Tijdbom onder Tmiitroute' naar Iran 'Direct verband moord op Palme' "Muiden'lijkt radertje in internationale wapenhandel ZATERDAG 28 MAART 1987 EXTRA PAGINA 27 Binnen enkele weken zal bekend worden, in hoeverre de directie van de Muidense kruitfabriek De Krijgsman en de Nederlandse regering betrokken zijn bij de Europese versie van Iran-gate. Vast staat dat vanuit ons land, geheel in strijd met de wet, 1,7 miljoen kilo kruit (ter waarde van 44 miljoen gulden) geleverd is aan het oorlogvoerende land van Chomeini. Muiden Chemie lijkt echter niet meer dan een schakel in de internationale keten. Maar dat is op zich al heel wat, want door onderzoeken in diverse landen breidt het schandaal zich als een olievlek uit. Langzaam maar pijnlijk zeker. Zo wordt rekening gehouden met Europese betrokkenheid bij de Amerikaanse wapenleveranties aan Iran. En voor sommigen staat vast dat de koelbloedige moord op de Zweedse premier Olof Palme in dit kader geplaatst moet worden. Boze sprookjes of waarheid? Feit is dat een kroongetuige in het Zweedse onderzoek, Carl-Frederik Algernon, op 15 januari j.l. 'opeens' voor een aanstormende trein viel in een ondergronds station in Stockholm. „Hij sloeg als een knipmes achterover", zo vertelde de bestuurder. Hij was iets op het spoor, en moest dat schijnbaar letterlijk bekopen. door Wim Otten en Maarten Steinkamp Wapen- en kmitleveranties aan landen in een oorlogsituatie: wat is een meer voor de hand liggende handel? Landen in oorlog zijn immers belangrijke afzetgebieden voor fabrieken die schiettuig en explosieven produceren. De Nederlandse regering heeft echter in 1977 een verbod uitgevaardigd op de uitvoer van deze artikelen naar gebieden, waar een oorlogsdreiging heerst of al strijd wordt gevoerd. Dat betekent heel simpel, dat een kruitfabriek als de Muidense Krijgsman zijn produkten niet naar landen in conflictsituaties mag exporteren. Dit verbod geldt dus ook voor Iran, dat immers al zeven jaar heftig strijd voert met buurman Irak. Het ministerie van economische zaken in Den Haag geeft dan ook geen exportvergunningen voor dit soort landen af. Een lastig gegeven voor de portemonnee van wapen- en kruitproducenten, zoals Muiden Chemie. Wie toch wil leveren, heeft omwegen nodig. Van alle kanten klinken geluiden dat sinds het begin van de oorlog tussen Iran en Irak uit diverse Europese landen, ondanks daar geldende verboden, grote hoeveelheden wapens en munitie in Iran beland zijn. Het is gerechtelijk onderzoekers, zowel in Zweden, België als in Nederland gebleken, dat wapen- en kruitzendingen gericht aan andere vreedzame landen, zoals Joegoslavië, uiteindelijk toch opdoken in Iran. De hamvraag is nu, of de directies van de fabrieken en de betrokken ministeries van deze verhandeling en verscheping naar Iran op de hoogte zijn geweest. De Zweedse vredesgroepering SFSF heeft de bal aan het rollen gebracht. Doordat deze club beslag had weten te leggen op gegevens van wapentransacties door onder meer het Zweedse bedrijf Bofors, is vorig jaar een onderzoeksteam van justitie in Zweden aan de slag gegaan. Al gauw werd duidelijk dat meer ondernemingen in Europa bij transacties betrokken waren. Zo kwam de douane-recherche ook de namen Muiden Chemie, het Belgische PRB, en die van wapenhandelaar Karl-Erik Schmitz tegen. Sigfar Falkenland van de douane-onderzoeksdiensl in Stockholm zegt dat hij in de paperassen aangaande munitie-exporten diverse keren de naam „Muiden Chemie" is tegengekomen. Maar hij blijft voorzichtig: „Ik kan vanaf deze plaats moeilijk beoordelen wat de exacte rol van dit bedrijf is, maar het is wel betrokken bij de