E<smzmwirmm is
'De geur van traan':
subtopper met stip
Ex-junkie en schrijver René
Stoute gooit het roer om
Thrillers Grady en
Lee onder de maat
Scherpzinnige verhalenbundel
18 T/M 28 MAART
PAGINA 24
WOENSDAG 18 MAART i987
Dolf de Vries.
verhalen over "de" vader en moe
der van de ik-persoon: "Vader" en
"Cootje" - het zijn herinneringen
aan een dominante, ogenschijnlijk
gevoelsarme en God-vrezende va
der en een montere, maar door
haar omgeving beklemde moeder.
Liefdevol geschreven en vol onmo
gelijk pogen het verleden te door
gronden.
"Handen wassen" en "Huwelijk"
zijn hieraan wel verwant, althans
als beschrijvingen van jonge men
sen die zich aan een dominant ge
zin trachten te ontworstelen en -
daardoor mogelijk onbezonnen -
een eigen leven proberen te leiden.
Aardig is in dit verband ook "Ton
gen", omdat hier de ik-figuur niet
de rol speelt van zoon, maar die
van vader.
Het uitdiepen van karakters - al
thans op schrift - is duidelijk De
Vries' sterkste eigenschap niet,
maar zijn beheerste verteltrant en
de lichte humor (de platte schater
lach weet hij kundig te vermijden)
maken "Gesloten gordijnen" een
uitermate prettig leesbare bundel.
De flauwe glimlach der herken
ning is niettemin het aspect dat het
(pr-foto)
boek net even boven de middel
maat verheft.
"Huwelijk" heb ik zelfs een paar
keer herlezen, al was het maar om
de kleine passage waarin het gezel
schap mislukt recipieert en di
neert: "Het diner zou in een apart
zaaltje plaatsvinden maar er was
een fout gemaakt - 'waarvoor onze
excuses en het zal nooit meer voor
komen' - zodat we waren omgeven
door vreemde lieden die zich luid
ruchtig met onze tafelspeeches be
moeiden, hetgeen de stemming
aan hun tafel aanzienlijk verhoog
de maar aan de onze voor nauw
verborgen ergernissen zorgde".
'Een ernstige berisping tenslotte
verdient de auteur vanwege de op
name van het afsluitende "Kerst
mis in Rio". Bouquetpraat vol on
deugdelijk, vals sentiment. Maar
ondanks deze ergerlijke afgang is
"Gesloten gordijnen" een scherp
zinnig geschreven bundeltje verha
len met milde karakterobservaties
en herkenbare zedenschetsen.
Best leuk.
ROB VOOREk
Gesloten gordijnen, Dolf de Vries.
Uitg. Van Hclkema Warendorf,
19,90.
Het in het wereldje van de misdaadschrijverij bekende Zweeds-
Nederlandse duo Maj Sjöwall-Tomas Ross selecteert tegenwoor
dig de thrillers voor de uitgeverij 'Het Spectrum'. Zijzelf kwalifice
ren de door hen gekozen verhalen als 'vijf sterren thrillers', van
zeer hoog gehalte derhalve.
Enige tijd geleden heb ik daar al over geschreven, toen ik wat
dieper inging op 'De strijders van de Regenboog', een door Tomas
Ross zelf geschreven, spannende fantasie rondom het tot zinken
brengen van het Greenpeace-schip Rainbow Warrior op 10 juli
1985 in de Nieuwzeelandse havenstad Auckland. Een boek, waar
mee Ross de beoogde hoge standaard van zijn serie alle eer aan
deed.
Meer eigenlijk dan twee andere werken, die vrijwel gelijktijdig
in de bedoelde reeks verschenen: 'Schimmen in een straat' van
James Grady en 'Het dilemma van Harry Dunn' van Stan Lee.
James Grady maakte vooral naam toen Robert Redford en Faye
Dunaway de hoofdrollen speelden in een film die werd gemaakt
naar zijn boek 'Six days of the condor'. Maar het feit dat filmma
kers brood zien in een boek is nog geen garantie voor kwaliteit.
Ook in zijn 'Schimmen in een straat' kan men voldoende ele
menten vinden die een spectaculaire film mogelijk zouden maken.
Een mysterieuze moord in een steegje, een onbekende die een
privé-detective huurt om die moord op te lossen, sporen die niet
alleen naar een prostituee van goeden huize leiden maar ook naar
bekende Amerikaanse politici.
Men ziet het, op zichzelf voldoende pittige ingrediënten om een
lekker gekruide literaire hap te maken, maar ik vind de verbanden
vaak te gezocht, de gebeurtenissen te toevallig en het geheel te
gecompliceerd.
