Tatort is heilig, daar
moet je van afblijven
Een dage op de plek des onheils
ZATERDAG 24 JANUARI 1987
Göti George als de bekende Tatort-commissaris Schimunski.
"Met Tatort mag je niet experimenteren", zo heeft een betrokkene
zelf ervaren. De Duitse tv-serie, al sinds 1970 op het scherm, is een
heilige koe. Fred van Garderen nam een kijkje bij de opnamen.
"Alles verloopt gladjes bij Tatort en dat is ook de reden van het
succes", aldus één van de makers.
Ogen kijken door een spleet in het beeld. Dreigende muziekklanken zijn hoorbaar
De spleet met de ogen verplaatst zich van boven in beeldvia het midden naar het
onderste gedeelte van het scherm, terwijl de dreigende klanken aanzwellen. Rondom
het rechteroog worden lijnen getrokken die uiteindelijk de vorm aannemen van een
schietschijf met het oog als roos. De dreigende klanken bereiken hun climax als het
oog verandert in een O en een onderdeel wordt van het woord 'Tatort'.
De dreigende klanken gaan over in een swingend muziekje. In beeld verschijnen
vage beelden van figuren die met hun armen afwerende gebaren maken. De misdaad
op de plek des onheils (Tatort) is voltooid. Een stel benen zet het op een lopen. Die
benen worden gevangen in een spiraal. De muziek wordt luider er en schreeuwt het
uit als het woord 'Tatort' andermaal in beeld verschijnt en verkleurt van rood naar
wit en weer naar rood. Een aflevering van de Duitse Krimi is begonnen. Anderhalf
uur spanning heeft de omroepster ons zojuist beloofd.
door Fred van Garderen
De eerste aflevering van Tatort
werd op 29 november 1970 uit
gezonden. De titel luidde 'Taxi
nach Leipzig'. De Duitse Krimi
stond nog in zijn kinderschoe
nen en zou - nu 200 afleveringen
later - uitgroeien tot een televi
siefenomeen van internationale
klasse. Ook in ons land zendt de
TROS geregeld Tatort uit.
Jürgen Roland is de grote man achter
Tatort en heeft de ontwikkeling van de
Duitse Krimi vanaf het begin meege
maakt: "Ik ben de stichter van de Duitse
Krimi. Dat is ongeveer dertig jaar gele
den".
"De Duitsers hebben wat dat betreft
geen traditie. Toen in Engeland al volop
Krimi-verhalen werden geschreven door
Poe en Doyle, gebeurde hier niets. De
reden was dat hier geen misdaad be
stond. Nadat de keizer opstapte, kwam
de Weimar-republiek met schrijvers als
Jakob Wassermann en Arnan. Weer later
kwam Hitier natuurlijk en die was een
Krimi op zich. In zijn tijd werden ook de
eerste Duitse Krimi-films gemaakt. Een
zijdige spionagefilms met staatsvijan
den. Hetzelfde genre dat je nu nog
steeds in de DDR ziet"
"Hoewel die films goed in elkaar za
ten, waren ze heel eenzijdig en propa
gandistisch. Na Hitier kwamen Franse.
Engelse en Amerikaanse speelfilms naar
Duitsland. Ze waren gemaakt naar
draaiboeken van Chandler, Simenon.
Wallace, Christie en niet te vergeten de
uit Nederland afkomstige Van der Valk.
De Duitsers vonden het prachtig en pro
beerden ook wat. Het resultaat was 'Der
Inspector kommt' uit 1945. De film flop
te en de interesse viel weg. Krimi's wa
ren voor de Angelsaksen. Duitsers kon
den nu eenmaal geen Krimi's maken".
Verslaggever
Roland was in die tijd politieverslag
gever bij Radio Hamburg. Zijn rayon
was St. Pauli. een havenwijk vol hoeren
en criminelen, waar dwars doorheen de
Reeperbahn loopt. Tekst genoeg voor
een verslaggever en ideeën te over voor
Krimi's. Roland: "Ik kwam met het idee
om de werkelijk gebeurde misdaad te
gaan verfilmen. Ik kreeg toestemming
en het werd een succes".
