High tech in de bouw
Berserek gelooft in
zijn Özlem Confectie
Computer doet intrede in traditionele bedrijfstak
ZATERDAG 14 MAART 1987
BEDRIJVEN
PAGINA 35
Özlem Confectie, is de naam van het
confectiebedrijfje dat vorige week
ging draaien in het bedrijfsverzamel
gebouw in de voormalige Marijke-
school in Leiderdorp. R. Beserek is
hiermee een van de weinigen buiten
landers die het risico heeft genomen
een eigen onderneming te beginnen.
Een aanzienlijke investering voor de
nodige apparatuur en de aanpassing
van de bedrijfsruimte moeten op ter
mijn rendabel blijken. Beserek ziet
het wel zitten.
De ondernemer, uit Turkije afkom
stig, heeft met dit initiatief negen men
sen aan het werk gezet. Reeds nu, een
week na de opening van het bedrijf,
wordt er druk gewerkt om de eerste or
der, een produktie van 900 damesblou
ses, op tijd af te krijgen. De naaimachi
nes gonzen, en de negen werknemers
razen met een enorme snelheid en
vaardigheid over de lappen stof. De
produktie verloopt in fases. Kragen,
zakken en panden worden eerst afzon
derlijk gestikt. De werknemers worden
door twee zogenaamde loopjongens
constant voorzien van een nieuwe
voorraad van het nodige materiaal, zo
dat er geen onnodig tijdverlies op
treedt. Het werktempo is bijna evenre
dig met het ritme van de snelle Turkse
muziek op de achtergrond.
Voorheen werkte Beserek in een
confectiebedrijf van een vriend in Kat
wijk. Toen deze zaak failliet ging,
kwam hij op het idee zelf in de confec
tie te gaan daar hij er inmiddels vol
doende van afwist. "Ik startte in janua
ri '8.6 een bedrijfje in 'Leiden, waar ik
vier machines had en zodoende vier
mensen in dienst kon nemen. Het luk-
te. Daarom groeide ik na een tijdje het
pand uit en ging op zoek naar grotere
bedrijfsruimte. Na ongeveer een half
jaar, in december, ben ik met hulp van
stichting De Werkwijzer hier terecht
gekomen", aldus Beserek.
Het pand in de voormalige Marijke-
school aan de Bernhardlaan mocht dan
groter zijn, voldoende voorzieningen
waren er niet. De stroomvoorziening
was bijvoorbeeld niet toereikend voor
tien naaimachines, strijkapparatuur en
een knopenmachine. Ook moesten er
aparte tafels worden gebouwd. Na een
en ander veranderd te hebben, kon het
bedrijf eind februari daadwerkelijk
aan de slag.
Discriminatie
Beserek vertelt dat het geen pro
bleem was werknemers te vinden. Een
vereiste was wel dat alleen dié mensen
-veelal vrienden- in aanmerking kwa
men, die in het vak werkzaam waren
geweest. Nu werken er acht vakmen
sen van de Turkse nationaliteit en één
van de Nederlandse. Beserek bena
drukt dat deze Turkse meerderheid
geen vorm van discriminatie is. "Het
komt waarschijnlijk omdat mijn ken
nissen voor het grootste deel landgeno
ten zijn. Toch merk je dat de naam van
je bedrijf in aanzien groeit als er ook
Nederlanders werken. De geloofwaar
digheid is voor buitenstaanders, onder
wie de grote confectiebedrijven, met
een groter", vertelt hij. Vier van de
werknemers zijn full-time in vaste
dienst, de rest werkt er op afroepbasis.
"Ik heb niet het geld om iedereen door
te betalen als er op sommige momen
ten minder of geen werk is", legt Bese
rek uit.
