te
geven, neemt de douanier hem alle
aardse bezittingen af en pas dan
mag hy vertrekken naar het doden
rijk. Knap zet Topor de lezer in de
eerste zinnen op het verkeerde
been. Je denkt dat het om een ge
wone reiziger en een gewone doua
nier gaat en pas nadat je hebt gele
zen dat de grensganger in pyama
is, begint er iets te dagen.
'Het mooiste stel tieten ter we
reld', het titelverhaal, vond ik te
genvallen. Het gaat over een man
die in een hotel opbotst tegen een
dame met een enorm stel borsten.
Als hij in zijn kamer is, ziet hij dat
die tieten door de aanraking op
hem zijn overgegaan. Hij voelt zich
doodongelukkig.
Maar al vlug blijkt dat bijna alle
vrouwen op hem vallen omdat ze
zijn tieten als terzake kundigen we
ten te waarderen, tieten 'die ze ge
dacht hadden voor altijd te moeten
missen in de geoorloofde liefde'.
De dame van wie de man de 'zware
jongens' heeft overgenomen, is
overigens ook uiterst tevreden. Zij
wordt nu gelukkig niet meer als
seksobject beschouwd.
De titel is natuurlijk erg sterk en
zal van deze bundel dan ook wel
een bestseller maken, maar het ge
geven op zichzelf vind ik nogal
flauw.
Veel aardiger vond ik het verhaal
over de non die hevig verliefd
wordt op de paus. Als ze dat onder
tranen kenbaar maakt aan de moe
der overste, antwoordt deze: "Nou
en? Wie weet is hij nog vrij?" En
dan heb ik het nog niet gehad over
de ratten in de Concorde of over de
man en vrouw die elkaar bevredi
gen per videofoon. Over safe seks
gesproken!
Op de beste momenten kunnen
Topors verhalen zich meten met
die van Gombrowicz en Kafka, in
houdelijk althans. Wat stijl betreft
halen ze dat niveau niet, al zijn er
enkele zinnen die beklijven, zoals
bijvoorbeeld de slotzin uit 'Blind
Date'. Daar schrijft Topor cynisch:
"Gek, hoe acceptabel mensen wor
den zodra ze dood zijn."
De auteur schijnt overigens ook
niet te streven naar literatuur met
een grote L. Tenminste, dat zou je
kunnen afleiden uit twee verhalen
die het schrijverschap tot onder
werp hebben. In het ene verhaal
gaat het om een schrijver die maar
tweeduizend lezers heeft omdat hij
zo literair schrijft en die een leek
raadpleegt om te weten te komen
wat het grote publiek wil; in het
andere verhaal confronteert Topor
ons met een auteur, die weliswaar
een miljoenenverkoop haalt met
zyn boeken, maar die van zyn uit
gever een literair adviseuse in de
arm moet nemen omdat zijn stijl zo
abominabel is. De afloop van beide
verhalen doet vermoeden dat Top
or zich tevreden stelt met een posi
tie in het grensgebied tussen deze
twee uitersten. Hij schrijft met an
dere woorden populair-literair.
Ondanks deze kritische kantte
keningen heb ik toch met volle teu
gen genoten van deze bundel, die
mij weer eens deed beseffen dat
het vooral droogkloterij is wat de
klok slaat in onze literatuur. Als
voorproefje hier een verhaaltje uit
de bundel. Het heet 'Very selected
old product' en de inhoud luidt als
volgt:
- "En, is het echte? informeert de
barones, met haar vinger naar een
kussen wijzend.
De baron haalt zijn schouders
op. Hij weet het niet. Om zekerheid
te krijgen, laten ze een expert uit
Parijs komen. Hij steekt zijn vinger
erin, proeft. Eindelijk valt het von
nis.
- Geen twijfel mogelijk. Het is in
derdaad poep, en heel oude. Ik
houd me aanbevolen.
Roland Topor: een dubbeltalent.
De baron had graag verkocht,
maar de barones, vergeet het
maar!"
CEES VAN HOORE
(foto Ad Petersen)
Roland Topor, Het mooiste stel tie
ten ter wereld, Uitgeverij De Bezige
Bij, vertaling Martine Vosmaer en Ka-
rina van Santen, Amsterdam 1987.
