'Er is verschrikkelijk veel
om je boos over te maken'
Alexander Pola blijft maar roepen 'dat ze niet zo stom moeten zijn'
'Jk
ZATERDAG 28 MAART 1987
EXTRA
BIJLAGEVANHE^
PAGINA 21
Het naambordje op de deurpost vermeldt
zowel zijn werkelijke naam A. Polak (die A
staat voor Abraham) als zijn pseudoniem
Alexander Pola. Vergeeld
radio-amusement als 'Negen heit de klok'
en 'Loeren aan de hor' ontsproot aan zijn
geest. Twee decennia lang behoorde hij tot
het legendarische Farce Majeur-team.
Samen met Chiem van Houweningen
schrijft hij nu al acht jaar één van
Nederlands meest populaire
tv-programma's: Zeg 'ns AAA.
Tweeënzeventig jaar oud en voorlopig nog
niet uitgewerkt, „al heeft het allemaal
geen zin".
door Peter van der Maat
Al zijn teksten lijken uit woede te
worden geboren. „Dat lijkt niet
alleen zo, dat is ook zo. Er is ver
schrikkelijk veel om je boos over
te maken. Langzamerhand zijn er
alleen nog maar dingen om
kwaad over te worden. Vind ik.
En het wordt elke dag iets erger".
Op zijn linker rever een badge: een
bruin handje met de tekst 'Blijf van
m'n makkers!' Als hij voor al het on
recht waarover hij zich opwindt een
protest-button zou opspelden, zou
zijn colbert volhangen. „Dan wordt
het folklore, dus ik wissel van tijd tot
tijd. Ik heb heel lang met dat ding van
'Weg met de kruisraketten' gelopen.
Maar dat heeft in elk geval geen zin
gehad".
„Toch vind ik dat je moet blijven
schreeuwen. Al was het alleen maar
om te kijken of je de massa nog één
keer overeind kan krijgen. Veel hoop
heb ik daar niet op, maar dat wil niet
zeggen datje ermee moet ophouden".
- Van de honderdduizenden die te
gen de kernwapens demonstreerden
vernemen we nog weinig, 't Is alsof ze
accepteren dat ze hebben verlorenze
geloven het verder wel.
„Dat is waarom ik doorga: ik geloof
het niet. Je kan ook roepen dat het
jouw tijd wel zal duren. Maar als we
dat allemaal roepen, duurt het inder
daad nog onze tijd. En dat is dan voor
iedereen precies even lang. Namelijk:
heel kort".
„Ik bedoel, ik kan in een luie stoel
onderuit zakken en de mensheid rus
tig laten creperen. Maar dat vind ik
moeilijk te aanvaarden, dus denk ik:
laat ik 'blijven roepen dat ze niet zo
stom moeten zijn".
Staatsgreep
- Dus kunt u het niet nalaten om in
Mies Bouwmans programma 'In de
hoofdrol' te zeggen dat de huidige re
gering door een staatsgreep aan de
macht is gekomen. Een opmerking die
niet past in zo'n gezellig bedoelde uit
zending en die elke uitwerking mist.
„In 1977, dat was een staatsgreep.
Een burgerstaatsgreep. Van Agt deed
net alsof-ie met de PvdA onderhan
delde, maar in de tussentijd was pro
fessor Duynstee namens het CDA be
zig om met de WD een regeerak
koord te smeden. Van Agt heeft, ik
geloof negen maanden, schijnonder-
handelingen gevoerd met Van Thijn.
Al had Den Uyi aangeboden om lid
van het CDA te worden, dan nog had
Van Agt 'nee' geroepen; die andere
regering moest er komen. En is er dus
ook gekomen. Nu houden die twee
partijen hun eigen club almaar in het
zadel, omdat ze bang zijn dat ze bij
nieuwe verkiezingen zullen verlie-
-Er zijn sinds 1977 drie verkiezin
gen geweest en de kiezers hebben zich
bij de laatste twee duidelijk vóór de
huidige coalitie uitgesproken. Ze heb
ben de kans voorbij laten gaan om de
samenwerking tussen CDA en VVD te,
breken.
