'Als katholiek moet je
bepaalde waarden en
waarheden aanvaarden'
Gandhi faalt in 'temmen'
sikhs
Interview
Nieuwe synodevoorzitter Overeem eenaüeseter
WOENSDAG 13 MEI 1987
Hij staat in het brandpunt
van de belangstelling, bis
schop Henny Bomers van
Haarlem. Uitspraken over
het pausbezoek in 1985, de
KRO, abortus en een stem
advies voor katholiek Ne
derland bezorgden hem de
afgelopen dagen een pro
minente plaats op menig
voorpagina. De bisschop
zit er niet mee. Hij be
schouwt het nog steeds als
zijn taak om de enige echte
katholieke leer te verkon
digen. „Katholieken moe
ten bepaalde waarheden
en waarden aanvaarden".
Bisschop Bomers blijft recht in de leer
door
Jaap Sluis
HAARLEM - In zijn oude paleis
('Ik spreek liever van het bisschop
pelijk huis') aan de Nieuwe Gracht
in Haarlem serveert bisschop Bo
mers een kopje koffie. Met een
koekje. Als iedereen is voorzien,
neemt hij voor alle zekerheid nog
even de te bespreken onderwerpen
door. Het pausbezoek aan West-
Duitsland en de positie van de
KRO staan centraal. Maar ook zijn
uitspraken van de bisschop over
de abortus-zaak zullen niet onbe
sproken blijven. Bomers, zuch
tend: „Tja, daar schijnt nogal wat
opwinding over te zijn ontstaan.
En dat terwijl wat ik heb gezegd zo
logisch als wat is".
Over die logica straks meer.
Eerst zijn kritiek over de houding
van katholiek Nederland ten op
zichte van de paus, naar aanleiding
van diens recente bezoek aan West-
Duitslands. Bomers greep de gele
genheid aan voor een bittere terug
blik op de randverschijnselen die
het bezoek van de paus aan Neder
land in mei 1985 ontsierden. De
Haarlemse bisschop sprak over
'beledigingen, onwaardige spotter
nijen, bedreigingen en schunnig
heden' en 'een negatieve houding
bij velen binnen de katholieke ge
meenschap in Nederland'.
- Komt die kritiek niet als mos
terd na de maaltijd?
Bomers: „Het pausbezoek aan
West-Duitsland is in alle opzichten
fantastisch verlopen, ik vond het
een feest. Welnu, het leek me zin
vol om er ten overstaan van dui
zenden meegereisde landgenoten
nog eens kort op te wijzen dat dat
in Nederland twee jaar geleden
niet het geval was. Bij ons vond ik
alleen de bijeenkomsten in de
Houtrusthallen in Den Haag en de
Irenehal in Utrecht feestelijk. Ver
der was een ronduit pijnlijke verto
ning. Zo weinig publiek als er bij
voorbeeld in Den Bosch op de
been was, verschrikkelijk. En dan
die rellen in Utrecht. Mensen die
de paus met stenen en stokken te
lijf wilden gaan. En dat in het zich
zelf zo tolerant vindende Neder
land".
Bomers erkent dat de paus zelf
toch tamelijk tevreden was over
zijn bezoek, maar de kerkelijk lei
der was destijds ook met weinig
verwachtingen naar Nederland af
gereisd. Bomers: „Hij wist dat het
heel moeilijk zou worden en had
speciaal Nederlands geleerd om in
dit lastige landje toch naar behoren
zijn boodschap over te kunnen
brengen. Ik heb het vermoeden dat
de paus Nederland zo'n beetje als
de haard van de crisis in de katho
lieke kerk beschouwt. Al ten tijde
van het tweede Vaticaanse Conci
lie zijn bij ons de problemen be
gonnen. Langzaam maar zeker
ging een deel van onze kerk aan al
les en iedereen twijfelen".