De serie 'Stahlnetz' van Roland, die
van 1958 tot 1968 op de Duitse tv ver
scheen, bereikte ooit de onwaarschijnlij-
Jürgen Roland: "Ik ben de stichter van de Duitse Krimi. Nu zo'n dertig
jaar geleden". (foto-s gpd»
ke kijkdichtheid van 92 procent. Zijn
bioscoopfilm 'Polizeirevier Davidswa-
che' uit 1965 werd eveneens een onge
kend kassucces. Roland maakte in totaal
100 Krimi's, waarvan 25 bioscoopfilms.
Hij maakte acht Tatorts en is de maker
van de op dit moment lopende serie
'Grossstadt-revier'
"En ik ben voorlopig nog niet uitge-
lilmd. Als ik lees, lees ik Krimi's of kran
ten. Vooral affaires trekken mijn aan
dacht". Binnenkort komt Roland met
een film over een werkelijk gebeurd dra
ma in de cel van het Hamburger politie
bureau. "Een misdadiger maakte zich
van kant met een pistool nadat hij eerst
zijn advocaat en zijn vriendin, die het pi
stool had binnengesmokkeld, had neer
geschoten. U begrijpt, een grof schan
daal. Iedereen geschokt en ik maak er
een film van".
Clichés
Een dakrand in beeld. Havengeluiden
op de achtergrond en industrierook die
wordt geproduceerd door brandende ve
ters, vastgehouden door medewerkers
buiten beeld. Plotseling grijpen twee
handen de dakrand, een bezweet en hij
gend hoofd, een leren jasje, een spijker
broek en gymschoenen. De man rent het
dak op en de camera zwenkt met hem
mee. De vluchter rent een brandtrap op.
kruipt over een schuin dak naar boven
en verdwijnt aan de andere kant van het
dak uit beeld.
Inmiddels is een 'stille' in beeld ver
schenen. Hij achtervolgt de vluchter. De
ze rent inmiddels over het industriecom
plex. De 'stille' dreigt hem' in te halen. De
vluchter rent over een glasdak. Gekraak,
glasgerinkel en gegil. De 'stille' hangt bo
ven een gapende afgrond. De vluchter
houdt zijn pas in, draait zich om en
spoedt zich naar de plek des onheils (Ta
tort).
Stuntman Fred Brautigam hangt, zich
met één hand vasthoudend, boven de
gapende afgrond. Zijn werk bestaat uit
het uitvoeren van gevaarliikA cne>rr.« tju
hangt aan een touw^dat^is^ ver
bonden met een speciaal corset. "Alle
maal uitgedacht, samen met mijn colle
ga. We werken al jaren samen en beden
ken zelf de uitvoering van de stunts. Als
stuntman kun je alleen jezelf en eventu
eel je collega vertrouwen. Gaat het mis,
dan ben je er geweest".
Brautigam wilde ooit acteur worden,
maar kreeg geen kans. Hij maakte ken
nis met een stuntman, raakte bevriend
en is er nu zelf ook één. "Mijn eerste op
treden als stuntman was in een show.
Tijdens een cowboy-tafereel viel ik van
vier meter hoogte op een tafel tijdens
een 'gag'. Sindsdien kom ik geregeld aan
de bak".
Brautigam en de andere acteurs wor
den gekleed door Bea Hanke, de kleed
ster. Zij werkt als free-lancer mee aan
deze aflevering van Tatort. "De kleding
van de spelers wordt in overleg met de
regisseur uitgezocht, maar het komt er
meestal op neer dat ik dat alleen doe. De
kleding voldoet meestal aan het beeld.
Clichés als leren jasjes voor een crimi
neel en een driedelig grijs pak voor een
ambtenaar gelden ook voor Tatort. Het
is niet zo spannend, maar leuker dan bij
voorbeeld de kleding verzorgen van een
show. Waarom? Film is realistischer en
blijft. Een show is vervelend, niet span
nend en na uitzending verdwenen
Bij de scène op het dak werd nog ie
mand van buiten aangetrokken: de lo
catiemanager. Günter Gütersloh is de
verantwoordelijke man van de tv-serie
Schwarzwaldklinik en bij deze Tatort
opname van deze fabriekshal.
"In eerste instantie had ik een prachti
ge locatie op het oog in de binnenstad
van Hamburg. Een rijtje huizen met ver
schillende niveaus, met een prachtig uit
zicht over de stad. Een beauty. Maar de
huizen waren niet van één eigenaar, dus
moest ik alle eigenaren benaderen. De
eerste drie gingen ermee akkoord, maar
de vierde lag al dwars. Toen heb ik wille
keurig nog aan wat andere eigenaren ge
vraagd of ze ermee akkoord gingen.
Toen drie geen toestemming verleen
den, wist ik genoeg. Ik ben weer op zoek
gegaan en heb tenslotte dit gevonden".
Gütersloh kijkt met een gerichte blik
de wereld in: "Als ik in mijn auto rond
rijd, betrap ik mij er vaak op nauwelijks
op de weg te letten. Ik zie constant
mooie plekjes voor Krimi-scènes of ro
mantische scènes. Als ik naar tv kijk,
denk ik heel vaak: jongens, jongens, had
dat nu niet anders gekund. En als het
programma is afgelopen, weet ik vaak
niet eens waar het over ging".