leveranties". Falkenland haalt dit onder meer uit de vergunningen voor de export van munitie en kruit naar Joegoslavië, afgegeven aan Nobel Chemie. Een aantal van deze zendingen is gesignaleerd in het 'verboden' Iran. De chef van de douane wil niet in details treden, omdat hij niet de hele zaak van de wapentransacties kan overzien. Openbaar aanklager Age, die het onderzoek in Zweden leidt, kan dat wel, maar hij mag en wil geen informatie geven, zolang het onderzoek loopt. „Ik verwacht in april, maar het kan ook nog wel mei worden, rond te zijn". In Zweden is dus een tip van de sluier opgelicht. Eind vorig jaar bereikten het openbaar ministerie in Nederland vanuit Scandinavië berichten over de ongeoorloofde kruittransporten naar Iran vanuit Muiden. Kort daarop is actie ondernomen. De Economische Controle Dienst (ECD) heeft bij een inval de administratie van de kruitfabriek in beslag genomen. Ook Muiden Chemie wordt ervan ver dacht voor 44 miljoen gulden kruit te hebben geleverd aan Iran. Hoe en waarom, dat staat in het verhaal hierboven. Het spoor van de le veranties maakt al spoedig duide lijk dat de Muidense kruitfabriek maar een radertje is. Of dit radertje onderdeel vormt van een tijdbom, zal het gerechtelijk onderzoek bin nenkort wellicht uitwijzen. In dit artikel een blik over de grens. In België zijn wapenleveranties al veel lan- Muiden Chemie is voor vijftig procent in handen van het Westduitse Nobel Dynamit. De andere helft behoort toe aan de Koninklijke Nederlandse Springstof Fabriek (KNSF). De Nederlandse Staat heeft een belang van vijftig procent in de KNSF. De Zweedse kruit/wapenfabriek Bofors behoort ook tot Nobel-groep. De Pudreries Ré unies Beigique, deel uitmakend van de Chechem-groep, heet zelfstandig te zijn. De Belgische Generale Bank bezit 48,7 proeent van de aandelen. Per I januari vorig jaar is het eeuwigdurende winstpercentage van 20 procent voorde Nederlandse Staat door Muiden Chemie afgekocht. Dit werd gedaan, nadat de overheid een groot gedeelte van de veiligheidsinvestering, na de rampzalige explosie in 1972, financierde. Gesproken wordt over een afkoopsom van vele miljoenen guldens. Opmerkelijk is de plotselinge (figuurlijke) explosie van de aandelenwaarde van Muiden Chemie. In 1984 stond deze nog genoteerd op zo'n 3500 per aandeel. In juni 1985 is dit al opgelopen tot 7491, en het jaar werd afgesloten met 9424. In maart vorig jaar staat de koers op 12.000, terwijl het scorebord in oktober 1986 al 15.500 aangaf. Momenteel kost een aandeel niet minder dan 17.000. In het jaarverslag van Muiden Chemie wordt alleen gesproken over een „bijzonder goed gevulde orderportefeuille". zijn er huiszoekingen bij directieleden verricht. Het rechercheteam van de ECD is vervolgens op het vliegtuig gestapt naar Zweden, en later ook België om met de collega's in die landen informatie uit te wisselen. Directieleden worden momenteel verhoord. Justitie wil weten, hoe de besluitvorming intern tot stand gekomen is. Wist men bij Muiden Chemie dat zendingen in Iran moesten belanden, dan is er sprake van een strafbaar feit en zullen de betrokken directieleden volgens officier van justitie mr. L. de Wit zeker tezijnertijd voor de rechter dienen te verschijnen. De benodigde export-vergunning wordt in ons land afgegeven door het departement van minister De Korte (economische zaken). Hoe lukte het de Muidense kruitfabriek dan om de benodigde papieren met stempel en handtekening te krijgen? Het antwoord is eigenlijk simpel: Muiden stuurde zijn kisten per trein naar ger een heet hangijzer. De Belgische mi nister van buitenlandse zaken Tinde- mans zegt, dat nooit meer dan