Omroep
In zijn kritiek naar aanleiding
van het pausbezoek werd de KRO
door Bomers gespaard. Hij noem
de de wijze waarop de KRO in mei
1985 verslag van het pausbezoek
heeft gedaan goed en prijzenswaar
dig. Dat laat evenwel onverlet dat
Bomers de nodige kritiek heeft op
de katholieke omroep
Bomers: „Ik vind dat de KRO
onvoldoende duidelijk maakt wat
de katholieke leer is. Heel simpel
gezegd: de KRO is een soort po
diumfunctie gaan vervullen. Ieder
een met een ideetje of filosofietje
kan er terecht. Dat is niet bij voor
baat verkeerd als je daar maar dui
delijk die katholieke leer tegen
over stelt. Dat gebeurt te weinig.
Ze zouden daar eens wat meer aan
moeten doen. En als ze het wèl
doen, worden er meteen weer aller
lei afwijkende meningen tegen
over gesteld. Voor mij hoeft dat
niet per se. Waarom houdt de KRO
als de paus naar Nederland komt
een paneldiscussie met alleen
maar kritische katholieken? Waar
om bij voorbaat negatief als er te
gelijkertijd zo ontzettend veel posi
tieve dingen te melden zijn?".
- Dus dan maar een Rooms Ka
tholieke Omroep (RKO)?
Bomers: „Zo eenvoudig ligt het
nou ook weer niet. Ik heb meneer
Derksen (de zakenman die de RKO
wil oprichten en financieren, red)
een paar keer gesproken en weet
dat hij ontevreden is over de KRO.
Maar aan zo'n RKO zit zowel een
groot voor- als een groot nadeel.
Het voordeel vind ik dat je meer
dan tot nog toe gebeurt een zuiver
katholiek geluid kunt laten horen.
Het nadeel is echter dat je met de
oprichting van een tweede katho
lieke omroep structuur aan de ver
deeldheid geeft. En dat maakt het
moeilijker om over die verdeeld
heid heen te groeien".
„Katholieken moeten bepaalde
waarden en waarheden aanvaar
den en kunnen niet voortdurend
aan al eeuwenlang vaststaande za
ken twijfelen. Dan blijf je aan de
gang. Je gaat een voetballer toch
ook niet toestaan het spel plotse
ling met de hand te spelen? De
zaak zou uiteindelijk helemaal in
het honderd lopen. Akkoord, het
gaat om het spel en niet om de re
gels. Maar die regels zijn er wel de
gelijk om het spel overeind te hou
den. Je kunt niet eindeloos over
geloofszaken blijven bakkeleien,
want dan gaat de lol er gewoon af'.
- Hoe groot is de invloed van de
bisschoppen op de KRO?
Bomers: „De KRO is zelfstandig
ten opzichte van ons. Waar wij wel
zeggenschap over hebben is de nu
door de KRO gebruikte RKK-
zendtijd. Die is in uren uitgedrukt
gering, maar valt formeel gezien
wel degelijk aan ons toe. Wij willen
meer zeggenschap over de invul
ling daarvan en hebben dat ook
aan de KRO duidelijk gemaakt. En
stel dat er de komende jaren bij die
omroep geen verbetering optreedt,
dan zouden de bisschoppen kun
nen besluiten die zendtijd aan iets
of iemand anders te geven".
- Bijvoorbeeld aan meneer Derk-
Bomers lachend: „Bijvoorbeeld
aan meneer Derksen, ja".
De opwinding en verdeeldheid
in de katholieke kerk zijn groot.
Toch is Bomers er van overtuigd
dat de rust te zijner tijd zal weerke
ren. Bomers: „Daar ben ik abso
luut zeker van. De kerk weet beter
dan ieder ander instituut hoe ze
moet overleven. Wat dat betreft
ben ik heel positief. Christus heeft
de leiding aan Petrus en de andere
apostelen gegeven. En tegenwoor
dig zijn het de paus en de bisschoo-
pen aan wie dat leiding geven is
toevertrouwd. Daarbij moeten wij
naar 880 miljoen katholieken over
de hele wereld kijken. Het gaat
echt niet alleen om Nederland. Het
is onze taak voor alle, ik herhaal:
alle, katholieken te zorgen".
- Maar dan toch met inachtne
ming van het karakter van ieder
afzonderlijk land. De situatie in
Nederland laat zich toch absoluut
niet vergelijken met die in pakweg
Brazilië?
