'Volwassenwording boeit me al lang'
Dilemma tussen
ouderliefde
en zelfbehoud
'Lear': boeiend
kijkspel van
Komische Oper
PODIUMBLIK
W.F. Hermans komt
toch in Amsterdam
DINSDAG 13 JANUARI 1987
KUNST
PAG1N 23
Redactie Pieter C. Rosier
Toneel, dans, musical en nog wat
deze week in de Leidse theaters.
Zo is er vanavond in de Leidse
Schouwburg een uitvoering van
de uit de tijd van toen daterende
musical 'My fair lady'. Deze mu
sical, die destijds een gigantisch
kassucces was, is gebaseerd op
het toneelstuk 'Pygmalion' van
George Bernard Shaw. Interna
tionaal hebben grootheden als
Audrey Hepburn en Eliza Dool-
ittle en Rex Harrison als profes
sor Higgins er aandacht mee ge
vestigd en in ons eigen land wa
ren het Margriet de Groot en Wim
Sonneveld, die er veel applaus
mee oogstten. 'The rain in Spain'
en 'I could have danced all night'
zijn hits, die vrijwel iedereen mee
kan neuriën. Wie van romantiek
en nostalgie houdt zal de weg
naar het theater aan de Oude
Vest wel weten te vinden. Daar
gaat 'My fair lady' onder auspi
ciën van het door interne moei
lijkheden gekwelde Koninklijk
Ballet van Vlaanderen met Lin
da Lepomme als Eliza en Luc
Lutz als Professor Higgins.
Sirkel
Theater Sirkel verzorgt mor
genmiddag een kindervoorstel
ling, eveneens in de schouwburg.
De voorstelling heet 'Ik kan er zo
niet bij' en gaat over een ontmoe
ting tussen een jongen en een
meisje, die verliefd en verlegen
zijn. Ze maken ruzie maar leren
elkaar uiteindelijk toch beter
kennen. Volgens de programma-
aankondiging betreft het een
poëtische voorstelling met Frans
Malschaert en Anandi Teeuw als
de jongen en het meisje. Aanvang
14.30 uur.
Djazzex
In het kader van de jazzweek
komt de jonge dansgroep Djaz
zex donderdagavond naar het
theater aan de Oude Vest met het
al eerder in deze kolommen be
sproken programma 'Drie Gene
raties'. Een volwaardig en even
wichtig programma, dat uiteen
lopende vormen van jazzdans be
vat. 'Drie Generaties' bestaat uil
drie lange stukken, die elk een
andere invalshoek op de jazz
dans bieden. Interessant genoeg
om er kennis van te nemen.
Boefje
Het Nederlands Volkstheater
staat vrijdag- en zaterdagavond
op de planken van de Leidse
Schouwburg met 'Boefje', een
muzikale bewerking van hel to
neelstuk naar de roman van M.J.
Brusse. Deze produktie met. o.a.
Carry Tefsen, Conny Vandenbos
en Maurice Bavelaar (als Boefje
beleefde in september in hetzelfde
theater de generale repetities en
was zaterdagavond in Katwijk
te zien. De zalen liepen tot nog toe
aardig vol met 'Boefje', zodat ook
de voor eind deze week aange
kondigde voorstellingen in het
theater an de Oude Vest onge;
twijfeld veel publiek zullen trek
ken.
Kussen
Liesbeth List en Ramses Shaffy
komen zondagavond naar de
schouwburg met hun nieuwe mu
ziekprogramma 'KussenHet
programma houdt een hereni
ging van de twee theater arties
ten in, want beiden zijn geduren
de een aantal jaren hun eigen
weg gegaan. Er is voor deze voor
stelling een keuze gemaakt uit
werk van o.a. Herman van Veen,
Annie M.G Schmidt en Raymond
van het Groenewoud. Veel nieuw
repertoire is geschreven door
Ramses Shaffy zelf en verder
door Ivo de Wijs e.a. Bovendien is
een aantal Franse chanfbns ver
taald door Jan Simon Minkema
en Jean-Claude Martiat. De mu
zikale begeleiding berust 'bij het
trio Nico v.d. Linden. 'Kussen' is
een programma met thema's, na
melijk 'relaties' en 'theater'.
