Jan van Vlijmen: 'Kwaliteit
blijft voor mij nummer één'
Passionen doen muzikaal
niet voor elkaar onder
Ondanks miljoenentekort bij Ned. Opera
'Omzien in wrok': goed toneelstuk
PAGINA 30
KUNST
DONDERDAG 2 APRIL 1987
Dirigent
Kobayashi
overrompelend
Jan van Vlijmen maakt moeilijke tijden door. Amper een
halfjaar is hij nu in functie als intendant van de
Nederlandse Opera en de problemen stapelen zich
huizenhoog op. Een tekort van 7,3 miljoen gulden dreigt, de
Opera kan minder produkties uitbrengen dan haar lief is,
de toegangsprijzen worden volgend seizoen verhoogd en de
echt grote operasterren dreigen onbetaalbaar te worden.
Rotterdam, Utrecht, Den Haag en Eindhoven hebben al
verontwaardigd gereageerd op het besluit van de Opera
om komend seizoen amper buiten het 'eigen' Muziektheater
op te treden.
Bij zijn indiensttreding als intendant had Van Vlijmen
uitdrukkelijke kwaliteitsnormen gesteld. Zou daar niet
aan kunnen worden voldaan, dan zou hij daaraan zijn
consequenties verbinden. Denkt de intendant nog steeds
dat hij bij de Nederlandse Opera zijn idealen zal kunnen
verwezenlijken? We spraken met hem over die kwaliteit,
over de sfeer binnen het bedrijf en over de
aanloopmoeilijkheden van het Muziektheater.
- De Nederlandse Opera huist nu
amper een half jaar in het Muziek
theater en wordt haast bedolven
onder de problemen. In hoeverre
waren met een iets meer voortuit-
ziende blik die problemen te voor
komen geweest? Heeft het ge
schort in de voorbereiding van de
verhuizing?
Van Vlijmen: "Een opera be
hoort zo ongeveer drie jaar vooruit
te plannen. De openingsdatum van
het Muziektheater is twee maal
verplaatst. Dat heeft veel proble
men in de hand gewerkt. Maar de
problemen zijn ook terug te voeren
op het Beleidsplan 1984 - '85, dat
nu in een aantal opzichten vol
strekt, maar dan ook volstrekt ir-
reeël blijkt te zijn. In dat plan is
uitgegaan van een manier van pro
duceren zoals die tot dan toe bij de
Nederlandse Operastichting ge
bruikelijk was, zowel in artistiek
als in financieel opzicht".
"De opzet was aanvankelijk om
ook oude produkties van de Ope
rastichting in het Muziektheater te
herhalen. Vandaar dat men tot
zelfs 19 verschillende produkties
in 1991 kwam. Na één jaar oriënta
tie in de gehele wereld is mij duide
lijk dat dat absoluut onhaalbaar is.
Tenzij je met een kwalitatief veel
mindere opzet genoegen wilt ne
men: minder repeteren, goedkope
re decors. Ik zeg dan: liever niet
meer dan tien of elf produkties,
r twee reizen, en dan alle
door
Ariejan Korteweg
aandacht richten op de kwaliteit".
"Daar komt bij dat het medewer
kersbestand en de werving van
medewerkers op dat beleidsplan
zijn gebaseerd. Dat leidt nu tot een
wanverhouding tussen vaste kos
ten en produktiekosten. We maken
negen produkties volgend seizoern
met een personeelsbestand dat is
gericht op een veel groter aantal.
Daarom heb ik een vacaturerem af
gekondigd".
Dure wereld
"Maar let wel: dat dat beleids
plan niet deugt verwijt ik niemand:
het is naar beste weten en op grond
van ervaringsfeiten opgesteld. Ik
had geen ervaring met een derge
lijk operahuis en ben ervan uitge
gaan dat het plan reëel was. Maar
in de tijd dat ik me oriënteerde op
het intendantschap waarschuwden
colega's me al dat het te ambitieus
zou kunnen zijn".