Om klanten te krijgen heeft de on
dernemer via adressen van de Kamer
van Koophandel, een groot aantal kle-
dingfirma's aangeschreven. Ook is hij
persoonlijk de kwaliteit van zijn be
drijf bij het confectie-centrum in Am
sterdam aan gaan prijzen. Dit leverde
hem zijn eerste opdracht op. Een voor
lopige produktie van 350 blouses en als
deze goed bleken, nog zo'n 900 stuks.
De opdrachtgever vond het resultaat
bevredigend, hetgeen Beserek de aan
vullende order opleverde.
De opdrachtgever levert de stoffen,
Beserek laat ze door een bedrijf snij
den en zorgt voor het eindprodukt. Nu
heeft hij echter zelf een snijmachine
aangeschaft, waardoor hij ook dit werk
De Oegstgeester architect Van der Haar is laaiend enthousiast over het gebruik van zijn computer als tekenta
fel. Zijn omzet verdriedubbelde erdoor. (foto Loek zuyderduin»
laten uitrekenen".
Maar ondanks al die onvolkomenhe
den is het volgens Boesjes en Van den
Heuvel heel belangrijk dat architecten,
bouwkundigen en tekenaars de moge
lijkheden van computers in hun vak le
ren kennen. Sinds september vorig jaar
organiseert het Cadlab daartoe cursus
sen waarvoor veel belangstelling be
staat. "Want we zeggen nu wel dat cad
niet rendabel is, maar we weten het ei
genlijk piet", stelt Boesjes. "Alleen erva
ring kan dat uitwijzen en die is er nü
eenmaal nog onvoldoende".
Boesjes vergelijkt het huidige compu
tergebruik in de bouw met de begintijd
van de verbrandingsmotor. De eerste rij-
tuigen-zonder-paard boden ook weinig
comfort, waren onbetrouwbaar en moes
ten nog helemaal hun nut bewijzen.
Eerst moesten er meer toepassingen
voor de verbrandingsmotor worden ont
dekt en moesten de onvolkomenheden
worden opgelost voordat het ding zijn
nut kon bewijzen. "In de architectuur
gaat het om heel grote veranderingen in
het produktieproces. Architecten moe
ten heel anders leren denken. Ze moeten
rekening leren houden met het apparaat
en daarvoor is een groot analytisch ver
mogen nodig".
Nu al lijkt Computer Aided Design wel
voordelen te bieden als tekeningen dik
wijls moeten worden veranderd. Dat
gaat gewoon veel sneller dan, zoals vroe
ger, met de hand. Ook in de presentatie
van het uiteindelijke resultaat is er tijd
te winnen. De gewijzigde, 'schone' teke
ning kan immers zo naar de klant.
Maar ook als er veel dezelfde zaken op
een bouwtekening staan, is er tijdwinst
te boeken. Om zijn woorden te illustre
ren wijst Peter van den Heuvel uit het
raam naar de roemruchte Stopera, aan
de overkant van het Arsenaal. De rijen
met allemaal dezelfde ramen op de ver
diepingen van dit gebouw tekent de
computer in een fractie van de tijd die de
tekenaar daar vroeger voor nodig had.
"Daarvoor gebruik je dan de kopieer
functie, en dat is heel handig. Maar wel
ke architect zou het accepteren als hij
gedurende, laten we zeggen vijf jaar,
slechts kan putten uit een bestand van
zo'n 500 in zijn computer opgeslagen de
tails? Geen enkele toch".
Boesjes vat de huidige stand van za
ken zo samen: "Computers kunnen nu
alleen nog maar tekenen, dat wil zeggen,
lijnen trekken. Maar ontwerpen kunnen
ze beslist nog niet. In de toekomst zou
den ze bij dat laatste moeten kunnen
helpen. Maar dan moeten de tekenpro
gramma's bijvoorbeeld eerst wel weten
wat de binnenkant en wat de buitenkant
van een gebouw is, om maar wat te noe-
men. En als een architect een muur ver
plaatst, moet het hierin ingetekende
raam meeverschuiven. Allerlei basis
kennis die de ontwerper gewoon van
huis uit bezit* dient de computer dan
ook te kennen. Maar voordat het zover
is, zijn we volgens Boesjes decennia ver
der. Want de hoeveelheid informatie
waarover de computer dan moet be
schikken, is zo massaal dat de huidige
generatie die gewoon nog niet aankan.