twee jachtgeweren naar Iran of welk ander oorlogvoerend land gezonden zijn. Cij fers uit een breedvoerig rapport van Eu roparlementariër Willy Kuipers halen deze opmerking echter op niet mis te verstane wijze onderuit. Ook aandacht voor de Zweedse wa penhandelaar Karl-Erik Schmitz. Zijn naam duikt geregeld op bij de wapenle veranties naar Iran. Pendelend tussen zijn kantoor in Malmö en de vestiging in Teheran, was hij wellicht de belangrijk ste persoon om ervoor te zorgen dat alles keurig bij zijn uiteindelijke opdrachtge ver Chomeini kwam. Afmaken De Belgische minister van buitenland se zaken, Leo Tindemans, riep vorig jaar, met twee vingers overtuigend in de lucht gestoken, dat ze hem 'mogen afma ken als mocht blijken dat de regering meegewerkt heeft aan leveranties aan Iran'. Een woordvoerder van Tindemans liet weten dat in België een export-licen tie verstrekt wordt door Economische Zaken, nadat de koper een zogenaamd getuigschrift-van-eindgebruik (een end- user certificate, kort gezegd EUC) over gelegd heeft. Dit om doorvoer te voorko- De directie-woordvoerder van het Poudreries Réunies Beigique (PRB) weet ook heel zeker, dat de verdachtma kingen tegen zijn kruitproducerende be drijf niet bewezen zullen worden. Of dit ook betekent, dat hij zich echt niet schuldig heeft gemaakt aan wapenle veranties, is natuurlijk vers twee. Maar Lucien Pary reageert in ieder geval met de bekende dramatische Franse inslag. „Mon Dieu, mais non...", enzovoort. Pary zegt dat PRB zich immer houdt aan de Belgische wet. „Er is wel een paar maal tegen ons gelasterd, maar dat is nooit bewezen. Nee, wij leveren niet aan verdachte landen". Klare taal. Een rap port van de Belgische Europarlementa riër Willy Kuijpers, die voor de Volksu nie een zetel in Straatsburg bekleedt, meldt dat trouwens óok. Garanties De cijfers behelzen garanties van de Belgische Del Credèredienst, een soort verzekering. En de getallenbrij liegt er niet om. Hetzelfde PRB leverde in de pe riode tussen 11 februari 1980 en 1 maart 1982 voor ruim 15 miljard Bfr (750 mil- Bremerhaven om ze te laten verschepen met als 'eindbestemming' de havenplaats Bar in Joegoslavië. Nu blijkt dat de Zweedse wapenhandelaar Karl-Erik Schmitz vandaar voor het verdere transport naar de Iraanse haven Bandar Abbas zorgde. Joegoslavië lijkt dus gewoon als dekmantel gebruikt te zijn om het exportverbod op kruit voor Iran te omzeilen. Hoewel er geen embargo rust op dit land, is het opmerkelijk dat zulke hoeveelheden kruit naar een niet-NAVO-land gaan. Nog opmerkelijker wordt het, als de Joegoslavische defensiebegroting bekeken wordt: deze is in driejaar tijd (1982-1985) gehalveerd. De bewijzen dat de Iran-leveranties met voorbedachten rade zijn gedaan, ontbreken vooralsnog. Evenmin is duidelijk welke weg de ladingen met 'rookzwak' kruit zijn gëgaan vanuit Joegoslavië naar het gebied van de ayatolla Chomeini. Aangenomen zou joen gulden) aan Jordanië. Oorlog met buurman Syrië hing in de lucht en vrede met Israël is er nog altijd niet, dus een verdacht land. Maar ook leveranties aan Maleisie (8.1 miljard Bfr) en Nigeria (4,9 miljard Bfr) mogen er wezen. PRB leverde overigens aan de voor avond van de oorlog met Iran nog voor 38 miljoen munitie aan Irak. Maar wat te denken van een land als Koeweit. Bin nen drie weken tijd verzond PRB (met exportlicentie) voor 19 miljrd Bfr aan dit land. „Het zou betekenen dat de 1,3 mil joen inwoners van dit oliestaatje hun huizen tot aan de zolder volgestapeld moeten hebben met oorlogstuig. Onzin natuurlijk", zo reageert Kuijpers. Koeweit is een uitermatige handige doorvoerstaat. Niet onder embargo en