'Evenwicht, daar gaat het om'
Reportage
Dr. Witteveen en de overeenkomst tussen soefisme en economie
EO-man Dorenbos koopt tank voor vredessymhöol in Israël
PAGINA 2
WOENSDAG 17 JUNI 1987
V i
KATWIJK - Onder stemmig pianospel druppelen
de Soefi's binnen. Veel zijn het er niet op eerste
pinksterdag. Een stuk of vijftien komen deze keer
naar de universele eredienst in de Soefï-tempel in
de Katwijkse Zuidduinen. De vierkante tempel
zaal is sober, bijna kaal: de uit betonblokken op
getrokken muren zijn niet afgewerkt, de in halve
cirkels opgestelde stoelen kijken uit op een een
voudig altaar, dat aan de achterkant wordt afge
schermd door een uit vele roodkoperen plaatjes
bestaand halfrond scherm. Op het altaar staan ze
ven kandelaars, erbij liggen zes heilige boeken.
Het licht is schitterend. Door 'glazen bakste
nen' in de muren valt wat zonlicht naar binnen.
Maar het is de van buitenaf zo opvallende gele
koepel in de vorm van een omgekeerd, naar de
hemel gekeerd hart, die voor een schitterend ef
fect zorgt. Dankzij de felle zon op de doorschij
nende koepel baadt de tempelzaal in een diffuus,
bijna gouden licht. Wierook doet de rest.
Het pianospel stopt en, gekleed in zwarte gewa
den met witte mouwen, schrijden twee vrouwen
en een man de zaal binnen. De dienst begint. Een
van de twee vrouwen steekt met een boven het
altaar hangende brandende kaars, dat het godde
lijk licht symboliseert, de zeven kaarsen aan. Zes
ervan staan voor de zes grote godsdiensten: het
christendom, het boeddhisme, het hindoeisme, de
islam, het jodendom en de zoroastische gods
dienst van de profeet Zarathustra. De zevende
kaars is gewijd aan alle overige bekenden en on
bekenden die aan de verspreiding van de godde
lijke boodschap in de wereld hebben bijgedragen.
Het thema van de dienst is 'liefhebben'. Uit alle
zes de heilige boeken wordt een stuk voorgelezen
over dat onderwerp. Voor het christendom is een
stukje evangelie gekozen. Het einde van het lij
densverhaal, waarin Jezus aan het kruis genageld
nog zegt: 'Vader, vergeef het hun want ze weten
niet wat ze doen'. Daarna een overdenking over
het thema, gebouwd rond een uitspraak van de
Russische schrijver Dostojevski. Liefhebben is de
ander zien zoals god hem heeft bedoeld, heeft hij
ooit gezegd. Dat biedt aanknopingspunten ge
noeg. Stilte, gebed. Het einde van dienst is gelijk
aan het begin: ingetogen pianospel. Satie.
WASSENAAR - In een brochure schrijft dr. H.J. Witteveen, president van de internatio
nale organisatie van de soefi-beweging: "De soefi-boodschap put uit de diepe wijsheid
van de eeuwenoude soefl-traditie, maar werkt die uit tot een veelomvattend antwoord op
de vragen van deze tijd. Zo verbindt en verenigt de boodschap de oude mystiek en de
moderne wetenschap, de werelden van Oost en West, de grote godsdiensten en het inner
lijke en uiterlijke leven van de mens Met de kracht en inspiratie die wij in ons
innerlijk leven vinden, kunnen wij steeds heilzamer werkzaam zijn in het uiterlijk leven.
Zo kunnen wij de ware basis vinden voor vrede, harmonie en broederschap die onze
verdeelde wereld meer dan ooit nodig heeft".
In zijn werkkamer in zijn Wasse-
naarse villa zegt de oud-directeur
van het Internationaal Monetair
Fonds, oud-minister van financiën
en adviseur bij de Amro-bank: "In
het woord 'soefi' zitten twee woor
den: het Griekse 'sophia'. dat wijs
heid betekent, en het Arabische
woord 'saf, dat zuiver betekent.
Soefi betekent dus 'zuivere wijs
heid'. Niet de wijsheid van het in
tellect, maar de wijsheid van het
hart, de diepte van de geest".
"Het soefisme is al heel oud, er
zijn altijd scholen van mystici in
het oosten en het Midden-Oosten
geweest, en nog altijd zijn daar veel
soefi-scholen. Maar het is pas be
kend geworden in de tijd van de
islam, als de esoterische kant er
van. Het kwam toen vaak in con
flict met het dogmatisme van de is
lam, en het soefisme van Hazrat
Inayat Khan staat er helemaal los
van - dat ziet juist de eenheid van
alle godsdiensten".