Folleville
Speciaal voor scholieren is er
maandagavond in de Leidse
Schouwburg een door het Nikos
te presenteren voorstelling in de
Franse taal. Een Franse theater
groep voert er dan het blijspel
'Embrassons-nous, Folleville' op.
Het is geschreven door de negen-
tiende-eeuwse toneelschrijver Eu
gene Labiche. Het luchtige zang
spel is een vrij zeldzaam stuk van
Labiche, die niet in zijn eigen
tijd is gesitueerd. Het speelt zich
ongeveer een eeuw vroeger af on
der het bewind van Lodewijk
XV. Hoofdpersoon is de Markies
de Municamp, een opvliegend
man, die zich in zijn sympathie
betuigingen al even mateloos be
toont als in zijn driftbuien. De
brave, maar wat wankelmoedige
Folleville. die hem tijdens een
jachtpartij uit een moeilijk par
ket heeft gered, dreigt daarvan
het slachtoffer te worden.
David S.
De voorstellingenreeks van
Yvonne Keuls toneelstuk 'De moe
der van David S.' lopen ten ein
de. Er hebben van dit stuk over
de drugsproblematiek, met o.a.
Marijke Merckens, Bart Romer.
Ferd Hugas en Dore Smit. nog
opvoeringen in de Leidse
Schoiuwburg plaats op dinsdag
avond 20 en woensdagavond 21
februari alsmede op zaterdag
avond 7 februari. Elders op deze
pagina meer over dit stuk.
Mercedes
'Mercedes' is een nieuwe pro
duktie van F Act. die vrijdag- en
zaterdagavond in hel LAK-thea
ter-is te zien. Het gaat om een
stuk van Thomas Brasch. dat in
dit geval is geregisseerd door de
pas afgestudeerde Lidy Six. Het
bevat zestien scènes, waarin de
schrijver twee mensen uit de zelf
kant van de maatschappij er
gens langs de kant van de auto
weg laat ontmoeten. Twee men
sen zonder werk en zonder doel
en ook zonder wezenlijk contact,
die Brasch's visie op een samenle
ving in ontbinding vertegen
woordigen. Ze krijgen gestalte in
de rollen van Paul Sprenger en
Tineke Schrier. Elders op deze
pagina meer over deze produk
tie.
Carry Tefsen en Maurice Bave
laar in 'Boefje'. «foto pr>
Woppestein
De mimegroep Oceaan geeft
zondagmiddag voor kinderen
van vier tot tien jaar in het LAK-
theater een voorstelling van 'Slot
Woppestein'. Het is een mimisch
gespeeld sprookje, waarbij het
decor een belangrijke rol speelt.
Op het toneel staat een groot
sprookjesboek; telkens als er een
bladzijde wordt omgeslagen,
opent zich een nieuw tafereel.
Aanvang 15.00 uur.
Pissebetter
In het Microtheater gaat zon
dagmiddag de eerste voorstelling
van Imperiums kinderproduktie
'Pissebetter', geschreven en gere
gisseerd door Jackie Labordus.
De spelers zeggen in een pro
grammatoelichting niet te pre
tenderen het probleem van het
bedplassen op te lossen of een oor
zaak aan te wijzen. Het bedplas
sen kan een probleem zijn, maar
dat hoeft niet. Imperium wil dat
laatste in een aantal scènes aan
tonen. Er zijn ook nog voorstellin
gen op de zondagmiddagen 25
januari, 1,8 en 15 februari.
Lidy Six, regisseuse van ^Mercedes':
LEIDEN - De Kerngroep Bij
zondere Projekten F Act
speelt vrijdag en zaterdag in
het LAK-theater 'Mercedes'
(1983) van de Oostduitse au
teur Thomas Brasch (1945). F
Act, dat onder de artistieke
leiding van Wim Meuwissen
staat, biedt elk seizoen een
aantal geselecteerde, jonge,
aankomende theatermakers
de kans om met professione
le middelen een produktie,
en zodoende een volgende
stap in hun ontwikkeling, te
maken.
Lidy Six tekende voor de regie
van 'Mercedes'. Het is haar eerste
professionele regie nadat zij in
1985 van de regieopleiding in
Amsterdam afstudeerde. Leide-
naren met een zeer sterk geheu
gen kunnen zich haar misschien
herinneren als co-regisseur van
de LAK-produktie 'Lenteontwa-
ken' in 1983. 'Mercedes' ging in
november jongstleden in pre
mière.