James Grady kan ongetwijfeld vertellen, maar voor mijn gevoel
raakte hij hier te veel verstrikt in zijn eigen intriges. En hij niet
alleen, ook de lezer heeft het er moeilijk mee.
Onwezenlijk
Toch geef ik aan Grady's boek nog de voorkeur boven 'Het di
lemma van Harry Dunn' van Stan Lee. Het verhaal suggereert dat
een dozijn onvoorstelbaar intelligente figuren in Amerika zijn sa
mengevoegd in een bureau onder de schuilnaam Bibliotheek en
dat zij stuk voor stuk volledige inzage hebben in alle informatie
waarover de Verenigde Staten met al hun geavanceerde technie
ken kunnen beschikken. Dankzij die technieken kunnen zij vrij
wel alles wat er in deze wereld gebeurt direct via het beeldscherm
volgen.
Op zichzelf al een wat onwezenlijk gegeven, dat het verhaal in de
science-fictionsfeer tilt. Maar daar komt nog bij dat auteur Stan
Lee naar mijn gevoel evenveel voorkennis van zaken bij de lezers
veronderstelt als bij zijn hoofdfiguren. Ook die moeten aan een
halve aanwijzing genoeg hebben voor een heel begrip.
Het vraagt meer dan normale concentratie om het gehele gebeu
ren te volgen, dat kennelijk draait om een spion die in het Biblio
theek-groepje is binnengedrongen. Maar hoe zo iemand te ont
dekken, die uit hoofde van zijn functie net zo veel kennis heeft van
de beschikbare informatie?
De man die het speurwerk moet doen lijkt een tijdlang de kous
op de kop te krijgen. Hij ontloopt zijn noodlot net, maar vraag mij
niet hoe.
KOOS POST
'Schimmen in een straat' door James Grady en 'Het dilemma van Harry
Dunn* door Stan Lee. 'Vijf sterren thrillers' van Het Spectrum. Prijzen
resp. 27,90 en 29,90.
AMSTERDAM - Alsof de
duivel hem op de hielen zit.
René Stoute schreef in vier
jaar tijd evenzoveel boeken.
Zijn debuut, Op de rug van
vuile zwanen, was in 1982
de bestseller van het jaar.
Ook zijn andere boeken ver
kochten goed. Volgens de
critici verviel 'de schrijven
de injectiespuit' echter
steeds meer in herhaling.
door
Gerlof Leistra
Inmiddels heeft René Stoute zelf
besloten het roer rigoureus om te
gooien. Hij begon zich te vervelen
bij het schrijven, terwijl dat toch
één groot avontuur zou moeten
zijn. 'Ik wil naakt zijn en beginnen'
is zijn huidige motto.
René Stoute (36) bewoont tegen
woordig met vrouw en twee kinde
ren de bovenste verdiepingen van
een oud grachtenpand aan de rand
van zijn vroegere jachtgebied, de
Amsterdamse Wallen. Af en toe
ziet hij nog zijn oude Chinese con
nectie voorbij schuifelen. "Maar die
man herkent me niet eens meer.
De hunkering is uit mijn ogen ver
dwenen", zegt hij.
Tot 1976 leefde Stoute het kei
harde bestaan van een junkie, dat
ook in zijn boeken een repeterend
element vormt. Maar dat is nu
verleden tijd. In meerdere opzich
ten, zoals tijdens ons gesprek
blijkt. Niet alleen is Stoute al meer
dan een decennium van de drugs
af, maar hij heeft ook besloten met
zijn schrijversschap een nieuwe
weg in te slaan en niet meer over
zijn junkieverleden te schrijven.
Zijn onlangs verschenen verha
lenbundel Bunkers bouwen ziet hij
wat dat betreft als een afsluiting
van een periode. "Ik zou nog wel
door kunnen gaan, maar dan ver
val je in herhalingen. Aan de ande
re kant heb ik nog maar het topje
van de ijsberg beschreven. Maar ik
begin me te vervelen bij het schrij
ven".
"Daarom wil ik een nieuwe rich
ting inslaan, of zoals Paul van Os-
taijen in een gedicht schrijft 'Ik wil
naakt zijn en beginnen'. Als je de
trucjes onder de knie hebt, moetje
je vernieuwen. Schrijven moet een
avontuur zijn, continue van de
duikplank springen".
Dagboek
Hoe zijn literaire toekomst er uit
zal zien, heeft Stoute nog niet pre
cies voor ogen. Hij wil ook geen
overhaaste beslissingen nemen.
