Smog, het vijfde jaargetijde
Ook de Sowjet-Unie heeft een drugsprobleem
tlRDAG 28 MAART 1987
De verwijtende blikken van Westduitsers naar de DDR zijn niet altijd even terecht. Hier wapenen twee kinderen zich tegen de verstikkende smog in Essen
Ruhrgebied(foto anpi
De DDR dreigt één grote, onleefba
re vuilnisbelt te worden. Daar ver
andert ook een Westduits aanbod
om samen te werken op milieuge
bied niets aan. Oost-Duitsland zal
pas wat aan de problemen doen als
Bonn betaalt en dat heeft de rege-
ring-Kohl op voorhand al uitgeslo
ten.
"Een principiële voorwaarde voor de
dynamiek van de prestatiegroei is het ef
fectieve gebruik van alle ernérgiedra-
gers. Voor de DDR is het gunstig geble
ken in toenemende mate op de eigen ru
we grondstoffen te steunen. Bovenal
geldt dit voor onze ruwe bruinkool. Nu
al is bruinkool met een aandeel van 70,4
procent in ons primaire energieverbruik
de belangrijkste energiedrager van onze
economie. In het nieuwe vijfjarenplan
zullen we dit aandeel verder verhogen".
Dat zei Erich Honecker, staats-en partij
leider van de DDR, in april 1986 op het
elfde partijcongres van de Oostduitse
communisten.
In zijn meer dan vijf uur durende toe
spraak kwam het woord milieu één keer
voor, en wel in samenhang met de uit
breiding van de kernenergie. "In 1990
:al - niet in de laatste plaats wegens het
belang voor het milieu - 15 procent van
le elektro-energie in kerncentrales wor-
ien opgewekt".
Enige tijd tevoren sprak een partij-
unctionaris de volgende gedenkwaardi
ge woorden: "Kameraden, we moeten
>nze waakzaamheid verhogen. Bij ge-
prekken in steden en dorpen spelen
inds enige tijd de onderwerpen 'zure re
en' en 'sterven van de bossen' een rol.
lier tonen zich de uitwerkingen van de
•Vestduitse televisie en radio die bewust
•en probleem scheppen om onzekerheid
e verspreiden. Maar de neerslag die bij
ms naar beneden komt, is hele normale
egen. We hebben dus geen enkele aan-
eiding om over zure regen te spreken".
Milieugroepen
De partij moest wel iets ondernemen,
want in de DDR zijn de laatste jaren
tientallen milieugroepen opgericht die
gegevens verzamelen en informatie wil
len hebben. Maar voor de partij bestaat
de zure regen niet en dus kan er ook niet
over worden gesproken.
Offcieel bestaat er namelijk sinds 16
november 1982 in de DDR geen milieu
probleem meer. Toen nam de minister
raad een wet aan die alle informatie over
het milieu geheim verklaarde. En sinds
dien horen de mensen niets meer. Rui
ken doen ze wel van alles. In sommige
gebieden is de'smog soms zo erg dat
overdag de stinkende Trabants en Wart-
burgs met groot licht moeten rijden. De
problemen concentreren zich in de bal-
lingsgebieden rond Halle, Leipzig, Dres
den, Karl-Marxstad en Berlijn. Hiér
wordt meer dan de helft van alle indus
triële produkten vervaardigd. De lucht-
belasting is er volgens onderzoek meer
dan twee keer zo hoog als in Chicago,
Tokio of Düsseldorf. Maar maatregelen-
zijn niet in zicht. En omdat het devieze-
Een van de Russische
werkwoorden uit de spreektaal is
'baldetj'. Een beetje gek worden -
het zelfstandig naamwoord 'balda'
betekent 'gek' - van te veel
drinken bijvoorbeeld. Of van
muziek. Of van een vrouw.
Dat was de vroegere, onschuldige bete
kenis. Tegenwoordig komt het werk
woord vaker voor in een grimmiger con
text: in een duister portiek waar de Le-
ningradse politie een jongeman vindt
die gestikt is in een plastic zak met che
micaliën, in de obscure hoekjes van het
Kazan-station waar de dropouts van
Moskou samenscholen, tijdens ernstige
stafvergaderingen in een psychiatrisch
hospitaal in Letland. Baldetj is het
nieuwste modewoord en het betekent
'een kick krijgen'. Van de drugs, vanzelf
sprekend.