"Inayat Khan kwam in het begin
door
Sjaak Smakman
van deze eeuw uit India naar het
Westen. Hij zag het als zijn op
dracht om de wijsheid hier te bren
gen, om een antwoord te geven op
veel vragen die hier speelden. Het
ke zonder aandacht te schenken
aan de innerlijke kant. Om een j
evenwicht tussen die innerlijke en
die uiterlijke kant te scheppen,
daar ging het hem om. Vanuit de
centrale instelling dat in de diepte
van het bewustzijn de bron van de
wijsheid en de eenheid en de
kracht ligt. Het gaat om het even-
wicht tussen innerlijke inspiratie,
iets waarvoor je passief, receptief zitten.
De sobere maar stijlvolle zaal van de Soefi-tempel in Katwijk. De universele eredienst is net afgelopen,
Westen is altijd sterk naar buiten moet zijn. en het uiterlijke, het
gericht: op wetenschap en dergelij- tieve handelen".
evenwicht te creëren, dan kan dat in de
Inayat Khan was een begaafd
musicus en toen hy in 1910 op 28-
jarige leeftijd naar de Verenigde
Staten ging, bestond een belang
rijk deel van zijn activiteiten uit
het geven van concerten. Daar
naast sprak hij - uiteraard - veel
over het soefisme. Muziek heeft in
het soefisme altijd een belangrijke
rol gespeeld, vertelt Witteveen.
Woorden als 'harmonie' en 'symfo
nie' maken ook geregeld deel uit
van zijn betoog. Bewust: "Het soe
fisme gebruikt veel muzikale beel
den".
Soefi's timmeren bepaald niet
aan de weg. Wie interesse heeft kan
een (openbare) universele ere
dienst bezoeken, die in de Katwijk-
se tempel elke twee weken op zon
dag wordt gehouden. Verder zijn
er brochures en zijn de geschriften
van Inayat Khan in boekvorm uit
gegeven. Propaganda maken voor
zichzelf doet de soefi-beweging
echter niet. Dat past niet in het uit
gangspunt van verdraagzaamheid
jegens andere overtuigingen. En
niet in de laatste plaats omdat het
wezen van de soefi-filosofie de in
nerlijke scholing is. Meditatie
neemt daarbij een belangrijke
plaats in. Iedere soefi krijgt daarbij
persoonlijke begeleiding van een
leraar. Het doel is om 'het licht en
de kracht te ontdekken, die slui
mert in ieder mens', zoals het blad
'de soefi-gedachte' schrijft. Een
persoonlijke god kent het soefisme
niet, en toch ook wél: "Ieder mens
heeft een godsideaal dat hem inspi
reert. Dat moet dienen om ons ge
voelscontact te geven met het god
delijk wezen. Maar het is ook
slechts middel tot het doel. Naar
mate iemand daarin groeit, ver
dwijnt dat beeld voor de uiteinde
lijk waarheid, die abstract is".
Bank
Witteveen is opgegroeid met het
soefisme: "Mijn ouders waren al
soefi. Je gaat er dan over nadenken
en ik ben er altijd erg door geïnspi
reerd, het is iets prachtigs. Er zit
zoveel in en het brengt alle facetten
van het leven bij elkaar. Het is ge
weldig diep. De eenheid achter al
les, het zoeken naar een evenwicht,
dat heeft mij altijd erg aangespro
ken. Ik heb me er in al die jaren
steeds verder in verdiept en heb
het gevoel dat ik er nog altijd ont
zettend veel bij kan leren".
Wie Witteveen zo hoort, zal zich
wellicht verbazen over zijn loop
baan in de (wereld)economie. Na
zijn studie economie werd hij
hoogleraar aan de Erasmus-univer
siteit in Rotterdam, werd voor de
WD minister van financiën en is 5
jaar directeur van het IMF ge
weest. Valt dat te rijmen met de
soefi-mystiek?