"Maar ik denk aan reisbrieven,
journaals. Dat is een vorm die mij
steeds meer is gaan aanspreken".
Toen hij onlangs door een hard
nekkige griep een week aan zyn
bed gekluisterd was, las hij in één
adem de zes Geheime Dagboeken
van Hans Warren. "Die vind ik van
een grote zeggingskracht".
Al lang is hij een groot bewonde
raar van het werk van Paul Léau-
taud, de onbetwiste meester van
het genre. Zelf houdt Stoute al ja
ren een dagboek bij, zonder overi
gens nu direct aan publicatie te
denken. "Daarin probeer ik op een
ongedwongen manier te schrijven,
zonder dat de lezer de kans krijgt
over mijn schouder mee te kijken".
In hoeverre spelen hints van cri
tici een rol bij het smeden van de
nieuwe plannen? Geen, volgens
Stoute. "Hoewel ik me pas de afge
lopen jaren bewust ben geworden
van de macht van de critici".
"Mensen houden zich vast aan
wat critici schrijven. Zelf zou ik de
hele literatuurkritiek op de helling
willen zetten en dan maar kijken
hoe de lezer zijn weg door boeken-
land vindt. Heel kort de inhoud
signaleren, verder geen oordeel ge
ven".
In de loop der jaren door de wol
geverfd, kan Stoute zich tegen
woordig niet meer zo druk maken
om kritieken, hoewel een slechte
recensie niet echt leuk is. In het
verleden was dat wel anders. Ook
Stoute werd min of meer de dupe
van de laaiend-enthousiaste ont
vangst van zijn debuut. "Op dé dag
van verschijning van mijn tweede
boek, Een fatsoenlijke betrekking,
lag ik met een maagzweer in bed".
"Ik zag het aankomen. Dat boek
is onder die enorme druk kramp
achtig tot stand gekomen. Het was
niet voldoende doordacht, te gefor
ceerd. Ik heb literatuur willen
schrijven. Achterafkan het in mijn
oeuvre zonder problemen gemist
worden, het wijkt sterk af van mijn
andere boeken".
Stoute schrijft zeer realistisch -
de term 'riool-realisme' is in dat
verband wel eens gevallen - en
moet niets hebben van 'verzonnen
romannetjes'. In zijn derde boek,
Uit het achterland, verwoordt hij
zijn afkeer van het 'harteloze
kunstproza' van de academisch ge
vormde schrijvers, van het proza
'dat niet jankt'. De vorm is veel be
langrijker geworden dan de vent.
"Ik ben op zoek naar een synthese
van die twee", zegt hij nu.
Jeroen Brouwers
Niet voor niets draagt 'Uit het
achterland' een motto van Jeroen
Brouwers, een schrijver met wie
Stoute zich zeer verbonden voelt
en ook goed bevriend is. "We.
schrijven met elkaar/ Binnenkort
verschijnen bij de nieuwe uitgeve
rij van Weverbergh twee brieven
boeken van Brouwers en in het
tweede deel zijn zijn brieven aan
mij opgenomen. Bij hem had ik om
met Gomperts te spreken de schok
der herkenning. Voor mij is de lijn
die loopt van Multatuli via Du Per
ron naar Brouwers heel duidelijk".
Volgende maand publiceert
Stoute bij uitgeverij In de Knip-
scheer een bundel poëtische noti
ties onder de titel De kale tijd. Ge
lijktijdig verschijnt bij uitgeverij
Vriendenlust 'Jagers zijn wij en
ook prooi', een bundel met vier
prozateksten.
"Gevoelsmatig voel ik me sterk
aangetrokken tot marginale uitge
verijen en tijdschriften", verklaart
hij zijn vreemdgaan. Zijn vaste uit
gever is immers De Arbeiderspers.
Zijn poëtische notities noemt hij
ongekunsteld en vrij direct. "Ik
heb een groot ontzag voor grote
dichters, mensen als Jan Arends
en Jan Hanlo. Maar ik heb totaal
geen verstand van poëzie. Bij mij
gaat het allemaal heel intïutief, ze
ontstaan gewoon".
Avonduren
Voor het schrijven is Stoute op
de avond en de nacht aangewezen.
Drie dagen in de week is hij werk
zaam als part-time boekverkoper,
daarnaast eist vooral zijn jongste
dochter van twee de nodige aan
dacht op. "Het schrijven doe ik in
een hok zonder ramen, want ik wil
niet afgeleid worden. Zolang ik be
vlogen blijf, gaat het goed. Schrij
ven moet een noodzaak zijn".