Lang heeft de Sowjet-Unie net ge
daan, alsof het land geen drugsprobleem
kende. Nog in 1983 gaf de Sowjet-psy-
chiater Babajan op een congres de verze
kering dat er in zijn land van 280 miljoen
inwoners slechts 27.000 geregistreerde
drugsverslaafden waren, voornamelijk
zieken die door het intensieve gebruik
van medicijnen zo ver waren gekomen.
Het idee hier achter was dat in de Sow-
jet-Unie de oorzaken die in het Westen
de gebruiker naar de drugs deden grij
pen, zo goed als verdwenen waren: so
ciale ongelijkheid, werkloosheid, armoe
de.
Misschien dat heel wat Russen, ook de
hogere functionarissen, in deze stelling
narme land zo veel mogelijk onafhanke
lijk wil blijven van dure olie-importen,
wordt alles op de grote vervuiler bruin
kool gezet.
Bruinkool is alles en de 300 energie
centrales die de sterk zwavelhoudende
brandstof moeten verwerken zijn totaal
verouderd. Filterinstallaties ontbreken
en er is geen schijn van kans dat ze er
komen. Bijna 320 miljoen ton bruinkool
moet er dit jaar worden gewonnen. Dat
betekent niet alleen dat hele delen van
de DDR in een troosteloos maanland
schap worden herschapen, maar ook dat
er bijna zes miljoen ton zwaveldioxide
de lucht in zal gaan.
Onrendabel
De bruinkoolvoorraden zijn over 40
jaar uitgeput en daarom vinden veel eco
nomische experts de noodzakelijke mil
jardeninvesteringen voor effectieve ont
zwaveling onrendabel. De groei is per
definitie belangrijker dan de niets ople
verende, geldverslindende milieuzorg.
Vroeger zag het er anders uit. Toen de
milieuproblemen niet meer te ontken
nen waren, moest een vooruitstrevende
ecologische politiek de suprematie van
het socialisme bewijzen, vond de DDR.
Als tweede Europese land na Zweden
creëerde Oost-Berlijn in 1970 een uitge
breid milieurecht en won daarmee inter
nationaal aanzien. Een jaar tevoren was
er een echt milieu-ministerie opgericht.
Het aanvankelijke enthousiasme be
koelde snel toen ijverige onderzoekers
de eerste rapporten afleverden. Overal
werd lawaai gemeten, water geïnspec
teerd en een meetpuntennet geïnstal
leerd. De gegevens werden per compu
ter verwerkt, maar de resultaten zijn nog
nooit openbaar gemaakt. Het budget
voor het nieuwe ministerie werd snel
kleiner en de partij liet bij veel vervui
lende bedrijven doodeenvoudig de
schoorsteen een paar honderd meter ho
ger maken, zodat het gif zich beter zou
verspreiden. Een oplossing afgekeken
van de Westduitsers die in de jaren 60
dezelfde tactiek toepasten en toen ruzie
kregen met hun westerse buurlanden,
omdat de troep daar naar beneden
kwam.
De smog liet zich echter niet stoppen
en de kortzichtigheid van de partijbon
zen levert nu catastrofale gevolgen op.
In het hele land lijden mens en dier on
der de schadelijke stoffen in de lucht en
in het water. Het hele ecologische sys
teem verkeert in groot gevaar en de met
veel geld en liefde gerestaureerde histo
rische gebouwen zijn er binnenkort
weer net zo slecht aan toe als vóór de
kapitalen verslindende opknapbeurt.
Leverstoringen
Maar het is niet alleen het gele gif,
zwaveldioxide, dat letterlijk en figuur
lijk voor hoofdpijn zorgt. Tussen Dres
den en Karl-Marx-Stadt stoot een groot
fabriekscomplex bijvoorbeeld zó veel
lood en arsenicum uit, dat sporen terug
gevonden zijn in de haren en urine van
kinderen. Elders zijn 60 maal te hoge
geloofden. Per slot van rekening is on
langs in Moskou over het aids-probleem
(het volgende taboe) met vergelijkbare
stelligheid officieel bekendgemaakt dat
er in de hele USSR slechts 20 patiënten
zijn (allen buitenlanders) en dat de socia
le omstandigheden in het land zodanig
zijn dat er voor een epidemie zoals in het
Westen niet gevreesd hoeft te worden.