gunstig gelegen in het Midden-Oosten. Maar ook Singapore, Turkije en Grie kenland staan naast Joegoslavië hoog genoteerd. PRB is overigens niet de eni ge Belgische leverancier. Ook de bedrij ven Asco, Cockerill, Opties SA, La- chaussée en FN Herstal pakken nogal eens een verdacht kistje in. Laat Tinde mans maar hopen dat niemand zijn op merking over 'afmaken' al te letterlijk opvat. Bedreiging Willy Kuijpers poogt al enkele jaren de zaak open te breken. Op zijn aandrang nam het Europese Parlement onlangs het besluit om een onderzoekscommis sie in te stellen. Eind vorig jaar publi ceerde hij een nota met de veelzeggende titel 'Wapenhandel, een bedreiging voor onze veiligheid'. In dit rapport gaat de Volksunie-vertegenwoordiger in op de internationale belangen van de handel in wapens, en stelt hij de rol van de Bel gische regering aan de kaak. In België loopt al een administratief onderzoek. Een gerechtelijke versie kunnen worden dat de schepen het Suezkanaal gebruikt hebben, maar zeker is dit niet want het aangrenzende Egypte is immers bondgenoot van Irak. Even luisteren naar een woordvoerder van het departement van economische zaken: „Muiden Chemie heeft inderdaad exportvergunningen gekregen voor vervoer van kruit naar Joegoslavië". Hoeveel en hoe vaak dat is gebeurd, wil hij niet kwijt. „De vergunningen zijn afgegeven op basis van de door Muiden Chemie overlegde documenten". In de meeste gevallen gaat economische zaken af op deze puur administratieve gegevens. Het is volgens de woordvoerder ondoenlijk om iedere lading afzonderlijk aan een uitgebreide inspectie te onderwerpen. Nu en dan verricht de ECD een steekproefje ter plaatse. Ook de douane werpt op gezette tijden een blik op de goederen, die het land uit moeten. Van een echte, nauwgezette controle op de komt eraan. Daarbij zullen ook de af vaarten van Deense schepen, geladen met wapentuig, uit Zeebrugge en Ant werpen met een zogenaamde 'open-zee bestemming' onderzocht worden. Juist de Deense schepen worden veel gebruikt bij dergelijke transporten. Vo- lens de vice-voorzitter van de Deense bond voor zeelui, Henrik Berlau, komt dit door de geschikte afmetingen van de scheper) en de 'betrouwbare' reputatie. Berlau zegt dat er vanuit België regelma tig - soms zelfs tweemaal per week - Deense schepen naar Joegoslavië ver trekken met wapentuig en explosieven, waarvan vele het stickertje 'Made in Hol land' en 'Made in Belgium' dragen. Berlau laat weten aan de hand van dagboeknotities van Deense zeelui over bewijzen te beschikken. Dit belastende materiaal wil de vice-voorzitter van de in Kopenhagen gevestigde- vakbond niet openbaar maken: „De rederijen staan niet te springen. Maar deze zaken doen de naam van de Deense scheepvaart na tuurlijk geen goed". Geen informatie Vorige week ging in Marokko het Deense schip Homeland aan de ketting. Het schip vervoerde Belgische wapens bestemd voor het Midden-Oosten. Bij controle door de Marokkaanse autoritei ten bleek de lading niet ingeklaard te zijn. Volgens de Belgische pers zou de vracht in ons land aan boord genomen zijn. Maar ook een Nederlands bedrijf als Air Transport Schiphol, deel uitma kend van de ook in het Gooi bekende Broder de Vries-groep, ontkent niet voor Muiden Chemie gevlogen te hebben. Wat, wanneer, hoeveel en hoe vaak blijft vooralsnog onduidelijk. „Wij geven geen informatie over onze opdrachtgevers", zo meldt de woordvoerder. Voor Berlau staat vast. dat de moord aard van de lading en de hoeveelheid is dus nauwelijks sprake. „Wel wordt altijd het ministerie van buitenlandse zaken gekend in een aanvraag voor een exportvergunning. Dat onderzoekt of de