Hoop gloort voor leprapatiënten
Het nut van
Denkwijzer
Onze taal
Nieuwe therapie kan ziekte tot staan brengen
L
ZATERDAG 24 JANUARI 1987
EXTRA
PAGINA 23
Morgen staat de wereld in het
teken van lepra. In Nederland
wordt in de Amsterdamse Wes-
terkerk bij Wereldlepradag
stilgestaan. Koningin Beatrix
zal daarbij aanwezig zijn. Ver
slaggever Bob Mantiri toog
naar de Filippijnen en consta
teerde dat de toekomst voor le
prapatiënten er rooskleuriger
uitziet dank zij een nieuwe the
rapie.
door Bob Mantiri
Tondo, zo heet de uitgestrekte sloppen
wijk van de Filippijnse hoofdstad Manil
la, waar twee miljoen armen dicht op
eengepakt in de diepste ellende leven.
Overal de stank van wat in de volks
mond 'Smoky Mountains' wordt ge
noemd. De dampende vuilnisbelt, waar
elke ochtend honderden mensen zich als
aasgieren op storten op zoek naar iets
eetbaars. De dichte zwermen vliegen die
de smeulende vuilnuishoop in een don
kere nevel hullen, weerhoudt ze daar
niet van.
We zijn door de modderige, naar men
selijke uitwerpselen riekende stegen op
weg naar het huis van een lepratiënt.
Een tocht langs de onderkant van de sa
menleving.
In een van afvalhout en gebroken
zinkplaten bijeen getimmerd optrekje
van drie bij drie - bewoond door welge
teld tien mensen - ontmoeten we een
vrouw, wier gezicht en handen reeds zijn
aangetast door de verwoestende lepra
ziekte. Ze woont in deze benauwde
ruimte samen met negen familieleden.
Op de grond ligt een meisjes van elf te
kronkelen van de pijn. Ze heeft geel
zucht en vermoedelijk ook tbc.
In een andere krot woont een andere
leprapatiënt: een werkloze vader van vijf
opgeschoten zonen, allen verslaafd aan
verdovende middelen. Ook bij hem is de
leprabacil begonnen met zijn aftake
lingsproces.Lepra is één van de gevrees
de ziekten op de Filippijnen. In het hele
land zijn, volgens cijfers van het ministe
rie van gezondheid, 53.000 lepralijders,
van wie 38.000 onder behandeling. In
Manilla met zeven miljoen inwoners zijn
tenminste 12.000 leprapatiënten. Vooral
in Tondo is het aantal lepragevallen de
laatste jaren beduidend gestegen. Het
gevaar voor besmetting in deze dichtbe
volkte armenwijk is groot.
Meer aandacht
"Onder de inmiddels verdreven dicta
tor Marcos", vertelt pater jezuiet Pierre
Tritz, directeur van Fahan, een organisa
tie die probeert het. lot van de honderden
lepralijders te verlichten, "mocht je niet
openlijk over lepra praten. Kranten
mochten er geen woord over schrijven,
want da zou de toeristen weg houden.
Maar sinds er een nieuwe regering is,
wordt er gelukkig meer aandacht be
steed aan het lot van deze mensen".
De Filippijnse regering is nu begon
nen met de introductie van de zoge
naamde de Multi Drug Therapy (MDT),
een gecombineerde therapie van drie
medicijnen: remactan, lamprene en dap-
sone. Volgens lepra-arts Ger Steenber
gen (37), verbonden aan het lepra-onder
zoekscentrum Leonard Woodward Me
mory Foundation in Cebu City, is MDT
een revolutionaire behandeling die al bij
veel patiënten de ziekte tot staan heeft
gebracht.
