Amerika blijft me boeien'
Vrouwen maken het waar
Gijs de Lange regisseert Elektra
Landy Newman vanavond in Leidse Schouwburg
SNSDAG 27 MEI 1987
KUNST
PAGINA 27
Martine Bijl, Delia Bosiers, Jasperina de Jong
Drie vrouwen: Martine Bijl (met be-
geleiding van Pierre Biersma, Henk
van der Molen, Charly Angenois en
Loui Debij), Delia Bosiers (met bege
leiding van Ben van der Linden) en
Jasperina de Jong (met begeleiding
van Dirk Stuer), Eric Rits en Maar
ten Weyler). Gezien op 26 mei in de
Leidsc Schouwburg.
LEIDEN - Tegen het midder
nachtelijk uur stonden er drie
vrouwen op het toneel van de
Leidse Schouwburg: Martine
Bijl, Delia Bosiers en Jasperina
de Jong. Zij namen gezamenlijk
een enthousiast applaus in ont
vangst aan het eind van het Ne
derlandstalige drieluik tijdens de
tweede avond van de Chanson-
week. Een zeldzame, waarschijn
lijk niet eerder vertoonde combi
natie van drie verschillende ar
tiesten, wier afzonderlijke optre
dens op één avond goed bleken
te kunnen harmoniëren.
Martine Bijl opende de avond
en bracht - zoals te verwachten
viel - enkele nummers uit haar
tweede theatershow, waarvan zij
de tournee een paar dagen gele
den heeft afgesloten: het vrolijke
'Puppy song', de typisch van Ro
bert Long afkomstige tekst 'Mid-
life-crisis' en 'Juffrouw Knoop',
waarin de veranderde jeugd uit
juffrouw Knoops onderwijsper-
spectief wordt bezongen. De ech
te chansons uit dat laatste thea
terprogramma mochten natuur
lijk niet ontbreken: 'Pijn doen'
over martelingen in de wereld en
een lied over de verkrachting
van een vrouw. Maar ook mate
riaal uit de eerste show bracht
Martine Bijl ten gehore, zoals het
komische 'een kleine ingreep'
over de verschrikkingen van de
face-lift-cultuur en het lekker in
het gehoor liggende 'Even wach
ten'. En ook wie op haar vertol
king van Don Mcleans 'Vincent'
had gehoopt, werd niet teleurge
steld.
Was de niet optimaal geïnspi
reerde bijdrage van Martine voor
de meesten vooral een program
ma van herkenning, het optre
den van de uit België afkomstige
Delia Bosiers zal voor menigeen
een zeer aangename eerste ken
nismaking geweest zijn. Eenvou
dig, bescheiden maar vooral ook
heel vakkundig brengt zij een
groot aantal korte liedjes, waar
naar het zeer prettig luisteren is.
In 'Heverlee' bijvoorbeeld be
zingt zij de liefde van eerstejaars
studenten in een bekend park en
in 'Rubens' brengt zij - zich be
geleidend op de grote trom - een
ode aan de wulpse corpulente
vrouwen van Rubens. Zingt ze
een enkele keer in het Frans (zo
als in 'La Chamade' over de
hartkloppingen van verliefden),
dan blijkt deze bescheiden ge
stalte niet alleen over een mooie
en heldere maar ook zeer krach
tige stem te beschikken. "Scho
ne liedjes" had deze Vlaamse
Chansonweek
LEIDEN - In het kader van de Leidse Chansonweek is er van
avond een optreden te verwachten van Randy Newman (Ver. Sta
ten). In het voorprogramma treedt de Nederlandse Fay Lovski op.
De Leidse Schouwburg haalt morgenavond Claude Nougaro
(Frankrijk) in huis. De Portugese fado-zangeres Amalia Rodrigues
komt vrijdagavond naar het theater aan de Oude Vest en de Fran
se chansonnier Michel Legrand sluit op zaterdagavond de week
van het 'betere lied' af.
zangeres beloofd - althans de
hoop uitgesproken dat wij als
toeschouwers deze liedjes
"schoon" zouden vinden. Het re
gelmatige applaus liet er geen
twijfel over bestaan.
En toen kwam de derde ster
van de avond: Jasperina de Jong.