„Dat weet ik, dat weet ik. Maar dat
neemt voor mij niet weg dat ze op een
onfrisse manier aan de macht zijn ge
komen en zichzelf vier jaar hebben la
ten uitzitten".
„Het is afschuwelijk dat een meer
derheid van de bevolking deze heren
steunt. Maar het is in meer landen ge
beurd dat een meerderheid voor een
rechtse regering heeft gekozen. En
daar met louter ruines uit tevoor
schijn is gekomen".
- Doelt u op het Hitler-regime?
„Natuurlijk wil ik die vergelijking
niet trekken, want die gaat niet op. Ik
zeg alleen: het kan voorkomen dat de
meerderheid een ruïneus bewind
kiest en dat zelfs enige tijd trouw
blijft".
Gepakt
„Ontzettend veel mensen stevenen
nu gedwongen op de ondergang af.
De zwaksten worden keer op keer ge
pakt. Er is geen onchristelijker be
wind dan dat van de christelijke par
tijen. Als Lubbers Sint Maarten was,
sneed-ie een knoop van zijn jas in
plaats van dat-ie die jas in tweeën zou
snijden om die arme man een helft te
geven".
„De uitslag van de brede maat
schappelijke discussie leggen de he
ren gewoon naast zich neer, ook al is
er een grote meerderheid tégen
atoomenergie. Meneer De Brauw is
van ellende doodgegaan".
- Heeft u voldoende gelegenheid om
uw boodschap te ventileren?
„Nee, natuurlijk niet, nooit. Ik heb
geen ander instrument dan zoiets als
dit interview. Bij radio en tv ben je
toch altijd enigszins gekortwiekt. Wil
je daarmee enige impact heben, dan
moetje het gezien de gesteldheid van
de mensheid in een beetje lacherige
vorm verpakken".
- En komt het dan over?
„Nee, maar anders ook niet".
- Dus heeft het geen zin om een
boodschap te verkondigen.
„Dat heeft ook geen zin".
- Toch doet u het.
„Omdat ik de behoefte heb. Ik be
doel: De prediking van het christen
dom heeft ook geen enkele zin gehad.
Het christendom heeft toch niets be
reikt van wat het had willen bereiken.
Er zijn niet minder oorlogen geko
men, integendeel. Don Quichot voel
de zich reuze lekker terwijl hij tegen
windmolens aan het vechten was. Die
was ook gek. Zo werk dat".
Mijn aard niet
„Iedereen heeft de behoefte om dat
te prediken waarin hij gelooft en ook
bijna iedereen heeft de ervaring dat
het weinig helpt. Alleen als je een
duivelse leer predikt heb je nog enige
kans op een grote aanhang. „En dat is
nou net mijn aard niet".
Nu komt hij wat tot rust. Zijn na
sale stem krijgt weer een beminne
lijke klank. Vriendelijke ogen. Zo
juist zat hij zich behoorlijk op te win
den. Zijn toon was scherp, bijterig,
Zijn kijkers verstrakt. We zitten bij
hem thuis - een smal pand in de Am
sterdamse Koestraat, bij de Nieuw-
markt, een buurt die leeft van sex.
Hij zei eerst niets voor een inter
view te voelen. „Ik hou niet van pu
bliciteit. Een afwijking waarschijn
lijk, Greta Garbo had het ook". Toch
stemde hij er vrij snel mee in. Vlak
nadat de afspraak voor dit gesprek
was gemaakt, haalde Mies Bouwman
hem in In de Hoofdrol. Terwijl hij al
tijd had gezegd zich niet voor zoiets
te lenen, liet hij zich meeslepen naar
een studio vol vrienden en bekenden.
- De principes houden niet lang
stand.
„Je moet dat niet als een principe
kwestie zien. Het is een kwestie van
'graag doen of niet graag doen. Princi
pieel is. wél mijn keuze voor de bla
den waardoor ik me laat interviewen.