34,50.
De Haagse uitgeverij met de
merkwaardige naam 'BZZTöH' is
met vier boeken een nieuwe cri
me-serie begonnen.
Door een samenloop van om
standigheden heeft een van die
boeken - het door Sue Grafton ge
schreven verhaal 'B van Bedrog' -
mij nooit bereikt. Daar kan ik dus
geen mening over geven.
'De geboren moordenaar' door
Jim Thompson is niet het soort
verhaal dat ik zou kopen. Thomp
sons verhaal draait om een man,
aie dank zij de hulp van anderen
hulp-sheriff in een ldein plaatsje is
geworden. Dat kon gebeuren, om
dat niemand zijn natuurlijk nei
ging kende: moorden zonder re
den. Een geboorte-afwijking. De
afloop is even voorspelbaar als
wreed, het kat-en-muis-spel tevo
ren doet mij de tenen krommen.
Meer plezier heb ik beleefd aan
de andere twee boekjes van het
eerste crime-kwartet: 'Moord in
het Witte Huis' door Margaret Tru
man en het werkelijk zeer gaaf ge
schreven Japanse verhaal 'De La
dykiller' door Masako Togawa.
Margaret Truman vertelt in haar
boek over een Amerikaanse minis
ter, die om het leven wordt ge
bracht in het befaamde Witte Huis.
Het verhaal zelf loopt niet over van
originaliteit en de verwikkelingen
zijn vaak nogal geforceerd.
Maar de schrijfster heeft als
dochter van president Truman na
tuurlijk wel het leven in dat bol
werk van de Amerikaanse regering
van het dichtbij kunnen meema
ken. Als ingewijde kent ze de sfeer,
de achterdocht, de achterklap, de
nijd en jaloezie, die er het leven be
palen. Ze maakt er handig gebruik
van in haar boek, dat daardoor
wordt uitgetild boven het niveau
van een zeer middelmatige thriller,
die het zonder die entourage-teke
ning zou zyn.
De beste van het BZZTöH-vier-
tal vind ik 'De Ladykiller' van de
Japanse schrijver Masako Togawa,
die in heel directe bewoordingen
een uiterst bizarre geschiedenis
vertelt, vol onverwachte wendin
gen en een verrassend slot. Wie is
er toch verantwoordelijk voor die
gruwelijke moorden in de donkere
stad?
Het verbaast mij niets te lezen
dat diverse boeken van Togawa
werden bekroond en verfilmd. Hij
heeft mij uitermate geboeid met
deze 'Ladykiller', die volgens de
omslag in Japan, Engeland en
Amerika een bestseller werd. Het
verhaal heeft voldoende verdien
sten om ook in ons land zover te
komen.
'B v
f 19,90 per deel.
Eindspel
Het gegeven in 'Eindspel' door
Joy Fielding doet sterk denken aan
een van de meest bekende films
van Alfred Hitchcock 'U spreekt
met uw moordenaar'.
In 'Eindspel' zit een jonge vrouw
alleen thuis. Haar man heeft haar
verlaten en haar dochtertje komt in
een vakantiekamp bij van de emo
ties rondom de huwelijksperike
len.
In haar eenzaamheden krijgt die
vrouw bedreigende telefoontjes.
Van een man. Er zijn enige vrou
wen in de buurt vermoord: 'Jij
bent de volgende'.
Bij wie de vrouw ook aanklopt,
nergens vindt ze geloof, laat staan
begrip. 'Je verbeelding gaat met je
aan de haal'. Dus moet ze de angst
en wanhoop in haar eentje verwer
ken.
Joy Fielding bouwt het verhaal
langzaam maar heel zeker op, voert
de spanning steeds wat meer op en
werkt zo naar een climax toe. He
laas, dat slot is eigenlijk nogal obli
gaat en werkt derhalve als een anti
climax. Maar dat zij na zoveel be
klemmende sfeer vergeven.
'Een met vaart geschreven mo
derne vrouwenroman, die leest als
een thriller', zegt de uitgever op de
flap. Ik weet niet wat hij ermee be
doelt. Misschien verklaart hij nog
eens nader waarom hij het niet ge
woon een thriller noemt.
