'België heeft
mij verlaten'
Astaire verhief tapdans
tot een vorm van kunst
Expositie van
17de-eeuwse
landschappen
Prince ook
in Alioy'
DINSDAG 23 JUNI 1987
KUNST
PAGINA 17
Béjart met Ballet van de XX-ste Eeuw naar Lausanne
AMSTERDAM - Koningin Bea
trix bekijkt een schilderij, waarop
de sectie op een overleden baby
door prof. Frederik Ruysch (1666-
1728) staat afgebeeld.
De vorstin was aanwezig bij de
opening in het Amsterdams Histo
risch Museum van een expositie
over zwangerschap en geboorte in
de zeventiende en achttiende eeuw,
die wordt gehouden ter gelegenheid
van de honderdste verjaardag van
de Vereniging van Obstetrie en Gy
naecologie. (foto ANP)
AMSTERDAM (ANP) - In het
Rijksmuseum in Amsterdam zijn
de voorbereidingen in volle gang
van de expositie 'Onze meesters
van het Landschap' als bijdrage
aan de manifestatie Amsterdam
Culturele Hoofdstad van Europa
1987. De tentoonstelling zal 114
van de mooiste schilderijen met
het landschap als onderwerp uit de
gehele wereld omvatten.
Het gaat om werken van 53
meesters uit de zeventiende eeuw
als Rembrandt, Jacob van Ruys-
dael, Jan van Goyen, Meindert
Hobbeman en Albert Cuyp. De
tentoonstelling die gehouden
wordt van 3 oktober tot 3 januari
1988 wil een overzicht geven van
de Nederlandse 17e eeuwse land
schapsschilderkunst.
BRUSSEL De
nogingen van Belgische po-
itieke en culturele autori-
;eiten om het wereldbe
roemde 'Ballet van de XX-
ste Eeuw' voor Brussel te
nehouden, zijn mislukt.
Balletleider Maurice Béjart
■naakte zondag definitief
nekend dat hij zijn gezel
schap naar het Zwitserse
Lausanne wil laten verhui-
jen.
door
Henk Dam
WASHINGTON - Fred Astaire,
zonder twijfel de bekendste dan
ser van het witte doek, is gisteren
na een korte ziekte overleden. As-
taire werd 88 jaar.
Hoge hoed en jacquet waren
zoiets als het handelsmerk van
Astaire. Zijn onverwoestbare
vriendelijkheid, wellevendheid
en charme waren dat op een an
der niveau al evenzeer. Astaire
groeide, in een carrière die meer
dan een halve eeuw besloeg, er
mee uit tot een van de grote le
genden van Hollywood.
En dat, terwijl hij geen zang
stem van betekenis had, en nooit
echt als een groot acteur heeft ge
golden. Ooit, aan het begin van
zijn filmloopbaan, gaf een pro
ducer het volgende oordeel over
hem: "Kan niet acteren, kan niet
zingen, kan hooguit een beetje
dansen".
Maar vooral met dat "beetje
dansen" kwam Astaire een heel
eind. Want waar hij beter in was
dan wie dan ook, was in dansen
voor de camera's. Hij had niet,
als bijvoorbeeld een Nurejev, een
publiek nodig. De lens en zijn
groot perfectionisme waren ge
noeg.
Moeder
Fred Astaire werd als Fred
Austerlitz op 10 mei 1899 in de
Amerikaanse staat Nebraska ge
boren. Zijn vader was een han
delsreiziger, zijn moeder een
door en door ambitieuze vrouw
die met haar kinderen van jong-
safaan grootse plannen had.
Dat trof want Fred en zijn an
derhalf jaar oudere zus Adèle
bleken over te lopen van show-
bizz-talent. Op vier-jarige leef
tijd gaf Fred al zijn eerste opvoe
ringen, en niet veel later schreef
zijn moeder hem in op een ballet
school.
Ter wille van de loopbaan van
hun kinderen verhuisde de fami
lie Austerlitz naar New York.
