Nieuwe regering
van Soedan komt
afspraken niet na'
Reportage
Vloeken is aangeleerd; word geen naprater
Groeiende
onvrede
ondanks
democratie
f PAGINA 2
DINSDAG 30 JUN1198
d:
Al jaren vinden vluchtelingen uit Tsjaad, Oeganda, Ethiopië en Eritrea een goed onthaal
in buurland Soedan. Sinds de verkiezingen van vorig jaar staat dat land bekend als een
van de weinige democratieën in Afrika. Premier Sadiq el Mahdi bemiddelt in de oorlog
tussen Iran en Irak en in andere conflicten. In het buitenland staat Soedan bekend om
zijn gastvrijheid, democratische instelling en vredelievendheid.
Binnenlandse ontwikkelingen brengen die goede naam echter in gevaar. Onlangs haal
den rebellen van het Sudan People's Liberation Army (SPLA) een burgervliegtuig, be
stuurd door twee Nederlandse piloten, naar beneden. Het was het derde toestel binnen
een jaar. Het SPLA verwijt de regering in Khartoem een apartheidsbeleid ten opzichte
van het zwart-Afrikaanse zuiden te voeren en ontwikkelingsgelden vooral in en rond de
hoofdstad te besteden.
De burgeroorlog ontwricht het economisch leven. Moslim-fundamentalisten wakkeren
de ontevredenheid aan. Staat Soedan aan de vooravond van een nieuwe militaire staats
greep?
KHARTOEM - Ver van de paar
asfaltwegen die de Soedanese
hoofdstad Khartoem rijk is, schie
ten bouwsels van stokken, karton,
jute en oude lappen als paddestoe
len uit het woestijnzand. Sommige
zijn rechthoekig, andere lijken op
iglohutten. Hoge bakstenen muren
en grijze golfplaten daken accen
tueren de troosteloosheid.
door
Jos van Breurden
Tussen de hutten slingeren blik
ken en jerrycans. Hier en daar
hangt was te drogen. Een vrouw in
verschoten bloemetjesjurk, met
hoestend kind op de arm, vertelt'
waarom ze in het vluchtelingen
kamp is. „Ons dorp was geplun
derd door mannen, die beweerden
dat wij de rebellen steunden. Ze
hadden hun wapens van het rege
ringsleger gekregen. Wat ze niet
meenamen, hebben wij verkocht
om de reis hierheen te bekosti
gen".
Drie weken geleden kwam ze
met haar gezin aan. In het zuiden
leefden ze van eigen vee en van
zelfgekweekte gerst, aardnoten en
bonen. Nu zijn ze afhankelijk van
de voedselverdeling.
Nergens is een waterkraan of
pomp te bekennen. Een paar keer
per week komt een door een ezel
getrokken kar met drinkwater. De
man rekent een kwartje per kleine
jerrycan.
Er is wel een door zusters gerun
de medische kliniek. De behande
ling is gratis. „Maar", zegt dezelfde
vrouw, „de moslim-fundamentalis
ten denken dat de zusters ons wil
len bekeren. Ze hebben hen be
dreigd. De politie moest tussenbei
de komen".
Wekelijks arriveren uit het
zuiden duizend vluchtelingen in de
buitenwijken van Khartoem. Door
hun komst is de hoofdstedelijke
bevolking de afgelopen jaren met
tien procent toegenomen. Ook in
andere steden in noord-Soedan
groeit het aantal vluchtelingen
snel.
Burgeroorlog
Professor Mohammed Beshir is
voorzitter van de Mensenrechten
commissie van Soedan en al twin
tig jaar betrokken bij de oplossing
van het noord-zuidconflict. On
langs reisde hij naar Addis Abeba
om de leider van het Sudan Peop
le's Liberation Army (SPLA), John
Garang, tot vrede te bewegen. Zo
veel moeite als het kost om tussen
alle gebouwen en barakken van de
universiteit zijn kamer te vinden,
zo makkelijk geeft Beshir zijn me
ning prijs. „Zowel Garang als pre
mier Sadiq el Mahdi zullen pas tot
onderhandelen bereid zijn als ze al
leen nog maar kunnen verliezen".
