De aarde is
n sloppenwijk
Vrije media
wensen 'fonds
tegen censuur'
Reportage
Habitat vraagt aandacht voor miljard daldozen
O jee: Opvattingen Goerees nog in veel kerken te horen
PAGINA 2
VRIJDAG 23 JANUARI 1987
De koudegolf van de afgelo
pen weken moet voor de
Habitatcommissie bijna als
een geschenk uit de hemel
zijn gekomen. Beter dan
wie of wat dat ooit had kun
nen doen, vestigde het bar
re winterweer de aandacht
op de daklozen. Vooral op
het lot van de naar schatting
15.000 dakloze Nederlan
ders en hun vele tienduizen
den lotgenoten in de overi
ge 'rijke landen', maar ook
op het lot van die vele hon
derden miljoenen elders.
Naar schatting een kwart
van de wereldbevolking
heeft geen fatsoenlijk dak
boven het hoofd. Hun pro
blematiek staat centraal in
1987, het jaar dat de Ver
enigde Naties hebben uitge
roepen tot het Jaar van de
Daklozen. En onder leiding
van Max van der Stoel
spant de Nederlanse Habi
tatcommissie (NHC) zich in
om de problemen meer be
kendheid te geven.
door
Sjaak Smakman
De aarde wordt een stad. Nog 25
jaar, dan telt Afrika - het minst ver
stedelijkte werelddeel - meer
stadsbewoners dan de Verenigde
Staten. En kort na 2000 zal meer
dan de helft van de wereldbevol
king in de steden wonen. Hoewel,
wonen. Mexico-City, met zijn meer
dan 18 miljoen inwoners de groot
ste stad ter wereld, is nu al niet
meer dan een onvoorstelbaar gro
te. onleefbare sloppenwijk. De at
mosfeer is er vergiftigd, soms moe
ten vanwege de luchtvervuiling au
to's overdag met groot licht rijden
In die stad zullen over nog geen 15
jaar meer dan 26 miljoen mensen
'leven'.
Verwonderlijk is die trek naar de
stad niet. De meeste ontwikke
lingslanden pikten een graantje -
zij het ook niet meer dan dat - mee
van de ongekend gegroeide wel
vaart na de Tweede Wereldoorlog.
Die welvaart kwam in de steden te
recht. De stadsbevolking vormde
de machtsbasis (én de enige serieu
ze bedreiging) voor de machtheb
bers. Het was dus zaak de stedelin
gen te vriend te houden. In de ste
den kwamen gezondheidszorg, on
derwijs en andere voorzieningen
van de grond, terwijl het platteland
volledig werd verwaarloosd en
vaak min of meer geplunderd. Om
de stedelijke bevolking van goed
koop voedsel te voorzien kregen de
boeren op het platteland belache
lijk lage prijzen voor hun land-
bouwprodukten. Steeds meer boe
ren gingen daarom alleen nog voor
de eigen behoefte produceren en
zorgden daarmee mede voor de ve
le hongersnoden die de ontwikke
lingslanden teisteren. En als ze al
wat extra geld hadden, dan konden
ze er niets voor kopen. Daarvoor
moesten ze naar - jawel de win
kels in de stad.
De sterke bevolkingsgroei zorg
de voor een extra probleem. Steeds
meer kinderen konden niet meer
terecht op het bedrijfje van pa. Ve
len wilden dat ook helemaal niet of
vonden de strakke familiebanden
te knellend. Op naar de stad dan
maar. En naar de desillusie. Want
aangekomen in de steden kwamen
ze er achter dat daar géén werk.
géén gezondheidszorg, géén onder
wijs, kortom: géén zicht op een be
tere toekomst wachtte.
Maar de terugtocht - met hangen
de pootje - naar het platteland was
veelal afgesneden. Niet in de laat
ste plaats omdat ondanks de mi
gratie de bevolking daar blijft
groeien. In Afrika bijvoorbeeld zal
ondanks de trek naar de steden de
bevolking op het platteland tot ver
in de volgende eeuw toenemen. En
zo ontstonden in de steden snel gi
gantische sloppenwijken, precies
zoals in Nederland pakweg een
eeuw geleden. Golfplaten, afval
hout, textiel, karton, er valt eigen
lijk gaan materiaal te bedenken
waarvan geen huizen worden ge
bouwd. Stromend water, riolering
en electriciteit, ontbreken. Infec
tieziekten. misdaad en prositutie
daarentegen tieren er welig. Het
zoeken naar bruikbare spullen op
de vuilnisbelten is een belangrijk
middel van bestaan geworden.