Fred en Adèle kwamen daar op
een speciale school voor zingen
de, dansende en acterende kinde
ren terecht, en hadden al in 1906
een vaudeville-act.
In 1917 waren broer en zus
Austerlitz, die inmiddels hun
naam hadden gewijzigd in het
minder teutoons klinkende "As
taire", al goed genoeg om op
Broadway, New Yorks theater-
land, op te treden. Daar ging het
snel crescendo.
Hit na hit scoorden de twee As-
taires. Ze hadden de hoofrollen in
produkties als George en Ira
Gershwin's "Lady be good",
"Funny Face" (ook van de Gersh-
wins), en Dietz' "The Band Wa
gon".
Tussen de grote shows door
reisden Fred en Adèle naar het
buitenland. Naar Londen bij
voorbeeld, waar de criticus van
The Times over hun optreden in
"For Goodness Sake" schreef:
"Columbus schijnt gedanst te
hebben toen hij Amerika ontdek
te, dus wat zou hij wel niet heb
ben gedaan als hij Fred en Adèle
Astaire ook had ontdekt!"
Het was aan Engeland te wij
ten dat aan de samenwerking
tussen broer en zus een einde
kwam. Adèle stopte met haar
carrière in 1932, omdat ze trouw
de met de zeer Engelse lord Char
les Cavendish, een zoon van de
Negende hertog van Devonshire.
Hollywood,
Aan Fred de taak een nieuwe
danspartner te vinden. De eerste
was Claire Luce, met wie hij op
Broadway in Cole Porters musi
cal Gay Divorcee optrad. Maar
toen begon Hollywood aan hem te
trekken.
Fred Astaire voelde er aanvan
kelijk niet zo veel voor om zijn
carrière aan Amerika's westkust
voort te zetten omdat hij bang
was dat zijn nogal geprononceer
de gelaatstrekken hem onge
schikt voor het witte doek maak
ten.
Maar het lot wilde anders. In
1933 maakte hij, met de lang
benige blondine Ginger Rogers
aan zijn zijde, "Flying Down to
Rio". Dat was de opmaat voor
Astaire's meest succesvolle perio
de.
Met Ginger Rogers maakte hij
film na film: Tophat, Follow the
Fleet, Shall we Dance en Carefree
waren er daar maar een paar
van. Het waren stuk voor stuk
films die het publiek razend en
thousiast maakten.
Achteraf kun je proberen rede
nen voor die begeestering te vin
den. Het was crisistijd, en dat zal
zeker een belangrijke rol hebben
gespeeld. Want Astaire speelde
altijd de zorgenvrije man-van-
De Waalse cultuurminister Monfils
reisde vorige week zelfs nog naar
Leningrad, waar Béjarts ballet nu
Dptreedt, om de Franse dansmees
ter tot andere gedachten te bren
gen. Maar enkele dagen later
kwam ook een delegatie van Lau
sanne naar de Sovjet-Unie om Bé-
lart een goed gevulde geldbuidel
foor te houden.
De Zwitsers bieden Béjart zeven
miljoen gulden per jaar plus nog
snkele miljoenen om het gezel
schap van 66 dansers en medewer
kers in de stad aan het meer van
Senève te installeren. Béjart heeft
het contract nog niet getekend,
maar dat zal vrijwel zeker een
kwestie van dagen zijn. Volgende
week dinsdag loopt zijn contract
met de Brusselse Muntschouw
burg af.
Het vertrek van het 'Ballet van
de XX-ste Eeuw' wordt in sommi
ge culturele kringen als een natio
naal verlies beschouwd. Er is zelfs
tot in de Belgische regering over
gesproken en vooral de Franstalige
autoriteiten hebben zich het vuur
uit de sloffen gelopen om Béjart te
behouden.
Hoofdreden voor het vertrek van
Maurice Béjart (59) en de zijnen is
een al lang slepend conflict tussen
de Fransman en Gerard Mortier, de
Vlaamse directeur van de Nationa
le Opera in Brussel (beter bekend
als de 'Munt'), de semi-overheids-
instelling waartoe het balletgezel
schap officieel behoort.