"Het is heel vervelend dat we
met een tekort van miljoenen kam
pen, maar het is niet onbegrijpe
lijk. De hele opzet van het Muziek
theater speelt zich af op een schaal
die in ons land ongebruikelijk is.
Maar maak dat de buitenwereld
maar eens duidelijk. Toch, als je
ziet hoeveel miljoenen er bij de
bouw van dit pand te veel worden
uitgegeven, denk ik dat je nog blij
mag zijn. Bovendien, opera is een
heel dure wereld aan het worden".
- De vacaturerem die u noemt
hoe is die te combineren met de
klachten van Opera-personeel dat
ze zoveel overuren moeten maken
en amper tijd hebben om vakantie
op te nemen?
'Voor sommige onderdelen, en
dan met name de technische dienst,
geldt inderdaad dat de arbeids-
druk groot is. Maar dat heeft ook te
maken met het feit dat het theater
nog niet in orde is. Daarom denk ik
dat we in de toekomst zullen moe
ten leren accepteren dat het theater
vaker leeg staat, juist om dé voor
bereiding van de produkties zo
'goed mogelijk te kunnen doen.
Want zelfs nu we volgend seizoen
maar negen produkties uitbrengen
is de kans groot dat die voor een
deel niet in het Muziektheater zul
len kunnen worden voorbereid".
- Voor de Opera 'Onegin' moest
vanwege technische problemen zes
weken lang de repetitietijd met één
uur worden bekort. Ook huisgenoot
het Nationale Ballet klaagt vaak
over de technische voorzieningen in
het Muziektheater. Heeft het dan in
dat opzicht aan de voorbereiding
geschort?
"Op dit moment is dat niet zo'n
interessante vraag. Je hebt een
'paar jaar nódig om in te spelen en
de techniek onder controle te krij
gen. Dat is van andere theaters ook
bekend".
- Hebben de problemen ook te ma
ken met het feit dat in het Muziek
theater de techniek een onafhanke
lijke poot vormt binnen het hele be
drijf?
Het is een ongebruikelijke for
mule. Normaal gesproken horen
technische diensten gewoon bij het
gezelschap en vormen geen apart
facilitair bedrijf. Deze structuur is
het gevolg van een compromis, om
dat er anders drie afzonderlijke
technische diensten zouden moeten
komen. Een belangrijk argument
was ook dat één dienst goedkoper
zou kunnen zijn. Of het dat in
praktijk ook is, zou ik op dit mo
ment echt niet weten".
Jan van Vlijmen: 'Geen
Naar het evangelie van Mattheüs en Johannes
*r*n—
Smartlap in LVC
LEIDEN - Het Carnaval der Zie-
lesmart. Onder deze titel organise
ren drie samenwerkende jongeren
centra: het LVC in Leiden, De
Boerderij in Zoetermeer en het
Paard in den Haag een driedaags
festival. Op dit festival dat als een
rondtrekkende kermis de drie cen
tra aandoet, staan smartlappen,
Nederlandstalige rock&roll en
aanverwante muziek centraal.
Kortom, het levenslied in de brede
re zin des woords.
Het Carnaval der Zielesmart be
gint vanavond in Leiden, gaat mor
gen naar Zoetermeer en is zaterdag
in Den Haag. Ster van dit festival is
de op 7 juni 1942 op Surabaja gebo
ren zangeres Anneke Grönloh. In
1960 winnares van het 'cabaret der
onbekenden' en maakster van
maar liefst vier hits zoals Bran
dend Zand, Paradiso en Surabaja.
Tijdens haar optreden wordt zij be
geleid door 'Het Groot niet te Ver
mijden Dans- en Show Orkest'.
Verder zullen ook de Berini's en
het trio Cor Witjes op het Carnaval
der Zielesmart acte de presence ge
ven. De presentatie van het festival
is in handen van het uit Rotterdam
afkomstige duo De Tunes. De zaal
van het LVC zal een ware meta
morfose ondergaan. De aankleding
van het interieur, zal de romantiek
toelaten in het gebouw en de harde
rock&rollsfeer voor één keer bui
ten bannen. Het programma begint
om 21.30 uur, LVC, Breestraat 66.