Hij reageert wat verbaasd: "Hoe
zo, waarom zou dqt niet zo zijn? Als
je het als.doel ziét om een even
wicht tussen het innerlijke en het
uiterlijke te bereiken, dan kan dat
bij financiën net zo goed als bij iets
anders. Je hebt economische be
langen die aan elkaar zijn tegenge
steld en daarbij sta je voor de vraag
hoe je die moet verenigen. Dat sluit
dus juist heel mooi aan bij de soefi-
gedachte. De economie laat zien
hoe hele verschillende groepen als
consumenten en producenten,
werkgevers en werknemers sa
menleven in een heel complex sys
teem, en hoe dat systeem kan ont
sporen. Dat heeft me altijd ge
boeid. Dat is ook de reden dat ik
economie ben gaan studeren: hoe
kun je die ontsporingen voorko
men? Hoe kun je de grote kwalen
van de maatschappij, waarvah de
werkloosheid wel een van de
grootste is, genezen? Hoe kun je
dat economisch leven de goede
richting geven".
"Bij het IMF zie je hoe al die ver
schillende economieën in elkaar
grijpen. Hoe ze harmonisch samen
kunnen gaan, maar ook hoe het
fout kan gaan. het is een heel com
plex mechanisme. Als je het juiste
schroefje aandraait, dan kan het al
lemaal goed lopen. Dat is mijn ide
aal: niet alles willen regelen, maar
alleen op het juiste punt ingrij
pen".
- Waardoor je dus in feite toch al
les regelt.
"Ha ha, daar heeft u gelijk in, ja".
Fout
- U' heeft vooral gezien hoe het
fout gaat, was dat dan geen bittere
ervaring
"Ach, mensen zijn nu eenmaal
onvolmaakt en vol van tegenstel
lingen en problemen. Je moet pro
beren daaraan iets positiefs bij te
dragen, zodat dat ingewikkelde
systeem wat harmonischer ver
loopt. Dat heb ik altijd als mijn ide
aal gezienen dat was ook het
mooie van mijn taak bij het IMF: al
die verschillende opvattingen tot
een consensus te brengen, probe
ren uit al die meningen een een
heid te destilleren Nee, dat is
natuurlijk niet makkelijk en het is
ook echt niet altijd gelukt. Maar er
is in die 5 jaar van mijn directeur
schap wel een heleboel tot stand
gekomen en het was heel bevredi
gend".
- Maar bent u toch geen vreemde
eend in de bijt?
"Mensen hoeven toch niet te we
ten dat ik Soefi ben. Ik loop daar
verder niet mee te koop en praat er
alleen over met mensen die er open
voor staan. Bovendien moet u niet
denken dat mensen in de financië
le wereld helemaal geen geloof of
inspiratie zouden hebben".
paalde' veranderingen, aanpassin
gen gewoon nodig. Maar daarom
kunnen mensen die dat bepleiten
in persoonlijke relaties toch heel
menselijk, heel open zijn.
i gesplitste
"Nee, want die beslissingen zijn
gewoon nodig. Kijk, mensen die in
de politiek zitten moeten ook soms
harde beslissingen nemen omdat
ze denken dat dat nodig is voor hei
land. Een dokter moet zijn patiënt
soms ook pijn doen om hem te ge
nezen, maar daarom is het nog
geen harde man. Als je kampt met
inflatie, met begrotingstekorten,
dan moetje wat doen. Een man als
Ruding neemt harde beslissingen,
maar dat maakt hem niet automa
tisch tot een hard mens".
Proces
De soefi-beweging is altijd klein
gebleven. Nederland telt een paar.
honderd söefi's, over de hele we
reld zijn er ongeveer 10.000. En
hoewel volgens Witteveen soefi's
uit alle lagen van de bevolking ko
men, zjjn de mensen met een wat
hogere ontwikkeling wel in de
meerderheid. Waarom het soefis
me na meer dan een halve eeuw
nog altijd zo'n kleine beweging is,
Witteveen weet het niet. Oppert
dan: "Misschien omdat het veel
vergt. Het soefisme houdt mensen
een hoog ideaal voor, juist omdat
het zo diep en veelomvattend is.
Het heeft veel tijd nodig om zich te
ontwikkelen. Maar wel denk ik dat
de gedachten uit het soefisme zich
steeds meer verbreiden. Het holis-
me is sterk in opkomst, het belang
van meditatie wordt door veel
mensen- ontdekt, dat dringt op al
lerlei manieren döor Ja, het gaat
traag, maar geestelijke processen
gaan altijd langzaam. Toch zie je
duidelijk dat in deze eeuw een fun
damentele geestelijke verandering
aan de gang is in de westerse we
reld".
- Een keer ten goede?