"Lepra wordt veroorzaakt door infec
tie van de leprabacil", legt Steenbergen
uit.-"De eerste verschijnselen lijken on
schuldig. Een wit gevoelloos plekje op
de oppervlakte van de huid. Maar de ba
cil sloopt langzaam het lichaam, hij ver
lamt de benen, tast de ogen aan. in de
laatste fase wordt het bot aangevreten
en moeten uiteindelijk de vingers, tenen
of armen worden afgesneden".
"Wat MDT nu doet, is de leprabacil in
een actief stadium pakken. De behande
ling varieert van zes maanden tot een
jaar. Maar daarna is de patiënt zo goed
als genezen. Vroeger werd een leprapa
tiënt behandeld met slechts één medi
cijn en wel dapsone. Het is éen levens
lange behandeling. De leprabacil raakt
er immuun voor en de patiënt geneest
niet meer. Je spreekt dan van dapsone-
resistente patiënten".
Bij de MDT-behandeling komt echter
een praktisch probleem om de hoek kij
ken. De patiënt moet regelmatige voe
ding hebben, want de combinatie van
drie medicijnen vereist een goede licha
melijke conditie van de lepralijder.
"Maar hoe kan je dat verwachten van de
ze mensen in de sloppenwijken met een
chronisch tekort aan voedsel", zo vraagt
71-jarige pater Tritz zich af.
Fahan, de organisatie van Tritz, pro
beert dit op te vangen door regelmatig
voedsel uit te delen in de sloppenwijken.
Zo'n uitdeelactie wordt gekoppeld aan
een medisch onderzoek. Pater Tritz: "Op
die manier kunnen wij nieuwe gevallen
van lepra vaststellen en behandelen. On
derzoek alleen gericht op de leprabe
strijding heeft weinig zin. Niemand
komt opdagen. De mensen weten dat
wanneer de ziekte.eenmaal bij hen is
ontdekt, zij geen werk meer kunnen vin
den. Het is erg moeilijk om ze op te spo
ren. Ze duiken onder in de massa, vluch
ten van sloppenwijk naar sloppenwijk,
geven valse adressen op. Kortom, ze
durven zich niet bloot te geven".
Weerstand
Volgens Ger Steenbergen, die twee-
en-een-half jaar directeur is geweest van
het lepra-onderzoekscentrum in Cebu
City, stuitte de invoering van MDT aan
vankelijk op felle weerstand bij de ka
tholieke kerk. die zich sinds mensen
heugenis ontfermt over leprapatiënten.
"De zusters en paters in de leprakolo
nies dachten dat zij het monopolie kwijt
zouden raken over de zorg van de me
laatsen in de wereld. Het ondermijnde
de zin van hun bestaan. Je moetje reali
seren dat er zusters zijn die hun leven
lang voor deze mensen hebben gezorgd.
Opeens voelen zij zich overbodig. Ge
lukkig kwam de paus met het verlossen
Leprapatiënten in een sanatorium. Als het aan de Filippijnse regering ligt, moeten de patiënten de sanatoria verlaten.
de woord, nadat een delegatie van de
Wereldgezondheidsorganisatie de zaak
in het Vaticaan had bepleit".
De landelijke campagne van de over
heid om de lepralijders met MDT te be
handelen lijkt een succes geworden. De
Filippijnse minister van gezondheid, Al
fredo Bengzon gelooft dat met de nieu
we methode de lepraziekte in twee jaar
onder controle is. "Maar daarvoor is wel
een gèzamenlijke krachtinspanning no
dig, waarbij nauwe samenwerking nood
zakelijk is tussen overheid, patiënten,
hun familieleden, particuliere organisa
ties en de media", zegt minister Beng-
Zijn beleid is echter niet alleen gericht
op de bestrijding van de lepra via de
MDT-behandeling. Dat is slechts onder
deel van een totale aanpak. Die houdt
verder in dat de leprapatiënten in de toe
komst in hun natuurlijke omgeving, bin
nen het gezin, de buurt, in de gemeen
schap, wordt behandeld.