'Omzien in wrok' door Toneelgroep
La Terrazza. Tekst: John Osborne,
vertaling, decor, regie: Evert de Ja
ger, spelers: Reinout Bussemaker,
Toos Sax van der Weyden, Guy La-
vreysen, Annemiek Verhoeven. Ge
zien op 1 april in het LAK, Leiden.
LEIDEN - Toneelgroep La Ter
razza bevestigde weer eens de
stelling dat een goed toneelstuk,
mits gebracht met eerbied voor
de tekst, nauwelijks te bederven
valt. Bovendien, La Terrazza is
een zeer goede toneelgroep met
zeer goede acteurs. De kennis
making met de 'classic' van John
Osborne 'Omzien in wrok' viel
dan ook zeer positief uit.
Osborne schreef het in 1956.
Wie de controversialiteit van het
stuk wil begrijpen moet in ge
dachten 31 jaar teruggaan. Nu
schokt het minder maar het stuk
blijft intrigeren. Tijdens de voor
stelling moest ik denken aan die
Nederlandse 'classic' uit 1947 'De
Avonden' van de toen 23-jarige
Van het Reve. Osborne was 22
toen hij 'Omzien in wrok
schreef. 'De Avonden' en 'Om
zien in wrok' hebben veel ge
meen. Beide teksten leggen ge
tuigenis af van een generatie-
breuk, vertolken een levensge
voel dat vaak benoemd is als 'de
stem van de na-oorlogse genera
tie': geen leuzen, slogans en idea
len maar woede, wanhoop en
machteloosheid. Waar de 'held'
uit 'De Avonden', Frits van Eg-
ters, niet veel verder komt dan
genadeloos registreren en pom-
pelepompompom-zeggen,
schreeuwt Osborne's Jimmy
Porter het uit.
De handeling speelt zich af in
een geheel van palissanderhout
opgetrokken woonkamer, een
soort doodskist verluchtigd .met
vier oranje wandschemer-
lampj^s; een doorzichtje naar
een tegelvloer met strijkplank
completeert het geheel. Het is
zondag als het stuk begint.
Krant, kerkklokken, thee en
Jimmy barst als een furie los.
Mikpunt van zijn genadeloze cy
nisme is zijn vrouw en zijn
vriend Cliff. Hij is uiterst welbe
spraakt en zijn toon is kwetsend
en vernederend. Die toon zal de
hele voorstelling ongewijzigd
blijven.
Zijn vrouw zal hem uiteinde
lijk verlaten, evenals zijn vriend
Cliff. Ook Helena, de vriendin
van zijn vrouw, die een verhou
ding met hem begint nadat ze
eerst zijn vrouw de deur uit heeft
gewerkt, keert hem de rug toe.
'Omzien in wrok' geeft in zekere
zin de ontakeling van Jimmy
weer. Reinout Bussemaker die
Jimmy meer dan geloofwaardig
speelt kan deze onttakeling niet
helemaal waarmaken. Jimmy
blijft te sterk in zijn schoenen
staan.
Het gedeelte na de pauze voeg
de dramatisch gezien weinig toe
aan alles wat zich daarvoor heeft
Laatste snik
Het begrip 'kwaliteit' is het alpha
en omega van Van Vlijmen. Hij is
bij de Opera gekomen om er kwali
teit te produceren en riep onlangs
nog met gevoel voor drama uit dat
hij die kwaliteit tot zijn laatste snik
zal verdedigen.
- Eén avondje Opera kost nu on
geveer een half miljoen gulden. Is
dat streven naar kwaliteit nog te
verdedigen als daar zo'n prijs
kaart aan hangt?
"Voor mij is dat geen vraag. Wij
doen helemaal niet absurdde Ope
ra trekt geen dure sterren aan als
we ook jong talent kunnen vinden.
Het cultuurbudget is maar een mi
nuscuul postje op de begroting van
het rijk. Kijk eens naar al die mil
jarden voor andere doeleinden. Je
kunt je ook de vraag stellen of die
wel allemaal goed worden besteed.