Realiteit
Dat de werkelijkheid voor wat betreft
de drugs in 1983 al heel anders was, kon
iedereen op zijn vingers natellen. De mo
dieuze kringen in de grote Russische
steden die in alles proberen het Westen
te imiteren hoefde je toen al niets meer
over de geneugten van de geestverrui
mende middelen te vertellen. En de
stroom gedesillusioneerde Afghanistan-
veteranen had het gebruik, vooral van
softdrugs, inmiddels al uit de elitaire
sfeer gehaald.
Pas tijdens het 27ste partijcongres, nu
een jaar geleden, verklaarde de procu
reur-generaal van de USSR. Rekoenkov.
dat het wel eens gevaarlijk kon zijn om
de feiten over het drugsgebruik in de
Sowjet-Unie te verzwijgen. Gevaarlijk
omdat je het fenomeen niet afdoende
kunt bestrijden als je de juiste gegevens
niet hebt. In een parallel met de al eerder
begonnen anti-alcoholcampagne, waar
concentraties fluor vastgesteld in groen
ten uit eigen tuin. Op andere plaatsen
loopt de produktie van vlees en melk
sterk terug door leverstoringen en dege
neratie. In een ander ballingsgebied is
geadviseerd schapen alleen nog maar als
'wolproduktie-eenheden' te houden. Via
de 'ruwvoer-verterende-grootvee-eenhe-
den', zoals koeien officieel heten, komt
ook allerlei gif in de voedingsketen te
recht.
De ziektestatistieken zijn alarmerend.
Artsen sloegen enige tijd geleden alarm
en stelden dat kanker en andere dodelij
ke ziekten sterk toenamen. De gemid
delde levensverwachting zou vier jaar
stijgen als het gif met de helft werd ver
minderd. Een Oostduits geïllustreerd
blad schreef daarna: „Het ligt vooral aan
de mensen zelf. Ze roken te veel. Het ri
sico van schaadstoffen in de lucht is
daarbij vergeleken minimaal'.
Met zulke fraaie argumenten proberen
partijfunctionarissen ook het probleem
van de stervende bossen weg te praten.
Met bijna drie miljoen hectare bos is de
DDR een van de bosrijkste landen in Eu
ropa. Maar vrij toegankelijke statistie
ken over de toestand van het bosbestand
zijn er niet. Bossterfte is voor de DDR
een uitvinding van vooral westerse jour
nalisten. De op één na hoogste Oostduit
se boswachter zei het tegen journalisten
zo: "Het bos sterft niet, het verandert".
Nog slechter
En hoe. Volgens betrouwbare wester
se schattingen is 2,5 miljoen van de drie
miljoen hectare bos ziek. Volgens een la
ger geplaatste boswachter willen de par
tijfunctionarissen het probleem hele
maal niet zien: "Pas als rond hun jacht
hutten het bos sterft, begrijpen ze het".
Met het Oostduitse binnenwater is het
zo mogelijk nog slechter gesteld. Er is
vrijwel geen enkele schone beek, rivier
of meer over in het land. Hoofdvervui
lers zijn de industrie en de landbouw,
maar ook de huishoudens lozen maar
raak. De helft van de huizen is weliswaar
aangesloten op rioleringssystemen,
maar deze beschikken hoogst zelden
over biologisch en chemische zuive
ringsinstallaties. De meeste rivieren en
beken zijn morsdood. Wat er bijvoor
beeld nog aan vis uit de Elbe wordt ge
in de pers aangespoord werd de waar
heid over het drankmisbruik in felge
kleurde reportages te belichten, begon
de overheid nu, zij het in beperkte open
heid en wat minder grootschalig (drugs
liggen nu eenmaal veel meer in de taboe
sfeer dan drank) het drugprobleem aan
te vatten.