Bomers: „Nee. Daarom houden
we ook rekening met die Neder
landse situatie. Maar als wij leren
dat - om maar eens iets wezenlijks
te noemen - het leven absoluut
geëerbiedigd dient te worden, kan
toch niet een uitzondering voor
Nederland worden gemaakt? Dat
zou namelijk betekenen dat je een
aparte katholieke kerk met aparte
regels krijgt voor Nederland, Bra
zilië, België en ga zo maar door. De
zaak valt dan volledig uit elkaar".
„Laat één ding duidelijk zijn: als
je de levensader met Christus
doorsnijdt is het afgelopen met de
kerk. Inderdaad. Een christelijke
levensbeschouwing is meer dan op
zondag naar de kerk gaan. Je moet
er elke dag opnieuw naar handelen
en inhoud aan geven. Redenerend
vanuit die gedachte stel ik de
vraag: mag je dan als christen je
stem geven aan een partij die abor
tus toestaat? Mijn antwoord is dui
delijk: nee".
- U heeft in dit verband de WD
en PvdA genoemd. Maar in uw op
tiek moet toch ook het CDA vuile
handen hebben.
Bomers: „Ik vind dat een hele
moeilijke kwestie. Het CDA zou
best een strengere wetgeving wil
len, maar.beschikt niet over de po
litieke macht om die te verwezen
lijken. De vraag is dan: mag je als
christelijke partij besluiten in zo'n
geval het maximaal haalbare na te
streven. Met andere woorden: be
staande abortuspraktijken zo goed
mogelijk regelen en indammen. Of
moet je je consequent ethisch op
blijven stellen? Ik vind het niet zo
gemakkelijk om daar met ja of nee
op te antwoorden. Ik ben er eerlijk
gezegd nog niet uit. Maar even te
rug naar uw vraag. Die vuile han
den van het CDA zouden niet no
dig zijn als de christenen die op de
WD en PvdA stemmen voortaan
voor het CDA kiezen. Die partij
wordt dan groot genoeg om écht
iets aan de abortuspraktijken te
doen. Dat vind ik een volstrekt lo
gische redenering waar geen speld
tussen te krijgen valt".
- In de jaren vijftig dreigde de
katholieke kerk 'afvalligen' met
sancties als bijvoorbeeld het ont
houden van sacramenten. Zou U
daar in het uiterste geval opnieuw
toe over willen gaan?
Bomers: „Nee, dat gaat me te
ver. Maar nogmaals: iedereen moet
bij zichzelf goed te rade gaan of
zijn of haar geweten zuiver is.
Waarom vragen we over princi-
pieel-ethische onderwerpen als
abortus, euthanasie en bepaalde
aspecten van de wet gelijke behan
deling niet het volk om een uit
spraak? Je zou die zaken eigenlijk
buiten de politici om per referen
dum moeten kunnen regelen. Dat
zijn per slot van rekening mensen
die slechts van dag naar dag
werken. Een referendum maakt
het christenen mogelijk om hele
maal los van de partijen een uit
spraak te doen. Bovendien kunnen
ze als de politiek zich niet voortdu
rend met ethische zaken bezig
houdt zonder problemen op bij
voorbeeld de WD of PvdA stem-
- Maar wat doet u als een over
grote meerderheid kiest voor bii-
voorbeeld een liberaal abortus- en
euthanasiebeleid? Dat hebt u dat
zonder meer te accepteren.
Bomers: „Ik kan uiteraard nie
mand mijn wil opleggen. Maar het
staat mij en mijn collega's vrij om
steeds maar weer te proberen de
mensen van de juistheid van onze
ideeën en gedachten te overtuigen.
Ik heb gekozen en als je zo'n keuze
maakt moet je daar voor de volle
honderd procent achter staan.
Geen halfslachtig gedoe dus, want
dat kan absoluut niet. Ik doe mijn
werk met overtuiging en weet me
gesteund door zeer veel mensen.