Een kijkje in het atelier, dat is gevestigd
dorp.
zelf kan doen.
Het plan is dat het bedrijf over onge
veer een jaar winst moet gaan maken.
"Ik heb behoorlijk geïnversteerd in de
ze zaak, zo'n 50.000 gulden. Voor je dat
er uit hebt.... De eerste aanschaf van de
naaimachines en de andere apparatuur
de voormalige Marijkeschool in Leider-
(foto Holvast
was een behoorlijk bedrag. Die
stofsnijmachine kostte me ook 3500
gulden. Dus het duurt wel even voor
dat je jezelf kunt bedruipen, maar ik
weet zeker dat het me lukt", besluit Be
serek optimistisch.
PIEN HEUT.Z
Grote aannemers
Bij de gróótste bouwonderneming in
Leiden en omgeving, IBB Kondor groep
NV, heeft de automatisering zo'n twee
jaar geleden haar beslag gekregen met
de komst van een mede daarvoor spe
ciaal aangetrokken man, de adjunct-di
recteur J.A.van Lit.
Bij dit bedrijf, met zijn hoofdkantoor
aan de Schipholweg, werken zo'n drie
honderd mensen. In de aannemerij mo
gen we dan gerust spreken van een groot
bedrijf. Van Lit legt uit dat de automati
sering bij IBB Kondor in eerste instantie
een allesomvattend systeem behelsde.
Calculatie, projectbewaking en de finan
ciële administratie zouden worden on
dersteund door het gebruik van compu
ters. "Ik ben toen begonnen me duide
lijk voor ogen te stellen wat we precies
wilden en wat we ervoor wilden uitge
ven. Al snel werd besloten om de finan
ciële administratie bij het externe bu
reau te laten waar het op dat moment al
was. We besloten alleen de calculatie,
dat is het opstellen van begrotingen voor
bouwprojecten, en de tekstverwerking
met behulp van de computer te doen. En
dat was al ingewikkeld genoeg, in het
begin".
Vooral bij het maken van calculaties -
volgens Van Lit is er geen bedrijfstak
waar er zoveel moeten worden gemaakt-
heeft de computer inmiddels zijn nut be
wezen. Hij schat dat het opstellen van
een begroting met behulp van de com
puter 20 procent sneller gaat dan vroe
ger. Het uitwerken van de zogenoemde
werkbegrotingen, een volgende stap,
gaat zelfs 50 tot 70 procent sneller. Be
langrijkste voordeel van de computer bij
het opstellen van de calculatie is, dat die
achteraf niet nog eens behoeft te worden
nagerekend. Bovendien kan er tot op het
laatste moment informatie aan worden
toegevoegd. De leesbaarheid van de be
grotingen is duidelijk verbeterd en het
aanbrengen van bezuinigingen, na over
eenstemming over de prijs, is ook snel
mogelijk.
Van Lit stelt met nadruk dat IBB Kon
dor tengevolge van de automatisering
niet met minder calculators kon vol
staan. De calculators kunnen wel meer
werk aan.
De volgende stap in de automatisering
wordt de computermatige projectbewa
king en -beheersing. Die worden dan
geïntegreerd in het bestaande systeem.
"Maar dat duurt nog wel een jaar of
twee", aldus Van Lit, die de personal
computer nog niet snel in de bouwkeet
ziet verschijnen. Eens zal dat apparaat er
net zo vanzelfsprekend zijn als de tele
foon, maar Van Lit pleit voor grote voor
zichtigheid: "Je zou je kunnen voorstel
len dat de computer er het aantal manu
ren bijhoudt of aangeeft wanneer de op
drachtgever zijn termijnbetalingen moet
voldoen. En zo is er nog veel meer denk
baar. De computer biedt gewoon meer
mogelijkheden dan we willen. Het moet
bijvoorbeeld niet zo zijn, dat vanuit de
bouwkeet het budget kan worden bijge
steld".