aangegeven eindbestemming daadwerkelijk het eindstation is van de leverantie van in dit geval kruit. Is dat niet zo, dan gaat afgifte niet door". Maar de vergunningen zijn afgegeven en Joegoslavië was niet het eindstation. Aardig detail is dat in de raad van toezicht van de Muidense kruitfabriek drie regerings-commissarissen zitting hebben. Twee namen blijken makkelijk te achterhalen: P. Velde namens financiën en generaal b.d. T. van Zanten namens defensie. De naam van de vertegenwoordiger van economische zaken schijnt onvindbaar te zijn. Het gerechtelijk onderzoek zal ook moeten aangeven in hoeverre deze heren weet hadden van de hele gang van zaken. op de Zweedse premier Olaf Palme in direct verband staat met de Iran-le veranties: „Palme heeft in 1985 persoon lijk een leverantie van raketten aan Iran tegengehouden". Daar houdt Chomeini niet van. Hij is in oorlog met Irak, en dan is veel, zo niet alles, geoorloofd. Twee dagen voordat hij in koelen bloede neer geschoten werd, zou hij nog een Iraanse delegatie ontvangen hebben. Verzin sels? De Zweedse moordbrigade onder zoekt deze invalshoek momenteel hoogst serieus. Inventief Tijdens het speurwerk duikt steeds dezelfde man op, die van de Zweedse wapenhandelaar Karl-Erik Schmitz. Hij lijkt de grote man achter de leveranties. In ieder geval is hij een inventief man. Hij bedient zich van verschillende firma namen: Scandinavian Commodity, Sca- nex, Scanco, om er maar enkele te noe men. Het bedrijf staat bij de Zweedse Kamer voor Koophandel te boek als een handelsonderneming gevestigd in Mal mö. Maar Schmitz blijkt ook een goede bekende te zijn in Teheran. Hij heeft daar althans nog een kantoor voor 'het importeren en exporteren' van waren die de telefoonbeantwoordster niet na der wil omschrijven. Volgens» de Zweedse pers verklaarde Schmitz, dat hij kruit en munitie in Joe goslavië kocht, die Muiden Chemie, Bo fors en PRB daarheen exporteerden, om deze goederen vervolgens aan Iran te verkopen. Volgens de wapenhandelaar leverde Bofors 200 ton, PRB was goed voor 700 ton en onze eigen Muidense kruitfabriek De Krijgsman nam het grootste aandeel voor haar rekening: niet minder dan 1500 ton rookzwak kruit. Iran betaalde Schmitz, die vervolgens Joegoslavië betaalde. Op zijn beurt re kende dit land weer af met 'hoofdaanne mer' Bofors. Het hoofdkantoor van No bel Chemie betaalde uiteindelijk Mui den en PRB. Het Nederlandse aandel bedroeg 44 miljoen gulden. Toch maar even met meneer Schmitz bellen. Weg De telefoniste van de vestiging in Te heran lijkt nogal te schrikken van de be langstelling. Nee, informatie mag ze niet geven. „Mister Schmitz is out". Wel moet ze even de naam noteren. Dan maar weer naar Zweden bellen. „Ja, hij is er nu. U belt uit Holland? Dan graag een momentje". Schijnbaar heeft Tehe ran toch alvast gewaarschuwd, want één minuut later kraakt door de hoorn: „Mr. Schmitz is net weg en komt voorlopig niet meer terug". Duidelijk is dat de bestelling van de Iraniërs, van 1,7 miljoen kilo kruit, te groot was voor één bedrijf. Het Zweedse onderzoeksteam heeft het donkerbruine vermoeden dat Schmitz in samenwer king met de EASSP, een niet aan de weg timmerende organisatie waarvan de drie betrokken fabrikanten (dus ook Muiden Chemie) lid zijn, de koek heeft verdeeld. In de Tweede Kamer wordt voorlopig nog een afwachtende houding ingenomen. Alleen PPR-fractievoorzitter Ria Beckers en PvdA-kamerlid Harrie van den Bergh hebben het kabinet om opheldering gevraagd. Antwoord is nog niet gegeven. „Zolang justitie niet met feiten aankomt, kunnen we als Kamer natuurlijk weinig doen", aldus Van den Bergh. Wel staat voor