De oplossing? Niemand heeft er
echt een. Volgens een onderzoek
van de internationale arbeidsorga
nisatie ILO zijn in steden tot rond
de 600.000 inwoners nog wel werk
en welzijnsvoorzieningen voor de
hele bevolking te scheppen. Groeit
de stad tot 2 miljoen inwoners, dan
is er nog wel werk te regelen maar
loopt het spaak met het voorzienin-
genpeil. En boven de 2 miljoen
loopt de zaak op beide fronten
vast. De algemene welvaart in de
westerse wereldsteden verdoezelt
dat - al bracht de huidige kou de
armoede en ellende daar genade
loos aan het licht - maar in de ont
wikkelingslanden is ook die wel
vaart er niet.
Gewoon platgooien dan maar.
was de eerste reactie van menige
regering. Geen echt probaat mid
del: een stad als Jakarta telt 8 mil
joen inwoners, van wie er 6 miljoen
in krotten wonen. En 6 miljoen
mensen wegbulldozeren, dat kan
zelfs het meest dictatoriale regime
niet. Dat bleek ook wel: de bulldo
zers waren nog niet weg of de eer
ste woningen stonden al weer. De
bewoners hadden immers geen al
ternatief.
De vraag is wat er dan wel moet
gebeuren. Naast het leefbaar(der)
maken van de sloppenwijken lij
ken een paar dingen voor de hand
te liggen: beheersing van de bevol
kingsgroei en verbetering van de
leefomstandigheden op het platte
land om de trek naar de steden (ur
banisatie) te verminderen.
Met afremming van de bevol
kingsgroei gaat het niet al te best.
Programma's voor geboortebeper
king stuiten vaak op eeuwenlange
tradities en de resultaten zijn be
perkt. Zeker zolang kinderen voor
de armen een aow-voorziening be
tekenen en de kindersterfte hoog
blijft, blijft het dweilen met de
kraan open.
Ontwikkeling van het platteland
is een tweede middel. Met name in
Nederland, als agrarisch land bij
uitstek, heeft het platteland altijd
centraal gestaan in de ontwikke
lingshulp. Slechts 2 procent van
het. budget wordt besteed aan pro
jecten in sloppenwijken en minis
ter Bukman (ontwikkelingssamen
werking) is niet van plan daar iets
aan te veranderen. "Investeren in
plattelandsontwikkeling moet het
hoofdpunt van beleid zijn voor re
geringen van ontwikkelingslan
den, donorlanden en de internatio
nale organisaties die werken aan
armoedebestrijding. Te vaak wordt
de trek naar de steden gezien als
een soort natuurramp die over een
land komt, en waarvan de gevol
gen moeten worden bestreden in
plaats van de oorzaak", zei hij eind
november al.
En toen Habitat-voorzitter Van
der Stoel onlangs betoogde dat Ne
derland toch wel wat meer geld
mag uittrekken voor de stedelijke
problematiek, herhaalde de be
Een rioleringspijp is het enige onderdak dat dit Indiase kind heeft.
windsman dat nog eens: "Natuur
lijk ben ik het ermee eens dat er
aandacht moet zijn voor de proble
men van een metropool, maar het
feit dat er een jaar voor de daklo
zen wordt gehouden is voor mij
geen reden om het beleid- nu op
eens om te gooien".
De bewindsman heeft daar deels
gelijk in. Voor de helft, om precies
te zijn. De trek van het platteland is
niet langer bepalend voor de groei
van de sloppenwijken. Tegenover
elke migrant staan nu al twee ge
boorten in de steden zelf.