De hamvraag blijft daarom voor Van
Lit: wat is het nut van de personal com
puter op de werkplek? Pas als die vraag
volmondig en van harte positief kan
worden beantwoord, kan er met hem
verder over worden gepraat.
De computer rukt op. Niet alleen op universiteiten of in ontwikkelingscentra, maar ook om ons heen, in
ons dagelijks leven. Een krant maken zonder computer is bijvoorbeeld al bijna niet meer mogelijk.
Maar plotseling staat er ook 'zo'n ding' in de spreekkamer van de tandarts en pronken er beeldschermen op
de tafeltjes van de kinderen van de basisschool. De rekeningen die we in de bus krijgen zijn duidelijk 'door
de computer gegaan' en zo is het ook met onze salarisstrook.
Zelfs een zo ambachtelijke bedrijfstak als de bouw lijkt er niet van 'verschoond' te blijven. Hoever is de
computer opgerukt in die toch zo traditionele wereld? Staat de bouw voor een revolutionaire
omwenteling of valt het allemaal wel mee?
We maakten een inventarisatie en spraken met deskundigen en gebruikers. Sommigen bleken enthousiast
en overtuigd van de grote mogelijkheden, anderen waren veel kritischer, om niet te zeggen sceptisch.
Elke bouw begint met een ontwerp
en een ontwerptekening die uitein
delijk uitmondt in een bestek. De
opsteller hiervan is de architect. De
Oegstgeester architect H.G.M. van
der Haar schafte zo'n tweeëneenhalf
jaar geleden zijn eerste personal
computer aan en is niet minder dan
laaiend enthousiast. Geen wonder,
want na de aanschaf van zijn com
puter is zijn omzet dan wel niet ver
viervoudigd, maar driemaal hoger
dan voorheen is die toch zeker wel.
"Ik moest destijds de sprong wel wa
gen om de hoeveelheid werk te kunnen
bijhouden", legt hij uit, vier maanden na
de aanschaf van zijn tweede personal
computer. Van der Haar weet zeker dat
hij zonder zijn computer het werk niet
had aangekund dat hij de afgelopen ja
ren heeft verzet. Of hij had zes of zeven
mensen extra in dienst moeten nemen.
En dat zou weer onverstandig zijn ge
weest, want als ontwerper van voorna
melijk vrijstaande landhuizen en villa's
zou hij het noodzakelijke persoonlijke
contact met zijn klanten hebben verlo
ren.
Van der Haar en zijn medewerkers ge
bruiken de computers vanaf de schetsfa-
se totaan de uiteindelijke bestekteke
ning voor de bouw. Alles wat op een tra
ditionele bouwtekening staat aangege
ven, staat ook op de computeruitdraai
die uiteindelijk uit de printer komt. Elk
detail, net als voorheen. Alleen veel snel
ler. En bovendien veel gemakkelijker la
ter weer te veranderen. Zo snel, dat Van
der Haar er niet tegen opziet om nog wij
zigingen aan te brengen zelfs als de
bouw al in volle gang is. Een voorbeeld:
een volledig bestek, een boekwerk van
vaak vele honderden pagina's waarin
het werk tot" in detail staat beschreven,
loopt nu binnen een half uur van de
printer. Dat karwei kostte vroeger zo'n
twintig uur!.
De Oegstgeester architect werkt, dit
voor ingewijden, op Apple Macintosh
computers met de wereldbekende Mac-
Draw-, MacPaint- en MacDraft- pro
gramma's, aangevuld met de Maclntosh-
versie van het beroemde spreadsheet
programma Lotus 1, 2, 3: Jazz. Van der
Haar en zijn medewerkers zijn er zonder
ingrijpende voorbereidingen gewoon
mee begonnen. De architect roemt dan
ook de grote gebruikersvriendelijkheid
van het systeem.