Schandaal
Drie oude mannetjes zitten op een
bankje aan de haven van een klein vis
sersplaatsje in Ostfriesland. Het bankje
staat op een dijk en het uitzicht is dus
'fabelhaft'.
"Du Kleiner, hol' mal drei Kom",
roept er één in het Ostfries tegen een jon
getje. dat aan de voet van de dijk speelt.
De kleine loopt naar het café, eveneens
onder aan de dijk en gaat naar binnen.
De oudjes turen over de schijnbaar uit
gestorven haven. De kleine beklimt even
later de dijk met een dienblad met drie
gevulde borrelglazen. Hij reikt ze de oud
jes aan die, zonder iets te zeggen de
glaasjes van het blad nemen.
Het jongetje rent weg en de camera
zwenkt met hem mee. Maar de camera
zwenkt sneller dan het jongetje kan ren
nen. Als de camera de haven heeft be
reikt,stopt-ie. Niets te zien, maar juist
het uitgestorvene en de stilte ademt iets
onheilspellends uit. Een plek waar iets te
gebeuren staat (Tatort).
"Dat was de Tatort-aflevenng
'Schwarz, Rot, Gold'. Daar ben ik per
soonlijk verantwoordelijk voor ge
weest", zegt Dieter Meichsner, chef dra
ma van de NDR. "En ik kan je vertellen
dat dat een schandaal is gewórden. Mijn
collega's van de andere regionale zen
ders. waarmee we samenwerken binnen
de ARD. waren ziedend. Dat kon ik toch
niet maken. Ondertitels, omdat het dia
lect voor de Duitsers niet te verstaan
was. Het was weliswaar een mooi stuk,
maar toch niet geschikt voor Tatort".
"Tatort is voor hen een heilige koe.
Daar blijf je van af. Daar mag je niet mee
experimenteren. Ze hebben mij aan alle
kanten uitgescholden. Maar als Tatort
niet had bestaan, had ik dit nooit kun
nen maken. En ik zeg je, ik doe dit ooit
nog een keer".
"Vanwaar die verontwaardiging? Ze
hadden angst voor het fictieve publiek
Het publiek reageerde nauwelijks en als
het reageerde was het positief. Maar
mijn collega's waren bang, omdat het
anders was. Dat is ook het probleem en
tegelijk het typisch Duitse van Tatort
Alles is zo braaf en ordentelijk. 'Ord-
nung muss sein'. Nooit eens echt ie
mand gek. Alles verloopt gladjes en
prettig. Maar dat is ook het succes van
Tatort".
"Neem nou Schimanski. Hij is een dol
le, grove politieman zoals we die uit
Amerikaanse series kennen. Het ver
schil alleen is dat zijn grotheid niet na
tuurlijk is. Het is gekunsteld en dat heeft
zijn reden. Dat is de erfenis van Hitier
waarmee wij Duitsers zijn blijven zitten.
We moeten koste wat het kost nooit
meer zoiets meemaken, dus kan een po
litieman niet meer uit zijn bol gaan, want
je zult er maar op aangekeken worden".
"Een sprekend voorbeeld is het drama
dat zich afspeelde tijdens de Olympi
sche Spelen van 1972 in München. De
politiemannen die het olympisch dorp
moesten bewaken, kregen een speciaal
voor deze gelegenheid ontworpen uni
form aan, zodat ze vooral niet op politie
mannen leken. Wapens dragen was er
ook niet bij. Dat stond alleen maar agres
sief. En dan gebeurt het: de Palestijnse
terroristische aanval. Waren er gewapen
de politieagenten geweest, dan was het
niet gebeurd. Had er een pantserwagen
gestaan, dan was er niets aan de hand
geweest. Maar dat mocht niet, dat deed
te veel denken aan het verleden. En
daarmee moeten wij leven. Nog heel
lang. Dat laatste is overigens maar goed
ook, want de wereld zou volkomen ge
schift zijn als het verleden nu al vergeten
Zuiniger
De magazijnchef krijgt bezoek van
zijn werkgever "Er zijn klachten over
jou binnengekomen", zegt de werkgever.
De magazijnchef verontschuldigt zich
met de reorganisatie die nog niet hele
maal af is. Dan komt een chauffeur bin
nen die de magazijnchef uitfoetert over
'schon wieder falsche Sachen' bij zijn la
ding. De werkgever heeft er genoeg van
en degradeert de magazijnchef tot be
diende. "En mijn loon?", vraagt de gede
gradeerde. "Dat gaat ook naar bene
den", zegt de werkgever. De bediende, tot
zijn oren in de hypotheken, raakt in
geldnood en in vieze zaakjes.