In het geval van de kunsten wordt
de hooge van het subsidiebedrag al
snel buitensporig belangrijk ge
maakt".
- Daar is in het geval van de Ope
ra toch ook aanleiding toe. Publiek
dat een kaartje wil kopen moet
vaak worden teleurgesteld, het
aantal voorstellingen wordt ver
minderd, de prijzen gaan omhoog
er wordt amper nog buiten Amster
dam opgetreden. Op zo'n moment
lijkt de vraag gewettigd of de hoog
te van de subsidie in overeenstem
ming is met de geleverde prestatie.
"Die vraag is moeilijk te beant
woorden. Ik blijf erbij dat een een
malige rem de juiste weg is. Daar
na kan er verder worden gebouwd.
Zodra je concessies gaat doen aan
de kwaliteit, ga je in de toekomst
grotere groepen publiek verspelen.
Laten de mensen er bij wijze van
spreken maar naar moeten verlan
gen om de opera te kunnen zien.
Dat heb ik liever dan wat je op dit
moment bij het toneel in ons land
ziet, dat ais een pudding in elkaar
zakt. Als je in een periode van nood
overstag gaat op het punt van kwa
liteit, ben je bezig je bedrijf op lan
gere termijn om zeep te helpen"
Gemopper
- Is de sfeer, binnen het bedrijf
van dien aard dat iedereen zich
LEIDEN - De weken voor
Pasen staan in muzikaal op
zicht in het teken van de pas
siemuziek van Johann Sebas
tian Bach. De grote oratorium
koren bereiden zich voor op de
uitvoering van 'hun' Matthaus
of Johannes Passion, zangers
en instrumentalisten, die ge
specialiseerd zijn in het bespe
len van barok-instrumenten,
reizen van hot naar haar om
hun aandeel te leveren in die
uitvoeringen. Wat in vakkrin
gen wel eens oneerbiedig "de
1 O-daagse veldtocht" wordt ge
noemd, staat weer voor de
deur.
Voor velen, of men nu koorzanger
of luisteraar is, betekent die jaar
lijkse uitvoering van de Matthaus
of Johannes Passion vaak een
hoogtepunt in het muzikale jaar.
Merkwaardig genoeg is de aantrek
kingskracht even groot voor men
sen met een religieuze achtergrond
als voor diegenen die dit missen.
Toch kan Bachs muziek niet los ge
zien worden van de eredienst waar
afgespeeld. Er waren een aantal
prachtige teksten te beluisteren
maar vooral een aantal minpun
ten te signaleren. Annemiek Ver
hoeven was in haar monoloog,
als ze geconfronteerd wordt met
de vrouw van Jimmy, te zwak.
Deze monoloog, die de climax
van het stuk had kunnen zijn,
bleef ergens hangen tussen senti
mentaliteit en een vaag soort
ethiek. Ook begon na de pauze
het zwaktebod van de achter
grondmuziek (jazz, opera) te irri
teren. Toneel is geen super
markt, het drama moet niet ont
leend worden aan de handeling
begeleidende muziek. Toch, het
zijn slechts kanttekeningen in de
marge van een voorstelling die
zeer de moeite waard was en
waarbij elk van de spelers een
groot compliment heeft verdiend
voor het getoonde spel.
RADBOUD ENGBERSEN.
wil inzetten om de Opera zich vol
gend jaar te laten waarmaken?
"Er is een groep die zich beter
thuisvoelde bij het oude 'regime'.
Dat is duidelijk. En er is een groep
die zich niet thuis voelt bij mijn
ideëen over het maken van opera.
Dat verschil doet zich over de hele
wereld bij elke wisseling van inten
danten voor. In het buitenland zie
je vaak dat een vertrekkende inten
dant zijn getrouwen meeneemt, die
plaatsmaken voor die van zijn op
volger. Zo'n situatie is in ons land
ondenkbaar. Maar van de mensen
met wie ik direct te maken heb, ge
niet ik alle medewerking. En ik heb
absoluut niet te klagen over de
mensen die er misschien anders
over denken dan ik. Er wordt ge
mopperd, gemokt en kritiek gele
verd, maar ik heb niet het gevoel
dat er minder gemotiveerd wordt
gewerkt".