Volgens Béjart beschikt hij bin
nen de structuur van de Munt over
te weinig financiële armslag en ar
tistieke autonomie. In Lausanne
.kunnen zijn artistieke opvattingen
Deter tot gelding komen, zei hij
zondag in een telefoongesprek met
voorzitter Andre Leysen van het
Munt-bestuur.
Maar anderen zeggen dat er voor
al sprake is van psychologische
motieven voor het vertrek. Béjart
en Mortier zouden persoonlijk
slecht met elkaar overweg kunnen.
De Munt-directeur ontkent ook in
alle toonaarden dat Béjart onvol
doende vrijheid zou hebben gehad
om zijn gang te gaan.
Béjart mocht zelf over het jaar
programma beslissen, zelf dansers
inhuren en tournees organiseren,
zoals de huidige trip door de Sov
jet-Unie. Intussen werden de
steeds grotere financiële tekorten
van het ballet gedragen door de
Munt. Mortier - die van de regering
moet bezuinigen - poogde daar de
laatste tijd verandering in te bren
gen.
Maar Béjart voelde zich door
diens pogingen om ook het ballet
de tering naar de nering te laten
zetten, in zijn artistieke mogelijk
heden beknot. Hij eiste een eigen
budget, waarover Mortier niets
meer te zeggen zou hebben en de
daarbij volgens hem behorende
zelfstandigheid.
Maar het gaat hier om België en
dus kwam er nog een ander pro
bleem om de hoek kijken: de
Vlaams-Waalse tegenstellingen. De
Munt is een van de weinige kunst
instellingen in België die nationaal
georganiseerd is. Vrijwel alle cul
tuur is in dit land immers opge
splitst in Vlaams en Waals.
Er is zelfs geen nationale minis
ter voor cultuur. De kunsten zijn
een zaak voor de Vlaamse en Waal
se deelregeringen, die elk een ei
gen minister voor cultuur kennen.
Op nationaal niveau doen de twee
ministers van onderwijs (een Vla
ming en een Waal) de kunst er een
beetje bij.
In de Belgische media is de rel
rond het Béjart meteen in deze
'communautaire' sfeer getrokken.
ROTTERDAM (ANP) - Het
Amerikaanse popidool Prince
geeft vrijdag in het Ahoy'-com-
plex in Rotterdam een extra
concert. Bij voldoende belang
stelling zal hij ook op zaterdag
nog een extra concert geven.
„En daar gaan we wel vanuit",
aldus een woordvoerder van
Mojo-concerts.
Prince heeft de afgelopen da
gen vier concerten gegeven in
het Galgenwaard-stadion in
Utrecht. De Europese tournee
van Prince die zes weken gele
den in Stockholm begon zou
deze week in het Wembley-sta-
dion in Londen worden afge
sloten. Deze concerten zijh nu
uitgesteld.
'Ik wilde altijd goed en daarna nog beter dansen'
De Franse choreograaf Maurice Béjart, directeur van het Ballet van de
Twintigste Eeuw, heeft zijn woordvoerders in Lausanne laten meede
len dat de verhuizing van zijn gezelschap van Brussel naar Zwitser
land, is ingegeven door "avontuur" en niet door overwegingen van
financiële aard of "liefde voor gezapige geborgenheid."
Béjart, die zijn werkgevers in Brussel van zijn voornemen op de
hoogte had gesteld, zei verrast te zijn door de kracht van de reacties op
zijn bekendmaking en aangedaan door de oproepen om te blijven.
De 60-jarige choreograaf zei dat Parijs hem dezelfde financiële voor
waarden had aangeboden als die welke hij in Lausanne had aangeno
men en dat hij geen voetbalspeler was die openstond voor aanbiedin
gen van rivaliserende landen, maar "een minnaar en dienstknecht van
de dans."
Lausanne is volgens Béjart een passie voor de dans aan het ontwik
kelen en het verbuizen daar naartoe "is een besluit dat ik voor de
een wige zoeker die ik ben, normaal vind". (archieffoto)
de- wereld wiens enige echte pro
bleem het leek te zijn om de vouw
in zijn broekspijpen recht te hou
den.