Het was altijd een gegeven dat m
steden relatief minder kinderen
worden geboren dan op het platte
land. Daar zorgden de grotere wel
vaart. de betere gezondheidszorg,
en de beschikbaarheid van voorbe
hoedsmiddelen voor Dat basisge
geven is echter achterhaald. Er is
wel meer gezondheidszorg in de
steden, maar niet voor de sloppen
wijkbewoner. In de sloppenwijken
van de Haïtiaanse hoofdstad Port
au Prince ligt de kindersterfte bij
voorbeeld drie keer zo hoog als op
het platteland. En in de krottenwij
ken bij de Filippijnse hoofdstand
Manilla is negen keer zoveel tuber
culose als elders in de stad. De fac
toren die op het platteland voor
een hoog geboortecijfer zorgen,
gelden in de sloppenwijk in het
kwadraat.
Frits Schlingemann, werkzaam
bij het VN Habitatcentrum in het
Keniaanse Nairobi: "Verstedelij
king is het belangrijkste verande
ringsproces in de Derde Wereld.
De stedelijke bevolking in de ont
wikkelingslanden zal de komende
30 jaar verdriedubbelen. De groei
van de steden wordt nu reeds voor
de helft veroorzaakt door de bevol
kingstoename in de steden zelf,
een trend die zich in de toekomst
alleen nog maar zal versterken. Het
is een mythe om te veronderstellen
dat verstedelijking simpelweg te
herleiden valt tot een leegloop van
het platteland". Bovendien vervul
len de steden een belangrijke func
tie in de algehele sociale en econo
mische ontwikkeling van een land
De mogelijkheden om iets te
doen aan de ellende in de sloppen
wijken mogen beperkt zijn. ze zijn
er wel en zijn nog betrekkelijk een
voudig ook. De meeste stadbewo
ners zitten bijvoorbeeld niet te
wachten op mooie huizen. Ir. Dijk
graaf van de Nederlandse Habitat
commissie gaf in een interview een
mooi voorbeeld: "In Afrika nam
een man me mee naar zijn woning
en riep: moet je eens kijken naar
mijn huis. En dan zag je een scha
mel dingetje staan. Maar, zei hij
moet je je eens voorstellen wat het
straks wordt, ik zie dat voor me.
Zo'n man is gelukkig, hij heeft een
toekomstperspectief'.
Zo zijn de Sites en Service-pro
jecten ontstaan: geef de mensen
een stukje grond met wat hoofd
voorzieningen als waterleiding,
electriciteit, een riolering ^n een
ontsluitingsweg, en laat de rest aan
henzelf over. In de praktijk blijken
ze redelijk succesvol. Al blijft het
allemaal een druppel op een
gloeiende plaat.
Het Jaar van de Daklozen heeft
dan ook een bescheiden opzet.
Schlingemann: "Dit moet een jaar
worden waarin niet alleen wordt
gezaaid, maar met name wordt ge
zaaid voor de langere termijn".
Dijkgraaf spreekt over een 'nood
kreet, omdat er nergens in de we
reld veel aandacht wordt besteed
aan die hele stedenprobelmatiek.
Als het ons dit jaar niet lukt die
knopjes om te zetten, dan zijn we
mislukt'.
Op een driedaagse conferentie in Londen hebben het afgelopen
weekeinde honderddertig leidinggevende journalisten en uitge
vers uit 39 landen zich beziggehouden met de vraag wat de me
dia kunnen doen tegen de over de wereld wijd-verbreide cen
suur. Er werd een Declaratie van Londen opgesteld waarin aan
bevelingen voor concrete maatregelen staan. Drs. M. L. Snijders,
oud-voorzitter van het International Press Institute, een van de
organisaties die het initiatief tot de bijeenkomst namen, rappor
teert.
LONDEN - Nicholas Daniloff.
de Moskouse correspondent van
US News en World Report die in
september vorig jaar dertien da
gen door de KGB gevangen werd
gehouden, voor hij, in ruil voor
de topconferentie van Reykja
vik, werd vrijgelaten, gaf het af
gelopen weekend nauwkeurig
aan, wat het beste wapen is tegen
opengeschoven gordij-
Op de conferentie in de Britse
hoofdstad onder de titel: Uitda
ging aan de Censors, keek hij te
rug op zijn avontuur. Opgepakt
op de beschuldiging dat hij zich
bezighield met spionage voor de
CIA, heeft hij dagen doorge
bracht voor hij de indruk kreeg
dat het goed met hem zou aflo
pen. In niet geringe^nate schrijft
hij die goede afloop toe aan het
feit dat zijn uitgever hem niet in
de steek liet (die zocht hem in de
gevangenis op, beloofde hem een
andere functie en opslag, het
geen de Russen zeer imponeer
de) en dat, dank zij de activitei
ten van zijn vrouw Ruth, de in
ternationale pers voorrdurend
aandacht aan zijn geval besteed
de.