KOOS POST
'Eindspel' door Joy Fielding, versche
nen bij Van Holkema en Warendorf
(f32,50).
De nieuwe Vlaamse literatuur
blijft voor lezers uit Nederland een
bijna onbekend gebied. Slechts
van enkele auteurs, als bijvoor
beeld Hugo Claus, Herman Brus
selmans, Tom Lanoye wordt het
werk met belangstelling bijgehou
den. Voor het overige is de Neder
landstalige literatuur van onze
zuiderburen een verzameling na
men waar we ons weinig bij voor
kunnen stellen. Dat gebrek aan be
langstelling heeft natuurlijk alles
te maken met de geringe reputatie
die de moderne Vlaame letterkun
de geniet.
Vlaanderen blijft het gebied van
duizenden dichtbundels vol war
taal en honderden prozawerken
die nergens over gaan. Het is de
streek waar een auteur als Clem
Schouwenaars befaamd kon wor
den, een man die elk jaar vele kilo's
boeken aflevert maar die nimmer
een lezenswaardige regel schrijft.
En toch is het niet helemaal ho
peloos gesteld met de hedendaagse
Vlaamse literatuur. Er zyn jonge
dichters actief die weer over zelf
kritiek beschikken, er zijn jonge
prozaschrijvers werkzaam die
weer voor aangename verrassin
gen kunnen zorgen.
Een zuil van zout
Kristien Hemmerechts lijkt een
van die auteurs die wat voor de toe
komst zouden kunnen betekenen.
Ze heeft zich er kwaad over ge
maakt dat in de vorig jaar versche
nen bundel Mooie Jonge Goden,
waarin de schrijvers van de jongste
generatie zich presenteerden, het
vrouwelijke element geheel ont
brak. Haar boosheid zal vooral ge
voed zijn door het feit dat zijzelf,
hoewel ze al een aantal in het Ne
derlands en in het Engels geschre
ven verhalen had gepubliceerd,
niet gevraagd werd voor die ta
bleau de la troupe.
Zij heeft nu de korte roman 'Een
zuil van zout' gepubliceerd, waarin
het vrouwelijk element heel na
drukkelijk aanwezig is en waarin
ze laat zien dat ze met haar manne
lijke collega's kan wedijveren.
Haar sterkste punt is waarschijn
lijk haar stijl. Die is zakelijk, zorg
vuldig, zonder Vlaamse inslag.
De roman vertelt het verhaal van
de 24-jarige Anna, die in Amster
dam studeert en daar een nogal on
geregeld leven leidt. Ze is afkom
stig uit Grimbergen nabij Brussel.
Na de dood van haar vader gaat ze
naar België voor de begrafenis en
logeert enkele dagen bij haar broer
en diens vrouw. Zich erg thuisvoe-
len in Grimbergen doet ze niet. An
na erft het huis van haar ouders en
vraagt zich af wat ze ermee moet
doen.
Na de begrafenis gaat ze terug
naar Amsterdam. In de trein ont
moet ze een Amerikaanse rugzak
toerist die bij haar en haar vriendin
Suzanna blijft hangen. Het komt
zover dat ze van hem in verwach
ting raakt. Zij besluit naar haar
huis in België te vertrekken voor
de duur van de zwangerschap.
We worden uitvoerig geïnfor
meerd over de perikelen rond de
zwangerschap en de bezoeken aan
de grootmoeder. Het is geen toeval
dat juist in een rusthuis de beval
ling plaats heeft. Het kind wordt
doodgeboren. Zo zyn begin en ein
de van de zwangerschap met de
dood verbonden - het zegt veel
over de visie op het menselijk be
staan van Kristien Hemmerechts.
In 'Een zuil van zout' is vooral te
waarderen hoe onder een roerloos
oppervlak emotionele woelingen
in kaart zijn gebracht.
Opgeklopte emoties
In het nieuwste boek van Rudi
Hermans 'Bijna het paradijs' proeft
de hoofdpersoon ook al 'zout op de
lippen' (25). Bij hem is dat niet om
dat hij in een zoutpilaar verandert,
maar simpelweg omdat hij 'geluid
loos weende'. Anders dan bij Hem
merechts worden hier de emoties
niet onderkoeld, maar ietwat opge
klopt gepresenteerd.