"Het accent zal vooral komen te liggen
op voorlichting. Bij de leprabestrijding
dient de gemeenschap direct worden be
trokken. De mensen moeten de lepralij
ders niet isoleren, zoals tot dusver het
geval is. Ze moeten de slachtoffers van
deze ziekte sociaal opvangen".
Minister Bengzon geeft toe dat dat
geen eenvoudige zaak is, omdat de vrees
voor de melaatsen haar oorsprong vindt
in de bijbel. "De mensen schrijven deze
ziekte toe aan de vloek van God, aan bo
vennatuurlijke krachten. De melaatsen,
zoals zij vroeger heten, zijn eeuwenlang
gebrandmerkt en het beeld van onrein
heid raken ze niet kwijt".
"Door voorlichting, waarbij enerzijds
de nadruk wordt gelegd op de verant
woordelijkheid van de gemeenschap en
anderzijds op het feit dat de patiënten
kunnen worden genezen, willen wij be
reiken dat de lepralijders een menswaar
diger bestaan krijgen".
Uit sanatoria
Bengzon wil daarom bereiken dat de
leprapatiënten binnen afzienbare tijd de
sanatoria verlaten. Er leven in de acht
sanatoria rond 38.000 patiënten. De
meeste lepralijders zijn te vinden in de
provincies Ilocos de Norte en Sulu. In
Ilocos Norte, dat ruim 400.000 inwoners
telt, hebben drie op de duizend inwo
ners lepra. In Sulu is dat vier op de dui
zend inwoners.
De Filippijnse minister realiseert zich
dat het voor de overheid niet zo makke
lijk is om de patiënten uit de sanatoria
weg te krijgen. Bengzon: "De patiënten
en hun familieleden willen niet weg om
dat zij anders voor zichzelf moeten zor
gen. Zij kunnen rekenen op de zorg van
de zusters, op hun dagelijkse brood. Zij
hoeven er niet voor te werken".
"Uit deze instelling volgt dat de pa
tiënten weigeren mee te werken aan hun
genezing. Ze willen de pillen niet inne
men. Zeventig procent van de patiënten
in de sanatoria bewaart de pillen liever
dan deze in te nemen. Ze verkopen stie
kem de medicijnen of geven ze als pre*
ventief middel aan de familie. Beter wor
den betekent voor hen dat zij worden
losgelaten in een voor hen vijandige
maatschappij".
Wat aanvankelijk een medisch pro
bleem is, ontwikkelde zich aldus tot een
sociaal probleem. "Dat is de belangrijk
ste hindernis bij de bestrijding van le
pra", vindt de bewindsman. "Wij moe
ten een sluwe, maar wel een menselijke,
oplossing bedenken om dit probleem op
te lossen. In bijna alle sanatoria vind je
zeker patiënten die buiten deze institu
ten kunnen worden behandeld".
"De bestaande sanatoria kost de staat
handenvol geld kost. Dat geld kun je be
ter gebruiken voor andere doeleinden:
voor de verbetering van hun sociale si
tuatie, wetenschappelijk onderzoek en
dergelijke". Bovendien vindt hij het niet
gezond voor de patiënten om in de sana
toria te leven. "Er is een hoge besmet-
tinsgraad, die vooral in de hand gewordt
gewerkt door huwelijken tussen de pa
tiënten en de gezonde inwoners", vindt
de minister.
Dokter Steenbergen, die eerder zes
jaar als lepra-arts heeft gewerkt in Afri
ka, gelooft dat de twaalf miljoen lepralij
ders in de hele wereld, die anno 1978 als
gevolg van verminkingen uit de ge
meenschap zijn gestoten, een betere toe
komst tegemoet gaan.
"Je kunt nu al merken dat de samenle
ving mensen accepteert bij wie het ver
minkingsproces al in een vroeg stadium
door de combinatietherapie tot staan is
gebracht. De wetenschap is nu al zo ver
gevorderd dat de lepra zelfs al bij patiën
ten kan worden opgespoord, nog voor
dat de bacil zijn verwoestend werk heeft
gedaan".