Toen Ruth toestemming kreeg
hem te bezoeken en in de wacht
kamer van de gevangenis zat met
het pukje voor haar man bij zich.
stonden Amerikaanse televisie-
reporters buiten met een ladder
om over de muur van de gevan
genis heen te filmen wat er maar
te filmen zou zijn. Om hen daar
bij te helpen schoof Ruth de gor
dijnen van de wachtkamer wijd
open. Dat leidde wat later tot de
bezorgde vraag van een van Da-
niloffs bewakers: "Is uw vrouw
soms aggressief?"
Onzeker
"De censor is niet creatief'? zei
een dag later professor Bernard
Rubin van de Universiteit van
Boston. "Hij weet dat hij iets
doet waaraan geen verbeeldings
kracht te pas komt en dat geeft
hem iets onzekers. Daarvan ge
bruik te maken is een van de ma
nieren om zijn greep op het
5 te beperken".
Toch lukt dat maar zeer ge
deeltelijk. Wie de compilatie ziet
van de gevallen van onderdruk
king van het nieuws via allerlei
vormen van censuur die de orga
nisatie Index on Censorship ter-
wille van de bijeenkomst had ge
maakt, zou er moedeloos van
kunnen worden. Het gaat van de
buitengewoon gedetailleerde re
gelgeving van Zuid-Afrika met
zijn meer dan honderd wetten
over dat onderwerp, tot de feite
lijke censuur die wordt uitgeoe
fend in de dictatuur Paraguay,
waar geen enkele wettelijke ba
sis voor die maatregelen bestaat.
Verleiding
Harvey Tyson, hoofdredacteur
van Zuid-Afrika's grootste krant
The Star, gaf de regels aan die hij
en zijn mensen hebben ontwik
keld om de censuur te bestrij
den. Zorgen dat je blijft functio
neren is daarvan de eerste. Dat
wil zeggen de verleiding weer
staan om heldhaftig te zijn of
martelaar te worden. Want dan
word je zeker tot zwijgen ge
bracht. De tweede is, te proberen
binnen de regels van de wet te
blijven. Voorts moet er worden
afgesproken dat iedere verslag
gever zijn eigen krant volledig
blijft informerem, zodat de be
slissing over wat-wel en niet ge
publiceerd kan worden, wordt
genomen door de daarvoor ver
antwoordelijke hoofdredacteur.
Zoveel mogelijk moet de lezer,
ook worden duidelijk gemaakt
aan welke beperkingen de krant
onderhevig is bij het weergeven
van wat er in het land gebeurt.
Dat is in Zuid-Afrika moeilijk ge
noeg, omdat het verboden is over
de censuur te publiceren. En de
vierde - en misschien belangrijk
ste - regel is, dat de journalist
zich nooit neerlegt bij de censuur
en die voortdurend aftast op zijn
begrenzingen. Schoolvoorbeeld
daarvan is natuurlijk het inter
view dat Anthony Heard van de
Cape Times publiceerde met
ANC-leider Oliver Tambo. Ten
slotte moet de krant proberen de
steun van zijn lezers te behouden
door ze zoveel mogelijk te infor
meren over datgene wat de krant
ze niet meer geven mag.
Declaratie
De conferentie legde voorne
mens voor actie vast in een De
claratie van Londen, die be
stemd is een vervolg te worden
op een eerdere Declaratie
Talloires, het plaatsje aan
Meer van AnnBecy waar in 1981
nog eens duidelijk werd uitge
sproken wat de grondbeginselen
zijn van de vrijheid van menings
uiting en van de pers.
Er moet, vindt de bijeenkomst,
een 'fonds tegen de censuur' ko
men dat rechtskundige steun
geeft in gevallen waarin maatre
gelen die de persvrijheid into
men, voor de rechtbank worden
bestreden. Er moeten lijsten
klaar liggen van advocaten die
daarin ervaring hebben.
Steun
Ook moet er een 'hot line' ko
men voor journalisten wier werk
door censuur, wordt getroffen.