Op de rug van vuile zwanen Een
fatsoenlijke betrekking Uit het ach
terland, Bunkers bouwen, René Stou
te, uitg. De Arbeiderspers.
Men ziet tegenwoordig nogal eens
dat oudere debutanten zich op het
literaire bedrijf storten. Soms zijn
dat auteurs die in andere artistieke
disciplines hun sporen ruim
schoots hebben verdiend, zoals
Rudi van Dantzig, artistiek leider
van het Nationaal Ballet, die pas de
Geertjan Lubberhuizenprijs won
voor literaire prozadebuten.
Of acteur Dolf de Vries, bekend
van onder meer Soldaat van Oranje
en Dossier Verhulst, eenzelfde
schrijverscarrière te wachten staat,
valt te betwijfelen. In de eerste
plaats heeft hij al verschillende,
niet zeer opgevallen (reis)boeken
op zijn conto, en vervolgens is zijn
recent verschenen verhalenbundel
Gesloten gordijnen geen boek dat
in aanmerking zal komen voor de
allerhoogste literaire loftuitingen.
Begrijpt u deze wat kritische
kanttekening niet verkeerd. Het
gestrenge 'schoenmaker, blijf bij je
leest' gaat in De Vries' geval zeker
niet op. De acteur is auteur genoeg
om Gesloten gordijnen, een verza
meling van 11 verhalen, met enig
succes voor het voetlicht te brén
gen. De vertellingen, soms van
anekdotisch en/of autobiografisch
karakter, hebben gemeen dat ze
vanachter "gesloten gordijnen" de
lezer een kijkje gunnen in ander
mans huisgezin en gezinsleven.
Na het wat grofkorrelige titelver
haal over een hupse oma, wordt de
aandacht in toenemende mate ge
vangen door de scherpte wqarmee
de schrijver diverse familiesitua
ties weet te ontleden. In "Nog één
keer met z'n allen" heeft dat een
nog wat oppervlakkig en voorspel
baar karakter: een autoritaire va
der wil het feit dat hij 75 jaar wordt
en de moeder 70 vieren door de
kinderen die allang het huis uit zijn
te pressen de kerstdagen "met z'n
allen" op Texel door te brengen.
Een mooi, tenenkrullend gege
ven waarmee de schrijver helaas
veel te weinig weet aan te vangen -
het blijft bij het schetsen van een
vage, opgeklopte en pijnlijke sfeer
zonder diepgraverij. Zo had ik
graag wat meer en dieper gekeken
in de onberispelijke zoon Rik, die
al te zeer een geheim blijft. Sugges
tie is iets moois in de literatuur,
maar schiet hier zijn doel ver voor
bij.
Een stuk beter zijn verhalen als
"Scharrel" en "Figureren", waarin
De Vries gebruik maakt van zijn
ervaringen in het acteurswereldje,
in dit geval de liéfde. Vooral het
eerstgenoemde verhaal heeft kwa
liteiten, omdat de beschreven lief
de tussen een oudere, geroutineer
de acteur met een piepjonge, veel
belovende actrice boven de wereld
van het toneel uitstijgt. Elke man
van de juiste leeftijd en ervaring
zal de beschreven problematiek
herkennen.
Toch is de schrijver op z'n best in
verhalen met een schijnbaar auto
biografisch karakter. Dat zijn de
Bouke Jagt.
"Literair proza hoeft niet per se ka
rig aan gebeurtenissen en perso
nen te zijn". Dat stelt de flaptekst
van 'De geur van traan', een recen
te bundel verhalen van Bouke
Jagt, een beproefd schrijver die om
verschillende, jiu niet zo belangrij
ke redenen wel nooit algehele er
kenning noch een plekje hoog op
de vaderlandse letterkundige
Olympus zal krijgen.
De stelling vermeld ik, omdat ze
zo amusant is in haar verdedigen
de, wantrouwende karakter. Er
achter schuilt een gevoel van mis
kenning, dat naar mijn smaak niet
op zijn plaats is. Het is goed moge
lijk, zelfs zeer waarschijnlijk dat
Bouke Jagt nooit geheel en al tot
de uitverkorenen zal behoren - so
what?
Hoewel ik inzie dat de auteur
nooit de literaire subtop zal ontstij
gen - daar is zijn werk te gehaast
en ook wel te oppervlakkig voor -
heb ik al zijn romans en gedichten
met veel genoegen gelezen. 'Lite
rair proza" mag wat mij betreft
stampvol "gebeurtenissen en per
sonen" zitten - of juist niet; de
kwaliteit ervan, daar gaat het om.