Elisa-test
Dat gebeurt via de zogenaamde Elisa-
test, een door het Koninklijk Instituut
voor de Tropen in Amsterdam uitgedok
terde test. Die test wordt dankzij de Ne
derlandse Stichting voor Leprabestrij
ding (NSL) op de Filippijnen uitgepro
beerd in het onderzoekscentrum in Ce
bu City.
Madeleine de Wit, namens het Trope
ninstituut belast met het experiment,
heeft haar Filippijnse collega's op het la
boratorium in Cebu City vertrouwd ge
maakt met deze unieke test. "De bedoe
ling is deze methode op grote schaal op
de Filippijnen toe te passen. Het bijzon
dere van deze eenvoudige, techniek is
dat bij patiënten lepra kar» worden aan
getoond, nog voordat ze klinische symp
tomen hebben", vertelt Madeleine de
Wit.
Het is een methode die op het afweer
systeem in het lichaam is gebaseerd. De
Elisa-test meet de de reactie van anti
stoffen op een vreemde stof. Als mensen
in het lichaam een vreemde stof binnen
krijgen, reageert het afweersysteem
door anti-stoffen te produceren. Aan de
hand van de hoeveelheid afgescheiden
anti-stoffen kun je de hoeveelheid lepra-
bacillen in het lichaam vaststellen. Ver
volgens kun je de leprabacillen bombar
deren met de drie medicijnen, de MDT-
therapie dus.
Medisch gezien is lepra geen probleem
meer voor ons, zegt dr. Roland Cellona,
directeur van de vermaarde huidkliniek
in Cebu. Dokter Cellona behoort tot één
van de prominente lepradeskundigen op
de Filippijnen. Hij constateert dat lepra -
een ziekte is die vooral onder de armen
voorkomt.
"Zolang er op de wereld sloppenwij
ken bestaan als Tondo, zal de leprabacil
niet kunnen worden uitgeroeid. Je moet
bij de leprabestrijding niet alleen de pa
tiënten behandelen, maar ook hun socia
le omstandigheden verbeteren. Verbete
ring van de hygiënische omstandighe
den, betere behuizing, betere arbeids
voorziening".
"Dat zijn noodzakelijke voorwaarden
voor een effectieve leprabestrijding. Zo
lang dit niet gebeurt, zullen al de inspan
ningen van de medische wetenschap om
de ziekte te bestrijden, vergeefs zijn", zo
stelt dr. Cellona vast.
DOOR JOOP VAN DER HORST
Soms is er onzerkerheid over hoe
men spellen moet: al lang of allang. Zijn
het twee woorden of is het er een7 Moe
ten ze los geschreven worden of aan
elkaar?
De meeste mensen zullen zeggen dat
het niet belangrijk is en dat alleen een
meester Pennewip zich over zoiets druk
kan maken. Toch zit er een interessante
kwestie achter. Laten we eerst eens kij
ken wat de woordenboeken ervan zeg
gen.
In het Groene Boekje, de officiële lijst
voor de spelling van het Nederlands,
wordt allang niet genoemd. Dat bete
kent dat het volgens die lijst met als
woord bestaat, Volgens het Groene
Boekje is er geen woord allang en moet
men dus als twee woorden spellen al
lang
Maar dat Groene Boekje is van 1954
en het zou best kunnen dat de twee
woorden al lang sindsdien tot één
woord geworden zijn: allang. Zoiets ge
beurt wel vaker. Omdat, sindsdien, thuis
(tehuis) en wittebrood zijn vroeger ook
allemaal twee woorden geweest. Twee
woorden kunnen samensmelten en dan
één woord worden.
De Dikke Van Dale is nauwkeuriger.
