Honderden hebben
miljoenen over
voor schilderij
Jeugdwerk van Vermeer
v vol verrassingen
WOENSDAG 1 APRIL 1987
PARIJS - Vincent van Gogh liep met zijn gevoelens wel te
koop, al kreeg hij er geen cent voor. Hij uitte ze in zijn brieven
en wrong ze uit zijn tubes. Hij schilderde uit hartstocht voor
wat hij zag, en deed wat hij had gemaakt cadeau uit hartstocht
voor de mensen om wie hij gaf. De Zonnebloemen maakte hij
als een hymne aan zijn vriendschap met Gauguin, net als de
even beroemde bloeiende Amandeltak, die voor broer Theo's
pasgeboren zoon bestemd was. De prijs die bij het Londense
veilinghuis Christies voor een van Van Gogh's zonnebloemen
nu is gemaakt, heeft niets meer met vriendschap van doen,
maar alles met poen.
Als Vincent op 20 februari 1888 in
Arles aankomt, betrekt hij in mei
van dat jaar het atelier dat hij in het
'gele huis' heeft ingericht, om er op
18 september ook zelf te gaan wo
nen. In oktober arriveert Gauguin.
Van Gogh wenste allemans broe
der te zijn, maar Gauguin was
ronduit een loeder. Vincent
droomde van een werkgemeen
schap van gelijkgestemden, die in
het 'gele huis' zouden samenzijn.
Gauguin droomde er van geld te
verdienen en ronduit beter te wor
den van de reis. Tenslotte had Vin
cent's broer Theo, de kunsthande
laar in Parijs, niet alleen Gauguins
schulden afbetaald, maar ook nog
LONDEN (GPD) - Wat is de les
van de ongeëvenaarde veilin
gaankoop van Vincent van
Goghs 'Zonnebloemen' voor
meer dan 75 miljoen gulden? Nu
de financiële kruitdampen bij
Christie's zijn opgetrokken en de
eerste emoties weggeëbd, hoort
men op deze vraag verschillende
antwoorden. De meest voor de
hand liggende reactie is die van
de constatering dat er nog altijd
veel mensen zijn die ontzettend
veel geld hebben. Ondanks de al
gemene erkenning van een tech
nisch uitzonderlijk fraai schil
derstuk, een uniek document bo
vendien van een keerpunt in de
kunstgeschiedenis, gaan de
meesten er hier toch van uit dat
veel meer dan Vincent van Gogh
een krachtmeting van de finan
ciële mastodonten ten grondslag
ligt aan de absolute recordprijs
van 24.750.000 pond.
door
Haye Thomas
Wat dit betreft is er wel wat ge
beurd suinds Lady Beatty in
1934 in Parijs deze 'Zonnebloe
men' van Vincent van Gogh aan
kocht. De prijs voor die dagen ze
ker geen kleinigheid: 2000 pond
en het betekende ook voor vele
jaren een uiterst waardevol bezit
voor haar zoon, de schatrijke
mijnbouwer Chester Beatty en
later diens weduwe Helen. Het
was uit haar nalatenschap dat de
drie erfgenamen: Lady Charlotte
Fraser, haar broer Lord Brooke
en hun moeder Sarah Thomson-
Jones, besloten de Van Gogh van
de hand te doen. Aanvankelijk
was het wel degelijk de bedoe
ling het schilderij voor Enge
land, waar het jarenlang in de
National Gallery heeft gehangen,
te behouden. Maar onderhande
lingen met het museum en de
overheid, onder meer over een
koppelafspraak over vermeende
successierechten en andere be
lastingfaciliteiten, liep het vast
en ten slotte werd besloten het
kostbare schilderij bij Christie's
onder de hamer te brengen.
