'Behalve psychiaters is
niemand gebaat bij tbr
Tweespalt Israël
door vredesplan
In FlevolandSamen op wegvanzelfsprekend
Is ter beschikking stellen van de regering (tbr) als straf
wel nodig?
Volgens de Stichting Belangenbehartiging (ex-)tbr-
gestelden en psycholoog H. J. A. Hamers niet. Zij wij
zen het 'verouderde' systeem van een klinische behan
deling van delinquenten af. "Niemand is er bij gebaat.
Ja, misschien één groep: de psychiaters en de socio-
therapeutisch medewerkers (stm'ers) van een van de
vijf tbr-klinieken in ons land".
Stichting wijst klinische behandeling delinquenten af
"Als er geen tbr-klanten meer
waren en delinquenten met psy
chische stoornissen in de gevan
genissen werden behandeldzat
die groep zonder werk", meent
Hamers, die mede vanwege die
overtuiging het Selectie-instituut
voor tbr-gestelden in Utrecht de
rug toekeerde en zijn weten
schappelijke werk aan de Uni
versiteit van Amsterdam weer
oppakte.
door
Arno Ruitenbeek
Voorzitter van de stichting voor
ex-tbr-gestelden is J. L. Bakker-
Weesing, advocaat en procureur
in Amsterdam. In haar praktijk
stuit zij regelmatig op de proble
men in de tbr-klinieken. "Deze
mensen weten niet wat er met ze
gebeurt en waarom dingen met
hen gebeuren. Als ze uit de kli
niek komen zijn ze vaak nog
niets wijzer geworden, maar
vaak wel heel erg geschokt. Die
ervaring dragen ze soms hun he
le leven met zich mee".
Volgens Bakker zijn tbr-gestel
den volkomen afhankelijk van
hun behandelaars. "Ze hebben
geen privacy en hun recht be
zoek te ontvangen wordt geme
ten aan de mate waarin ze mee
werken aan de behandeling.
Sommigen nemen vrijwillig de
aangeboden medicijnen. Ande
ren ondergaan een zogenaamde
dwangmedicatie met geneesmid
delen, die een onaangename bij
werking kunnen hebben en
waarvoor weer andere medicij
nen gegeven worden. Sommige
klinieken handhaven een strikt
gesloten systeem. In dat geval
moeten de 'patiënten' absoluut
gehoorzamen. Brengen ze zelf
iets in, dan kan dat tot repercus
sies leiden".
Dronkaard
Tot in de jaren zestig werden
mensen, die tbr gekregen had
den. weggestopt in een inrich
ting. De 'behandeling' bestond
hoogstens uit de verstrekking
van veel medicijnen. In een en
kele kliniek vonden castraties
van de behandelden plaats.
"Rechten waren er niet. In de ja
ren vijftig gaf een rechter iemand
tbr, als hij een dronkaard was. Zo
erg is het nu niet meer, maar tbr
kan onder de huidige wet nog
opgelegd worden bij elk als mis
drijf omschreven strafbaar feit.
De nieuwe wet, die strenger for
muleert over de ernst van de mis
drijven, is nog niet in werking
getreden De vraag is, wanneer
dat zal gebeuren. De wet is wel
afgekondigd, maar het ministe
rie van justitie heeft de inwer
kingtreding tot een ander tijdstip
uitgesteld", stelt mr. Bakker.
Bakker en Hamers noemen de
gang van zaken rond de tbr een
gok. "Iemand, die een ernstig
misdrijf heeft begaan, kan er in
toestemmen een psychiatrisch
onderzoek te ondergaan. Helaas
zijn sommige advocaten zo naïef,
dat ze denken dat een psychia
trisch onderzoek een uitkomst is.
Ze geven hun cliënt het advies
'doe dat maar, dan word je mild
behandeld en sta je eerder op
straat'. Er zijn echt advocaten die
denken dat iemand na een paar
jaar tbr genezen is, althans dat
hij de maatschappij weer in kan.
Onzin, want recidive (herhaling
van het plegen van een misdrijf,
red.) komt net zo goed en vaak
voor bij tbr-klanten als bij ande
re delinquenten".
Vraagteken
"Goed, er verschijnt een psy
chiater bij de man. Hier zetten
wij een groot vraagteken. Zoveel
psychologen, zoveel inzichten.