Hij mocht zich wel onder de
'mooie jonge goden' scharen. Naar
aanleiding van zijn eerder versche
nen boeken noemde ik hem 'een
jonge, originele prozaïst met grote
mogelijkheden'. Ik had echter be
zwaren tegen zijn stijl. Juist in dat
opzicht is er nu van een aanzienlij
ke vooruitgang sprake. Zinnen als
'Misschien ware het beter, dacht
hij, deze reis niet verder te zetten'
(45) zyn uitzondering en geen regel
meer. Ook dit boek is weer origi
neel van opzet, verhalende hoofd
stukken worden telkens afgewis
seld met dagboekfragmenten van
de hoofdpersoon. Maar de uitwer
king is niet evenwichtig, de stuk
ken dagboek zijn nogal overbodig
en pathetisch uitgevallen.
Schetsen
De meeste oudere Vlaamse
schrijvers worden in Nederland
helemaal niet gevolgd. De 66-jarige
Ben Cami kan daarover meepra
ten. Hij maakte deel uit van de
groep rond het tijdschrift Tijd en
Mens. Zijn grootste bekendheid
dankt hij hier nog aan zyn poëzie.
In 1984 verscheen de verzamelbun
del Gedichten 1954-1983. Het
nieuwste werk van Cami is Brief
aan Dorothy en andere verhalen.
De prozateksten lopen zeer ver
uiteen, zowel wat omvang als kwa
liteit betreft. Vlaams is niet altijd
Nederlands zo blijkt uit zijn ma
nier van schrijven. Een zin als 'Van
ver vooraf wisten ze de avond ko
men' (47) is voor een Nederlandse
lezer wel erg gebrekkig. Een aantal
van de verhalen betreft slechts
schetsen waarin de schrijver op
sentimentele wijze zijn liefde voor
de muis verklaart of over de zielige
belevenissen van een dronken oud
vrouwtje vertelt.
In twee verhalen echter, 'Bericht
uit de wildernis' en 'De Verduiste
ring' geeft Cami blijk van talent.
'Bericht uit de wildernis' speelt
zich af in een wereld van luche
kroegbazen. Degene met de groot
ste mond, Francis, krijgt te maken
met ontrouw van zijn vrouw en
verwerkt dat op originele wijze.
'De Verduistering' speelt zich af
in de oorlog. De hoofdpersoon en
zijn vriendin Lina proberen wat te
ondernemen als de invalide Bert
Doorn door de Duitsers wordt op
gepakt. Er wordt een indringend
beeld opgeroepen van de laatste
oorlogsdagen, hoe de bezetters
zich gedroegen en hoe collabora
teurs het vege lijf trachtten te red
den.
Deze drie boeken bevestigen dus
niet de vooroordelen die men over
de Vlaamse literatuur van nu kan
hebben. Af en toe wordt er wel
boeiend proza geschreven. Niet al
leen door jonge goden, ook door
jonge godinnen en door goden op
leeftijd.
HANS WARREN
Een zuil van zout, Kristien Hemme
rechts, uitg. Hadwijch, f 22,50. (voor
Nederland: Combo, Baarn).
Bijna het paradijs, Rudi Hermans,
uitg. Kritak, f 21,50; Kritak. (voor Ne
derland: Van Gennep, Amsterdam).
Brief aan Dorothy en andere verhalen,
Ben Cami, uitg. Kritak, f 22,50. (voor
Nederland: Van Gennep, Spuistraat
283, Amsterdam).
ADVERTENTIE
BOEKHANDEL
LEIDEN LEIDERDORP
OEGSTGEEST - KATWIJK
VOORSCHOTEN
Alle op deze pagina besproken
boeken zijn bij ons dlrekt lever
baar. óf vla onze TERMINAL te
bestellen en dan binnen drie da-
gen verkrijgbaar.
'Tirant lo Blanc' is een meester
werk uit de Catalaanse literatuur.
De Spaanse schrijver Cervantes
heeft er in zijn Don Quichot naar
verwezen. Beschreven wordt hoe
de roman als 'een schat van genoe
gen' van boekverbranding wordt
gevrijwaard.