Van daar uit kan steun worden
georganiseerd en internationale
publiciteit. Er moeten adverten
ties worden opgesteld die door
de media als een 'public service'
kunnen worden geplaatst, waar
in ernstige gevallen van persbrei
del aan de kaak worden gesteld.
Een stelsel van 'vroege waar
schuwing' moet worden inge
steld om de organisaties die op
dit gebied werkzaam zijn tijdig
in het geweer te laten komen te
gen plannen voor wetgeving die
leidt tot censuur. En zo mogelijk
moeten journalistieke missies
worden afgevaardigd naar lan
den die censuur instellen.
Voor dit alles, zo beseffen de
deelnemers aan de conferentie,
is hechtere samenwerking nood
zakelijk tussen het handvol orga
nisaties dat op dit terrein al
werkzaam is.
De kerken, aangesloten bij de
Raad van Kerken in Nederland,
negéren de brief die zij van deze
raad hebben gekregen over de
opvattingen van het evangelis-
tenpaar Lucas en Jenny Goeree.
Het Overlegorgaan van Joden en
Christenen (Ojec) is daar bezorgd
over. Volgens dit orgaan zijn de
standpunten van de Goerees nog
in veel kerken te horen. (Het gaat
hier om de opvatting dat het jo
dendom zich de ellende van het
verleden zelf op de hals heeft ge
haald door Christus als de mes-
sias te verwerpen).
In het jaarlijkse gesprek met
de Raad van Kerken - gisteren in
Amersfoort - heeft het Ojec de
raad voorgesteld, de kerken uit
drukkelijk om een standpunt te
vragen.
Februari vorig jaar schreef het
bestuur van de Raad van Kerken
het Ojec, dat de Goerees bepaal
de teksten van het Nieuwe Testa
ment misbruiken door een oorza
kelijk verband te leggen tussen
de kruisiging van Jezus en het
lot van de joden door de eeuwen
heen. Wat de Goerees doen is,
volgens de raad, ook 'uiterst ge
vaarlijk'. "De geschiedenis leert,
dat deze wijze van bijbelgebruik
of bijbelmisbruik telkens weer
afschuwelijke gevolgen heeft
voor het joodse volk"
Het Overlegorgaan van Joden
en Christenen wil van de Raad
van Kerken ook een duidelijk
standpunt over zending onder jo
den en de speciale band van het
joodse volk met Israel
Voorzitter dr. S. Schoon van
het Ojec verklaarde na afloop
van het gesprek dat de relatie
met de Raad van Kerken uitste
kend is. Een paar jaar geleden
kwam het tot een conflict tussen
beide toen de raad een ontmoe
ting had met iemand van de PLO
in Den Haag en de Tweede Ka
mer vroeg om een hoorzitting
over de mensenrechten op de
westelijke oever van de Jordaan.
In strijd met eerdere afspraken
had de raad het Ojec toen niet ge
raadpleegd. Dat gebeurt nu wél
bij alle initiatieven inzake het
Midden-Oosten
Geluidswal
De Zevendedag-adventisten
krijgen geen geluidswal rond
hun landgoed 'Oud-Zandbergen'
in Zeist. De gemeente Zeist hoeft
geen geluidsmetingen te laten
uitvoeren om het landgoed voor
'geluidssanering' bij Rijkswater
staat voor te dragen. Dat bepaal
de de president van de Utrechtse
rechtbank gisteren in een kort
geding dat het kerkgenootschap
tegen de gemeente had aange-
SDannen.
Sinds de opening van rijksweg
A28 enkele maanden geleden
hebben de adventisten (die niet
op zondag maar op zaterdag hun
bijeenkomsten houden) veel last
van verkeerslawaai op het ter
rein van 'Oud-Zandbergen', dat
onder meer in gebruik is voor
meditatie en gebed. De wet op de
geluidshinder beschermt echter
geen kampeerterreinen, ook niet
als ze worden gebruikt voor me
ditatieve doeleinden, zei de pre
sident van de rechtbank.
De vier woningen op dat ter
rein kunnen wel in aanmerking
komen voor geluid-werende
maatregelen, maar dat zou nog
wel even duren, want er is een
grote achterstand bij de geluids
sanering van gebouwen
Hervormde Kerk: beroepen
te Zaandam L. F. Krispijn Hille-
gom, te Huizen B. den Butter
Stavenisse, te Elburg O. C. Kers
sen Haarïïstede; aangenomen
naar Rotterdam-Zuid (zieken
huis) P. Kikstra Utrecht.