De burgeroorlog brak in 1955 uit,
omdat in het zuiden, waar de mees
te christenen wonen, grote onte
vredenheid bestond over de onder
ontwikkeling in vergelijking met
het islamitische noorden van Soe
dan. In 1972 sloot de toenmalige
president Nimeiri een overeen
komst met de zuidelijke rebellen
en brak een periode van vrede aan.
Hij beloofde meer ontwikkeling en
verleende het' zuiden vergaand
zelfbestuur.
Beshir was bij de totstandko
ming van die overeenkomst be
trokken. Spijtig constateert hij:
„Tien jaar later was dat zelfbestuur
uitgehold en bleken de ontwikke
lingsbeloften niet te zijn ingelost.
Bovendien voerde Nimeiri in het
hele land de Shari'a-wetgeving in".
Deze strenge islamitische wetten
zijn zeer gehaat in het door animis-
ten en christenen bewoonde
zuiden. Daarom laaide in 1983 het
conflict weer op.
Beshir: „Vroeger ging het om
een conflict tussen noord en zuid.
Nu hebben de rebellen ook steun
uit oost-Soedan en bepaalde delen
van het noorden. Ook daar heerst
onvrede over de centrale regering.
De SPLA-leider, John Garang, ziet
zich nu dan ook als een leider van
heel Soedan".
„Bovendien is het verzet meer
verdeeld dan vroeger. Naast het
buitenparlementaire SPLA be
staan in het zuiden verschillende
politieke partijen met vertegen
woordigers in het parlement. Het
SPLA is verreweg de grootste
groepering".
Vertrouwen kwijt
Veel aanhangers van de zuidelij
ke rebellen vertellen met graagte
wat het SPLA voorstelt, waarom
het zoveel aanhang heeft en waar
om het burgervliegtuigen neer
schiet. Maar allemaal willep ze ano
niem blijven. A. M., een lange don
kere man van rond de 35 jaar en
afkomstig uit het uiterste zuiden,
blijkt goed geïnformeerd. De
zuiderlingen zijn ölle vertrouwen
in de regering kwijt. Er zijn twee
grote knelpunten: het Jonglei Ka
naal en de olie.
Het in 360 kilometer lange
Jonglei Kanaal, dat in zuid-Soedan
zou moeten worden aangelegd,
moet het moerassig gebied rond de
Boven-Nijl ontwateren en de land
bouw in heel Soedan en zelfs
Egypte van meer water voorzien.
„Het zuiden heeft steeds opposi
tie tegen de aanleg gevoerd", zegt
hij, „omdat niet duidelijk is waar
om het erbij gebaat is. Veel
zuiderlingen zijn bang dat het be
doeld is om arme boeren uit noord-
Soedan en Egypte naar het zuiden
te laten trekken en van goede land
bouwgrond te voorzien. Zuidelijke
veehouders zouden veel weide
grond verliezen".
Sinds het begin van de uitgra
ving zijn beloofde modeldorpen,
scholen en klinieken niet geko
men. Steun vanuit Khartoem voor
zuidelijke landbouwers en veehou
Met ingang van morgen rij
den er in Antwerpen en Gent
bussen en trams met 'reclame
teksten' van de Nederlandse
Bond tegen het Vloeken. Op de
ze borden is een papegaai afge
beeld met de woorden "Vloeken
is aangeleerd. Word geen napra
ter!"
Ook in Den Haag, Enschede en
Nijmegen zijn bussen en trams
van morgen af voorzien van re
clame van de Bond. Op Schiphol
hangen nu affiches met zowel
een Nederlandse als Engelse
tekst. De Engelse luidt: "Don't
be a parrot. Don't swear!" (Wees
geen papegaai. Vloek niet!).
Als reden voor deze nieuwe ac
tiviteiten noemt het secretariaat
van de Bond "het toenemend
misbruik van Gods naam in de
samenleving". "Vooral in de me
dia neemt de taaiverruwing hand
over hand toe. Wij vinden dit een
verontrustende ontwikkeling.