De waardering van Cervantes
heeft niet mogen baten. Behalve in
de beperkte kring van kenners van
de Catalaanse literatuur is 'Tirant
lo Blanc' eeuwenlang in vergetel
heid geweest. In de zestiende eeuw
verschenen vertalingen in Spaans
en Italiaans. In 1969 verscheen pas
weer een Spaanse vertaling, met
een zeer lovende inleiding van Ma
rio Vargas Llosa. In 1984 werd het
boek met veel succes in de Ver
enigde Staten uitgebracht. En mo
menteel kan door de inspanningen
van vertaler Bob de Nijs de Neder
landse lezer van Tirant lo Blanc ge
nieten.
Natuurlijk is een omvangrijke
roman als deze niet helemaal zon
der inzinkingen, maar het is jaren
geleden dat ik zo'n interessante,
meeslepende, mooie literaire ont
dekking mocht doen.
'Tirant lo Blanc' markeert de
overgang van de middeleeuwen
naar de renaissance. In elk geval is
hier van een ridderroman in de ge
wone zin van het woord geen spra
ke. Al wil dat niet zeggen dat de
roman voor de hedendaagse lezer
voortdurend geloofwaardig zal
zijn. Maar de verhaalfiguren zijn
individuele karakters die aarzeling
en twijfel kennen, geen clichémati
ge marionetten. Hun opvattingen
zijn niet middeleeuws meer.
De godsdienst is nog altijd van
groot belang, maar de mens is de
maat van alle dingen geworden.
Zucht naar schoonheid, jagen naar
zinnelijk genot, verlangen naar
persoonlijke roem hebben de over
hand gekregen. Het realiteitsgehal
te van Tirant lo Blanc is veel groter
dan van de oude ridderromans.
Centraal in het boek staat het
ontzet van Constantinopel, de door
de islamieten bedreigde hoofdstad
van het Byzantijnse rijk. Hier blijkt
bij de auteur meer sprake van hoop
dan van realiteit te zijn want juist
in de periode dat deze roman ont
stond werd Constantinopel voor
goed op de christenen veroverd.
Schrijver van deze roman is Joa-
not Martorell. Waarschijnlijk werd
hij geboren in 1413 of 1414. Hij ver
bleef geruime tijd in Engeland, zijn
ervaringen daar inspireerden hem
tot Guillem de Varoic. Dit jeugd
werk heeft hij later gebruikt om
■^vxnvf^S(\.a.vtv*tBCW I
j
het eerste gedeelte van Tirant lo
Blanc mee samen te stellen. Histo
risch van belang voor Groot-Brit-
tannië is dat de roman de oudste
bron vormt voor hoe de Orde van
de Kouseband zou zijn ontstaan.
Martorell trouwde niet, had geen
kinderen en was volgens Bob de
Nijs 'een typische vertegenwoordi
ger van dat vechtlustige ridderras
dat zich aan alle hoven van zijn tijd
thuis voelde'. Vermoedelijk stierf
de schrijver in 1468. Zijn meester
werk was toen kennelijk nog niet
voltooid.
In het nawoord van de eerste edi
tie staat dan ook te lezen dat Joa-
not Martorell 'alvorens uit dit leven
te scheiden, drie vierden kon af
werken'. Het boek werd, zo ver
volgt men, afgemaakt door Joan de
Galba. Het is moeilijk uit te maken
wat precies de bijdrage van De
Galba is aan het geheel. In ieder ge
val zal de lezer enkele breuken en
gevallen van innerlijke tegen
spraak in het verhaal opmerken.
Het lijkt soms of het relaas wordt
naverteld.
Het duurt tot bladzijde 73 eer Ti
rant, een edelman uit een oud Bre
tons geslacht, voor het eerst in het
verhaal verschijnt. Om grote fees
ten in Engeland mee te maken is
hij naar dat land vertrokken. Toe
vallig komt hij in contact met de
vermaarde ridder Willem van War
wick, die als kluizenaar leeft en
zich niet aan hem bekend maakt.
Maar wel leert de oude man hem
veel over de idealen van het ridder
schap. Daarna gaat Tirant deelne
men aan de toernooien die in het
land worden gehouden, hij wordt
de grote kampioen. Bloed noch tra
nen spaart hij om de eer hoog te
houden. Zelfs aanzienlijke konin
gen die incognito verschijnen wor
den door Tirant verslagen. Hij is zo
de eerste ridder die in de Orde van
de Kouseband wordt opgenomen.