Mensen die misschien wat minder
dan mijn critici op de voorgrond
treden. Nee, ik blijf trouw aan mijn
geloof'. v
militante bevolkingsgroep in India. Zij
de bevolking uit. maar twaalf procent
(foto AP»
NEW DELHI - Met het opzij schui
ven van de deelstaatregering en
het invoeren van federaal gezag in
Punjab lijkt een eind te zijn geko
men aan de pogingen van premier
Gandhi om een duurzame vrede te
bewerkstelligen in dit gebied, waar
militante sikhs nog altijd streven
naar onafhankelijkheid. De sikhs
vormen 2 procent van de 780 mil
joen inwoners van India, maar zijn
in Punjab een meerderheid van 52
procent. In Punjab, de belangrijk
ste graanproducent van India, wo
nen 18 miljoen mensen.
door
Victoria Graham/AP
Volgens de regering in New Del
hi is deelstaatpremier Suijit Singh
Barnala er niet in geslaagd een
eind te maken aan pogingen van
fundamentalistische sikhs om hun
geloof met geweld aan anderen op
te leggen. De verkiezing van Bar
nala, 21 maanden geleden, was het
gevolg van een opzienbarend vre
desverdrag tussen Gandhi en een
van de grote sikh-partijen. De pre
mier bracht het akkoord als een be
wijs van de nieuwe aanpak die In
dia op het spoor naar de 21ste eeuw
zou zetten.
Het akkoord lijkt te zijn stukge
lopen op besluiteloosheid van de
kant van Gandhi zelf, waarx het
ging om de uitvoering ervan. Maar
ook ruzies binnen de aanhang van
Barnala en zwakte van Barnala zelf
leidden tot uitholling van het ak
koord. Uit het politie-apparaat
kwamen klachten over inmenging
door politici wanneer geprobeerd
werd radikale elementen op te pak
ken.
Toen de Gandhi-gezinde rege
ring van Punjab in september 1985
werd gekozen, gebeurde dat temid
den van de omvangrijkste veilig
heidsoperatie die ooit in een deel
staat op touw was gezet. Toen de
verkiezingen zonder incidenten
verliepen, werd gesproken van een
overwinning voor de democratie.
Maar de sikh- en hindoegemeen
schappen in de deelstaat, die ooit
vreedzaam naast elkaar leefden,
zijn steeds verder van elkaar ver
vreemd.
Totale chaos
Steeds meer hindoes ontvluch
ten het geweld. In een rapport dat
de regering gisteren aan het parle
ment voorlegde, werd de situatie
als volgt beschreven: „Er heerst to
tale chaos en anarchie. Niets is vei
lig; of men reist met openbaar ver
voer, tempels of sikh-schrijnen be
zoekt, naar het ziekenhuis gaat,
gaat werken, naar de film gaat of
naar de markt, op het veld werkt of
college loopt. Overal heersen be
dreiging, intimidatie en angst."
Sinds 1 januari zijn zeker 330
mensen, meest hindoes, bij aansla
gen om het leven gekomen. Vorig
jaar vielen 700 doden. Het aanhou
dende geweld holde het verdrag
uit. Daar komt bij dat veel jonge
ren niets in het verdrag zagen. Ve
len van hen werden gearresteerd
en zonder proces opgesloten. En
opnieuw is de Gouden Tempel, het
heiligdom van de sikhs, in handen
van radikale aanhangers van de
godsdienst. In juni '1984 werd.de
tempel door het leger bestormd om
militanten uit het complex te ver
drijven. Die actie leidde tot de
moord op premier Indira Gandhi,
de moeder van de huidige premier.
Gandhi tekende het vredesver
drag met Harchand Singh Longo-
wal, een verzoeningsgezinde sikh-
leider die later door militante leden
werd vermoord. Het akkoord voor
zag in grotere politieke autonomie
voor Punjab, een oplossing voor
regionale problemen rrtet buur
staat Haryana, vrijlating van on-
schuldig opgesloten sikhs uit de
gevangenis en gratie voor sikh-sol
daten die deserteerden na de be
storming van de Gouden Tempel.
De enige belofte die werd ingelost
was die van afschaffing van het fe
deraal bestuur in de deelstaat en
het houden van verkiezingen. Maar
nu Punjab weer onder direct gezag
van de regering in New Delhi is ge
plaatst, is ook dat teniet gedaan.