Blijkens reacties die bij ons bin
nenkomen zyn er veel landgeno
ten die zich ergeren aan en ge
kwetst voelen door het vloekge-
bruik vooral in bepaalde uitzen
dingen van radio en tv".
Bijbels. Het Nederlands Bij
belgenootschap meldde van
daag, dat de 100 bijbelgenoot
schappen in de wereld vorig jaar
13,5 miljoen bijbels verspreid-
den, bijna 1 miljoen meer dan in
1985. Behalve deze hele bijbels
werden ook ruim 11 miljoen
nieuwe testamenten en 44 mil
joen kleine bijbeluitgaven gele
verd.
Zowel in Brazilië als in Zuid-
Korea werden in 1986 voor het
eerst meer dan 1 miljoen bijbels
aangeschaft. In China en Nigeria
is de bouw van bijbeldrukkerijen
begonnen. Deze landen staan
niet toe, bijbels in te voeren.
Bedevaart. Op donderdag 16
juli wordt vanuit Noordwijk, Lei
den, Gouda, Den Haag, Delft en
Rotterdam een eendagsbede-
vaart gehouden naar 'Maria's ge
nade-oord' Banneux Notre Da
me in de Belgische Ardennen.
De organisatie is in handen van
het Banneux-bestuur in het bis
dom Rotterdam. GeesteUjk lei
der van deze bedevaart is pater
L. M. van der Bol, salesiaan van
Don Bosco.
Het centrale adres'is: Ban-
neux-secretariaat, postbus 16,
Meeuwenbeemd 1, 2631 CA
Nootdorp. De pastorieën kunnen
Naar Peru
Ds. C. Trouwborst uit Vlaar-
dingen zal zondag in de hervorm
de Dorpskerk van Bodegraven
kandidaat P. Nagel bevestigen
tot zendingspredikant en na
mens de classis Gouda van de
Hervormde Kerk en de Gerefor
meerde Zendingsbond uitzen
den naar Peru. De Gereformeer
de Zendingsbond in de Her
vormde Kerk heeft Nagel be
schikbaar gesteld aan de Evan
gelisch Presbyteriaanse Kerk in
dat land als toerustingspredikant
in de classis Amazonas.
De bevestigingsdienst begint
om half 10. De dienst met intrede
en uitzending van ds. Nagel is
om half 3.
Bezoek. Aartsbisschop Me-
karios van de Ethiopisch-ortho-
doxe Kerk en dr. Ato Yigzaw, se
cretaris-generaal van deze kerk,
brengen op het ogenblik een be
zoek aan ons land, op uitnodi
ging van de hervormde Raad
voor de Zending en de interker
kelijke stichting Urk ('Vissers
helpen vissers'). Het bezoek
duurt tot morgenavond.
Beide organisaties zijn betrok
ken bij de hulpverlening aan
Ethiopië. De kerkleiders praten
hier vooral over de voortgang
van deze hulp. Ook bezoeken zij
de Generale Diakonale Raad en
de oecumenische financierings
organisatie ICCO. Morgen staat
een ontmoeting met secretaris
generaal dr. K. Blei en secretaris
algemene zaken ds. mr. J. Haeck
van de Hervormde Kerk op het
programma.
Mekarios is bisschop van Go-
jam, een provincie ten noorden
van de hoofdstad Addis Abeba.
Na hun bezoek hier gaan hij en
dr. Yigzaw nog naar Genève voor
besprekingen op het hoofdkwar
tier van de Wereldraad van Ker
ken.
Hervormde Kerk: bedankt
voor Dongen en Rijen (protes
tantse kerkgemeenschaop), voor
Garijp en voor Staphorst (deelge
meente 'De Rank') kandidaat G.
J. Gardenier Zwartemeer. Gere
formeerde Kerken: beroepen te
Rotterdam-Pendrecht (deel
werk) mevrouw C. L. Kraan Den
Haag-Loosduinen.