- Bij de buitenwacht bestaat nog
wel eens de indruk dat u de neiging
zij voor bestemd was. Bach was
cantor-organist van de (Lutherse)
Thomaskirche in Leipzig waar hij
27 jaar werkte tot aan zijn dood in
1750. In de Lutherse eredienst nam
de muziek een zeer grote plaats in,
Luther (1483-1546), componist van
het beroemde koraal Ein fester
Burg, was een zeer muzikaal man,
die niet uit was op een breuk met
de Rooms-Katholieke Kerk, maar
hervormingen nastreefde zodat het
gewone volk weer meer betrokken
zou worden bij de eredienst. Een
logische stap was dan ook om waar
mogelijk het onbegrijpelijke Latijn
te vervangen door het Duits. In de
R.K. Kerk was het gebruikelijk het
lijdensverhaal, in het Latijn 'pas-
sio', op Palmzondag volgens het
evangelie van Mattheüs, op de
dinsdag en woensdag daarna vol
gens Marcus en Lucas, en op Goe
de Vrijdag volgens Johannes voor
te lezen. Dat lezen gebeurde al reci
terend, dat wil zeggen op in hoofd
zaak één toonhoogte. Het bijzonde
re van het voordragen van speciaal
het lijdensverhaal was dat men
hier een rolverdeling toepaste: de
woorden van de Evangelist werden
door een middelhoge stem voorge
dragen, die van Christus door een
lage, en voor de teksten van de me
nigte werd een hoge zangstem ge
bruikt. Ten tijde van Luther werd
ook het lijdensverhaal al gauw in
het Duits gezongen, en werden de
woorden van de menigte aan een
koor toebedeeld. Het koor zong
ook het opschrift, dus bijv.: "Das
Leiden unseres Herrn Jesu Christi,
wie es beschreibet der heilige
Evangelist(Het lijden van on
ze Heer Jezus Christus zoals be
schreven door de Evangelist
De tekst was dus nog steeds die
van de bijbel, maar dan in het
Duits, de melodieën waren de oude
Gregoriaanse, en een slotkoor be
sloot het geheel.
De volgende stap werd zo'n 100
jaar later gedaan door Heinrich
Schütz (1585-1672) die daarmee de
schakel vormt naar Bach. Schütz
stapte af van het Gregoriaans en
schreef zelf de éénstemmige melo
dieën voor de bijbelteksten, de re
citatieven. Opschrift, slotkoor en
de woorden van de menigte wer
den door het koor meerstemmig a
capella, d.w.z. onbegeleid, gezon
gen. Allengs deed onder invloed
van andere muzikale genres ook
begeleiding door instrumenten
haar intrede in de kerkmuziek, en
na Schütz gingen componisten er
heeft erg veel werk naar uzelf toe te
trekken.
"Ik ben aangetrokken om het ge
zicht van de Opera te gaan bepa
len. Ik denk eerder dat ik me nog
met te weinig onderdelen direct be
zighoud en meer 'feeling' zou moe
ten houden met de totstandkomng
van een produktie".
- Verwacht u nog steeds bij de
Opera uw idealen te kunnen ver
wezenlijken?
"In een aantal opzichten niet,
maar wel als het gaat om de artis
tieke uitgangspunten. Die zijn voor
mij het belangrijkst. Zo lang ik niet
word belemmerd in het nastreven
van het artistieke niveau dat mij
voor ogen staat, heb ik niet de be
hoefte voortijdig weg te gaan.
Maar als men mij zou dwingen met
dezelfde hoeveelheid geld veel meer
produkties te maken en dus conces
sies te doen aan het niveau er van,
dan is er voor mij geen lol meer
al snel toe over om allerlei niet-bij-
belse elementen, zoals koralen, toe
te voegen.