Met professioneel gemak eiste zij
door haar onmiskenbare uitstra
ling alle aandacht op. Ze begon
met het geraffineerde, heerlijk
ontspannen 'Dobbe, dobbe', be
zong de heiligenbeelden van tan
te Cato (met prachtige Ivo de
Wijs-vondsten als "de heilige
VIPS/hoofdzakelijk in het gips")
en herhaalde nog weer eens het
bij uitstek cabareteske 'Abah,
abah abortus'. Evenals Martine
vertolkte ook Jasperina de Jong
materiaal van de veelgevraagde
tekstschrijver Jan Boerstoel, zo
als het prachtige 'De bokken en
de schapen' met vragen over
goed en kwaad in tijden van een
crisis. Veel liedjes ook uit 'De
gekkin van de gracht' met tek
sten van Ivo de Wijs - het thea
terprogramma dat Jasperina de
afgelopen twee seizoenen duide
lijk merkbaar heel dierbaar is ge
weest.
Haar bijdrage vormde de af
sluiting van een avond met vrij
wel uitsluitend Nederlandstalig
repertoire - een muzikaal waar
devolle avond in een week van
internationaal klinkende namen.
Hopelijk een jaarlijks terugke
rend onderdeel in de feestweek
van het Lied.
WIJNAND ZEILSTRA
Het echtpdar De Nie (rechts op de foto) uit Leiden was gisteravond de 60.000 bezoeker van de Leidse
'chouwburg. Zij kregen uit handen van wethouder Kuijers (links) een taart, bloemen en theaterbonnen om
.it record te vieren. De wethouder zei te hopen dat het Leidse echtpaar de bonnen voor voorstellingen in de
igen Leidse schouwburg zal gebruiken. Naast Kuijers staat schouwburg-directeur Frans Boelen. Hij geeft de
amilie de Nie al wat handige tips. (foto Henk Bouwman)
IDEN - „Ik moet eigen
foto's van al die trappen
jben. Echt, als ik straks
lis kom geloven mijn kin-
en nooit dat ik zo veel
3 moeten klimmen om
mijn kamer te komen."
g steeds niet aan de oud-
ilandse interieurbouw-
nst gewend schudt Ran-
Newman het hoofd,
rchtig, zo'n hotel in een
uplex van vakantiefol-
rmooie grachtenpanden
het zeventiendeeeuwse
rtje van Amsterdam,
lar als je hotelkamer er-
as in de nok van zo'n mo
ment zit....
Or
ins Visser
iten dat is de Amerikaanse com-
ïist, tekstdichter en zanger dik
redën over Nederland. Hij komt
graag en verheugt zich over de
llandse koloniale erfenis: ,,Dat
lonesische eten hier is echt het
kerste dat ik ken." Hij geneert
ti er niet voor de nodige klom-
te hebben ingekocht. Volen-
n? Nee, daar heeft hij nog geen
l voor gehad. Oh ja, Nederland
?ft nog wel een nadeel. ,,De boe-
i zijn hier zo duur. Veertien dol-
zeg. Jullie moeten wel erg rijk
zo veel voor een boek te kun-
a uitgeven."
tandy Newman is e'e'n van
lerika's besteliedjesschrijvers,
ook al weten ze dat daar nog niet.
Iemand van het kaliber Brei. Cy
nisch, romantisch, geen mooie
maar expressieve neuzige stem en
gezegend met het talent om zijn
teksten van even beeldende mu
ziek te voorzien. Hij komt niet voor
niets uit een familie van filmcom
ponisten. Het afgelopen weekein
de gaf hij twee concerten in het ju
bilerende Carré en vandavond sluit
hij in de Leidse Schouwburg een
Europese tournee af. Na vier jaar
weer even in Nederland, waar hij
op zeker moment beroemder was
dan thuis. Wat heeft hij al die tijd
gedaan?
„Ik heb meegewerkt aan het
script voor de film 'Three amigos',
waarvoor ik ook de songs heb ge
schreven en ik maakte de muziek
voor een andere film, 'The Natu
ral'. Intussen ben ik al weer bezig
met een nieuwe film. Wat dat be
treft volg ik nu weer even het spoor
van mijn ooms. Daarnaast heb ik
eindelijk weer genoeg songs liggen
voor weer een nieuwe plaat. Nog
niet helemaal echt af, maar toch, ze
zijn er. En de mensen die het weten
kunnen, hebben al gezegd dat er
wel een stuk vier 'standards' bij zit
ten."
Geen excuus
„Eerlijk gezegd heb ik geen en
kel excuus voor het feit dat jullie
vier jaar lang niets van mij hebben
gehoord. Het is gewoon een gebrek
aan discipline. Platen zijn natuur
lijk erg belangrijk voor een artiest
als ik, maar het schrijven van
nieuw repertoire valt me moeilijk.
Ik hou er gewoon niet van. Ik doe
het omdat ik het geld nodig heb.