Mensenrechten. Een Euro
pese delegatie van 'Justitia et
Pax', de pauselijke commissie
voor gerechtigheid en vrede, is
een paar weken in Chili geweest.
Bij de deelnemers was ook de
Nederlandse juriste mr. Ph. Weij-
enborg-Pot. Zij is voorzitter van
'Justitia et Pax' Nederland.
Uit hun onderzoek bleek, dat
de mensenrechten in Chili 'in
toenemende mate' worden be
dreigd. De overheid kan burgers
zonder enige reden oppakken. In
90 procent van de arrestaties
volgt dan ook geen aanklacht of
proces. Tijdens de gevangen
schap wordt in de meeste geval
len gemarteld.
In het werkgebied van het 'so-
lidariteitsvicariaat' van het bis
dom Santiago zijn het laatste
halfjaar rond 1000 mensen gear
resteerd, onder wie onderwijs
mensen en vakbonds- en studen
tenleiders. Maar ook 'gewone
mensen uit de volkswijken', zei
mevrouw Weijenborg. Velen
krijgen anonieme dreigementen
met de dood.
Geweld
Zuid-Afrika. De nieuwe se
cretaris-generaal van de Zuid-
afrikaanse Raad van Kerken, de
36-jarige zwarte predikant Frank
Chikane, verwacht dat het ge
weld in zijn land zal toenemen.
Hij volgt morgen dr. C. F. Beyers
Naudé op. Het Westduitse kerke
lijke persbureau EPD (Evangeli
sche Presse Dienst) had een ge
sprek met hem.
"Als er geen vreedzame alter
natieven meer voorhanden zijn,
worden de mensen gedwongen
geweld te gebruiken", zei de
nieuwe algemeen secretaris.
"Het regime staat geen alterna
tieven toe. Daarom bevinden de
kerken zich ook in een crisis. Zij
kunnen mensen die geweld ge
bruiken niet veroordelen zonder
hun een alternatief te bieden.
Anders zouden ze hun geloof
waardigheid verliezen. De ker
ken moeten partij kiezen. Die be
slissing wordt ons door de rege
ring opgedrongen".
Volgens Chikane is het sta
dium van geweldloze verande
ringen voorbij. "De situatie is al
gewelddadig". De vraag is alleen
hoe het geweld nog te beperken
is. "Als de blanken morgen be
reid zijn te onderhandelen, niet
met hun vrienden maar met hun
vijanden, dan zou het probleem
van dit land zijn opgelost. Zolang
dat niet het geval is, moeten ver
anderingen worden afgedwon
gen".
Gezindte. Alle kerken in
Zwitserland vinden het zinvol
dat bij de volkstelling van 1990
ook naar de godsdienstige over
tuiging wordt gevraagd. De rege
ring is dit vooralsnog niet van
plan.
De kerken verwachten in dat
geval grote moeilijkheden bij de
planning van zielzorg, diakonie
en bestuur, het wetenschappe
lijk onderzoek en de verdeling
van de kerkbelasting. Zo'n vraag
hoeft, volgens de kerken (ook het
joodse kerkgenootschap), geen
inbreuk te maken op de privacy
of de vrijheidsrechten van de
burger.
ders is achterwege gebleven. Door
SPLA-acties ligt het werk aan het
Kanaal sinds 1983 stil. Ook het zoe
ken naar olie in het zuiden is stop
gezet. Het SPLA wil dat de olie in
het zuiden wordt geraffineerd en
niet in het veraf gelegen Port Soe
dan. „Wie garandeert dan nog dat
de voordelen van de olie het zuiden
ten goede komen".
Relatief weinig zuiderlingen
bekleden hoge functies in bestuur
en leger van het land. "Als ik in het
buitenland ben, ga ik nooit naar
een Soedanese ambassade", klaagt
hij, "want er werken alleen noor
derlingen".
Het SPLA is bereid te onderhan
delen op voorwaarde dat de Sha-
ri'a-wetten worden ingetrokken.
De regering moet haar ontwikke
lingsbeloften nakomen. En Soedan
dient een socialistische staat, waar
in de kerk en de staat gescheiden
zijn, te worden.