Hoe ziet de toneelgeschiedenis
van dé jonge regisseuse er uit?
Lidy Six: 'In mijn derde jaar
op de Sociale Academie liep ik
stage bij het Instituut voor Dra
matische Vorming en van daar
uit ben ik bij toneel betrokken
geraakt. Na de Academie ben ik
met de regieopleidingén met de
docentopleiding dramatische
vorming begonnen'.
Wat vindt ze van die opleidin
gen?
Six: 'Zoals met alle opleidin
gen ligt het helemaal aan wat je
er zelf van maakt. Toen ik daar
Tineke Schrier en Paul Sprenger
kwam zaten ze nog een beetje -
en ik zelf ook met de naweeën
van het vormingstoneel. Theater
moest een collectief-creatief pro
ces zijn en dergelijke. Wat mij be
treft is daar vooral een eind aan
gekomen door Jan Ritsema, die
een strakke taakverdeling wen
ste en met bestaande teksten
ging werken. Van hem heb ik ge
leerd hoe je bij een toneelstuk je
eigen verhaal kunt/moet maken -
en dus hoe je met teksten om
kunt gaan - en ook veel over het
werken met acteurs. Van Karst
Woudstra, die daar toen ook les
gaf, leerde ik wat dramaturgie in
houdt en wat je er mee kunt
doen'.
Hoe is 'Mercedes' van de grond
gekomen?
Six: 'Nadat ik met de regieop
leiding klaar was, heb ik bij F
Act een voorstel voor een pro
duktie ingeleerd. Wim Meuwis
sen was daar toen net gekomen
en die heeft mij uiteindelijk ook
begeleid. Ik wilde 'Krankheit der
Jugend' doen van Bruckner,
maar Wim Meuwissen vond dat
te groot en toen is er besloten dat
ik iets kleinschaligers mocht
doen. Toen ben ik hier mee geko
men. Overigens staat 'Krankheit
der Jugend' nog steeds op mijn
verlanglijstje9
Wat spreekt je in 'Mercedes'
Six: 'Het stuk gaat mede over
jeugd en volwassenwording, iets
wat me al tijden boeit. 'Krank
heit der Jugend' en 'Lenteontwa-
ken' hebben wat dat betreft veel
met 'Mercedes' gemeen. Brasch
laat zien hoe de tijd waarin jon
geren opgroeien en de plaats
waar dat gebeurd bepalend zijn
voor hoe die volwassenwording
geschiedt. Maar in plaats van di
rect over sociale thema's als
werkeloosheid, uitzichtloosheid,
geweld, eisen van de consump
tiemaatschappij en dergelijke te
schrijven, vervat hij ze in een fi
losofische bedding, waarin hij de
begrippen tijd en ruimte onder
zoekt en met ze speelt. Boven
dien heeft hij een heel eigen
soort taal ontwikkeld, hetgeen in
vertaling jammer genoeg niet he
lemaal valt weer te geven. Hij ge
bruikt een poëtische, lyrische
taal voor de monologen en een
harde, on-affe tachtiger jaren taal
voor de dialogen, waarbij hij let
ters en persoonsvormen weglaat,
woorden rekt en aan elkaar
schrijft, interpunctie weglaat'.
Vind je het een moeilijk stuk?
Six: 'Om te doen zeker. Alles er
in is meerduidig en dus moet je
telkens weer kiezen. En ook al
vraagt het van de toeschouwer
een redelijk grote inspanning,
geloof ik niet dat het onbegrijpe
lijk is. Het stuk is opgebouwd uit
zestig scènes, die elk een proef
voorstellen: haast natuurkundi
ge proeven met wisselende om
standigheden van tijd en ruimte.
Hierdoor valt er niet een vaste
chronologische lijn te ontdekken
en bovendien is er van het ge
bruikelijke spanningsverloop
door het stuk heen geen sprake,
omdat elke scène, elke proef
weer een nieuw begin is. Aan dit
soort problemen hebben we hard
moeten werken tijdens de repeti
ties, wat nog eens bemoeilijkt
werd door dat bleek dat die tekst
steeds weer nieuwe lagen bevat
te, maar we zijn er wel uitgeko-
Is er veel veranderd tijdens het
repetitieproces?