Het is nog net als toen ik studeer
de: ik kon het erg goed, maar ik
voerde niets uit."
„Het werken aan zo'n tekst is al
tijd weer anders. De ene keer ver-
13 (13)
14 (10)
15 (18)
16 (11)
17
23 (32)
24 (27)
1 1)
2 3)
3 2)
4 5)
5 6)
6 9)
7 7)
8 4)
9 (19)
Crockett's Theme - Jan
Hammer
You want love - Mixed
Emotions
La Isla Bonita - Madon-
Fleetwood
- Club Nou-
Big Love
Mac
Lean on m<
veau
To be with you again -
Level 42
Nothings gonna stop us -
Starship
Sailin Home Piet Veer-
27 (25)
28 (17)
29 (33)
30 (34)
Why can't I be you - The
Cure
With or without you - U2
If you let me - Terence
Trent d'Arby
Kleine Jodeljonge
Manke Nelis
Hold me now - Johnny
Logan
Monica - Circus Custers
Don't dream it's - Crow
ded House
Midnight Blue - Lou
Gramm
Call me - Spagna
Moments in Love - Art of
Noise
Living in a box - Living
In A Box
Wanted dead or alive -
Bon Jovi
Temptation - Richenel
Strange Love - Depeche
Mode
Let's hang on - Nancy
boyd Capello's
Loving you - Nick Ka-
High Society Medley -
David Ray
Breathless - Viktor Lazlo
10 (12) Right on track - Break
fast Club
11(8) Let it be - Ferry Aid
12 (16) Wild Horses - Gino Van-
31 (36) Meet el Presidente - Du-
ran Duran
32 (21) Sela - Lionel Richie
33 (30) What's goin on - Cyndi
Lauper
34 (24) Heat of the night -
Bryan Adams
35 Watchdogs - UB 40
36 (26) Kings Call - PhylLynott
37 SOS Mozambique
Dutch Artists Sing
38 Blue Hotel - Chris Isaac
39 Bet that's what you say -
Mai Tai
40 (35) Ship of Fools - World
Party
loopt het heel
soms ook komt het vanzelf, als een
geschenk. Over 'Christmas in Ca
petown' bij voorbeeld, heb ik echt
lang gedaan. Het was vreselijk zoe
ken naar de juiste vorm. En 'I love
L.A.' ging ook heel moeizaam.
Maar 'Miami' kwam heel snel en
'Rednecks' had ik in een paar mi
nuten klaar. Toch is het natuurlijk
anders dan even ergens een fles
water bezorgen. Nee, het is niet zo
dat je eeri stuk als 'Rednecks'
schrijft omdat je boos bent op die
blanken uit het Zuiden. Maar ik
verplaats me wel in de mensen die
boos zouden kunnen zijn."
„Ik moet toegeven dat mijn tek
sten nogal eens on-Amerikaans
zijn, nogal kritisch van toon. Toch
is die kritiek niet anders dan die
tegen je familie, al moet ik zeggen
dat die me nader aan het hart ligt
dan Amerika. Er zijn dan ook wel
eens mensen die moeite hebben
met mijn werk. Een probleem is
daarbij dat ik de dingen vaak om
draai. In een nieuwe song als 'Fol
low the Flag' (volg de vlag) bij
voorbeeld. Die klinkt zo' patriot
tisch dat mensen die mij niet ken
nen, me nog zouden gaan geloven
ook, terwijl ik het juist helemaal
niet eens ben met dat domweg ach
ter het Amerikaanse ideaal aanlo
pen."
„Ik zal dan ook voorlopig wel
niet op het Witte Huis worden uit
genodigd. Mijn producer zegt wel
eens dat zulke teksten mij makke-
■lijk in moeilijkheden zouden kun
nen brengen. Misschien. Maar zo
lang ik van een plaat niet meer dan
tweehonderdduizend exemplaren
verkoop, is er nog niets aan de
hand. Pas als zo'n nummer een
grote hit zou worden, pas dan heb
je de poppen aan het dansen. Dat
heb ik al een beetje gemerkt aan
'Short people'. Indien stukken als
'Rednecks', 'Pretty boy', 'Mr.
Sheep' en 'Christmas in Capetown'
hits waren geworden, zou ik gega
randeerd moeilijkheden hebben
gekregen. Ondanks dat heb ik
nooit een letter aan een tekst ver
anderd."