Daar werd gerekend op tien
miljoen pond, maar de werkelijk
heid ging er ver bovenuit:
22.500.000 pond plus 10 procent
premie. De zevende en grootste
in Van Goghs zonnenbloemense-
rie is de absolute financiële top
per geworden en dat terwijl de
schilder zelf er nooit een cent
voor heeft gekregen en daar ook
in doffe wanhoop over schreef
aan zijn in kunst handelende
broer Theo.
Ondertussen wordt druk ge
speculeerd waar het schilderij,
dat Vincent van Gogh naar alle
waarschijnlijkheid gemaakt
heeft voor zijn vriend, de Franse
schilder Gauguin, nu terecht
komt. Bij Christie's houdt men
geheel op de keurige basis van
'noblesse oublige' vol dat het per
telefoon is aangekocht door een
unanieme buitenlandse koper en
dat verdere gegevens ontbreken.
Maar in de geruchten die er na
tuurlijk zijn domineert de veron
derstelling dat het uiteindelijk
toch een Japanse aankoop is ge
weest. Een veronderstelling, ge
baseerd op de sterke positie van
de yen en vooral ook de weten
schap dat het werk van Van
Gogh beinvloed is door Japanse
kunst. Maar of dit betekent dat
het schilderij straks toch weer in
een museum te zien zal zijn, of
verdwijnt in privé-bezit van een
particuliere kunstverzamelaar,
durft niemand te voorspellen.
Met wat dit laatste betreft valt
opnieuw een Japanse naam. En
wel die van Shigeki Kameyama,
de tycoon in onroerend. Hij heeft
zich allang geschaard in de zich
nog steeds uitbreidende groep
van schatrijke industriëlen en za
kenlui, die met steeds grotere in
zet en verbetenheid jagen op
vooral de klapstukken in het im
pressionisme en de moderne
kunst.
Tot deze financiële elite beho
ren bijvoorbeeld de Amerikaan
se voorzitter van Sotheby's Al
fred Taubman, die altijd bereid is
om voor iets moois of iets waar
hij echt zijn zinnen op heeft ge
zet, diep in de met vele miljoe
nen gevulde beurs te tasten. In
kringen van de Londense kunst
handelaren rollen de namen van
belangrijke kunstkopers vlot
over de tong. Die van Getty, de
Griekse scheepsmagnaat Sta-
vros Niarchos, Amalita le Corze
ofte wel Madame Fortabat, de
Argentijnse cementmiljonaire en
natuurlijk de Thyssens, de Lau-
ders, de Steinbergs en de Guc-
noemen.
„Ik kan je wel honderd namen
geven van mensen waarvan ik
zeker weet dat ze bereid zijn
zo een paar miljoen gulden neer
te tellen voor een klassieke
pressionist. Maar ik weet zeker
dat er nog veel meer zijn die kun
nen en willen doen. Wereldwijd
zijn het er misschien wel enige
honderden", sprak een Londen
se kunsthandelaar. En in zijn
blik lag de ernst die zijn woorden
moest bevestigen.
de treinreis naar Arles uit zijn ei
gen zak bekostigd, allemaal in ruil
voor 'driehonderd francs aan kera
miek'.
In afwachting van Gauguins
komst werpt Van Gogh zich op pas
geplukte zonnebloemen. Ze ont
staan in augustus 1888. Eerst is er
een vaas met drie, dan met vijf, dan
met twaalf en tenslotte een vaas
met vijftien zonnebloemen in alle
staten van bloei en verval. „Ik
schilder met het enthousiasme van
een Marseillaan die bouillabaisse
eet", schrijft Vincent aan Theo. En
zijn schildersvriend Bernard meldt
hij (in de vertaling van Jan Huls
kers 'Lotgenoten') „Ik droom er
van mijn atelier te versieren met
een half dozijn schilderijen van
zonnebloemenn, een wandversie
ring waarbij de chromaatgelen, ge
broken of ongebroken, zullen uit
barsten tegen uiteenlopende ach
tergronden, blauw, maar gaande
van het bleekste Veroneesblauw
tot koningsblauw, met als lijsten
dunne oranje geschilderde latjes.