"Zeker, zeker. Je ziet grote ver
anderingen in de wetenschap, van
het klassieke mechanistische we-
toch een keiharde reldbeeld naar een meer holistisch
beeld. Mystiek en wetenschap ko
men langzaam samen. Er komt
meer erkenning voor de geestelijke
kanten van het leven. Het is een ge
weldig proces dat momenteel aan
de gang is".
"Je moet daar wel een onder
scheid in maken. In het econo
misch leven is een bepaalde hard
heid noodzakelijk. Soms zijn be-
In het Diaconessenhuis in
Amerongen werd gistermiddag
het ontwerp van een 'Vredes-
tank' gepresenteerd, die volgend
jaar ter gelegenheid van het 40-
jarig bestaan van de staat Israël
op de luchthaven van Tel Aviv
zal worden neergezet. De tank,
waarop een grote druiventros
van metaal komt, wordt bewerkt
naar een idee van de kunstenares
B. Wickström. Hij is voor onge
veer zestig gulden van het Israë
lische leger gekocht en moet het
symbool worden van een wereld
wijde vredesbeweging.
Het idee kwam van zakenman
B. van Heeten en de vroegere
EO-directeur L. P. Dorenbos en
is ontsproten aan de profetie van
Jesgja (Oude Testament) dat
zwaarden tot ploegijzers zullen
worden omgesmeed. Volgens
Den Heeten hoort het symbool
dat naar die tekst verwijst niét op
het gebouw van de Verenigde
Naties of op het Kremlin in Mos
kou. "De tekst is genomen uit
het boek van Israël".
De initiatiefnemers willen nog
meer tanks opkopen om er siera
den in de vorm van ploegscharen
van te laten maken. De op
brengst van die verkoop gaat
naar een rabbijn die werkt in de
arme wijken van Jaffa, vlakbij
Tel Aviv.
Den Heeten en Dorenbos kre
gen hun idee tijdens een bijeen
komst ter gelegenheid van de
tachtigste verjaardag van me
vrouw Rebecca de Graaf-van
Gelder. Deze vrouw heeft een be
langrijke rol gespeeld in de be
weging van Messias-belijdende
joden in Nederland. Er werd gis
teren een boek gepresenteerd
waarin haar levensverhaal is op
getekend.
Hoekendijk overleden. In
zijn woonplaats Harderwijk is
gisteren de zendeling en evange
list Karei Hoekendijk op 82-jari-
ge leeftijd overleden.
Hoekendijk was eerst kunst
schilder van beroep. Na de oor
log werkte hij in Nederlands-In-
dië als hoofd van de afdeling vi
suele produkties van de rijks
voorlichtingsdienst. Toen hij in
1952 van een ernstige ziekte ge
nas, besloot hjj zich als prediker
geheel in dienst te stellen van de
evangelieverkondiging.
Hjj richtte in 1953 de beweging
'Stromen van kracht' op, waaruit
vele gemeenten zijn voortgeko
men die tot de Pinksterbeweging
gerekend kunnen worden. Zes
jaar later verlegde hij zijn werk
naar het buitenland. Zijn laatste
optreden was ruim een week ge
leden op de pinksterconferentie
Besluit vernietigen
Volgens de hervormde stich
ting 'Kerk en Wereld' in Drieber
gen moet het hervormde synode-
bestuur het 'kwetsende en discri
minerende' besluit van de com
missie van opzicht dat een kerke-
raad samenwonende homosek
suelen van het avondmaal mag
uitsluiten, vernietigen. 'Kerk en
Wereld' noemt de uitspraak van
deze commissie "niet verdedig
baar in het huidige tijdsbestek
en niet in overeenstemming met
de geest waarin de synode de
laatste jaren is ingegaan op vra
gen met betrekking tot de homo
seksualiteit".
De commissie van opzicht
deed haar uitspraak naar aanlei
ding van een beroep dat twee sa
menwonende homoseksuelen
hadden aangetekend tegen een
tuchtmaatregel van de Schots-
hervormde kerkeraad in Rotter
dam. Die maatregel houdt in, dat
zij negen maanden niet aan het
avondmaal mogen deelnemen.
De commissie van opzicht wilde
met haar uitspraak geen moreel
oordeel geven, maar bekeek de
zaak louter kerk-juridisch.
'Kerk en Wereld' is bang dat
het besluit steun geeft aan 'diep
gewortelde en wijdverbreide dis
criminatie' van een groot aantal
gemeenteleden. De uitspraak
van de commissie is, volgens het
kerkelijk vormingsinstituut, ook
geen toevallig incident. "Het
past in de serie conflicten tussen
plaatselijke gemeenten en homo
seksuele leden of predikanten".