In elk geval ga ik nooit voor de gele
pers door de knieën. Daar praat ik ge
woon niet mee. Ze proberen het gere
geld, maar dan roep ik: „Je hebt me
helemaal niet nodig om een stukkie
over me te schrijven. Je bent zo goed
in het verzinnen van onzin, doe dat
Voor het blok
„Met Mies heb ik meer dan dertig
jaar geleden in zo'n beetje de allereer
ste tv-uitzendingen van de KRO geze
ten; zij is een lieve vriendin. Ze spe
culeerde er op dat ik haar niet dezelf
de rotstreek zou flikken als ze die mij
flikte. Als ik had geweigerd had niet
ik maar zij voor het blok gestaan; had
ze een zaal vol gasten moeten te ver
tellen dat ik er niets voor voelde; had
de AVRO een film moeten uitzen
den".
„Het is tijdens zo'n programma net
alsof je op je eigen begrafenis bent. Je
staat aan je eigen groeve. Opeens is
het van de dode niets dan goeds en
daar houd ik niet van. Want je loopt
grote kans om zelf onder de indruk te
raken en te gaan huilen bij het weer
zien van een oude vriend. Dan ga je af
als een gieter".
„Ik stond daar met het idee: ik ben
er eigenlijk niet, ik ben dood, niet la
ten merken dat ik het nog hoor".
- Benno Premséla, voorvechter van
de homobeweging, vertelde me dat hij
zo strijdbaar was geworden doordat
hij als jood in de oorlog was nage
jaagd. In zijn verdere leven wenste
hij niet ook nog als homo geestelijk
onderdrukt te worden. Heeft de oorlog
bij u ook zo'n functie gehad: ik laat
me niet op m'n nek zitten?
„Nee, nee, ik had die strijdbaarheid
voor die tijd al. Wat er in de oorlog
gebeurde verbaasde mij weinig. Het
schokte me natuurlijk wel, maar het
kwam niet onverwacht. Ik ben zo op
gevoed dat ik altijd heb geweten dat
je als jood in een dergelijke positie te
recht kan komen. Het is altijd zo ge
weest en het blijkt altijd zo te blij
ven".
Eigen schuld
„De holocaust gebeurde in de beste
christelijke tradities. Want voordat
wij de Heer hadden gekruisigd, be
stond er ook geen antisemitisme. Het
is onze eigen schuld, natuurlijk, na
tuurlijk".
„De jodenhaat is in het cultuurpa
troon opgenomen. Er wordt niet
meer zo expliciet over gesproken,
maar een jood blijft een jood. Die lui
van Goeree, die evangelisten, roepen
het nu op een tijdstip dat men dat
niet meer roept, maar het is nog geen
honderd jaar geleden dat het alge
meen werd verkondigd".
„De paus fluistert het alleen nog te
gen zijn beste vrienden. Zelfs hij weet
dat je dat niet meer hardop moet zeg
gen".
„Persoonlijk heb ik nooit last ge
had van die anti-joodse mentaliteit, ik
was ertegen gewapend".
- Heeft u wel eens gedacht dat u als
jood anders bent dan niet-joden?
„Natuurlijk zijn we anders. Die ver
schillen bestaan wel, er zit een ander
cultuurpatroon in je. Ik heb een an
der temperament. Je moet niet roe
pen dat een neger wit is. Maar waar
het om gaat is dat zulke verschillen
geen verschil maken".
„Ik ben mijn hele leven al een aan
hanger van het zionisme. Ja, het pakt
nu dan een beetje vervelend uit in Is
raël - ze misdragen zich daar behoor
lijk - maar dat heeft voor een groot
gedeelte met de opkomst van de or
thodoxie te maken".
Vernietiging
- Of met dat temperament?
„Ja, maar met daaraan dan nog
eens een religieuze overtuiging ge
koppeld. En een religieuze overtui
ging leidt alléén maar tot vernieti
ging. Heeft nog nooit ergens anders
toe geleid. De ayatollah's, of ze nou
bij de EO zitten of bij de Nederlands
Joodse Gemeente of in het Vaticaan,
ze zijn allemaal hetzelfde".