Is het SPLA bereid het terrorisme
af te zweren, zoals de regering eist
als voorwaarde voor onderhande
lingen?
De man gaat er gretig op in: „Met
terrorisme bedoelt de regering het
neerschieten van zogenaamde bur
gervliegtuigen. Het SPLA schiet
geen onschuldige burgers neer. De
regering heeft enkele militaire
vliegtuigen laten overschilderen in
de kleuren van burgervliegtuigen,
en echte burgervliegtuigen worden
gebruikt om militairen en mate
rieel te vervoeren. Het SPLA heeft
toen gewaarschuwd dat geen enkel
vliegtuig in het zuidelijk luchtruim
veilig is".
- Beschikt het SPLA over zulke
goede wapens als luchtafweerge
schut?
„Tot aan de val van Nimeiri in
1985 voorzag Libië de rebellen van
wapens, ook heel moderne. De
voorraden zijn voldoende voor en
kele jaren. Soedan kocht onlangs
moderne tanks in de Verenigde
Staten. Daar heeft het SPLA nog
geen antwoord op".
„Het grootste deel van het
zuiden. De meeste steden worden
echter door het regeringsleger be
heerst. Dit jaar wil het SPLA iets
verder oprukken naar het noor
den".
- Premier Sadiq heeft bij herha
ling verklaard Garangs beweging
als een Ethiopisch offensief te zien.
Zit het SPLA inderdaad in de
greep van het marxististische
Ethiopië?
„Het SPLA-kantoor is in hetzelf
de gebouw in Addis Abeba onder
gebracht als waar Sadiq een toe
vlucht vond, toen hij in de jaren '70
op de vlucht was voor Nimeiri. De
leider van Ethiopië, Mengistoe,
verleent Garang op dezelfde huma
nitaire gronden gastvrijheid als in
dertijd Sadiq. Ethiopië vangt veel
vluchtelingen op uit zuidelijk Soe
dan".
Volgens Soedanese kranten
overschrijden Ethiopische ge
vechtsvliegtuigen regelmatig de
grens met Soedan. In Ethiopië be
vinden zich trainingskampen voor
zuidelijke guerrillastrijders. Mos
lim-fundamentalisten zeggen lij
sten met namen .te hebben van
honderden mannen uit het zuiden,
die politiek en militair getraind
worden in Cuba en Cuba is bond
genoot van Ethiopië.
Christenen
Een derde van de 22 miljoen in
woners van Soedan woont in het
zuiden. Een deel van hen is chris
ten. De christelijke kerken doen er
alles aan*rvrede te krijgen. Kosti
Manibe is tweede secretaris-gene
raal van de Soedanese Raad van
Kerken. Hij is geboren en getogen
in Joeba. Ik tref hem aan achter
een tekstverwerker. Hij is bereid
mij meteen te woord te staan.
„De oorlog loopt steeds verder
uit de hand", begint hij, „vooral
aan regeringszijde. Als een stam in
het zuiden beweert door de rebel
len bedreigd te worden, voorziet
het regeringsleger hen van wa
pens. Het worden dan vaak rovers
benden die niemand meer onder
controle heeft. Ze plunderen en
verkrachten".
Hij geeft voorbeelden van dor
pen die in de as zijn gelegd. Hij be
schuldigt ook het regeringsleger
van misdragingen. In de stad Wau
schoten soldaten leden van de Din-
ka-stam dood, maar ze gaven de
schuld aan de Feryit-stam. Daarom
staan die twee nu op voet van oor
log met elkaar. In Malakalle wor
den mensen maandenlang zonder
vorm van proces vastgehouden,
omdat ze met het SPLA zouden
sympathiseren.
maatschappijen en een grote verze-
keringsmaatschappij staan achter
ons", vertelt hij zelfverzekerd. De J
regering van zijn zwager Sadie i
noemt hij „corrupt en inefficiënt
Wij willen het democratisch alter
natief ervoor \ormen. De mensen
worden bang voor een nieuwe mili
taire staatsgreep". De steun binnen
het leger voor de zittende regering
neemt af.