Ze beginnen allemaal vanuit hun
eigen theorie, maar passen die
ook allemaal op hun eigen wijze
toe op de 'patiënt'. Jeugdfrustra
ties, gescheiden ouders, moei
lijkheden op school, psychiaters
zien overal wel afwijkingen die
wijzen op een stoornis, die in
eenderde van de gevallen behan
deling of verpleging vereist".
"Op grond van het psychia
trisch advies oordeelt de rechter,
of iemand een gevaar voor de sa
menleving is - de maatstaf om
een persoon tbr te geven - en na
het uitzitten van een gevangenis
straf naar de kliniek moet. De
stichting vraagt zich af, of de
rechters hun verwachtingen
soms niet te hoog stellen en bo
vendien, of de behandelaars dat
ook niet doen".
Tijd voor actie, volgens de
stichting. "Laten we ophouden
er vanuit te gaan, dat het begaan
van misdrijven te stoppen is met
therapieën en laten we stoppen
delinquenten als patiënten te be
schouwen. Stuur delinquenten
naar de gevangenis. Blijkt daar
dat een gevangene psychische
problemen heeft en derhalve
hulp geboden is, dan roep je er
daar een psychiater, psycholoog
of een maatschappelijk werker
bij. In iedere gevangenis is deze
vorm van hulp mogelijk. Dat zou
ten minste zo moeten zijn".
"Als het al moet, geef je een
langere gevangenisstraf, al zijn
we daar niet voor. Maar stop de
indeling van mensen naar onaan
gepast, onpassend of ongepast
gedrag. Wat is in vredesnaam
normaal en wie bepaalt dat? Ech
te krankzinnigen horen in een in
richting thuis. Mensen, die over
de schreef gaan en misschien
derhalve verminderd toereke
ningsvatbaar zouden zijn ge
weest ten tijde van het misdrijf,
beslist niet. Als mensen een on
gelukkige of vervelende levens
geschiedenis hebben, is dat nog
geen reden ze tbr op te leggen".
Weigeren
Wat kunnen mensen, die een
tbr boven het hoofd hangt, met
deze schone woorden? "Zolang
een tbr de consequentie kan zijn
van medewerking aan een psy
chiatrisch onderzoek door de
verdachte, kan hij of zij die me
dewerking beter weigeren. Zo'n
behandeling van vier tot zes jaar
is geen sinecure. Tijdens de be
handeling moet de rechter uit
maken of de tbr - die opgelegd
wordt voor twee jaar - moet wor
den voortgezet met telkens een
of twee jaar. Een grote rol daarbij
speelt het psychiatrisch rapport.
Daaruit moet blijken of de pa
tiënt geen gevaar meer voor de
openbare orde is. Dat betekent,
dat hij zich heeft aangepast".
"Maar waaruit bestaat die aan
passing dan wel? En hoe zie je
het verschil tussen aanpassing
en schijnaanpassing? Als je maar
doet wat er van je verwacht
wordt en je niet verzet tegen de
behandelaars, is de kans groot
dat het rapport gunstig is en de
rechter op die basis besluit dat
de tbr niet verlengd wordt. Slim
van de patiënt, maar wat voor zin
heeft dan de behandeling (ge
had)?"
"Mensen die niet klakkeloos
doen wat hun wordt gezegd of
opgedragen, kunnen het wel ver
geten. Hun tbr duurt langer. Ze
moeten nog eens jaren doorbren
gen in een klein hok. Dat gaat je
niet in de koude kleren zitten.
Voortdurend gecorrigeerd wor
den brengt grote spanningen
met zich. Als die spanningen
zich ontladen in agressiviteit te
gen een therapeut, ben je de pi
sang. 'Maatregelen' zijn het ge
volg. Wij staan allemaal wel eens
onder stress en zijn dan kwaad
op onze omgeving. De een gooit
met iets, de ander trekt zich te
rug in een hoekje. Daarvoor hoef
je toch niet te boeten in de vorm
van onder andere advies tot ver
lenging van tbr?"
"Wij willen, dat de psychiater
pas na het vonnis eraan te pas
komt. Op dit moment praat de
regering over een wetsontwerp
rechtpositie tbr-gestelden. Een
rechtpositie heeft de tbr-gestelde
nu nog niet. in juli treedt een al
gemene maatregel van bestuur
in werking. Die gaat ons niet ver
genoeg, omdat bij voorbeeld de
dwangmedicatie onbesproken
blijft. Het moet anders".