„Door die orthodoxie loopt het he
lemaal fout in Israël. Ik zag onlangs
een rabbijn voor de televisie uitroe
pen dat de orthodoxen verplicht zijn
terreur uit te oefenen op mensen die
zich niet aan de sabbatrust houden.
„Wij moeten de zionisten de zee in
drijven", zei hij letterlijk. De vrome
joden willen de niet-vrome joden de
zee in drijven; die kreet hebben ze ge
woon overgenomen van de arabie
ren".
„Met vrome mensen kan ik niet
meer praten zonder heel boos te wor
den".
„Ik ben altijd te klein geweest om
van me af te vechten, om erop te
slaan. Daarom heb ik een scherpe
tong ontwikkeld. Het enige dat ik
kon was hard naar de hoek rennen en
proberen om met mijn tong op af
stand dezelfde schade aan te richten
als anderen met hun vuisten deden.
En daar heb ik zo'n handigheid in ge
kregen dat ik er mijn brood mee kan
verdienen; wat dat betreft ben ik een
soort beroepsbokser".
Als kind van verwoede toneellief
hebbers zocht hij zijn heil in het thea
ter. Maar zijn talent was beperkt. Na
de Tweede Wereldoorlog deed hij een
hoorspel en constateerde: „Als die
rotzooi goed genoeg is, kan ik het
ook". Met zijn pen bleek hij meer suc
ces te hebben dan op de planken.
Kleine dingetjes
- Het verwondert me dat van uw
maatschappijkritiek zo weinig is te
rug te vinden in 'Zeg 'ns AAA'.
„Dan luister je toch niet goed. Er
zitten altijd hele kleine dingetjes in
die in die richting wijzen. Anti-discri
minatie, dat soort zaken, we hebben
niet voor niets een lesbisch echtpaar
geïntroduceerd".
- Manfred de Graaf die zegt dat het
met de huidige regering is alsof je
door de kat én de hond wordt gebe
ten?
„Ja, dat soort dingetjes. Het is wél
een amusementsprogramma hè, ver
geet dat niet. Maar daar kijken en
luisteren de mensen tenminste nog
naar. Puur gericht gedram, propagan
da en voorlichting, daar willen ze niet
meer mee worden lastig gevallen".
„In Farce Majeur kon ik meer
kwijt, dat is zo. Bovendien had ik
toen ook nog het plezier dat ik niet
voor mijn eigen parochie stond te
werken".
- U bent ervan overtuigd dat wat u
maakt net iets meer is dan de middel
maat?
„Net iets meer dan de middelmaat
en vaak alleen maar de middelmaat.
Maar dat blijkt voor de Nederlandse
televisie voldoende te zijn".
„Ik had natuurlijk al lang onder het
tapijt moeten zijn geveegd, er hadden
al minstens twee nieuwe generaties
moeten zijn. Maar op de één of andere
manier zijn die er niet. Ze komen
steeds weer bij mij terug".
„Schrijven is meer dan alleen maar
met een pen heen en weer bewegen
op papier. Soms zitje hele dagen ach
ter je typmachine zonder één letter te
schrijven, maar dat wil niet zeggen
dat je het dan niet druk hebt. Daar
heb je het dan druk mee: met niks".
Wreed
Hij scheidde in 1950 van zijn vrouw
en trouwde met een ander. „Omdat ik
meer van haar hield dan van mijn eer
ste echtgenote, met wie ik overigens
een heel gelukkig huwelijk had. Zo
simpel is dat en zo wreed".
In 1978 werd zijn vrouw ernstig
ziek. Ze spraken met niemand over
die ziekte, verwerkten het rouwpro
ces tijdens haar leven op een „ont
spannen, plezierige manier" binnens
huis. Toen medicijnen na vier jaar
geen uitkomst meer boden verkoos
zij de dood.
Hij was op haar heengaan voorbe
reid. „Maar als je alleen overblijft,
ben je wél alleen en dan komen de
muren soms op je af'.
„Mijn werk is mijn drijfveer, daar
mee voorkom ik dat ik oud word. Als
ik eerder zou zijn gestopt, was ik al
veel vroeger tweeënzeventig geweest.