Een soort effect als van gotische
glas-in-lood vensters. Och, mijn
beste vrienden, wij getikten genie
ten in elk geval van onze ogen,
nietwaar!"
door
Rudolph Bakker
Weken voor Gauguins komst
was Van Gogh al op van de zenu
wen geweest. Met zijn laatste geld
had hij in het 'gele huis' de kamer
voor zijn vriend ingericht met een
notenhouten bed, een toilettafel en
een commode, had hij gas laten
aanleggen in de keuken en het ate
lier. En had hij, toen zijn geld op
was, vierAls Gauguin in oktober
arriveert staat er een reus voor de
deur, getooid met een astrakan-
muts en gehuld in een nachtblau
we cape-jas. Zijn handen zijn in
witte handsëhoenen gestoken en
hij leunt op een zelf-versierde wan
delstok met zilveren banden. Gau
guin vermoedt niets van de koorts
achtige voorbereidingen, die aan
zijn komst vooraf zijn gegaan. De
zonnebloemen in zijn kamer neemt
hij voor kennisgeving aan. Ook het
door Vincent bedoelde 'glas-in-
lood-effect' treft hem kennelijk
niet, hoewel hij de meester is van
DlatteS°duidShk van dkaarge^ moeia op un en Deiaaen met eiec-
platte, duidelijk van emaar^e- triciteit net alsjoen". Kort daarop
Zonnebloemen, die vele tientallen miljoenen waard zijn, verdienen het nog e
naar hun nieuwe eigenaar gaan.
Gogh hebben gezegd toen het doek
klaar was: „Dat ben ik inderdaad,
maar dan gek geworden". Aan
Theo schrijft hij: „Ik zie er zeer ver
moeid op uit en beladen met elec-
scheiden vlakken,
aanhang in Pont Aven
peld had.
Daarover ook ontstaan de eerste
ruzies, en nog los van beider zo ge
heel uiteenlopende karakters. Gau
guin is gewend dat er naar hem ge
luisterd wordt, Vincent wordt er
gek van te moeten werken zoals
Gauguin hem zegt, al doet hij voor
de goede vrede aanvankelijk zijn
best.
En dan maakt Gauguin in die
noodlotszwangere november-
maand zijn 'Van Gogh bij het schil
deren van zijn zonnebloemen', een
schoolvoorbeeld van 'cloisonnis-
me'. Volgens Gauguin zou Van
gooit Vincent Gauguin een glas ab
sinth in het gezicht. Het eind van
de 'samenwerking' is in zicht.
De avond voor kerstmis 1888 lo
pen Gauguin en Van Gogh terug
naar het gele huis, na het bezoek
aan de Arlesiaanse kroegen. Gaui-
guin gaat voorop en hoort dan snel
le passen. Als hij omkijkt is Vin
cent vlak bij hem en - in Gauguins
eerste versie - met een scheermes.
Later zal blijken dat er alleen een
woordenwisseling heeft plaats ge
had. Gauguin gaat toch maar in
een hotel slapen. Die nacht snijdt
van Gogh zich de lel van zijn linker
oor af.
Het wonder van de zonnebloe
men is, dat ze niet aan kracht in-
WASHINGTON, (AP) - Na een speurtocht door de Verenigde Staten en
Europa is een curator van de National Gallery of Art in Washington tot de
conclusie gekomen dat een .Italiaans' schilderij, dat eigendom is
kunsthandelaar in New York, in feite een jeugdwerk
boeten, ook niet in de periode van
de diepste droefenis die Van Gogh
toen onderging. Er volgt een aan
val van epilepsie, vanaf 7 januari is
hij in ziekenhuizen, gaat hij ten
slotte terug naar het verlaten ate
lier, alleen om er te schilderen. En
dan komt er een nieuwe serie zon
nebloemen, kopieën van de 'zonne
bloemen van hoop en vriend
schap', zoals hij die hij in de herfst
naar levende modellen tot stand
had gebracht. Op 23 januari 1889
schrijft hij aan Theo, die inmiddels
met Johanna Bonger getrouwd is -
een gebeuren dat Vincent diep
heeft beroerd - „Ik zou je willen
aanraden ze voor jezelf te houden,
voor de intimiteit van je vrouw en
van jezelf'.