Nederlagen
De ingreep in Punjab wordt in
verband gebracht met de zeer be
langrijke verkiezingen in de nabu
rige deelstaat Haryana. Veel hin
does die uit Punjab zijn gevlucht,
hebben zich gevestigd in Haryana
en Gandhi heeft hun steun hard
nodig. Na twee nederlagen in be
langrijke deelstaten, kan hij zich
een derde nederlaag op 17 juni in
Haryana niet veroorloven.
"Ik vind dat deze synode de
taaie kerkstructuren die het wel
slagen van het Samen op weg-
proces tussen hervormden en ge
reformeerden belemmeren, moet
doorbreken. Ook nu ons vooral
het saaie huiswerk wacht, moe
ten we genoeg inspiratie hebben
om door te gaan".
Dat zei ds. E. Overeem uit Ha
ren gisteren in Almere, nadat hij
was gekozen tot voorzitter van
de gereformeerde synode. Voor
zijn verkiezing - die wij gisteren
al meldden - waren drie stem
mingen nodig, al tekende zich bij
de eerste en tweede wel af dat hij
het zou worden. Maar met 45 van
de 73 stemmen die hij op zich
verenigde deed de synode toch
geen duidelijke keuze.
Overeem zelf was daar niet ver
baasd over. "Ik ben per slot van
rekening pas 38 jaar", zei hij tot
de pers. "Was ik tien jaar ouder
geweest, dan had de keuze meer
voor de hand gelegen". Overeem
is de jongste synodevoorzitter in
de geschiedenis van de Gerefor
meerde Kerken.
Hij werd in 1949 in Sliedrecht
geboren als zoon van een vrijge-
maakt-gereformeerd predikant.
In de jaren 60 ging het gezin
Overeem over naar de Gerefor
meerde Kerken. De nieuwe voor
zitter, die sinds 1979 lid is van de
synode, was eerst predikant in
Luttelgeest/Kuinre en Enter.
Sinds 1984 werkt hij in Haren.
"Ik ben een echte dorpspredi
kant", zei Overeem. "De synode
deed ik er gewoon bij. Dat gaat
nu radicaal veranderen. Daar zal
ik het best moeilijk mee krij
gen".
Midden
Een aantal jaren is ds. Over
eem secretaris geweest van het
Confessioneel Gereformeerd Be
raad, dat het behoud van de gere
formeerde beliidenis hoog in het
Ds. Overeem, nieuwe voorzitter
gereformeerde synode.
vaandel heeft staan. In maart
1984 was hij een van de indieners
van het voorstel tegen plaatsing
van kruisraketten in ons land.
Dat leidde indirect tot zijn aftre
den als secretaris van het Confes
sioneel Beraad. Hij schoof terug
van 'rechts' naar het midden.
Speciale kerkelijke interesses
heeft Overeem niet. "Ik ben een
alleseter. De afgelopen jaren heb
ik me beziggehouden met ker-
kordelijke zaken, maar ook met
onderwerpen als 'Samen op weg'
en de ontkerkelijking. Ik vind ei
genlijk alles boeiend".
Volgens Overeem is de synode
na het besluit over de kruisraket
ten terughoudender geworden
met uitspraken over samenle
vingsvraagstukken. Ze zoekt het
nu meer in handreikingen, waar
over de gelovigen kunnen dis
cussiëren. Voortgaande samen
werking met de Rooms-Katho-
lieke Kerk, zoals in de Raad van
Kerken, acht hij van groot be
lang, maar hij verheelde niet, te
twijfelen aan de openingen die
deze kerk de andere kerken
biedt.
Nieuwe leden van het synode-
bestuur zijn de predikanten J.
Bosman uit Laren en A. Borman
uit Assen. Beiden zijn 51 jaar.
Bosman was eens predikant bij
de Van den^ Bergh-stichting in
Noord wijk en Borman gemeen
tepredikant in Alphen aan den
Rijn. Secretaris bleef mevrouw
drs. G. J. Ridderbos, staffunctio
naris van het studentenpastoraat
in Amsterdam.
Boos
De Vereniging van Pastoraal
Werkenden in het bisdom Haar
lem heeft heel boos gereageerd
op het 'stemadvies' van bisschop
Bomers dit weekeinde. Volgens
de bisschop zouden rooms-ka-
tholieken niet op de PvdA of
WD moeten stemmen, gezien
de visie van deze partijen op
abortus.