Je moet in de running blijven, dóórle
ven om niet al te oud te worden. Zo
dra je gaat zitten, is het meteen ge
beurd. Tenminste, dat denk ik".
- Een gevecht om de ouderdom Vóór
te blijven.
„Nee, dat is geen gevecht. Het sterk
verouderen vóór blijven. Zo lang als
dat lukt. Als het niet meer lukt, is het
gebeurd. En dan is er nog niks ge
beurd".
- Stel: werken kan niet meer, maar
u zit hier nog wel tien jaar?
„Nou, dat denk ik niet. Dan stap ik
eruit. Gewoon... ja, dat denk ik. Ten
zij ik ontdek dat in een leunstoel han
gen zó heerlijk is dat ik het een paar
jaar wil doen, maar dat kan ik me niet
voorstellen".
- Uw vrouw besloot op een bepaald
moment om met het leven op te hou
den. Daar moet je moed voor hebben.
„Nee hoor, je moet alleen niet in
een bestaan-hierna geloven. Want
dan ga je denken: wat zal er gebeuren
en heb ik daar wel zo'n haast mee?
Zolang je ervan overtuigd bent dat
als het ophoudt écht voorbij is, hoef
je nergens bang voor te zijn, integen
deel".
„Mijn vrouw had geen enkele
angst. Zelfs geen twijfel".
- En dat zou u ook niet hebben?
„Nee. Het is niet eens een probleem
dat de naam probleem verdient".
„Maar onder invloed van de Simo-
nissen en de De Vriesen blijft het een
maatschappelijk taboe. Alleen al het
feit dat het zelfmoord heet in plaats
van zelfdoding. Of autonasie, zoals ik
nu probeer in te voeren".
Aan God heeft hij geen boodschap.
„Als dominees me probeerden te be
keren heb ik altijd gezegd. Zelfs als je
me nu weet te overtuigen dat Hij be
staat, dan is het nog iemand met wie
ik niet wens om te gaan. Vanwege
wat-ie mijn familie heeft geflikt. Heel
eenvoudig".
„Mijn ouders en zusjes zijn terugge
komen uit Theresiënstadt, werden
daar net op tijd door de Russen be
vrijd. Verder is alles weg dat géén
goed heenkomen had gezocht. Ik heb
het nooit precies geteld, maar met ne
ven, nichten en achterneven en -nich
ten mee schat ik het toch minstens op
zestig".
Geen rol
„En toch: die oorlog speelt by mij
geen enkele rol. Ik mag wel zeggen
dat ik er geen schade door heb opge
lopen, mijn karakter heeft er niet on
der geleden".
- Wat bijzonder is.
„Ja misschien, maar het is zo. Het
enige dat ik eraan heb overgehouden
is een eindeloos geduld. Tijdenlang
heb ik in een kamertje opgesloten ge
zeten en niets anders gedaan dan le
zen, lezen, lezen. Zo veel dat ik nou
bijna niet meer tot lezen kom".
„Zelfs in een file word ik niet onge
duldig, dat is tamelijk positief'.
„Ik heb in het zuiden ondergedo
ken gezeten, deed er ook een beetje
mee aan het verzet. Ik had er een hele
goeie vriend, die mij niet anders ken
de dan Van der Poel - de naam die op
mijn papieren stond. Omdat we sa
men zulke leuke tijden hadden be
leefd bezocht ik hem na de bevrijding
een keer. Terwijl we een borrel zaten
te drinken voegde hij me toe: „Eén
ding moetje toegeven: zijn methode
was natuurlijk heel erg, maar Hitier
heeft ons wel mooi van onze joden af
geholpen".
„Waarop ik zei: Maar hij is er één
vergeten. En dat ben ik. Tot ziens".
„Ik heb niet meer omgekeken".
Alexander Pola (72): "Ik ben altijd te klein geweest om van me af te vechten. Daarom heb ik een scherpe tong ontwikkeld".
(foto Jaap de Boer/GPD)
rnÜv--