Six: 'Heel veel. Zo wilde ik
eerst een echte Mercedes op het
toneel hebben totdat ik er achter
kwam dat één van de personages
eigenlijk die Mercedes, dat sym
bool, is en datje dus die auto niet
hoeft te laten zien. En verder pro
beer ik zoveel mogelijk datgene
wat de acteurs mij aanreiken te
gebruikten en dat gaat vaak on
verwachte kanten op'.
Het is een 'zwart' stuk. Ben jij
dat ook?
Six: 'Nee hoor. Ik zie genoeg
dingen gebeuren in de alternatie
ve subcultuur: mensen die eigen
bedrijven beginnen en dergelij
ke. Daar zit veel energie. Maar er
zijn ook slechte tendenzen: de
vermaterialisering en de pogin
gen van een jonge generatie om
zich aan te passen bij een verou
derde arbeidsmoraal. 'Mercedes'
laat zien hoe mensen daar aan
kapot gaan; er is nou eenmaal
geen werk voor iedereen en dus
is het rampzalig als je in een
maatschappij leeft waar arbeid je
identiteit^bepaalt, en je status?
Waar plaats jij jezelf in het Ne
derlandse toneel?
Six: 'Dat weet ik niet. Ik weet
dat ik wil regisseren en waarom:
het genot van de repetities en de
samenwerking met mensen uit
verschillende disciplines. Maar
ik ben me nog aan het ontwikke
len en heb nog geen vaste metho
des of vormen gevonden.
Nee, ik maak geen theater over
theater, dat vind ik teveel voor
de incrowd. Ik wil theater maken
over dingen die ik beleef en die
ik om me heen zie gebeuren'.
PAUL DEVILEE.
'De moeder van David S.'
LEIDEN - Vorig
'Jan Rap en z'n maat' als vrije
theaterproduktie te zien. Mede
dankzij het succes, dat dit be
kendste stuk van Yvonne Keuls
wederom ten deel viel, is dit sei
zoen 'De moeder van David S.'
op het repertoire genomen. Vol
gende week dinsdag en woens
dag en tenslotte nog op 7 februa
ri worden de laatste voorstellin
gen van deze - ook in dit geval
vrije - produktie in de Leidse
Schouwburg gegeven.
Over het ontstaan van beide
stukken schrijft Yvonne Keuls in
het programmaboekje: "Doordat
ik lezingen gaf op scholen, kwam
ik in aanraking met jongeren.die
van huis wegliepen. Sommigen
bood ik bij mij thuis onderdak
aan, maar dat liep op den duur
uit de hand en dus zocht ik con
tact met mensen, die in Den
Haag een opvanghuis wilden
openen. Dit huis heeft precies
één jaar bestaan. Ik heb als vrij
willigster het wel en wee meege
maakt (Jan Rap en z'n maat) en
toen het huis gesloten werd, ben
ik met een aantal kinderen dat
aan de drugs was, verder gegaan.
Via deze kinderen, kwam ik in
contact met hun ouders".
Dat was in 1975, toen ouders
van drugsverslaafden weinig of
geen hulp kregen. In de daarop
volgende jaren heeft Yvonne
Keuls gesprekken gevoerd met
140 gezinnen met een verslaafde
zoon of dochter. Deze gesprek
ken vormden de basis voor het
boek 'De moeder van David S
Scène uit 'De moeder
waaruit later weer het gelijkna
mige toneelstuk is ontstaan.
Centraal in het stuk staat - wat
Yvonne Keuls noemt - een los-
makingsproces. Uit puur zelfbe
houd en in het belang van de
eventuele andere gezinsleden
moeten de ouders leren om zich
niet te laten meeslepen in de el
lende van hun verslaafde kind.
In dit stuk is het bijvoorbeeld de
zus van David, die haar ouders
verwijtend vraagt: "Jullie praten
alleen maar over David... moetje
Een oplossing biedt het stuk niet
- kan dat natuurlijk ook niet. Wel
wordt het uiteindelijke loslaten
van het kind als een belangrijk
winstpunt gezien. In de woorden
van Yvonne Keuls: "Als de ou
ders het kind eenmaal hebben
losgelaten en daarmee de verant
woordelijkheid van het drugsge
bruik bij het kind hebben terug
gelegd, wordt het mogelijk voor
hen om redelijk te leven, on
danks het onopgeloste probleem
dat ieder verslaafd kind voor zijn
ouders is".