Tijdens een inbraak heeft hij genoeg
van de misdaad en begint een ruzie met
zijn maatje. Deze slaat hem neer en valt
zelf uit hel ruum. De bediende deukt dat
hij dood is en vlucht naar huis waar zijn
zwager, een witteboordencrimineel, hem
opwacht. De bediende biecht alles op. De
zwager gaat naar de plek des onheils
(Tatort), vermoordt het nog niet dode
maatje en stelt zijn frauduleus verkre
gen geld voorlopig veilig. Kommissar
Lutz ruikt onraad.
"Een aflevering van Tatort kost tussen
1,2 en 1,5 miljoen Mark, zegt producent
Rudolf Sander. "Dat is een hoop geld.
maar een aflevering heeft wel de lengte
van een speelfilm. Dat is het succes van
Tatort. Ondanks het budget moeten ook
wij bezuinigen. Alles wordt duurder, zo
als het huren van de faciliteiten, en ook
de technici, maar de uitgaven staan vast
Daarom hebben we een stapje terug
moeten doen. Stonden er vroeger dertig
draaidagen voor een aflevering van Ta
tort gepland, tegenwoordig zijn dat er
nog maar 24. En het moet, want je kan
nu eenmaal niet meer uitgeven dan je tot
je beschikking hebt"
Meichsner weet over de gevolgen van
de bezuinigingen mee te praten: "We
merken het met de toelevering van de
scenario's. Als het goed is, zou je conse
quent alleen goede moeten kunnen
verfilmen, zoals in Engeland gebeurt.
Daar laten ze vijf scenario's schrijven en
van de beste maken ze een film. Wij
moeten van de vier scenario's minstens
drie afleveringen van Tatort draaien. We
komen 'zo regelmatig in de positie te
recht dat we van iets slechts iets minder
slechts proberen te maken. De ideale si
tuatie is echter dat je van iets goeds iets
beters maakt".
"Er is de laatste tijd dan ook veel kri
tiek van de kijkers op de afleveringen
van Tatort. Ik vind die kritiek terecht.
De sterke tijden van weleer zijn voorbij.
De goede regisseurs lopen nu eenmaal
over naar de bioscoop".
De bezuinigingen hebben de rolbezet
ting nog niet aangetast. Meichsner: "Aan
goede acteurs hebben we geen gebrek.
Iedereen wil wel een keer in Tatort. Het
is per slot van rekening nog steeds de
populairste tv-serie van Duitsland. Er
kijken gemiddeld 20 miljoen mensen
naar een Tatort-aflevering. Ze weten dus
dat hij goed bekeken wordt".
"Wel wordt er veel gewisseld. Daarom
zie je constant nieuwe 'Hauptkommissa-
re'. Zij willen niet geïdentificeerd wor
den met de rol die ze spelen. Die wisse
lingen hebben zijn voordelen en zijn na
delen. Derrick is altijd hetzelfde gezicht,
dat wekt vertrouwen bij de kijker, maar
is ook altijd hetzelfde. Ik persoonlijk
ben op die man allang uitgekeken".
"De echte filmsterren komen niet
meer op ons af. De lonen bij tv zijn ook
stukken lager dan bij de film. Voor een
speler als Manfred Krug moet ik specia
le toestemming vragen bij de directie".
Niet laf
Nevel hangt in het havengebied van
Hamburg. Scheepsgeluiden zijn hoor
baar, maar waar zij vandaan komen,
blijft door het slechte zicht onduidelijk.
De wegen zijn bestraat met kinderkop
jes. Het geluid van rijdend rubber klinkt
boven het geronk van de motor uit. De
auto stopt, de lichten worden gedoofd.
Dan zijn voetstappen hoorbaar. Zij ko
men naderbij.
Het portier van de auto wordt openge
gooid en Hauptkommissar Stöver stapt
uit: "Wer sind Sie und was machen Sie
hier?", snauwt hij de voetganger toe.
"Ich bin Fotograf, und komme aus die
Niederlande", klinkt het bedeesd. Stöver
laat zich weer terugzakken in zijn auto
stoel.
Manfred Krug speelt de rol van Haupt
kommissar Stöver. Hij heeft inmiddels
in zeven afleveringen van Tatort ge
staan. Krug denkt nog niet aan stoppen:
"Ik weet niet of ik in nog meer afleverin
gen van Tatort zal meespelen, omdat ik
dat niet voor het zeggen heb. Daar zijn
andere mensen voor. Als ik gevraagd
word, zal ik het echter niet laten. Ande
ren zijn na een paar jaar opgehouden.
Die zijn laf. Dat ben ik niet. Ik ben
goed".
Een aflevering van Tatort wordt opgenomen. Tegenwoordig moet er zuiniger worden gewerkt. "We merken het
aan de toezending van scenario's".