Vincent kopieert deze zonne
bloemen drie maal. De eerste keer
zijn er twaalf zonnebloemen. Ze
hangen nu in het Philadelphia Mu
seum of Art en ze zijn een getrou
we kopie van de 'twaalf uit augus
tus '88, die in de 'Neue Pinakothek'
in München te zien zijn. En dan
zijn er nog eens tweemaal veertien
zonnebloemen. Het ene exemplaar
hangt in ons eigen Van Gogh-mu-
seum in Amsterdam. Het andere
r-r-.. behoorde aan mejuffrouw Helen
de Hollandse fester Be^ty. Het is d.t doek dat
bij Christies i
geveild.
Londen wordt
meester Johannes Vermeer. Als die conclusie juist is telt de wereld
oorspronkelijke werken van Vermeer.
De bewering van curator Arthur Wheelock zal zonder twijfel tot grote
interesse en felle discussies in de kunstwereld leiden. Het door hem aan naar
Vermeer toegeschreven werk lijkt in onderwerp en stijl totaal niet op de sole in St. Remy de Provence,
taferelen die van de meester bekend zijn. Maar op grond van uitgebreid hij zich in uitdrukkingskracht nog
laboratoriumonderzoek, bronnenonderzoek en een dosis intuïtie als Ver- overtrof. Na
meerkenner is Wheelock tot de conclusie gekomen dat het werk zonder
twijfel door de Delftse schilder is gemaakt.
Het doek is getiteld ,St. Praxedis' en toont een legendarische Romeinse
maagd die de ongebruikelijke geestelijke roeping had het bloed op te
vegen van onthoofde christenen.
Links onder in de hoek staat de ondertekening „Meer 1655". In dat jaar
stond Johannes Vermeer aan het begin van zijn briljante carrière die 20 je (volgens John Rewald) haar
jaar later eindigde toen hij miskend en straatarm stierf in Delft.
laatste periode
bovenmenselijke scheppings
drift sloeg hij op 27 juli 1889 in Au-
vers-sur-Oise de hand aan zichzelf
en overleed hij twee dagen daarna,
36 jaar oud.
1895 een Rotterdams i
der vraagt of ze honderdvijftig gul
den mag hebben om een schilderij
Wheelock is tot de conclusie gekomen dat de jonge Vermeer een kopie met zonnebloemen van Van Gogh
heeft gemaakt van een 10 tot 15 jaar eerder gemaakt schilderij van
vrijwel „vergeten" Italiaanse schilder, Felice Ficherelli.
te kopen, wijst haar vader dit
zoek van de hand. Voor zulk ge
knoei geef je nog geen cent uit,
vindt de zakenman.
De Duitsers begrijpen als eersten
de waarde van Van Gogh, door
drenkt als ze zijn van hun eigen ex
pressionisme. Het Folkwang-Mu-
seum in Essen is het eerste mu
seum in de wereld dat een doek
van Vincent aan de muur hangt.
In 1923 heeft er een eerste grote
verkoop-tèntoonstelling van Vin
cents werk in Londen plaats. Er
zijn ook zonnebloemen, maar de
familie wil ze niet kwijt. Tenslotte
laten ze zich overhalen en verko
pen ze de veertien zonnebloemen
uit augustus 1888, uit de gelukkige
dagen dat Vincent nog in de moge
lijkheid van vriendschap geloofde.
Het hangt nu in de 'Tate gallery'.
Het nu verkochte doek lijkt er voor
het lekenoog als twee druppels wa
ter op, evenals dat in het Amster
damse Van Gogh-museum.