Het permanente narcotica-comité van
het ministerie van volksgezondheid, dat
probeert een kaartenbak met gebruikers
op te zetten, maakte bekend dat er
slechts 2,7 procent van de gebruikte
drugs via een illegale greep uit de medi
cijnkastjes van de apotheken afkomstig
is: opiaten, ephedrine, codeïne. Daaren
tegen komen LSD, amfetamine en heroï
ne, zo claimt men, in de USSR niet voor
omdat ze nooit als geneesmiddel zijn ge
bruikt.
De meest populaire drugs zijn hasjies
('anasja' genoemd) en marihuana. Ame
rikaanse satellieten nemen jaarlijks gro
te roodgekleurde vlekken in het Aziati
sche deel van de Sowjet-Unie waar: dat
zijn de bloeiende papavervelden waar de
'toeristen', zoals de plaatselijke boeren
de in groepen arriverende dealers noe
men, op soms spektaculaire wijze hun
haald, stinkt net zo erg als de rivier zelf
en is oneetbaar. De Elbe is een open
riool vol ammoniak, koolwaterstoffen en
zware metalen. Bij Maagdenburg mag
alleen in het geval van een catastrofe
drinkwater uit deze rivier worden ge-
Een nog triester voorbeeld is de Saaie.
Het water van deze rivier wordt meer
dan tien keer door verschillende indus
trieën opgepompt, vergiftigd en weer te
ruggepompt. Het resultaat is dat het war
ter niet alleen zwaar vervuild is, maar
zelfs in de strengste winter een tempera
tuur van boven de 20 graden houdt. Na
tuurlijk bestaan er normen voor de in
dustriële lozing, maar de VEB's, Volks
Eigene Betriebe, nemen de kosten voor
boeten al op in hun calculaties: boete be
talen is goedkoper dan het bouwen van
zuiveringsintallaties
Drinkwater
Biologisch zijn verreweg de meeste
stromen dood, maar ook de drinkwater
voorziening loopt steeds meer gevaar. In
het district Erfurt is bijvoorbeeld nog
maar 70 kilometer van de 2500 kilometer
stromend water geschikt voor het win
nen van drinkwater, bij Rostock is nog
precies een van de 1200 kilometer bruik
baar. En dat terwijl de DDR een relatief
water-arm land is. De Oostduitsers ge
bruiken per jaar 15 miljard kubieke me
ter, de industrie neemt daarvan 75 pro
cent voor haar rekening. Voor drinkwa
ter is steeds minder water geschikt. Dat
komt niet alleen door de industrie, maar
ook door de enorme overbemesting van
het land. Ook hier geldt het principe van
de groei.
"We gaan consequent vérder op de
weg van de modernisering van onze che
mische industrie. In de chemische in
dustrie beschikken wij over uiterst ef
fectieve geautomatiseerde produktie-
processen, die mede bepalend zijn voor
de huidige stand in de wereld", zei Erich
Honecker op het partijcongres in 1986.
Hoogconjunctuur in een bedrijfstak die
in de DDR altijd al een gepriviligeerde
plaats heeft ingenomen. En de bazen ge
bruiken dezelfde argumenten als hun
kapitalistische concurrenten: er is geen
alternatief voor chemische plantenbe-
scherming.
slag slaan. Voor de overheid is het moei
lijk hiertegen op te treden, want het be
treft onherbergzame gebieden die vele
malen zo groot zijn als Nederland.
Omvangrijk
Weliswaar is nog steeds het totale aan
tal druggebruikers nergens officieel be
kendgemaakt, maar men geeft toe dat
het een ernstig en omvangrijk probleem
is, vooral onder de jeugd die (zoals de
Moskouse politiechef Pjotr Bogdanov
onlangs stelde in een interview met Ne-
delja, de weekendbijlage van Izvestija)
de consequenties van het gebruiken niet
kent en zich meestal uit nieuwsgierig
heid met drugs inlaat.