Vol problemen
„Ondanks dat blijft Amerika me
boeien. Het is een jong land, krach
tig en ook vol problemen. Ontwik
kelingen voltrekken zich daar snel
en er wonen aardige mensen. Maar
wat moet je zeggen van zo'n poli
tieke affaire rond Gary Hart? Dat
verhaal moet hier in Europa toch
wel heel gek overkomen, net als
het fundamentalisme en dat puri
teinse gedoe. En dan moet ik zeg
gen dat het overheidsmechanisme
soms wel heel beangstigend
vreemd blijkt te werken. Maar als
ik via de korte golf naar radio Mos
kou luister, vraag ik me toch wel
eens af hoe, ondanks Gorbatsjov,
de mensen daar kunnen leven."
„Aan de andere kant hoef ik ook
weer niet zo nodig een boodschap
uit te dragen. Het gaat er om dat ik
in ieder geval iets te zeggen heb,
dat mijn songs niet, zoals de mees
te, alleen maar gaan over 'I love
you' en 'You love me'. Dat is me te
leeg. Slechts tien procent van wat
ik maak, bestaat uit love-songs. En
hoe je daar dan aan komt.... Er ge
beurt altijd wel iets in je leven dat
KUNSTRAI - De Verenigde Staten
zullen volgend jaar het gastland
zijn van de KunstRai in Amster
dam. Dat betekent dat behalve Ne
derlandse kunst ook werk van
Amerikaanse kunstenaars op dit
jaarlijks evenement, dat in de drie
jaar van zijn bestaan is uitgegroeid
tot volwassenheid en tot ver over
onze grenzen bekendheid heeft ge
kregen.
een bepaald effect heeft. Maar je
merkt pas veel later wat nou op een
bepaald momentje bron van inspi
ratie was. Zo valt het mezelf op dat
ik me nogal interesseer voor men
sen met wie iéts aan de hand is:
'Short people', 'Davy the fat boy'."
„Ik geloof dat die volgende plaat
zachter zal gaan klinken dan mijn
laatste albums, waarop veel elek
trische instrumenten worden ge
bruikt. Zelfs mijn stem klinkt daar
een beetje harder. Maar op de plaat
die ik nu ga maken, komt veel
meer orkest. Die songs gaan vooral
over vroeger, ze zijn een beetje bio
grafisch en ik vind het leuk om
daar veel strijkers bij te gebruiken.
Maar op zich is een synthesizer, als
die goed wordt toegepast, een pri
ma instrument. Zelfs al klinkt het
geluid alsof het uit een doos
komt."
„Ik weet het, de mensen willen
nog steeds die oude stukken ho
ren, zoals 'It's going to rain today'.
En ik blijf ze zingen, omdat ze er
anders om gaan roepen. Misschien
is het omdat mijn publiek in Euro
pa intussen ook ouder is gewor
den. Ik zag in Amsterdam veel jon
geren en ook in Italië' viel me dat al
op. Maar het blijft natuurlijk erg
moeilijk om in Europa een carrieó-
re te plannen als je daar steeds een
jaar of vijf wegblijft."
Geheugenverlies
„Zelf word je natuurlijk wel ou
der. Vorig jaar ben ik erg ziek ge
weest. Nu kun je van alles krijgen,
maar bij mij ging het nota bene ge
paard met geheugenveries. Ik ben
daar nu echt bang van. Stel je voor.
Ik ben gewend om per voorstelling
zo'n twintig stukken achter elkaar
te spelen. Nooit leverde dat proble
men op, maar nu opeens in Parijs
sloeg ik in 'Christmas in Cape
town' een heel stuk over. Gewoon
vergeten. Het is als een huis van
vrienden waar je al een miljoen
keer naartoe bent gereden tot je op
een dag de weg niet meer weet."
„Het publiek in Amerika is, denk
ik, niet veel anders dan dat in Eu
ropa. Ze begrijpen me. Het is al
leen jammer dat de radio bij ons zo
wordt bepaald door stijlen. Zo heb
je zenders voor de Madonna-lief
hebbers en de disco-types, maar de
stations die vroeger Van Morrison,
Neil Young en mij draaiden, zijn
verdwenen. Je was dan echt een
keer of vijf, zes per dag te horen.
Maar vraag me niet mijn publiek te
omschrijven. Een beetje intellectu
eel misschien? Wie zal 't zeggen."
„Om mijn teksten volledig te
kunnen waarderen, moet je wel zo
Randy Newman: steeds zoeken naa\
nu en dan wat echte literatuur heb
ben gelezen, moet je weten wat de
betekenis van een bepaald woord
kan zijn. Niet dat je me nu een
dichter zou moeten noemen. Ik
heb songteksten wel eens in een
bundel zien staan. Vreselijk. Op
papier klinken ze toch lang niet zo
goed als op een plaat. Ik vind de
muziek dan ook even belangrijk
als de tekst."