Zorgvuldig
Woordvoerder Van Vliet van
het ministerie van justitie vertelt
een heel ander verhaal dan Bak
ker. Naar zijn zeggen wordt ie
mand, die voor tbr in aanmer
king lijkt te komen, eerst gedu
rende een langere tijd zorgvuldig
onderzocht door een team van
deskundigen: "Daar hebben we
een speciale kliniek voor. Op ba
sis van gesprekken met de ver
dachte en onderzoeken door niet
alleen psychiaters, maar ook
maatschappelijk werkers, psy
chologen, artsen en andere spe
cialisten maken we een rapport
op. Het is dan aan de rechter, om
met dat onderzoeksverslag in de
hand de verdachte al dan niet tot
tbr te veroordelen".
Volgens Van Vliet kan het in
verleden inderdaad zijn voorge
komen dat landlopers en dron
kaards tbr aan hun broek kregen.
Maar dat komt nu niet meer
voor. "De rechter houdt de aard
van het misdrijf in de gaten. En
als er sprake is van een aantoon
bare ziekelijke storing, is dat een
overweging op grond waarvan
tbr kan worden toegekend", al
dus Van Vliet.
Ook op het onder dwang toe
dienen van medicijnen heeft hij
een andere visie dan de voorzit
ter van de stichting. "Daartoe be
sluit een kliniek alleen maar
wanneer die persoon eei\gevaar
is voor zichzelf, of voor anderen.
Als iemand over de rooie gaat,
krijgt hij die middelen onder
dwang toegediend". Maar als een
patiënt niet gevaarlijk is, maar
toch geen medicijnen wil slik
ken? Van Vliet: "Dan is dat zijn
eigen verantwoording. Als hij
geen geneesmiddelen wil, dan
krijgt hij ze niet. Alleen op het
moment dat hij een gevaar
wordt, krijgt hij de middelen ge
dwongen toegediend".
Hij bestrijdt dat iemand met
tbr geen enkele rechtspositie
heeft. "In de nieuwe wet wordt
een klachtenregeling opgeno
men en de installatie van com
missies van toezicht geregeld.
Bovendien stelt de aanstaande
wet onder andere de gronden
vast waarop besloten kan wor
den een gedetineerde in de iso
leercel te stoppen".
Het zal minstens tot september
duren voordat de wet van kracht
wordt. Weliswaar hebben de Eer
ste en de Tweede Kamer zich al
akkoord verklaard, maar ambte
lijk zijn er een aantal dingen nog
niet in orde. „Het is nu wachten
op een aantal algemene maatre
gelen van bestuur. Pas dan kan
de oude wet definitief in de prul
lenbak".
TEL AV1V - Een vredesconferen
tie over het Midden Oosten onder
toezicht van de Verenigde Naties
mag dan misschien voor de inter
nationale gemeenschap de sleutel
zijn tot de beëindiging van het al
veertig jaar voortslepend Israë-
lisch-Arabisch (Palestijns) conflict,
in Israël zijn de leidende politieke
partijen binnen de regering van na
tionale 'eenheid' daar nog sterk
over verdeeld. Dat debat zal van
daag tot een climax leiden als de
Arbeiderspartij van Simon Pers
het rechtse Likoed-blok van pre
mier Izaak Sjamir tijdens een spe
ciale kabinetszitting zal uitdagen
in principe met zo'n conferentie
akkoord te gaan. Blijkt uit de stem
ming dat het vredesplan van Peres
het niet heeft gehaald, dan zullen
de socialisten vervroegde verkie
zingen eisen.
door
Taco Slagter
Het leek er de afgelopen week op
of de verkiezingscampagne al was
losgebrand. Peres en Sjamir verde
digden op partijbijeenkomsten in
felle bewoordingen hun onwrikba
re standpunten en schuwden daar
bij niet met retorische en demago
gische trucs elkaar vliegen af te
vangen. Toch was het een wezenlij
ke discussie, maar het resultaat
was wel dat beide partijen zich
steeds dieper in de stellingen groe
ven. Peres scoorde met het vertoon
van politieke lef en inzicht; Sjamir,
als hij de ideologie van de Groot-
Israël-gedachte er even buiten
hield, behaalde punten door met
onderbouwde argumenten grote
vraagtekens te plaatsen bij de vaag
geformuleerde voorwaarden voor
een internationale vredesconferen
tie.