Een apart probleem vormen diegenen
die iets sterkers dan hasjies willen ge
bruiken en, bij gebrek aan heroïne of co
caïne (inderdaad nauwelijks veAcrijg-
baar), hun toevlucht nemen tot zelfge
maakte preparaten. Men was al bekend
met methoden om, ter vervanging van
alcohol, remvloeistof, constructielijm of
schoensmeer in diverse mengvormen
tot zich te nemen. Het zijn nu vaak de
huishoudchemicaliën die men, in de
En dus wordt er gestrooid en gespo
ten. Alleen aan onkruidverdelgingsmd-
delen meer dan 50.000 ton per jaar. Het
in andere landen al lang verboden ui
terst schadelijke DDT wordt op grote
schaal gebruikt. Daar komt dan nog ze
ven miljoen ton kunstmest bij. Met
vliegtuigen wordt het spul boven de lan
derijen uitgeworpen. Dat bomenrijen en
volkstuintjes ook hun deel krijgen
wordt op de koop toegenomen, als de
norm maar wordt gehaald. Het partij
blad 'Neues Deutschland' meldde met
trots dat er een aanzienlijke stijging was
bereikt met hetzelfde machinepark. Niet
gemeld werd dat er opnieuw enkele tien
tallen plantsoorten waren uitgestorven.
Schöneberg
En alsof het allemaal nog niet erg ge
noeg is, zitten de Oostduitsers ook nog
met miljoenen tonnen 'gewoon' afval uit
huishoudens en industrie, en dat spul
moeten ze natuurlijk ook kwijt. Verant
woorde verbrandingsovens zijn er niet
en dus wordt het spul maar ergens neer-
gekiept. Er zijn duizenden illegale en
deels legale stortplaatsen, waarvan nie
mand meer weet wat er ligt. De grootste
ligt in het noorden, aan dq grens met de
Westduitse deelstaat Sleeswijk-Holstein
en is eigenlijk een verhaal apart. Schö
neberg heet deze verzamelplaats voor
gif-
Een in Sleeswijk-Holstein gevestigd
bedrijf, de Hanseatische Baustoffkontor,
investeerde in het grensgebied van de
DDR ruim 35 miljoen voor de aanleg van
een vuilnisbelt. Bonn en Oost-Berlijn
wisten ervan en gingen ermee akkoord.
Bij Schöneberg, zes kilometer van de
Westduitse hanzestad Lübeck, ontstond
in razendsnel tempo de grootste belt van
Europa. Alleen in 1985 werd hier 800.000
ton speciaal afval gedeponeerd en dat
kwam bijna allemaal uit West-Duitsland.
Maar ook Nederlandse bedrijven ken
nen de weg naar Schöneberg. Het gaat
allemaal heel simpel. De grenscontrole
duurt maar kort, de Muur is open. De
zware transportwagens rijden zes kilo
meter op DDR-gebied. Bij de belt een
vluchtige controle door DDR-opzich-
ters: basische stoffen de ene kant op, zu
ren de andere kant, opdat het niet direct
vreemdste combinaties, in een plastic
zak doet en diep inhaleert. Behalve ver-
stikkingsgevallen treft de politie, blij
kens een recent artikel, ook slachtoffers
aan die levend verbrand zijn doordat zij
met brandgevaarlijke spullen aan het
knoeien waren geslagen.
Het gebrek aan voorlichting wordt als
een van de grootste oorzaken van het
kwaad gezien. Doktoren en pedagogen
waren gewend om te zwijgen over drugs,
omdat ze, zoals wetenschappelijk mede
werkster Gorboenova van het pers
agentschap Novosti onlangs stelde, geen
slapende honden wilden wakker maken.
Het betrof immers een randverschijnsel
en waarom zou je daarvoor belangstel
ling opwekken? In een kennelijke po
ging om het Westen toch een deel van de
schuld in de schoenen te schuiven laat
Gorboenova een 25-jarige patiënt in zie
kenhuis nummer 15 in Moskou vertellen
hoe hij tien jaar geleden een Franse film
had gezien, en die had bij hem het ver
langen om het zelf eens te proberen op
gewekt.