hem als een paal boven water dat het systeem van exportvergunningen danig onder de loep genomen moet worden. De directie van de Muidense kruitfabriek heeft, ondanks meerdere toenaderingen, te kennen gegeven geen behoefte te hebben aan commentaar of het leveren van een visie op de leveranties aan Iran waarvan De Krijgsman verdacht wordt. Het justitineel onderzoek is in volle gang. Ook is de directie niet ingegaan op het aanbod dit artikel vooraf te lezen. Een schoolvoorbeeld van kartelvor ming. Schmitz lijkt dus de rol van contact persoon, makelaar, stroman en hande laar te vervullen. In hoeverre hij straf baar is, moet nog blijken. Het zijn im mers de regeringen, die de vergunnin gen afgeven. En juist de verantwoorde lijke departementen roepen, dat over zulke leveranties echt wel wordt nage dacht. De vraag dringt zich steeds ster ker op, hoe dan. Ontslag Bij Bofors wordt kennelijk ook lont geroken. In elk geval stapte de direc teur-generaal Martin Ardbo begin deze maand op. Hij nam entslag en Bofors be vestigde dat hij dat ceed in verband met het gerechtelijk onderzoek in Zweden. Lang vervulde hij die functie niet, want hij was pas sinds 1985 aan de top bij dit bedrijf en juist in die periode zou vol gens vredesgroepen voor miljoenen dol lars aan Iran geleverd zijn. Bij Bofors wordt de verbinding verbroken, als om een verklaring gevraagd wordt. Over leveranties gesproken: uit een geheim Iraans dossier wordt duidelijk, hoe het in Tel Aviv gevestigde bedrijf International Desalination Équipement Ltd. voor een bedrag van 135,8 miljoen dollar Amerikaanse wapens aan Iran leverde. De naam van het Israëlische bedrijf doet vermoeden dat het ontziltings-apparatuur levert. De documenten, gestolen door een Iraans oppositielid, naar Frankrijk gesmokkeld en uiteindelijk aan ons doorgespeeld, geven aan hoe de Israëlische handelaar Jackob Nimrodi op 24 juli 1981 het contract afsloot met de vertegenw oordiger van het Iraanse ministerie van defensie, kolonel K. Denghan. In de overeenkomst wordt uitvoerig ingegaan op welke wijze de 50 Lance-raketten, 68 Hawk-luchtafweerraketten, 40 kanonnen <155mm) en duizenden granaten afgeleverd moesten worden. Op 12 oktober schrijft Minrodi dat moeilijkheden bij het laden in Zeebrugge het noodzakelijk maken om naar Rotterdam en Antwerpen uit te wijken. Vrienden in de Maasstad hebben hem laten weten, dat „de goederen in containers geladen moeten worden cn precies op de dag dat het schip in de haven arriveert op de laadkade moeten staan". De goederen zijn ingeklaard bij de Belgische en Nederlandse douane, onder de noemer 'metal fabricates'. Ijzerwaren dus. the Deputy Minister of Rational Defence for Logieiies, 'linie try of Motional Defence for Logistics, Jo larric republic of Iron, TCHRAM, Iran. Mef.i lit* October, 1991. Dear Sir, Ve refer to our latt correspondenee irith you dated itth September, 199J, re the shipment/loading problem» that tere delaying finalisation of thie contract. Ae ue dieeuteed uith youreelf and Mr. Mot rat into on }9th Augutt 198]thie aepect of the operation uould present problems that w •ay not be able to overcome. Th» JMCO regulation» prohibit the open loading of thie material tn Rotterdam/AntwerpFor obvioue reasons ue could not load in Zeebrugge os o full inspection of the cargo mxnifest uould be necessary. Tht$ situation nou appears to have been resolved. It hoe houtver incurred us in a great deal of additional expense and uill necessitate us asking yet. to assist u: in ths matter. Uit de correspondentie van de Israëlische handelaar Nimrodi.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1987 | | pagina 27