Een zeer omvangrijke opdracht als het
ontwerpen van het luxe 'Morsebel' ap
partementencomplex, dat volgend jaar.
in de Oegstgeester nieuwbouwwijk
Haaswijk moet verrijzen, had hij anders
niet aangekund. De 52 appartementen in
het woongebouw zijn namelijk alle ver
schillend. De toekomstige bewoners
hebben de afgelopen maanden afzonder
lijk en op ongeregelde tijdstippen bij
door
Hans Sonders
hem hun wensen op tafel gelegd. Met
zijn computerscherm als tekentafel kon
hij nu, met de klant op een stoel naast
zich, de verlangde wijzigingen aanbren
gen en meteen de gevolgen ervan duide
lijk voor ogen krijgen. Of het nu ging om
een andere indeling van de badkamer of
van het hele appartement. Geen gekrioel
van lijnen meer op het tekenpapier, zo
als vroeger, waardoor eigenlijk niets
meer duidelijk was. Maar met direct een
kant en klare 'schone' tekening beschik
baar die bij wijze van spreken zo het be
stek in kan.
Kleine aannemers
In de aannemerij is het gebruik van
computers nog verre van algemeen.
Ruim zeventig procent van de aanne
mersbedrijven in Nederland zijn bedrijf
jes met minder dan tien man in dienst en
daar is de automatisering nog praktisch
nul. "Dat komt omdat men in de bouw
zeer traditioneel is ingesteld", weet A.A.
Pennings, hoofd afdeling verkoop van
de stichting Computer Toepassing
Bouwwezen (CTB) in Ede. Het CTB is
een in 1977 door het Algemeen Verbond
Bouwbedrijf (AVBB) opgerichte stich
ting die aanvankelijk alleen de salaris-
en financiële administratie voor haar le
den verzorgde op een grote computer.
Maar sindsdien is de ontwikkeling van
computerprogramma's en de levering
van microcomputers voor het bouwbe
drijf daarbij gekomen. Zo heeft CTB
computerprogramma's ontwikkeld voor
de kostenbewaking bij grote en kleine
aannemingsbedrijven en verzorgt het
opleidingen in het gebruik van compu
ters.
Maar de acceptatie van het nieuwe ge
reedschap gaat moeizaam. "Men geeft
liever enkele tonnen uit voor een nieuwe
bouwlift dan dat men de administratie
automatiseert", legt Pennings uit. "Tot
dat men inziet dat het gebruik van een
computer het bedrijf beter bestuurbaar
maakt. Daarbij kan helpen dat de afgelo
pen jaren de concurrentie in de bouw
sterk is toegenomen. Zeer scherp calcu
leren werd noodzakelijk. De computer
kan dat laatste beter dan wie of wat ook.
Maar voordat een aannemer uiteindelijk
overgaat tot de aanschaf van een compu
ter, moet hij er winst in zien. En hij moet
personeel hebben dat ermee om kan
gaan. Bovendien kosten de opleidingen
tweemaal zoveel als de aanschaf van het
apparaat. En dat is een aannemer hele
maal niet gewend", aldus Pennings.
Maar volgens hem ziet toch ook de
kleinere aannemer de noodzaak van au
tomatiseren in. Deze aannemer moet im
mers steeds, meer administratieve ver
plichtingen nakomen om nog eenzelfde
omzet te kunnen halen. Bijvoorbeeld bij
het maken van aanbestedingsbegrotin-
gen. Door de grotere concurrentie daar
toe gedwongen moet hij er steeds meer
maken en de computer blijkt hierbij een
machtige hulp. Met een computer gaat
het opstellen van zo'n begroting name
lijk gewoon veel sneller.
Toch ziet Pennings geen explosieve
toename van het gebruik van de compu
ter bij kleinere aannemingsbedrijven.