Astaires wereld was er een van
charme, luxe, stijl, hoge hoeden,
een speels gemak in het hanteren
van de wereld en zijn uitdagin
gen, met altijd wel een mooie
vriendin in een ruisende baljurk
bij de hand. De escapistische we
reld van de dandy, kortom.
Maar er waren meer redenen
voor Astaires populariteit. Hij
werkte er ook voor. Om het in zijn
eigen woorden te zeggen: "Wat ik
altijd heb gewild is goed dansen,
en daarna beter dansen".
Dat perfectionisme uitte zich
ook in de eisen die hij aan de ca
meramensen stelde. Hij wilde (en
kreeg) steeds de eindcontrole over
de opnamen van de dansscènes.
Hij stond op relatief weinig
"shots"per dans, met tussendoor
zo weinig mogelijk tussenshots
die van de dans zelf zouden kun
nen afleiden.
In de jaren 1935, '36 en '37 was
Fred Astaire de meest geld op
brengende filmheld van Holly
wood. Hij was ook de uitvinder
van dansen als de Continental en
de Piccolino.
Ginger Rogers en hij gingen in
1939 als filmpaar uit elkaar.
Ginger wilde zich in dat jaar op
meer serieuze rollen richten, een
ambitie die haar uiteindelijk een
Oscar opleverde.
Tweemaal Fred Astaire.
Op de foto boven zoals hij
door vele musicalfilms wervel
de. Gracieus, charmant, onna
volgbaar.
Op de foto links (uit 1982) met
Gingers Rogers, die in niet min
der dan 9 films zijn partner is
geweest. Zij vormden een we
reldvermaard duo.
(foto's AP en ANP)
Maar in de ogen van het pu
bliek bleef Astaire haar partner,
iets dat haar in 1977 de ontboeze
ming ontlokte: "Hoe zou jij je
voelen als je 20 jaar geleden was
gescheiden, en iedereen maar
steeds tegen je blijft zeggen hoe
geweldig je ex-man was?"
Fred Astaire ging ook na Gin
ger Rogers dansend door het le
ven met steeds nieuwe partners.
Hij danste met Eleanor Powell in
Broadway Melody, met Paulette
Goddard in Second Chorus, Mar-
jorie Reynolds in Holiday Inn en
Rita Hayworth in You'll never
get rich.
De jaren '50 brachten weer een
keur van Astaire-films, allemaal
musicals, allemaal volgens de ij
zeren succesformule. En ze liepen
dan ook allemaal. Zoals een criti
cus over "Silk Stockings" (1957)
schreef: "Net als alle andere Fred
Astaire-films, lijkt ook deze weer
de beste die hij ooit heeft ge
maakt".
Maar na dit decennium had
Astaire - inmiddels ook niet meer
de jongste - zijn beste tijd gehad.
Films waarin hij na de jaren zes
tig speelde, kregen een gemengde
ontvangst en waren in sommige
gevallen - Finian's Rainbow uit
1968 bijvoorbeeld - een regelrech
te flop.
Voor de serieuzere rollen die hij
aan het eind van zijn loopbaan
kreeg, was hij ook niet helemaal
uit het goede hout gesneden. Het
is zoals filmkenner Margaret
McManusa ooit schreef: "Astaire
is synoniem met het goede, vrolij
ke leven dat je 'm altijd in zijn
films zag leiden. Als dat leven
niet echt was, dan geeft dat niet.
Voor mensen met een saai be
staan was het een prachtig leven.
Astaires film-leven diende daar
om een schitterend doel".
Béjart wordt als Fransman verde
digd door de Walen, de Gentenaar
Mortier door de Vlaamse media.
Béjart deed zijn beklag over de si-
tiuatie bij de Munt ook bij de Waal
se (nationale) onderwijsminister.
door
Hans de Bruijn
De cultuurminister in de Waalse
deelregering, Monfils, reisde zelfs
naar Leningrad met een aanbod
aan Béjart op zak om van Brussel
naar Luik te verhuizen en zijn 'Bal
let van de XX-ste Eeuw' op te laten
gaan in het 'Ballet de Wallonië'.