"En in negen van de tien geval
len trekken de homoseksuelen
dan aan het korste eind".
De hervormde synode be
spreekt vrijdagmiddag de uit
spraak van de commissie. In te
genstelling tot wat werd ver
wacht komt de kwestie niet aan
de orde bij de informatienota,
maar is ze een apart agendapunt.
Gijsen en onderwijs. Bis
schop Gijsen van Roermond zet
in een gisteren uitgegeven ver
klaring - die niet door zijn mede
bisschoppen is ondertekend -
uiteen, dat de verantwoordelijk
heid voor de katholiciteit van het
onderwijs bij de plaatselijke bis
schop berust. Dat is op grond
van het kerkelijk recht 'onver
vreemdbaar en onoverdraag-
baar'. Deze verantwoordelijk
heid afstaan aan een andere in
stantie is, volgens Gijsen, 'ten
enenmale onmogelijk'.
De bisschop van Roermond
heeft als enige van de Nederland
se bisschoppen het ontwerp van
een algemeen reglement voor het
rooms-katholiek onderwijs afge
wezen. Dat was opgesteld door
de commissie-Van der Grinten.
Vanuit het kerkelijk recht moet
de katholiciteit van het onder
wijs in de statuten van iedere
rooms-katholieke school duide
lijk zijn vastgelegd, zegt Gijsen.
Zo ook de verantwoordelijkheid
van de bisschop én de garantie
dat deze zijn verantwoordelijk
heid kan waarmaken.
Het ontwerp-Van der Grinten
biedt, volgens Gijsen, in dat op
zicht te weinig houvast en hel
derheid. Zo kan de bisschop er
niet mee akkoord gaan, dat de
Katholieke Schoolraad met de
uitvoering hiervan wordt belast.
De samenstelling van deze raad
en de denkwijze van de deelne
mers geven Gijsen onvoldoende
zekerheid.
Hij gaat nu zelf de katholiciteit
van de scholen onderzoeken.
Aan de hand van de hem voorge
legde statuten zal hij beoordelen'
of de betrokken scholen zich 'ka
tholiek' mogen blijven noemen.
Vandaag zou aartsbisschop Si-
monis een toelichting geven op
het meerderheidsbesluit van de
bisschoppen. Daarover morgen
iets.
Beroepen
Hervormde Kerk: beroepen
te Garijp (Fr.) kandidaat Q. J.
Gardenier Zwartemeer, te Stol
wijk A. Jonker Schoonrewoerd,
te Putten J. Veldhuizen Ridder
kerk; aangenomen naar Apel-
doorn-Het Loo E. J. Bleumink
Oosterbierum-Wijnaldum (Fr.).
Gereformeerde Kerken Vrij
gemaakt: beroepen te Eindho
ven en te Lelystad A. de Ruiter
Ten Post-Garrelsweer.
Leeropdracht ontnomen. De
Westduitse hoogleraar theologie
mevrouw Uta Ranke-Heine-
mann is door een besluit van het
bisdom Essen toch van haar leer
opdracht ontheven. Zij heeft af
wijkende opvattingen over de
'onbevlekte ontvangenis' van
Maria (maagdelijke geboorte van
Jezus) en uitte dat ook in lezin
gen en colleges.
Het bisdom had haar al eerder
gevraagd, zich daarover niet
meer uit te laten. Maar mevrouw
Ranke wilde zich niet neerleggen
bij een spreekverbod omdat
zoiets, naar haar mening, niet
thuishoort aan een Westduitse
universiteit.
Amerika. Het aantal kerkle
den in de Verenigde Staten is in
1985 - in vergelijking met het
jaar daarvóór - met 0,5 procent
gestegen, in Canada met 0,3 pro
cent, zo meldt het 'Jaarboek van
Amerikaanse en Canadese ker
ken voor 1987».
In Amerika is bijna 60 procent
van de bevolking aangesloten bij
een kerk. Er staan 218 kerken in
het jaarboek vermeld. In Canada
worden 84 kerken genoemd.
Ruim 16 van de 25 miljoen inwo
ners zijn daar kerklid. Ook finan
cieel gaat het de kerken goed. Er
werd in 1985 meer gegeven dan
voordien.
Over '86 en dit jaar zijn nog
geen gegevens bekend.