De pastoraal werkenden zeg
gen in een verklaring, dat de bis
schop zijn ambt met dergelijke
uitspraken devalueert. "Hij laat
op deze manier zien, dat hij niet
in staat is om via de daarvoor be
stemde beleidsorganen zijn
ideeën te toetsen. De druk op het
werken en leven van pastores
wordt daardoor voor velen van
hen onaanvaardbaar".
Bomers is geen 'waarachtige
bruggenbouwer' tussen de ver
schillende stromingen in het bis
dom en de Nederlandse kerkpro
vincie. Volgens de pastoraal
werkenden mag hij zich niet
mengen in de gewetens. "Wij la
ten ons het fundamentele men
senrecht niet ontnemen om te
stemmen op de partij waaraan
wij naar eer en geweten de voor
keur geven". De pastoraal
werkenden vrezen dat de kerk a
la Bomers verwordt tot een 'sek-
te-achtige minderheidsgroepe
ring'.
Reisjes. De voorzitter van de
hervormde synode, ds. H. Hu-
ting, uitte na terugkeer van de
Wereldraad-conferentie over
Zuid-Afrika in Lusaka (Zambia)
- waarover wij gisteren in deze
rubriek berichtten - kritiek op
predikanten die.betaalde reisjes
naar Zuid-Afrika maken. "Wij
kunnen geen druk uitoefenen",
zei hij. "Anders zouden we zeg
gen: dat mag niet".
Afgelopen vrijdag is weer een
groep predikanten naar dit land
vertrokken. Het Comité Overleg
Zuid-Afrika, dat de reizen orga
niseert en grotendeels financiert,
wilde hun namen niet geven. En
de predikanten weigerden zich
op Schiphol door een ANP-fcto-
graaf te laten fotograferen. Vol
gens Huting raakt de bewering
dat men door zo'n reis een beter
zicht krijgt op de situatie daar
kant noch wal.
Benoeming. De synode van
de Gereformeerde Kerken Vrij
gemaakt in Spakenburg heeft
drs. C. J. Haak benoemd tot uni
versitair docent in de missiologie
(zendingswetenschap). Dit is een
volledige leeropdracht. Zijn
voorganger, de vorig jaar overle
den drs. M. K. Drost, had nog een
deelfunctie. Haak (38) - sinds
1970 zendeling en docent in Irian
Jay a - gaat ook evangelistiek on
derwijzen. Dat gebeurde tot nu
toe door professor dr. J. Douma.
Moker
Luthersen. De synode van de
Evangelisch-Lutherse Kerk
(Ede) besloot gisteren haar zit
tende bestuur voor het komende
synodejaar te handhaven. Voor
zitter A. Burghoorn en de onder
voorzitters C. Hallewas en J. van
der Sluis-Reuvers werden herko-
Hervormde Kerk: beroepen
te Kootwijk H. Jonker Nijkerker-
veen; aangenomen naar Papen-
drecht A. F. Kaars Haaften; be
dankt voor Zwaagwesteinde E
J. Bluemink Oosterbierum-Wij-
naldum.
Gereformeerde Kerken: be
roepen te Ermelo H. Eendebak
Nijkerk.
Gereformeerde Kerken Vrij
gemaakt: beroepen te Eindho
ven J. F. de Haan Lutten.
Christelijke Gereformeerde
Kerken: bedankt voor Huizen W.
Kok Baarn.
Gereformeerde Gemeenten:
bedankt voor Gorinchem C. J.
Meeuse Rotterdam.
Baptistengemeenten: aange
nomen naar Deventer Sj. van der
Laan Noordbergum.
Vanavond vermeldt het pro
gramma van Moker (Media Over
leg van Kerken in Rijnland) drie
punten: een gesprek met me
vrouw E. Visser te Leiderdorp,
die pas haar 40-jarig jubileum als
predikant vierde, de toekomst
van de remonstranten en kerke
lijke activiteiten en wetenswaar
digheden. Moker is van 7 uur tot
half 8 te horen via de ether op
105.7 FM en via de kabel op 88.1
FM.