- Wat hebben de vredesinitiatie
ven van de kerken tot nu toe opgele
verd?
„In januari 1985 vroeg de rege
ring ons voor het eerst contact te
leggen met de rebellen. Samen met
de initiatieven van anderen leidde
dat enkele maanden later tot een
overeenkomst. De Shari'a-wetten
zouden verdwijnen, de noodtoe
stand zou worden opgeheven en
beide partijen zouden een staakt-
het-vuren in acht nemen. Ook de
partijen die nu de regering vormen
tekenden die ovèreenkomst. Maar
nu ze aan de macht zijn, houden zij
zich er niet aan".
- Bent u overtuigd van Garangs
vredesbedoelingen?
„Dat hij om afschaffing van de
Shari'a-wetten vraagt, is redelijk.
Dat zou de sfeer aanzienlijk verbe
teren". Meer antwoordt hij niet. -
Uit angst terrein te verliezen aan
de Moslim-fundamentalisten komt
de Soedanese regering haar belofte
om de Shari'a-wetten in te trekken
niet na. Het onvermogen om het
conflict met het zuiden tot een ein
de te brengen, speelt de sterk geor
ganiseerde fanatiekelingen in de
kaart. De burgeroorlog kost han
denvol geld en Soedan is straat
arm. De prijzen stijgen maande
lijks. Voedselrellen van de afgelo
pen maanden roepen herinnerin
gen op aan de nadagen van Nimei-
Islamitisch front
Hassan el Toerabi is voormalig
minister van justitie en leider van
het Nationaal Islamitisch Front.
Bij de verkiezingen yan 1986 be
haalde zijn partij 20 procent van de
stemmen. Na veel moeite lukt het
toegelaten te worden tot de riante
kamer van een van Soedans meest
gewiekste en meest welsprekende
politici.
„Tien banken, twee investerings
Zijn partij heeft onlangs een do
cument over toekomst van Soedan
uitgegeven. Daarin lijkt het alsof
de rechten van de zuiderlingen
worden gerespecteerd. Navraag bij
Toerabi leert dat in de meeste ge-
vallen de Shari'a-wetten van
kracht blijven. „De meerderheid in
dit land is islamitisch", zegt hij.
„Wij willen daarom een islamiti
sche toekomst".
Van de intimidatie door partijge
noten van christelijke gezond
heidswerksters in de vluchtelin
genkampen die ik bezocht, zegt
Toerabi niets te weten. De betrok
kenheid van het Nationaal Islami
tisch Front bij de voedselrellen
hoef ik niet aan de orde te stellen.
Die is een publiek geheim.
Naast gastland voor vluchtelin
gen is Soedan nu een van de Afri
kaanse landen, waar een burger
oorlog tot een stroom vluchtelin
gen leidt. Sommigen van de laat-
sten zoeken hun heil elders in het
land. Anderen trekken naar Ethio
pië, Kenia of Oeganda.
Druk
De jonge democratie staat onder
zware druk, niet alleen door acties
en stemmingmakerij van de mos
lim-fundamentalisten maar ook
omdat de regering grote delen van
het zuiden niet onder controle
heeft en daar geen verkiezingen
kan organiseren. Zicht op binnen
landse vrede ontbreekt. Voorzitter
van de Mensenrechtencommissie
Beshir zou graag zien dat Westeu-
ropese landen druk op beide oor
logvoerende partijen uitoefenen
om te onderhandelen.
Kosti Manibe van de Raad van
Kerken wil dat kerken in andere
landen hun regeringen vragen om
bij de Soedanese regering meer
voor het lot van de zuiderlingen te
'pleiten. Menigeen in het land
vraagt zich wanhopig af wat de ha-
vikep tot vredesgedachten kan
brengen en wanneer de vluchtelin
gen in de kampen rond Khartoem
en andere plaatsen naar huis terug
kunnen.
Een
waterkar
voorziet een vluchtelingenkamp bij de Soedanese hoofd stad Khartoem van water.