Dit soort theater is een manier
om aandacht te besteden aan een
maatschappelijke en persoonlij
ke problematiek, waarvan de
ernst moeilijk te onderschatten
is. Toch moetje twee zaken dui
delijk scheiden. De ernst van de
gethematiseerde drugsproble
matiek en de toneelbewerking
van het gegeven. 'De moeder van
David S.' laat het publiek het los-
makingsproces in een groot aan
tal momentopnamen mee bele
ven. Het stuk draagt daarom het
gevaar van een zekere monoto
nie in zich. De vele korte scènes
namelijk zijn vrijwel gelijk van
opzet: David komt weer eens
thuis, zijn moeder helpt hem
weer en weer gaat het mis. Hier
ligt voor regisseur en spelers de
theatrale uitdaging om daarvoor
een geschikte oplossing te vin
den Anders zal het noodzakelij
kerwijs toch al wat oppervlakkig
uitgewerkte gegeven als toneel
stuk aan zeggingskracht inboe
ten.
De belangrijkste rollen worden
gespeeld door Marijke Merckens
(de moeder) en Ferd Hugas (de
vader), door Bart Romer als Da
vid en Sylvia Holstijn als zijn
zus. Dore Smit en Adriaan
Adriaanse spelen de buren van
het gezin S. Voor de regio tekent
Jo Dua, die vorig seizoen 'Jan
Rap en z'n maat' regisseerde.
WIJNAND ZEILSTRA.
Oc Komische Oper Berlin DDR met
'Lear'. Muziek Ariberl Keimann. Li
bretto Claus H. Henneberg, naar het
toneelstuk King Lear van Shakes
peare. Muzikale leiding Hartmut
Haenchen. Regie: Harrv Kupfer. De
corontwerp: Reinhart Zimmer-
mann. Kostuurontwerp: Eleonore
Kleiber. Koordirigent: Gerhart
Wüstner. Dramaturgie: Hans-Jochen
Genzel. Zangers: Werner Haseleu als
Lear. Gloster: George Ioniescu. ver
der Manfred Hopp, Hermin Esser,
dochters van Lear: Astrid Schirmer,
Eva-Maria Bundschuh en Jana Smit-
kova, Werner Enders als de nar. en
anderen. Koor en orkest van de Ko
mische Oper Berlin. Gehoord op 12
januari in het Muziektheater. Nog
een voorstelling op 14 januari.
AMSTERDAM - Bij een heden
daagse opera ben je altijd wel be
nieuwd naar het decor datje zult
aantreffen in de zaal. maar op de
collage van een aantal in elkaar
verweven tableaux vivants was
ik toch niet helemaal bedacht.
Gedurende het (niet geheel) vol
lopen van de zaal bleven de groe
pen onbeweeglijk. Na de laatste
gong voerden de verschillende
'tableaux' herhaalde malen elk
hun eigen handeling op onder
doodse stilte. Waren het symboli
sche uitbeeldingen van de ko
mende dramatische gebeurtenis
sen, de opera in een oogopslag?
Regisseur Harry Kupfer heeft
een boeiend en bij tijden indruk
wekkend kijkspel op de planken
gezet. Het kwam niet vaak voor,
dat zangers alleen maar mooi
stonden te zingen. Het is nu juist
de intentie van de Komische
Oper om muziek, zang en decor
ondergeschikt te maken aan de
(maatschappijkritische) gedach
te achter het stuk. In 'Lear' gaat
het om macht en menselijkheid.
Aan het begin van het drama ver
deelt de koning zijn macht (rijk)
onder de twee dochters die hem
naar de mond spreken om der
wille van diezelfde macht. De
machtsstrijd tussen de zusters
(en overige betrokkenen) ont
aardt in moord en doodslag. De
door zijn dochters verstoten ko
ning geraakt in grote geestelijke
verwarring, uitgebeeld in een
grootse stormscène met bliksem
en uit het graf verrijzende doden.