Die onderscheidt twee betekenissen In
de eerste plaats: "reeds lange tijd", in
de tweede plaats, 'zeer wel. best" (ik
weet allang wat je bedoelt). Volgens de
Dikke Van Dale moet het in de eerste
betekenis als twee woorden geschre
ven worden, in de tweede betekenis als
één woord.
Heeft de Dikke Van Dale gelijk? Bete
kent allang in de zin ik weet allang wal
je bedoelt inderdaad "zeer wel, best"?
In elk geval is de gedachte van Van Da-
Ie heel verstandig: zolang de betekenis
de optelsom is van de betekenis van de
delen, moeten we als twee woorden
schrijven: zodra de twee delen samen
een specifieke betekenis hebben die
met meer uit de delen valt op te maken,
is het één woord en moeten we aan el
kaar schrijven. Maar ik denk dat Van
Dale zich in de betekenis vergist
Een makkelijk geval is: Die Frits van
jullie is al lang ("reeds lang"). Hier zijn
het duidelijk twee aparte woorden en
niemand zal ze aan elkaar willen schrij
ven. In feite hetzelfde hebben we in een
zin als: Als Henk eindelijk komt, is Truus
al lang weg ("reeds lang, al langere
tijd").
Ook in: Heb je je huiswerk af? Ja. dat
heb ik al lang klaar ("reeds lang, al lan
gere tijd"). Maar we zeggen ook: Ja, dat
heb ik allang gedaan. Hier kan de bete
kenis niet zijn: "Al gedurende langere
tijd", maar is het: "al langere tijd gele
den".
Zodra het om de betekenis gaat "al
langere tijd geleden", zou men het mijns
inziens aan elkaar moeten schrijven
Want die betekenis is niet uit de delen af
te leiden. Wordt bedoeld: "reeds lang, al
gedurende langere tijd", dan gaat het
om twee aparte woorden en moet er los
geschreven worden.
Vandaar: Hij woont hier al lang; Wij
weten al lang dat... Maar: We hebben
allang gehoord dat...; Het personeel is
allang op de hoogte gesteld.
Dubbelzinnig is een zin als: ik heb je
al lang/allang gezegd, dat... In de eerste
betekenis wordt bedoeld: "reeds gedu
rende langere tijd, keer op keer, heb ik
gezegd" In de tweede betekenis wordt
bedoeld: "al een poos geleden heb ik je
gezegd
Van Dale heeft gelijk met een spel
lingsverschil aan te brengen tussen al
lang en allang, maar het betekenisver
schil is: "reeds lange tijd" en "reeds lan
ge tijd geleden".
Een ernstig zieke man had allerlei dok
ters en medicijnen geprobeerd, maar
niets hielp. Ten einde raad besloot hij
naar een hypnotiseur te gaan Deze gaf
hem het advies ten minste tien minuten
per dagen verder zo vaak hij er aan
dacht, het volgende tegen zichzelf te zeg
gen: "Ik ben niet ziek, ik ben gezond".
Na een week begon de man zich al be
ter te voelen en na een paar maanden
was hij weer helemaal de oude. Omdat
zijn seksuele belangstelling op een laag
pitje bleef en zijn vrouw zich daardoor
gefrustreerd voelde, zei hij tegen haar:
"Zal ik nog eens naar die man gaan?"
Toen hij van het tweede bezoek terug
kwam, wilde zijn vrouw weten wat de
hypnotiseur deze keer gezegd had. Maar
haar man hield zijn mond stijf dicht.