Het gaat Peres in het zogeheten
kernkabinet van tien ministers -
vijf van elke stroming - om een
door de VS gesteund en in samen
werking met Jordanië tot stand ge
komen gedetailleerd voorstel.
Maar Sjamir is ervan overtuigd dat
het een akkoord is tussen Peres en
koning Hoessein van Jordanië dat
slechts de goedkeuring heeft van
Washington en waarin volgens het
Israëlische dagblad Davar zelfs de
toekomstige status van Oost-Jeru-
zalem is geregeld.
De bezwaren van Sjamir zijn le
gio. Op grond van de interpretatie
van de stukken zal Jordanië de
conferentie niet benutten als ope
ning tot bi-laterale vredebespre-
kingen met Israël. Peres zegt dat
hij die garantie van koning Hoes
sein wel heeft. Ten tweede is Sja
mir uitermate sceptisch over de rol
van de vijf permanente leden van
de Veiligheidsraad onder wier aus
piciën de vredesbesprekingen zul
len plaatsvinden. De Likoed-leider
zegt uit gesprekken met de Franse
premier Jacques Chirac tijdens
zijn recente bezoek aan Parijs, de
indruk overgehouden te hebben
dat de supermachten geen genoe
gen zullen nemen met een ceremo
niële rol. Peres heeft op dit punt
geen goed verweer, maar aanneme
lijk is dat de Vijf bij impasses wel
degelijk iets te zeggen willen heb
ben.
Achterdeur
Verder is Sjamir bang dat de
Sowjet-Unie als deelnemer aan de
conferentie via de achterdeur zal
worden binnengehaald, zonder
daarvoor de door Israël geëiste
concessies te doen. Peres houdt
echter vol dat volgens zijn concept
Moskou pas mag meedoen als de
diplomatieke betrekkingen met
•Jeruzalem zijn hersteld en-de emi
gratie van alle Russische joden die
dat wensen door het Kremlin niet
meer in de weg wordt gestaan.
Maar Sjamir denkt dat die princi
pes worden losgelaten als blijkt dat
Egypte en Jordanië niet willen on
derhandelen zonder de Sowjet-
Unie.
Een ander ernstig bezwaar dat
Sjamir tegen het internationale ka
rakter van een vredesconferentie
heeft wordt gevormd door de
hoopvolle verwachtingen die de
wereld ervan koestert en die het Is
raël onmogelijk maken bij een ern
stig meningsverschil weg te lopen.
„Kan de VS de garantie geven dat
zij in dat geval hetzelfde zal doen",
vroeg hij zich op een partijbijeen
komst donderdag af. „Israël zal een
diktaat worden voorgelegd dat zij
om veiligheidsredenen wel moet
weigeren. De conferentie zal wor
den opgebroken, wij zullen de
schuld ervan krijgen en een oorlog
in het Midden-Oosten staat dan
voor de deur", aldus Sjamir. Peres
is er echter van overtuigd dat Was
hington garant zal staan voor een
vredesregeling die de joodse staat
niet in gevaar zal brengen.
Het grootste politieke bezwaar
dat'Sjamir tegen een conferentie
heeft is zijn politieke doodsangst
dat op een of andere manier de
PLO aan het overleg alsnog zal
meedoen. In de visie van Peres is
dat koudwatervrees omdat de be
vrijdingsorganisatie van Jasser
Arafat zich buiten spel heeft gezet
door almaar te weigeren de rele
vante VN-resoluties te aanvaarden
(waarmee onder meer Israël zou
zijn erkend) en de terreur af te zwe
ren. Maar, zo beweert Sjamir, als
de PLO dat alsnog doet, kan haar
moeilijk de toegang tot de confe
rentie worden geweigerd. Hij zegt
ook onder die omstandigheden
niet 'met moordenaars' aan tafel te
willen zitten.
Maar volgens Peres loopt het
zo'n vaart niet. Jordanië zal eisen
dat de PLO zich op een of andere
manier voegt in haar delegatie en
daar heeft hij geen onoverkomen-
lijke bezwaren tegen. Sinds de
PLO echter volgens een resolutie
van het recent gehouden congres
in Algiers is gehouden aan een zelf
standige afvaardiging op een inter
nationale vredesconferentie, is de
kans zeer gering dat de PLO bij het
vredesoverleg kan worden betrok
ken, aldus Peres.