„Nee, voor mij zijn platen geen
bepaalde mijlpalen in mijn werk.
Als anderen dat zo willen zien,
moeten ze dat zelf weten. Zeker,
zo'n plaat is wel een afspiegeling
van hoe ik me in een bepaalde pe
riode voel. Maar als jij het mij
vraagt, is er sinds ik in 1965 ook
teksten ben gaan schrijven, weinig
veranderd. Misschien dat ik na het
succes van 'Short people' wat meer
gericht op de plaat als artistiek ge
heel ben gaan schrijven. Maar het
is nog altijd zo dat alles wat ik doe
in de eerste plaats voor mijn eigen
genoegen is. Ik kan me werkelijk
niet voorstellen dat ik een song of
zelfs een hele plaat maak op een
manier waarvan ik denk dat de
mensen dat wel eens mooi zouden
kunnen vinden."
Nieuwe LAK-produktie
In het LAK-theater begon zo'n an
derhalf jaar geleden een nieuw ini
tiatief: professionele theaterma
kers werden uitgenodigd om met
amateurs een voorstelling te ma
ken. Op die manier zou de kwali
teit van de LAK produkties opge
schroefd worden, maar meer nog
bood het Leidse deelnemers de
kans nu eens met een echte profes
sional te werken. Vorig jaar herfst
regisseerde Ton Pompert (o.a.
werkzaam bij Studio's Onafhanke
lijk Toneel) 'Where What', een col
lage van teksten van Samuel Bec
kett. Vrijdag gaat Sophokles' Elek
tra in première, in de regie van Gijs
de Lange (o.a. de zoon in Strijards
succesvolle voorstelling van Hens-
bergen en werkzaam bij de Nieuwe
Toneelgroep Amsterdam).
Elektra is het verhaal van Elek
tra en haar broer Orestes die de
moord op hun vader Agamemnon
wreken. Die moord was het werk
van hun eigen moeder Kytaimne-
stra en haar minnaar Aigisthos. Va
dermoord zal dus met moeder
moord bekocht worden.
Gijs de Lange koos voor de ver
taling van Pé Hawinkels: eigen
tijds en tegelijkertijd de kracht van
de poëtische verzen behoudend.
Hij heeft flink geschrapt waar het
bijvoorbeeld religieuze verwijzin
gen of zogenaamde exposé-teksten
betrof: 'die belemmeren alleen
maar de voortgang van het stuk'.
De koorteksten heeft hij groten
deels onaangetast gelaten en zijn
door Joost Walter op muziek gezet.
Het bijzondere karakter dat de
koorliederen hebben gekregen
past goed in de stijl van De Lange,
die je een soort synthese tussen de
regieopvattingen van zijn geestelij
ke vaders (Sam Bogaerts, Gerard-
jan Rijnders en Frans Strijards)
zou kunnen noemen: acteurs die
hun rol en zichzelf becommenta
riëren, muzikanten die een vraag
teken zetten achter hun muziek,
uitgekiende tekstbehandeling,
vrijheid en verantwoordelijkheid
van de acteurs, geen mise en scène.
Tijdens de doorloop die ik afge
lopen vrijdag heb gezien, bleek die
bewuste losheid, het repetitieka
rakter van de voorstelling goed te
werken. Teksten werden telkens
ontdaan van hun vanzelfsprekend
heid, waardoor je als toeschouwer
gespitst blijft op zowel het 'hoe' als
op het verhaal en de afloop. Je
vraagt je af of je nu op het verkeer
de been gezet wordt of niet. De
kracht van de voorstelling komt zo
te liggen in het open laten, het op
roepen van vragen in plaats van de
impliciete weergave van een dui
delijk omlijnde visie.
De regisseur heeft bereikt dat de
spelers en de muzikanten zich als
een vis in dit water voelen. Ze hou
den het stuk voortdurend onder
controle; ook als er een keer een
tekst vergeten wordt vinden de
spelers een prachtige oplossing. Of
zoals het programma citeert uit De-
nis Diderots Paradox over de to
neelspeler: 'De gevoelsmens is bij
de kleinste onvoorziene omstan
digheid in paniek; een koning, mi
nister, advocaat of arts van formaat
kan hij niet worden. U mag de zaal
van de schouwburg vullen met dat
soort snotteraars, maar zet u ze al
stublieft niet op het toneel neer'.
INGRID FRANKENHUYZEN