Gereformeerde Kerken Vrij
gemaakt: beroepen te Marien-
berg P. Groenenberg Amers
foort.
Nederlands Gereformeerde
Kerken: aangenomen de benoe
ming tot legerpredikant in lang
verband C. C. Koolsbergen Har
dinxveld.
Israël en vrede
Terugkomend van een reis
naar Israël en de bezette gebie
den, kan een delegatie van de
Wereldraad van Kerken tot geen
andere conclusie komen dan dat
Israël het vredesproces in het
Midden-Oosten tegenhoudt
"Voortzetting van de annexatie
van bezette gebieden door Israël
betekent de nekslag voor dat
proces", zegt de delegatie in haar
notitie voor het algemeen be
stuur van de Wereldraad.
Ze vindt het 'onverstandig' en
'afschuwelijk', dat Israël pro
beert te regeren over twee mil
joen Arabieren. Dat is ook niet in
het belang van Israël zelf. De
meeste Palestijnen willen vrede,
omdat ze ook in Arabische lan
den veel hebben moeten door
staan, zegt de delegatie in haar
notitie. Bovendien is de Arabi
sche leiding te verdeeld om te
kunnen bijdragen aan het oplos
sen van het Palestijnse pro
bleem. Daarom ligt de verant
woordelijkheid voor het grootste
deel bij Israël.
Veel Palestijnse christenen
zijn 'zeer geraakt' door het feit
dat 'westelijke christelijke theo
logie' gebruik maakt van het Ou
de Testament om de tegenwoor
dige 'militaire expansie' van Is
raël te rechtvaardigen. Daardoor
krijgen zij het gevoel, door hel
Westen eenvoudig als 'eeuwige
vluchtelingen' te worden gezien,
terwijl het joodse volk zich als
'uitverkoren volk' kan beschou-
Van de op de westelijke Jor-
daanoever wonende 600.000 Pa
lestijnen is, volgens de delegatie
van de Wereldraad, ongeveer 15
procent christen. De meesten
vallen onder het orthodoxe pa
triarchaat van Jeruzalem. Angli
canen en lutheranen vormen een
minderheid.
Wereldraad
De Wereldraad van Kerken
heeft de regeling dat stafleden
maximaal negen jaar in dienst
kunnen blijven afgeschaft. De re
geling was bedoeld om na ver
loop van tijd 'nieuw bloed' in de
oecumenische beweging te krij
gen. Uit een rapport van het da
gelijks bestuur ('uitvoerend co
mité) bleek, dat het besluit niet
heeft gewerkt. De doorstroming
stagneerde. Er werden de laatste
jaren al veel uitzonderingen op
de regeling uit 1974 gemaakt.
- De 310 lid-kerken van de We
reldraad kunnen uit Genève een
oproep verwachten om de econo
mische boycot van Zuid-Afrika
te versterken. Naar het oordeel
van de Wereldraad is dat land
meer en meer afgegleden naar
het niveau van een 'terreurstaat'.
De oproep, waaraan het alge
meen bestuur vandaag zijn goed
keuring nog moest hechten, be
vat een uitnodiging aan de lid
kerken om vooral hun betrekkin
gen met banken die zaken doen
met Zuid-Afrika te herzien. Ook
moeten de kerken eens kijken
naar hun beleggingen en pen
sioenfondsen.
Tijdschrift. Na lange tijd is
in de Sowjet-Unie een nieuw reli
gieus tijdschrift verschenen. Het
Moskouse patriarchaat van de
Russisch-orthodoxe Kerk is de
uitgever van een 'Moskous ker
kelijk bulletin', dat maandelijks
zal berichten over het religieuze
leven in het land. Er komen ook
berichten in over andere kerken
en religieuze groeperingen die
door de staat zijn erkend.
Het eerste nummer gaat in op
de herdenking van 1000 jaar
christendom in Rusland in 1988.
Verder bevat het artikelen over
de hoofdsynagoge in Moskou, de
baptisten en de boeddhisten. Het
tijdschrift kent vijf taai-edities.