Vervolgens trekt hij naar Sicilië
en Rhodos. Op Sicilië weet hij het
huwelijk van Filips en de prinses
Ricomana te regelen. Op Rhodos
behaalt hy door zijn moed en ver
nuft een eerste militaire overwin
ning. Zyn kruistochten tegen de
Moren gaan pas goed beginnen
wanneer hy de keizer van het be
narde Griekse Rijk zijn diensten
aanbiedt. De kroonprinses van
Consantinopel blijkt een meisje
van grote schoonheid. Tirant
wordt hopeloos verliefd op haar.
Die liefdesverhouding tegen een
achtergrond van lage intrigues
wordt de rode draad van de roman.
De erotiek is daarbij met verras
sende openhartigheid benaderd.
De ridderplicht roept echter en
Tirant trekt spoedig naar het slag
veld. Overwinningen zijn Tirants
deel en zijn aanzien stijgt snel.
Kenmerkend voor hem is dat hij
een bescheiden jongeman blijft die
altijd hoffelijk tegenover zijn vijan
den is. De mooie Byzantijnse prin
ses Carmesina houdt diep in haar
hart van hem, maar kan dit niet
toegeven. Tirant verlangt naar haar
'meer dan de joden naar hun Mes
sias'. Af en toe beleven ze samen
een liefdesnacht, maar zij staat
vooralsnog niet toe dat haar maag
delijkheid geschonden wordt.
De zeden aan het hof zijn tame
lijk los; de keizerin heeft het er ook
niet al te moeilijk mee een overspe
lige verhouding met de ridder Hip-
polytus te beginnen. Vooral het
meisje Schatvanmijnhart -in het
origineel heet ze Plaerdemavida—
probeert Tirant bij Carmesina in
bed te krijgen, wat tot blijspelach
tige taferelen leidt. In het geheim
beloven ze elkaar te trouwen, maar
hoewel hij 'zijn geschut in aanslag
zette om de burcht te nemen' (552)
beperken ze zich voorlopig nog tot
erotische spelletjes. Door de ach
terbakse listen van de Vlotte We
duwe raakt hun verhouding overi
gens voor een poos vertroebeld.
Het weerzien laat lang op zich
wachten. Tirant lijdt schipbreuk
en belandt in Noord-Afrika. Ook
daar ontpopt hij zich snel als een
meester in de krijgskunst. Hij weet
hele landen tot het christelijk ge
loof te bekeren. Wanneer Constan
tinopel dreigt te vallen komt hij
echter daar weer in actie.
De Moren worden vernietigd, de
vrede wordt hersteld. De Byzan
tijnse keizer schenkt Tirant nu zijn
dochter. Al even voordien is hij
echter 'gewapenderhand' in haar
doorgedrongen.
Alles lijkt te wijzen op een zij-
leefden-nog-lang-en-gelukkig. Aan
het slot van de roman slaat het
noodlot echter toe. Tirant sterft, de
prinses gaat dood van verdriet, de
keizer overlijdt eveneens. De kei
zerin huwt met haar minnaar Hip-
polytus en zo blijft Griekenland
toch behouden.
Deze wijdvertakte roman is rijk
aan schitterende details, een hoog
tepunt is bijvoorbeeld hoe de prin
ses de gestorven Tirant bejammert.
Boeken zo indrukwekkend als dit
Tirant lo Blanc zijn zeldzaam. Een
merkwaardige bijomstandigheid is
dat niet alleen voor literaire fijn
proevers het lezen van deze roman
een heerlijke ervaring zal zijn. Ook
wie houdt van avontuurlijke verha
len, wie snakt naar een roman vol
hartstocht, wie zoekt naar lering en
vermaak kan in de ban raken van
dit Catalaanse meesterwerk uit
1490.
HANS WARREN
Tirant lo Blanc, Joanot Martorell en
Marti' Joan de Galba, vertaald en inge
leid door Bob de Nijs, 894 pagmet no
ten, bibliografie en namenlijst, f49,90,
uitg. Bert Bakker.