In 'De geur van traan' wemelt het
van personen en gebeurtenissen en
ik heb zonder uitzondering van ze
(pr-foto) genoten. De bundel is vijf verhalen
en een novelle rijk, en zeer geva-
rieerd aan inhoud en personages:
ik blader het boek door en kan
maar moeilijk beslissen welk ver
haal ik het mooist vind.
"Westlandse oorlog" en "Naar
Holland terug" zijn verwant, om
dat ze zich afspelen aan het begin,
respectievelijk het eind van de
Tweede Wereldoorlog. In het eer
ste geval leven we mee met een ge
wone Hollandse jongen uit het
Westland die, als sergeant, met on
geregelde infanterie de invallende
Duitsers tegemoet gaat en het
bombardement van Rotterdam
nog meemaakt. Voor zover men
zich het uitbreken van de oorlog in
het volstrekt onvoorbereide Ne
derland kan herinneren of kan
voorstellen, een herkenbare
schets.
Iets anders is dat met "Naar Hol
land terug" het geval. Ook hier een
eenvoudige boerenzoon - maar de
ze is gevangen in Oost-Duitsland,
maakt de "bevrijding" door de af
schuwelijke Russische horden
mee en probeert vervolgens mét
zijn Indische makkertje thuis te
komen.
Oorlog en de chaos die ze in het
leven van mensen afzonderlijk ver
oorzaakt. Dit thema komt ook weer
terug in de novelle, waar het boek
naar is genoemd. Op slag bevinden
we ons in de Middeleeuwen (Ca-
nossa), veldslagen, kruistochten en
de alomtegenwoordige chaos van
oorlogen en oorlogjes.
Het verhaal wordt verteld vanuit
het perspectief van een Fries, die al
jong heeft geleerd te overleven in
die barre tijden en nu zijn herinne
ringen - het is hem tenslotte wèl
gegaan - boekstaaft. De novelle
heeft meer weg van een populair-
historisch verslag: als proeve van
"literair proza" schiet- ze tekort,
daarvoor worden de karakters bij
voorbeeld, ook dat van de ik-figuur
- veel te gering uitgediept.
Maar als de auteur naar niets an
ders heeft gestreefd dan naar een
accurate beschrijving van oorlogs
toestanden in een ver verleden, en
verwantschap heeft proberen aan
te tonen met de hedendaagse krijg,
is hij geslaagd. Alleen de couleur
locale is anders: aan bedreigd be
staan en individueel pogen te over
leven is door de eeuwen (natuur
lijk) weinig veranderd.
Ik voer u even mee terug naar de
aanvang van deze bespreking: "Li
terair proza... te zijn". De hierbo
ven besproken drie verhalen zijn
vol van gebeurtenissen en perso
nen; dat geldt ook wel voor het wat
geërgerd geschreven 'Tussenlan
ding in Suriname', waarin de
hoofdpersoon door ondermeer de
laksheid van zijn Surinaamse om
geving er maar niet in slaagt een
vliegtuig te krijgen om weg te we
zen. Heel amusant, vooral ook door
- de oprechte ergernis van d« wan
hopige ik-figuur. Daarnaast is de
uitvoerige beschrijving van Para
maribo en ommelanden, plus die
van zeden, mensen en gewoel leer-
Maar literair proza... daarvan is
eigenlijk voornamelijk sprake in
'Voorjaar aan de beek', een verruk
kelijk verhaal over een jonge, ta
lentloze kunstschilder die zich ver
gaapt aan het natuurschoon rond
zijn dorp, maar in de liefde zich een
doodgewone, bijna wrede jongen
toont. Een mooie vertelling waarin
niet de gebeurtenissen, maar ge
wone, universele gevoelens een
hoofdrol spelen. Dat geldt ook
voor 'Paars doek' dat, hoewel ge
chargeerd, een wreed en wrang
beeld geeft van het lot dat uiteinde
lijk een autoritaire, harteloze rok
kenjager wacht.
'De geur van traan' is literair pro
za dat rijk is aan gebeurtenissen en
personen, en per se niet karig aan
beeldrijk taalgebruik, universele
motieven en rijkgeschakeerde ge
voelens. Een absolute subtopper-
met stip.
ROB VOOREN
De geur van traan (géén "roman" zo
als op de omslag staat vermeld!), Bou
ke Jagt. Uitg. De Prom, 27,50.