Alleen al omdat de opleiding van aanne
mers hierop niet aansluit. "Veel aanne
mers begroten nog gewoon op hun ge
voel en op de achterkant van een siga
rendoos. En als hij begint met automati
seren, dan wordt dat de facturenadmini-
stratie die ook meteen kan bijhouden of
de klant al dan niet heeft betaald. En die
ook snel duidelijk moet maken of de
baas zelf nog wat aan het bouwproject
heeft verdiend".
De stichting CTB wil daarom compu
terprogramma's ontwikkelen die aan
sluiten op de dagelijkse praktijk en daar
nuttig en bruikbaar zijn. Om de accepta
tie van de computer te versnellen, is het
leren omgaan met de computer opgeno
men in de kaderopleiding voor de bouw.
"Maar door die automatisering mag het
contact met de praktijk niet verloren
gaan", waarschuwt Pennings. Hij vindt
het bijvoorbeeld gevaarlijk worden als
bouwers slechts bedieners van compu
ters worden en de basiskennis van de
bouwerij ontberen.
Deskundigen
Het leslokaal van het CAD-LAB in het historische gebouw het Arsenaal
in Amsterdam: de modernste ontwerptechnieken onder 17-eeuwse hane-
balken. (foto nw
Deskundigen bij uitstek op het gebied
van computergebruik bij het ontwerpen
van huizen en gebouwen zijn Eimar
Boesjes en Peter van den Heuvel van het
Cadlab in Amsterdam. Zij leiden de
Stichting Cadlab Academie van Bouw
kunst, die zich sinds een jaar speciaal
bezighoudt met het ontwerpen met be
hulp van de computer. Vandaar de naam
CAD, die staat voor Computer Aided
Designing, ontwerpen met behulp van
de computer dus.
Boesjes en Van den Heuvel, van huis
uit bouwkundige en medisch doctoran
dus, zijn enthousiast, maar zij laten zich
toch bijzonder kritisch uit over die be
gripsomschrijving. Van ontwerpen met
behulp van de computer zou volgens
hen eigenlijk geen sprake zijn. "De com
puter kan nog niet meer dan lijnen trek
ken", weet Boesjes. Op de zolder van het
Arsenaal, in het prachtig gelegen en ook
prachtig gerestaureerde 17-eeuwse ge
bouw van de Academie aan het Waterlo-
oplein, blijken zij zeer kritisch over de
mogelijkheden van CAD.
"Er komen hier. architecten binnen,
die zeggen dat zij een computer willen
aanschaffen. Dan kunnen zij hun teke
naars de deur uit doen. Die gedachte is
onzinnig. Het is maar zeer de vraag of
een computer de tekentijd op een archi
tectenbureau versnelt. Het is zelfs zeer
de vraag of zo'n apparaat op dit moment
wel rendabel is. Met behulp van de com
puter bouwtekeningen maken is in de
meeste gevallen niet zo efficiënt als men
denkt. Het werk gaat er maar in een zeer
beperkt aantal gevallen sneller mee", al
dus Boesjes.
Hij legt uit dat de computer namelijk
niet het denkproces van de ontwerper
overneemt of zelfs maar ondersteunt. In
tegendeel, hij belemmert dat volgens
hem zelfs dikwijls. Én Van den Heuvel
vult hem aan met de stelling, dat een
beeldscherm niet eens een behoorlijk
overzicht van de bouwtekening kan bie
den. Zelfs hele dure beeldschermen to
nen niet meer dan tien procent van de
werkelijke bouwtekening. Boesjes: "De
computer heeft bovendien geen enkele
bouwkundige kennis in huis. Hij kent
geen verschil tussen maatlijnen, arcerin
gen en hulplijnen, om maar eens wat te
noemen. Het is daarom bijvoorbeeld on
mogelijk om de computer uit een teke
ning de totale oppervlakte bouwmuur te