In de volgende weken en maanden ver
beterde de seksuele relatie aanmerkelijk
Op een zondagmorgen, toen de man op
het toilet de instructie van de hypnoti
seur zat te herhalen, kon de vrouw haar
nieuwsgierigheid niet langer bedwin
gen. Op haar tenen sloop ze naar hel toi
let en legde haar oor tegen de deur te
luisteren. Tot haar verbazing hoorde ze
haar man steeds zachtjes zeggen: "Ze is
mijn vrouw niet, ze is mijn vrouw
niet
Dit merkwaardige verhaal bevat een
ernstige kern. Wanneer iemand, die be
paalde klachten heeft, in staat is om zijn
aandacht te verleggen van die klachten
naar aspecten van zijn lichaam of situa
tie die wel gezond of goed zijn, dan gaal
hij zich beter voelen. De verklaring daar
voor is in feite eenvoudig. Iemand die
zich bezighoudt met wal hij kan in
plaats van met wat hij niet (meer) kan.
die houdt zichzelf actief. Die activiteit
heeft weer een positieve invloed op zijn
lichamelijke en geestelijke gezondheid.
Uil onderzoek onder vrouwen met borst
kanker blijkt bijvoorbeeld, dat de vrou
wen die geloven dat ze door middel van
een bepaald dieet of door meer lichaams
beweging hun ziekte kunnen beïnvloe
den. er beter aan toe zijn dan de vrou
wen die geloven dat ze er niets aan kun
nen doen.
Daarom is het psychologisch gezien
ook verstandig als artsen zulke patiën
ten aanmoedigen bepaalde activiteiten
te ontplooien, zoals het volgen van. een
Moermandieet, zelfs al is wetenschappe
lijk nog niet vastgesteld dat daarmee
hun ziekte ten gunste wordt beïnvloed.
De tweede instructie die de man uit
het verhaal van de hypnotiseur mee
kreeg, had om dezelfde reden het gewen
ste effect op de seksuele relatie van het
echtpaar. Door zichzelf voor te houden,
dat ze zijn vrouw niet was en dus niet
zijn bezit of een stuk van zijn huisraad,
dwong hij zich er toe haar steeds actief
als een 'nieuwe' vrouw te veroveren. Het
negeren van die kanten aan onszelf of
aan iemand anders, die niet leuk of pijn
lijk zijn maar helaas wel onverander
baar. kan dus nieuwe mogelijkheden
openen.
Het is overigens wel goed te bedenken,
dat negeren niet hetzelfde is als verdrin
gen. Van verdringing is sprake als we
ons van bepaalde negatieve ervaringen
of neigingen bij onszelf niet bewust zijn
omdat er bepaalde krachten zijn in onze
geest die zich tegen bewustwording ver
zetten. Een voorbeeld is iemand die van
jongs af aan sterk agressieve gevoelens
tegen autoriteiten heeft ontwikkeld en
deze gevoelens verdrongen heeft Als vol-
wassene zul hij. zonder te begrijpen
waarom, zich raak gespannen en onze
ker voelén in de nabijheid run zulke n-
Negereit wil zeggen.dat wij ons wel be
wust zijn van pijnlijke gevoelens of erva
ringen. maar bewust besluiten daar in
een bepaalde periode geen aandacht
ijgfjMSfc, v
L 4' -
door René Diekstra
hoogleraar psychologie te Leiden
aan te schenken. Verdringen is heel vaak
schadelijk voor ons welzijn. Negeren
hoeft niet schadelijk te zijn en kan heel
vaak gunstig zijn
Een van de meest dramatische voor
beelden van het positieve effect van nege
ren mi,lm we in rm hnel. eon cl, l,e
roemde Amerikaanse psychiater Bruno
Betlelheim. Hij heeft hel daarin over de
'Muselmannen'. de wandelende lijken in
de Duitse concentratiekampen uil de
Tweede Wereldoorlog. De betreffende ge
vangenen geloofden na enige tijd de
steeds herhaalde beweringen van hun
bewakers dat er geen enkele hoop was,
dat ze het kamp ooit zouden verlaten. Be
halve dan als lijk. Ze ontwikkelden zo
het gevoel, dat ze geen enkele invloed op
hun omgeving of leven meer konden uit
oefenen. Als gevolg daarvan besteedden
ze ook geen enkele aandacht meer aan
hun omgeving en hun eigen lichaam
Verdwaasd liepen ze door het kamp en
het enige wat nog tot hen doordrong wa
ren de negatieve signalen van hun af
stervende lichaam en geest. Deze gevau
genen stierven dan ook snel.