Realiteitszin
In de 'Komsomolskaja Pravda', het
blad van de jeugdbeweging van de Com
munistische Partij, kwam verslaggeef
ster Korsakova na een bezoek aan een
kliniek in Letland tot de wat meer van
tot chemische reacties komt. De lading
wordt gelost en met Westduitse bulldo
zers platgewalst. Een half uur later is de
vrachtwagen alweer vertrokken. Sinds
1979 is er zo rond vijf miljoen ton wes
ters afval op het 200 hectare grote terrein
gestort. Organische chlooroplossingen,
asbestafval, met olie vervuilde grond,
cianide, arseen, zware metalen, restan
ten van kunststofprodukten, oude medi
camenten, polycyclische aromatische
koolwaterstoffen en zelfs dioxine hou
dende slakken uit verbrandingsovens;
in Schöneberg kan alles. Mits er maar
met harde valuta wordt betaald.
Aantrekkelijk
Volgens Westduitse bronnen passeer
den in 1985 niet minder dan 40.260
vrachtwagens met afval de grens tussen
beide Duitse staten. De kosten: tussen
de 60 en 100 harde D-marken per ton.
Maar voor dat bedrag is het Westen dan
wel een heleboel troep kwijt, waarmee
men in eigen land nergens terecht kan.
Voor de DDR is het een aantrekkelijke
handel. Per slot van rekening wordt de
bevolking in het uiterst dun bevolkte
noorden van de DDR er nauwelijks door
bedreigd. De partijbonzen denken zelfs
hun giftige inkomensbron nog aanzien
lijk uit te breiden. Gesproken wordt al
over een totaal oppervlak van vier vier
kante kilometer. Daar zou plaats zijn
voor 20 miljoen ton.
En het Westen wil wel. Alleen zou deze
goedkope oplossing wel eens een hele
dure kunnen worden. Onderzoekingen
hebben al in 1983 uitgewezen dat deze
gifbrij natuurlijk eens in het grondwater
terechtkomt en dat dit grondwater van
uit Schöneberg grotendeels naar het
Westen vloeit.
Maar de DDR gaat gewoon door. De
groei krijgt voorrang, ook al sterft het
land. Nog één keer Erich Honecker tij
dens zijn grote toespraak op het partij
congres: "Eind jaren 70, begin jaren 80
stonden wij voor de vraag hoe het verder
moest gaan. Zouden we gehoor geven
aan diegenen die voor een afremmmen
van het groeitempo waren, of aan dege
nen die pleitten voor voortzetting van de
intensivering. We hebben deze koers ge
kozen en de resultaten zijn vandaag dui
delijk zichtbaar".
realiteitszin getuigende conciusie dat er
in de Sowjet-Unie anno nu veel huwelij
ken zijn die om allerlei redenen (drank,
slechte woonomstandigheden, moeiza
me werktijden) volledig uit elkaar liggen
en dat er veel te weinig wordt gedaan om
de jeugd op een zinvolle manier bezig te
houden. Zij stelde bovendien dat de jon
geren van nu door het overmatig drank
gebruik van hun ouders veel neuroti
scher zijn dan hun leeftijdgenoten een
jaar of dertig geleden, dat ze een gebrek
aan 'normale levensimpulsen' vertonen
en daarom zo'n hang naar opvallende
kleding, harde muziek en snelle moto
ren. En naar drugs, kennelijk.
Gorboenova stelt dat voor de meeste
Sovyjet-burgers een druggebruiker het
zelfde is als een misdadiger en dat bijna
niemand de associatie maakt met een
zieke die geholpen moet worden. Daar
heeft zij ongetwijfeld gelijk in. De hou
ding van de Sowjet-maatschappij in de
ze is nooit een tolerante geweest. Het il
legaal in bezit hebben van drugs kan al
met tien jaar bestraft worden en een ver
slaafde die daar niet op gepakt wordt, zal
in elk geval een gedwongen ontwen
ningskuur moeten ondergaan in een
speciale, streng geïsoleerde afdeling van
een psycho-neurologisch ziekenhuis.
Het legaliseren van marihuana, als de
meest onschuldige vorm van drugs,
wordt in de Sowjet-Unie als lachwek
kende onzin van de hand gewezen. Alle
drugs leiden immers tot sociale en intel
lectuele degradatie en dat is precies wat
Gorbatsjov en de zijnen in het liberalise
rings-proces dat nu aan de gang is niet
kunnen gebruiken
door Alexander Münninghoff
in de Bondsrepubliek nog voldoende gif de lucht