Directe vredesonderhandelingen
met Jordanië zonder een centime
ter bezet gebied prijs te geven, dat
is wat Sjamir wil. Onrealistischer
de zaken voorstellen kan niet. Bo
vendien draagt Sjamirs vredesop-
tie tittel noch jota bij aan de oplos
sing van het Palestijnse probleem.
De premier mompelde de afgelo
pen dagen zoiets als 'autonomie
voor de Palestijnen volgens de be
palingen in de Camp David Ak
koorden' (waarop het Egyptisch-
Israëlisch vredesverdrag is geba
seerd), maar de politieke ontwik
kelingen in het Midden-Oosten
hebben een regeling op die basis
achterhaald. Daar. is de met de Li-
koed-ideologie behepte premier
echter blind voor.
Sjamir (links) en Peres
- fel en onwrikbaar -
(foto AP» -
Met een oproep tot krachtige
stimulering van het 'Samen op
weg'-proces van de Hervormde
Kerk en de Gereformeerde Ker
ken heeft ds. H. Hasper uit Alme-
re vandaag in die stad de nieuwe
gereformeerde synode geopend.
"In grote delen van Flevoland is
'Samen op weg' zo vanzelfspre
kend, dat het ons wel eens moei
te kost begrip te hebben voor de
problemen die in andere plaat
sen worden ondervonden", zei
Hasper.
Sinds het ontstaan van Almere
zijn hervormden en gereformeer
den, mede om financiële rede
nen, samen opgetrokken. Has
per: "Dat betekende wel, dat het
besluit van de gemeenschappe
lijke synode om de beide kerken
in staat van hereniging te verkla
ren geen enkel enthousiasme in
Nederlands snelst groeiende
stad veroorzaakte. De samenwer
king is hier zo vanzelfsprekend,
dat pas van oecumene kan wor
den gesproken als ook de
Rooms-Katholieke Kerk erbij
wordt betrokken"
Ds Hasper - die lid is geweest
van drie synodes - riep de syno
de van Almere op. stimulansen
te geven voor een intensieve dis
cussie over de voor kerk en sa
menleving 'levensbelangrijke'
vraag hoe de kerken in deze tijd
nog hun boodschap en het geloof
kunnen overdragen. Hij verwees
naar de dalende kerkelijke be
trokkenheid. "De bescheiden
plaats van de kerk in Almere is
bekend en brengt sommigen tot
de uitroep dat het bij hen veel be
ter is". "Maar", zei Hasper, "de
veranderingen van de laatste
tientallen jaren laten zien hoe ra
zend snel ontwikkelingen kun
nen verlopen".
De synode koos vanmorgen
ds. E. Overeem uit Haren tot
voorzitter. Hij kreeg 45 van de
73 stemmen.
Confessionelen. Minder po
sitief over 'Samen op weg' liet dr
G. Bos zich gisteravond uit op de
jaarvergadering van de Confes
sionele Vereniging (in de Her
vormde Kerk) in 'Woudschoten'.
Bos is predikant in Urk, lid van
het hoofdbestuur van deze ver
eniging en lid van het brede be
stuur van de hervormde synode.
"Het is de vraag of het geeste
lijk gehalte van de twee kerken
voldoende is om het wonder van
de eenheid gestalte te doen krij
gen", zei hij. "Voor sommige her
vormden is het al voldoende als
de gereformeerden zich wat an
ders zouden gedragen: wat be
scheidener. Anderen maken zich
zorgen over het rechtzinnige ge
halte van veel gereformeerden.
Waren zij nog maar als vroeger"
Maar Bos had ook kritiek op de
eigen kerk. "Zij moet wat recht
zinnigheid betreft de hand maar
in eigen boezem steken".
De predikant uit Urk ver
wachtte niet dat er op korte ter
mijn iets zou veranderen in de
geestelijke toestand van de ker
ken. "Wachten op God" was
daarom zijn voornaamste ge
dachte ten aanzien van 'Samen
op weg'. "De tijden en gelegen
heden zijn in Zijn hand, en wan
neer Hij de gelegenheid geeft
moeten wij klaarstaan en vol
gen". Als voorbeeld noemde hij
het volk Israël, dat de ene dag
wél het beloofde land kon intrek
ken, maar de volgende dag niet
meer wegens zijn ongeloof.