Betlelheim merkte op dal gevangenen
die de verschrikkelijke kampsituatie wel
overleefden, vaak gekenmerkt werden
door liet vermogen de ontmoedigende
boodschappen van de bewakers te nege
ren. In plaats daarvan richtten ze hun
aandacht op bepaalde, vaak kleine din
gen waar ze wel enige controle over had
den en dus actief mee konden blijven.
Bijvoorbeeld hel schrijven van een dag
boek of het verzorgen of dresseren van
ongedierte - sommigen begonnen zelfs
een vlooientheater.'
Dat negeren van levensbelang is. werd
ook aangetoond door twee psychologen
die in 1975 een experiment uitvoerden in
een nieuw gebouwd bejaardenhuis in
Connecticut in de Verenigde Staten. Op
een bepaalde dag werd aan de eerste
groep bewoners van de vierde verdie
ping van het huis op een speciale bijeen
komst door de directeur meegedeeld, dat
zij zelf verantwoordelijk waren voor de
activiteiten die in het huis georganiseerd
zouden worden, voor de inrichting van
hun kamers en voor een deel van hun
verzorging. Aan het einde van de bijeen
komst werd aan iedere bejaarde (of echt
paar) als geschenk een plant aangebo
den met daarbij de mededeling dat het
hun eigen taak was deze te verzorgen.
Aan de bewoners van de tweede ver
dieping werd op een speciale bijeen
komst door de directeur precies het te
genovergestelde gezegd, namelijk dat de
leiding van hel huis verantwoordelijk
was voor de activiteiten, voor de inrich
ting van de kamers en de verzorging.
Ook zij kregen een plant maar dit keer
met de mededeling dat de verpleging die
zou verzorgen.
Na drie weken werden de bewoners
van beide verdiepingen onderzocht op li
chamelijke en geestelijke gezondheid
Wat bleek? Die van de vierde verdieping
waren er veel beter aan toe en voelden
zich ook beter. De Oorzaak daarvan wu.<
dut zij vergeleken met dj bewoners va n
de tweede verdieping hun aandacht veel
meer richtten op de buitenwereld en u/ut
ze daarin zelf (nog) konden doen. Die
van de tweede verdieping richtten hun
aandacht vooral op zichzelf. Op hun ho
ge leeftijd betekende dat voornamelijk
bezig zijn met lichamelijke gebreken,
waaraan ze toch weinig of niets konden
doen.
Maar het meest verbazingwekkende
aan deze studie is toch wel het volgende
toen de onderzoeksters na anderhalf
jaar in het tehuis terugkwamen, bleek
het aantal sterfgevallen op de tweede
verdieping tweemaal zo groot te zijn ge
weest als op de vierde verdieping. Uit dit
onderzoek wordt overigens ook duide
lijk. hoezeer de mogelijkheid om onze
aandacht te richten op wat we kunnen
en te negeren wat we niet kunnen, dooi
de omgeving bepaald kan worden
Als we een mens, jong of oud. alle ver
antwoordelijkheid afnemen, dan dwin
gen we hem tot passiviteit, tot stilstaan
bij klachten of problemen. Dan móet hij
zich op den duur wel hulpeloos, minder
waardig en dus depressief voelen. Het
wezen van depressie is immers het voort
durend richten van de aandacht op din
gen waarover je geen controle hebt of
denkt te hebben.
Voor het tegengif voor depressie en
moedeloosheid heeft u daarom drie in
grediënten nodig: de kracht om te reran
deren wat u veranderen kunt. de moed
om te aanvaarden wat u niet kunt v, r
anderen, en vooral de wijsheid om tussen
beide onderscheid te maken
blad. postbus 54, 2300 AB Leiden.
k naar Leidsch/Aiphens Dag-