Een van de zeven doeken (de vijf
zonnebloemen uit augustus 1888)
ging bij een bombardement op Yo
kohama verloren. Ook het 'gele
huis' in Arles ging bij een Ameri
kaans bombardement op Arles in
1945 aan geweld ten onder.
Vincent van Gogh was niet gek,
al sprak hij zelf spottend over die
mogelijkheid. De zonnebloemen
behoren tot zijn populairste doe
ken en tot de bekendste schilderij
en die ooit werden gemaakt. Dat
komt omdat van Yokohama tot Es
sen over de hele wereld mensen de
hartstocht en de hoop van Vincent
tenslotte begrepen hadden.
Vincent werd tenslotte zelf over
meesterd door het wonderland dat
hij geschapen had. 'Grondspecu-
lanten' maakten zich er van mees
ter. De intimiteit, die Van Gogh
zijn zonnebloemen toewenste in de
stille kamer van zijn broer en diens
jonge vrouw, is nu alleen nog weg
gelegd voor wie daar miljoenen
dollar voor over heeft. De rest van
de wereld dient voor Vincents
idealen op winderige stoepen van
musea in lange rijen te gaan staan.
CJP duurder
GRONINGEN (GPD) - De jaarcon
tributie van-het Cultureel Jonge
ren Paspoort (CJP) wordt met in
gang van het komende seizoen ver
hoogd van f9.50 naar f 15.-. De ver
houdingsgewijs forse verhoging
stuit op bezwaren van de Vereni
ging van Schouwburg- en Concert
gebouwdirecties.
De schouwburgdirecties verle
nen aan de 180.000 CJP-houders
kortingen van 20 tot 50 procent op
voorstellingen en concerten en zijn
aldus een belangrijke contractpart
ner in het CJP.
Volgens een woordvoerder van
de Federatie Cultureel Jongeren
Paspoort in Amsterdam is de prijs
verhoging onafwendbaar door een
aantal kostenstijgingen, door een
verhoging van de afdracht aan de
300 aangesloten musea (die gratis
toegankelijk zijn voor CJP'ers) en
door de introductie van een twee
maandelijks magazine. Het maga
zine - een bij het CJP al langer le
vende wens - wordt gesponsord
door de Algemene Bank Neder
land.
De noodzaak van het verschijnen
van het nieuwe blad wordt in twij
fel getrokken door de schouwburg
directies, die vrezen dat door de
verhoging van het CJP-tarief de
aantrekkingskracht van het Pas
poort terug zal lopen.
3(4) Everything 1 own - Boy
George
4(6) Still loving you - Scor
pions
5(3) Running in the family -
Level 42
6 2) I knew you were waiting
- G MichaellA Franklin
7(9) Sign of the times - Prin-
8 (11) Stand by me - Ben E
King
9 (24) WitU'or without you-U2
10 (15) Coming around again -
Carly Simon
11 (18) The great pretender -
Freddie Mercury
12 8) The right thing - Simply
Red
13 7) Heartache - Peps
Shirley
14 (14) Skin trade - Duran Du-
17 (10) Surrender - Swing out
Sister
18 (12) Down to earth - Curiosi
ty killed the Cat
19 (21) At this moment - Billy
Vera The Beaters
20 (13) Go see the doctor - Kool
Moe Dee
21 (26) Fire - Bruce Springsteen
22 (32) Let's wait awhile-Janet
Jackson
'tarship
24 (22) Baila bolero - Fun Fun
25 Sela- Lionel Richie
26 (30) Pain is so close to perfec
tion - Queen
27 Day in day out - David
Bowie
28 (29) My second skin - Cherry
29 I get the sweetest feeling
- Ja,ckie Wilson
30 (35) It doesn't have to be that
way - Blow Monkeys
31 (16) Reet petite - Jackie Wil-
32 (34) Love removal machine -
The Cult
33 (25) How many lies - Span-
dau Ballet
34 (36) Cross that bridge - Ward
Brothers
35 You are my world -
Communards
36 The throwdown
Kool The Gang
37 (39) Ever fallen in love-Fine
Young Cannibals
38 (20) Girls - Tina Turner
39 (40) It doesn't have to be- Er-
40 (19) Once bitten twice shy -
Vesta Williams
(Stichting Ned. Top 40)
De amerikaanse zanger Lionel Richie treedt vanavond weer op
in Ahoy in Rotterdam. (foto anp>
ROTTERDAM (GPD) - Een schijnbaar computer
gestuurde piano was de meer dan verrassende troef
waarmee Lionel Richie gisteravond in een uitver
kocht Rotterdam Ahoy zijn publiek vóór aanvang
van zijn optreden al door de knieën liet gaan. Een
enkele lichtflits accentueerde nog eens dat de toet
sen van de piano wel degelijk bespeeld werden
zonder dat er iemand in de buurt stond van het
instrument.