Weer honderd jaar later verrijkte
Bach het geheel nog met aria's
voor solistische zangstemmen,
vaak voorzien van één of meer obli
gate (verplichte) instrumentale so
lostemmen. In samenhang met de
ze historische ontwikkeling heb
ben de diverse elementen in Bachs
Passionen: bijbeltekst, koralen en
aria's, een duidelijke onderling
verschillende functie. De kern
wordt gevormd door de bijbeltekst
naar één van de Evangeliën, die
door de Evangelist (tenor) in recita
tieven en ondersteund door een ac-
coordbegeleiding op het clavecim-
bel wordt voorgedragen; de woor
den van personen die in het ver
haal voorkomen, Pontius Pilatus,
Petrus, Maria Magdalena, Judas,
worden door solostemmen gezon
gen. De woorden van Christus
(bas) worden in de Matthaus Pas
sion in een bijzonder licht ge
plaatst doordat zij niet alleen met
clavecimbel maar ook met strijkers
worden begeleid, een omlijsting
als een soort muzikaal aureool.
In de koralen en aria's wordt ge
reageerd op het gebeuren: de kora
len geven de reactie van de kerk,
de gelovigen, weer, de aria's weer
spiegelen de emoties van het indi
vidu. De teksten voor deze aria's
waren niet van Bach zelf maar van
de hand van in zijn tijd bekende
religieuze amateurdichters. Voor
de J.P. was dat Brocke, een Ham-
burgse raadsheer en voor de M.P.
schreef Henrici, een postbeambte
onder het pseudoniem Picander
teksten. De schitterende muziek
van Bach doet de naar onze begrip
pen vaak ontstellende smakeloos
heid van deze teksten gelukkig
vergeten.
Voor de koralen maakte Bach ge
bruik van bestaande koraalmelo
dieën die hij al naar de inhoud van
de tekst van andere accoordzettin-
gen voorziet. Op deze wijze weet
hij de tekst te kleuren en te illustre
ren ook als de melodie dezelfde is,
zo bijv. in de koralen Befïehl du
deine Wege, het beroemde
Haupt voll Blut und Wunden eh
Wenn ich einmal soil scheiden.
Een bijzonderheid van de M.P. is
bovendien dat het werk voor twee
koren en twee orkesten is geschre
ven. Deze zg. dubbelkorigheid
vindt haar oorsprong in de San
Marco in Venetië, waar de toenma
lige kapelmeester Adriaan Willaert
Nederlands Philharmonisch Orkest
o.l.v. Ken-ichiro Kobayashi, met
werken van Rossini en Dvorak. So
liste: Emmy Verhey in het Concert
voor viool en orkest van Tsjaikows-
ky. Gehoord in de Stadsgehoorzaal
op 1 april.
LEIDEN - Drie werken elk met
een overrompelend karakter
vormden een waardig besluit
van de Meesterserie van K&O.
Overrompelend was het optre
den van de beweeglijke dirigent
Kobayashi die het orkest tot het
uiterste van zijn mogelijkheden
wist te brengen, met een inspire
rend overwicht. Niets ontgaat
zijn aandacht, hij lijkt alles tege
lijk aan te geven zonder dat dit
de grote lijnen in gevaar brengt.
In een wervelende vaart trok
ken de luchtige thema's van de
ouverture de barbier van Sevilla
van Rossini voorbij, een klein
voorproefje van wat na de pauze
nog volgen zou. Voordat het
zover was gaf Emmy Verhey in
j Tsjaikowsky's vioolconcert een
staaltje van haar overrompelen
de virtuositeit, die al in het eerste
deel zo imponerend aanwezig
was dat er een spontaan tussen
tijds applaus op volgde.
Hoe begrijpelijk het enthou
siasme van de zaal ook was, toch
was het juist die virtuositeit die
het wezen van Tsjaikowsky's
concert geweld aandeed. Trefze
ker was haar spel, maar ook ge
forceerd in toonvorming en soms
zelfs ronduit ruig. In het laatste
deel werd het tempo zo opgedre
ven dat schommelingen in de be
geleiding, hoe alert overigens
ook, niet konden uitblijven. Het
bleef een imponerende uitvoe
ring, niet minder maar ook niet
meer.