Maar Béjart wees dat onmiddellijk
van de hand.
Er zijn echter ook mensen die
menen dat het vertrek van het be
roemde ballet helemaal zo'n ramp
niet is. De grote naam die Béjart in
de jaren zestig had is immers wat
aan het tanen. Zijn 30 jaarlijkse
voorstellingen trekken steeds min
der publiek en er moet zoals ge
zegd veel geld bij.
Dat was 27 jaar geleden wel an
ders. De toenmalige Munt-direc-
teur Maurice Huisman ontdekte de
Fransman in Parijs, waar hij het
'Ballet Theatre de Paris' leidde, en
haalde hem naar Brussel. Op 7 de-
cember 1959 voerde Béjart in de
Munt zijn beroemde ballet 'Le Sa-
cre du Printemps' op en was zijn
naam definitief gevestigd in de we
reld van de dans.
In 1960 ontstond het 'Ballet van
de XX-ste Eeuw', dat in de twee
decennia die volgden de wereld
zou verbazen met steeds weer
nieuwe, gedurfdere, vaak erotische
dansuitvoeringen. De zaal zat altijd
vol, iets wat van de ingeslapen ope
ra - de andere 'poot' van de Munt -
niet kon worden gezegd.
In de jaren zeventig was Béjart
de grote publiekstrekker van de
Munt. Dat veranderde echter in
1983 toen Gerard Mortier het roer
van de Munt overnam en de bezem
door de tent haalde. Hij trok nieu
we zangers en zangeressen aan,
veranderde de programmering en
verbeterde het orkest.
Zijn aanpak had suces, want de
opera kwam weer in trek en de
Munt geldt heden ten dage als een
van de top-operahuizen van Euro
pa. Tegelijk verminderde de aan
trekkingskracht van Béjart, die
niet aan het vernieuwen kon blij
ven en op wiens balletten het grote
publiek langzaam uitgekeken
raakte.
Daardoor kwamen de verliezen
en was de basis gelegd voor het
conflict dat nu tot het vertrek van
Béjart heeft geleid. De Fransman
vond te weinig gehoor voor zijn ei
sen, niet bij Mortier, maar ook niet
bij de regering. „Ik verlaat België
niet, België heeft mij verlaten", zei
hij daarom vorige week met het no
dige gevoel voor pathos.
Béjart zelf zocht contact met
Lausanne, dat al jaren probeert een
Europees danscentrum te worden.
In deze stad wordt jaarlijks een
groot dansfestival gehouden. Bé
jart vroeg echter ruim zeven mil
joen gulden plus anderhalf miljoen
aan installatiekosten. Ook in Lau
sanne vonden sommigen dat te
gortig, en vroegen zich af of met
Béjart wel zo'n goede keus was ge
daan.
Prestigieus
Maar deze critici hebben het on
derspit gedolven tegen de bestuur
ders die graag een prestigieus bal
let binnen de stad halen. Een ballet
dat overigens wel naar een andere
naam zal moeten zoeken. De naam
'Ballet van de XX-ste Eeuw' is na
melijk het eigendom van de Munt.
Mortier zal nu op zoek moeten
naar een nieuw dansgezelschap,
want de Munt is statutair verplicht
een ballet te hebben. Dat zal niet
makkelijk zijn, zeker omdat België
slechts een 'Ballet van Vlaanderen'
en een 'Ballet de Wallonië' heeft.
En daar valt door de nationale te
genstellingen geen ballet van de
21-ste eeuw van te maken.
Wie Béjarts 'troupe' nog in Brus
sel wil zien, moet vlug zijn. Volgen
de week maandagavond geven zij
hun wellicht laatste voorstelling in
de Munt. Dan dansen zij 'Feminin-
Masculin' (een collage van Béjart-
balletten over het mannelijk en
vrouwelijk lichaam) en Ravels 'Bo
lero' met Jorge Donn.