Ergens onder het podium, wachtte Lionel Richie
de reactie van het publiek af. Om vervolgens een
maal 'Hello' in zijn microfoon te fluisteren en de
bühne op te wandelen. Lionel Richie is niet ge
woon nog een succesvolle zanger maar veeleer een
performer, die zijn toehoorders de ene verrassing
na de andere voo rschotelt. 'Hocus Pocus, abacada-
bra' was het sfeertje zo nu en dan. Want Lionel Ri
chie verrast zyn toeschouwers menigmaal.
Terwijl het publiek nog immer bezig is met het
warme welkom, heeft de zevenmans-begeleidings
band zich inmiddels genesteld en het zoete 'Hello'
laten overlopen in een stevige versie van 'All Night
Long', waarbij de muzikanten volgens een uitge
kiende choreografie over het immense podium lo
pen. Lionel Richie beseft zich terdege dat het con
cert in de ingezette sneltreinvaart niet is vol te hou
den en speelt enkele rustige nummers.
Hij komt handen te kort om de tientallen bossen
bloemen in ontvangst te kunnen nemen. „Ik geloof
dat ik vanavond meer bloemen heb gekregen dan
een gewone man in zijn hele leven", grapt de voor
malige Commodores-voorman, die in het repertoi-
re van zijn Outrageous Tour nog immer 'Three Ti
mes a Lady' en 'Brickhouse' heeft opgenomen.
In het bomvolle Rotterdamse sportpaleis kon de
Amerikaanse superster gisteravond niets verkeerd
doen. Ook niet toen hij een duet deed met Vicky
Randle (de enige vrouw in de groep, red.). Sterker
nog: het meisje toonde zich niet alleen een dui
zendpoot op o.a. percussie, gitaar en drums, maar
bood haar 'baas' sterk partij. Lionel Richie's stem
geluid heeft tot dusver overigens ook nog niets te
lijden gehad van de serie optredens, die hij vorige
week maandag in Birmingham is begonnen.
Na anderhalf uur en tal van verrassingen brengt
Lionel Richie met de gehele begeleidingsgroep de
show tot een daverend einde. Drie muzikanten
hangen plotsklaps 'aan zijden draadjes' hoog bo
ven het podium. Zij halen wat capriolen uit, de
band speelt verder en de zanger neemt afscheid
van zijn publiek. Het podium wordt ten laatste ma
le hydraulisch omhoog bewogen. De muzikanten
staan hoog boven het publiek op de vloer en zetten
er - na een meer dan swingende versie van 'Dan
cing on the ceiling' - een punt achter. Het publiek
tracht ten tweede male meer te krijgen, maar de de
schelle zaalverlichting brandt intussen. Niets an
ders resteert dan huiswaarts keren. De zoveelste
verrassing die avond. Lionel Richie had zich voor
die ene toegift nog wel eventjes snel verkleed. Per
former of popzanger, hij is een klasse apart.
PIETER PLOEG