De Confessionele Vereniging
gaat samen met mensen van de
gelijkgezinde groepering Gere
formeerd Confessioneel Beraad
studie maken van de 'Schets
1986', die de gemeenschappelij
ke synode heeft aanvaard als dis
cussiestuk oven.de structuur van
een in de toekomst herenigde
kerk.
Terug uit Lusaka
De leiders van de bevrij
dingsbewegingen in Zuid-Afrika
en Namibië zijn nauw verbonden
met de kerken. Dat was een
openbaring voor veel kerkelijke
leiders. Voorzitter ds. H. Huting
van de hervormde synode zei dat
gisteren na terugkeer op Schip
hol van een conferentie van de
Wereldraad in Lusaka (Zambia)
over Zuid-Afrika. Ook drs. G.
Boer, secretaris van het her
vormde Werelddiakonaat, sprak
van een grote onderlinge nabij
heid tussen deze bewegingen en
de kerken. Naar zijn mening
staan de verzetsorganisaties wat
hun doelstelling betreft dichter
bij het evangelie dan de onder
drukkende regering van Zuid-
Afrika.
De deelnemers aan de confe
rentie aanvaardden met algeme
ne stemmen een slotverklaring,
waarin wordt erkend dat het ge
weld van de Zuidafrikaanse re*
gering de bevrijdingsbewegin
gen tot tegengeweld dwingt om
mét andere middelen een eind te
maken aan de onderdrukking.
De deelnemers gaan er, op basis
van deze slotverklaring, voor
pleiten, dat kerken zich inzetten
voor diplomatieke erkenning
van de bevrijdingsbewegingen.
De Wereldraad zal controleren of
de kerken met de aanbevelingen
van Lusaka werkelijk wat doen.
Dat is met de aanbevelingen van
een soortgelijke conferentie in
Harare (Zimbabwe) eind 1985 te
weinig gebeurd.
Vrouw en kerk
Van de rooms-katholieke
vrouwen in Nederland vindt 64
procent dat zij zich niet hoeven
te houden aan de kerkelijke
voorschriften over seksualiteit,
wat daaronder ook wordt ver
staan. Het normatieve gezag van
die voorschriften wordt ontkend.
Zeer veel vrouwen zullen dan
ook geen schuld meer voelen als
zij zich in de praktijk niet aan de
ze voorschriften houden.
Tot die conclusie komt het
Kaski, instituut voor sociaal-we-
tenschappeliik onderzoek, stu
die en advies in Den Haag, in zijn
Kerk en Samenleving was de op-
'drachtgever tot dit onderzoek
onder bijna 1700 vrouwen in alle
leeftijdsgroepen. Het Kaski heeft
met opzet vrouwen benaderd die
zich bij de kerk betrokken voe
len, uiteraard de een meer, de an
der minder.
Het kerkelijk standpunt over
abortus wordt door 29 procent
van de ondervraagden onder
schreven en door 18 procent af
gewezen, terwijl 53 procent het
van de situatie laat afhangen.
Maar 1 op de 10 vrouwen vindt
de afwijzing van homofilie te
recht, terwijl 64 procent het na
drukkelijk oneens is met die af
wijzing. De onontbindbaarheid
van het huwelijk wordt door 14
procent onderschreven en door
30 procent verworpen. Voor 56
procent is de concrete situatie
doorslaggevend.
Tien procent past periodieke
onthouding toe als (kerkelijk
geoorloofde) vorm van anti-con
ceptie. Van de ondervraagde
vrouwen gebruikt 42 procent de
pil of andere middelen en is 46
procent voor sterilisatie van een
van beide partners.
De vrouwen voelen zich in gro
te meerderheid het meest be
trokken bij de plaatselijke paro
chie. Dan volgt de kerk in Neder-
rapport 'Vrouw en kerk'. De
rooms-katholieke Raad voor
land en een heel eind verder de
'kerk van Rome'. Die laatste
boekt als nummer 1 maar 14 pro
cent.
Gereformeerde Kerken Vrij
gemaakt: beroepen te Enschede
D. T. Vreugdenhil Berkel-Ro-
denrijs. Christelijke Gerefor
meerde Kerken: beroepen te
Nieuwkoop D. Slagboom Kat
wijk aan Zee. Vrije Evangeli
sche Gemeenten: beroepen te
Groningen P. J. Bonhof Echten
(Fr.), voorganger van de zelfstan
dige vrije evangelische gemeente
te Bantinga en van de reformato
rische gemeente te Joure.