Pas in het diepst van zijn ellende,
na de wurgdood van de enige,
hem trouw gebleven dochter
ontdekt hij hoe hij in menselijk
heid is tekortgeschoten. Deze
achterliggende gedachte heeft
tot een dynamische voorstelling
geleid, waarin de zangers zich
ontpopten tot ware en overtui
gende acteurs.
Werner Haseleu (bariton)
groeide als Lear gaandeweg in
die rol. Naarmate de uiterlijke
onttakeling voortschrijdt, groeit
de innerlijke mens. Als machtig
koning aan het begin is er nog
veel zangersvertoon, later als
simpele oude man gaan zang en
spel in elkaar op. De muziek die
het innerlijk proces van Lear be
geleidt, is veelal heel eenvoudig
op het eerste gehoor met zeer
kleurrijke orchstraties en heel ly
rische soli in de houtblazers. De
muzikale leiding van Hartmut
Haenchen over het zeer gedisci
plineerd spelend orkest leek on
derdeel van het drama gewor
den.
Een bijzondere rol werd ver
vuld door Werner Enders als de
nar. Deze, slechts in een hobbe
zakbroek met bretels geklede fi
guur met zijn clownsschoenen,
was alom tegenwoordig - vaak
zwijgend op het podium gezeten
- en leverde sprekend (niet zin
gend) commentaar op de gebeur
tenissen. Na de dirigent kregen
de beide Werners na afloop van
deze première het meeste ap
plaus en bravogeroep. Voor Har
rv Kupfer wederom boe-geroep,
zij het sporadisch. Mogelijk dat
deze roepers ook af en toe als
nuchtere Hollanders hebben ge
dacht: "Nou, nou". Er waren ta
ferelen waar ik het allemaal wat
dik bovenop vond liggen. Zo
kwamen in de stormscène asso
ciaties bij me op aan ordinaire
griezelfilms, waar ook altijd wel
een paar lijken uit de aarde ko
men. Ook geweld werd 'fel-rea-
listisch' benaderd met beelden
die in een harde televisieserie
niet zouden misstaan. Zolang
echter de theatrale effecten niet
de spuigaten uitliepen, heb ik ge
noten van de prachtige beelden
die dat opleverde.
Een laatste vermelding verdie
nen de schitterende-onmenselij-
ke decors met de zwart glimmen
de kreukelige plastic lappen, de
beton-achtige elementen (soms
met betonstaal er nog in), de bij
tijden zeer koele, felle belichting
en de uitgekiende, voor zichzelf
sprekende kostuums. Deze voor
stelling wordt morgenavond her
haald in het Muziektheater.
MONICA SCHIKS.
HILVERSUM (ANP) - „Ik ben
nooit van plan geweest om bij de
burgemeester op visite te gaan. Ie
dereen die in Amsterdam komt
kan gaan en staan waar die wil en
daarom is het onzin om uit te spre
ken dat ik niet welkom ben." Dit
zei de schrijver W.F. Hermans gis
teravond voor de VARA-televisie.
Ondanks het feit dat het gemeen
tebestuur van Amsterdam heeft la
ten weten dat Hermans niet wel
kom is wegens een beozek in het
verleden aan Zuid-Afrika, zal de
schrijver komende zondag toch
zijn lezing houden. „Het gemeepte-
bestur van Amsterdam heeft niets
te zeggen over de persoonlijke opi
nies van mensen. Ik wil niet het
slechte voorbeeld geven en daar
om laat ik me niet intimideren", al
dus Hermans.
Hermans komt zondag naar de
hoofdstad op uitnodiging van de
Stichting Literaire Activiteiten
Amsterdam (SLAA). B en W van
Amsterdam schreven enkele
maanden geleden een brief aan
SLAA en andere gesubsidieerde
instellingen, waarin wordt gesteld
dat mensen die voorkomen op de
'zwarte lijst' van de Verenigde Na
ties niet welkom zijn. De lijst is op
gesteld in verband met de culture
le boycot van Zuid-Afrika. Een
meerderheid van het bestuur van
SLAA vindt dat de lijst een „on
zorgvuldige en toevallige" indruk
maakt en handhaafde de uitnodi
ging
Geen dans
in LAK
LEIDEN - De voorstellingen, die
het Dansers Collectief woensdag
en donderdagavond in het LAK-
theater zou geven, zijn afgelast. Ze
kunnen in verband met ziekte van
één van de danseressen geen door
gang vinden.