De rijkdom in de 8e Symfonie
van Dvorak bleek Kobayashi in
derdaad op het lijf geschreven.
Hij modelleerde de vloeiende
breed opgezette melodische lij
nen, sloeg venijnig de bijtende
ritmes in de lucht, maar wist
steeds op het juiste moment in te
binden zodat het evenwicht tus
sen spanning en ontspanning ge
handhaafd bleef.
Onder zijn handen werd het
bekende weer als nieuw, verras
send in de rijkdom aan melo
dieën die zo nauw verweven zijn
met elementen uit de Tsjechi
sche volksmuziek. Het werd een
opwindende uitvoering die een
zeer groot succes had waar Ko
bayashi nadrukkelijk de ver
schillende orkestleden en -groe
pen het delen.
MIES ALBARDA
zo'n 200 jaar vóór Bach, gebruik
maakte van de twee tegenover el
kaar liggende balkons voor een
muzikaal tweegesprek tussen zan
gers en instrumentalisten. Bach
paste dit toe in het openingskoor
van de M.P.: wanneer de ene groep
zingt 'sehet' (ziet), vraagt de andere
groep 'wen' (wie), waarop het ant
woord volgt 'den Brautigam' (de
bruidegom). Ook toonschilderin-
gen paste Bach veelvuldig toe: tra
nen druppelen, de haan kraait le
vensecht en het voorhangsel van
de tempel scheurt hoorbaar in
tweeën. Maar ook verborgen dub
belzinnigheden zijn te vinden:
wanneer Jezus bij het laatste
avondmaal tegen zijn discipelen
zegt dat één van hen hem zal verra
den, vragen zij 'Heer ben ik het.
Bach laat deze zin elf maal zingen,
want de twaalfde, Judas wéét en
vraagt dus niet. Bach zelf zou van
de grote orkest- en koorbezetting
van veel uitvoeringen van nu
vreemd opkijken; zelf had hij voor
zijn uitvoering van de M.P. in 1729
in de Thomaskirche slechts de be
schikking over ongeveer een zes
tiental zangers en ca. 18 instrumen
talisten, een gegeven waarmee hij
bij het schrijven ongetwijfeld reke
ning heeft gehouden. Afgezien van
de uitvoeringen met authentieke
barokinstrumenten wordt tegen
woordig meer en meer in de uit
voeringen met het gewone heden
daagse instrumentarium rekening
gehouden met de resultaten van
wetenschappelijk onderzoek naar
de uitvoeringspraktijk ten tijde
van Bach, met betrekking tot de
toen gebruikte instrumenten,
speelwijze, tempo e.d.
De populariteit van de Matthaus
Passion is groter dan die van de, Jo
hannes Passion, ten onrechte,
want in muzikaal opzicht doen zij
niet voor elkaar onder. Het verschil
tussen beide is in hoofdzaak gele
gen in de benadering van de Evan
gelist die het verhaal vertelt: Mat
theüs beschrijft het lijden van
Christus vol levendige details, Jo
hannes legt meer de nadruk op
Christus als verlosser en heerser,
in een strakkere verteltrant. Met
Bach beleefde de passiemuziek
een hoogtepunt en tevens eind
punt, al schreef ook een tijdgenoot
en vriend als Telemann een zeer
.geliefde en veel uitgevoerde Pas
sion. Na Bach maakt de bijbeltekst
plaats voor vrije teksten die in de
populaire aria-vorm gegoten wor
den. De passiemuziek zoals Beet-
hovens 'Christus am Oelberg' be
landt in de concertzaal.
Bachs passiemuziek raakte in
het vergeetboek, want de belang
stelling van de 18e eeuwse compo
nisten ging niet uit naar het schrij
ven van kerkmuziek, maar naar in-
strumentale muziek, zoals sonates,
symfonieën en concerten. Pas in
1829, precies honderd jaar na de
eerste uitvoering, klonk de Mat
thaus Passion opnieuw, dankzij
het gewaagde initiatief van een
jonge 20-jarige musicus, Felix
Mendelssohn-Bartholdi.
MIES ALBARDA
