Deze tijd voor kerklied een hoogtepunt
Ondanks heimwee naar schoonheid van 't gregoriaans
Ouders en vrienden van grote invloed op kerkelijke binding
PAGINA 6
GEESTELIJK LEVEN
ZATERDAG 27 DECEMBER 1986
(GPD) - Nog hebben velen in
de Rooms-Katholieke Kerk
moeite met de geringe inbreng
van het gregoriaans in de litur
gie in vergelijking met vroeger.
De schoonheid ervan roept
heimwee op. In de plaats van
het oude Liber Usualis zijn lie
derenbundels gekomen, deels
met nieuwe teksten en melo
dieën en ook met 'reformatori
sche gezangen', aan welke ge
zangen wij te danken hebben
dat onze taal ook in de kerkmu
ziek levend is gebleven.
"Achteraf', zegt een man die
van liturgie en kerkmuziek zijn
beroep heeft gemaakt, "zou
over de tijd né het concilie in
de historie van het kerklied
wel eens heel positief gedacht
kunnen worden. Het zou best
zo kunnen zijn dat later juist
déze tijd als een hoogtepunt
wordt gezien".
Drs. Gerard Broekhuijsen, staflid
liturgische vorming aan het Dioce
saan Pastoraal Centrum in Breda,
erkent volmondig dat ook hij de
overgang naar de volkstaal in de
rooms-katholieke liturgie in het
begin maar moeilijk heeft kunnen
verwerken. Hij was toen dirigent
voor de gregoriaanse gezangen van
de schola van het Capucijner
klooster in Helmond.
"Naast het liturgisch wel heel rij
ke gregoriaans - voor elke mis ei
gen teksten en melodieën - ston
den de Nederlandstalige liederen
wel op een laag niveau. Terecht
hebben er maar enkele de tijd over
leefd. Ze konden eenvoudig niet
op tegen het gregoriaans". Broek
huijsen heeft sympathie voor ko
ren die het gregoriaans vasthou
den, "maar", zegt hij, "ik ben lang
zamerhand ook erg enthousiast ge
worden voor het Nederlandse
kerklied".
Elan
Dat enthousiasme heeft alles te
maken met het elan waarmee dich
ters en componisten zich op het
Nederlandse kerklied hebben ge
worpen. "De hoeveelheid groeide
in enkele tientallen jaren met
sprongen, maar ook wat de kwali
teit betreft is deze tijd een unieke
periode in de kerkgeschiedenis".
Dat geldt zowel voor de Rooms-
Katholieke Kerk als voor reforma
torische kerken.
Aan rooms-katholieke kant
loven op zich aan de orde. "Bij ge
loof hoort twijfel". Dat doet wel
pijn, "maar die pijn hoort bij het
geloofsleven". Als aan de belijde
nis helemaal niet wordt getwijfeld,
wordt ze een museumstuk. "Maar
Gods waarheid staat niet met ons
geloof en valt niet met onze twijfel.
Geloof en twijfel gebruikt Hij om
ons Zijn waarheid te openbaren".
Hervormde Kerk: bedankt
voor Op- en Neder-Andel D. C.
Floor Rouveen.
noemt Broekhuijsen - het kan niet
missen - Huub Oosterhuis, Gabriël
Smit, Tom Naastepad, Jan Duin en
Henk Jongerius. Aan protestantse
kant onder anderen Ad den Besten
en Willem Barnard. "Op al deze
mensen is of wordt min of meer
roofbouw gepleegd".
Hoewel kerken in deze tijd veel
van elkaar overnemen, valt Broek-
huijsen toch een duidelijk verschil
op tussen wat van rooms-katholie
ke en van protestantse kant wordt
aangeboden. "De sfeer van de ver
schillende kerken valt er niet uit
weg te denken. Protestanten heb
ben altijd gemeenschappelijk lie
deren gezongen. Katholieken met
hun kerkkoor-traditie - over de
hoofden van de mensen heen -
spelen als het ware meer met liede
ren. Ze wisselen meer af, doen
meer aan beurtzang".
Jubeltaal
In de loop der eeuwen is er heel
veel geschreven over het kerklied,
zowel het gregoriaans als het ei-
gentalige, en dat vaak in jubeltaai.
Zo schreef de Benedictijner
monnik Dom André Mocquereau
in 1921 over de 'bevallige melodi
sche en rythmische lijnen' en de
'zoete zangwijzen' van het grego
riaans. En meer recent: dr. C. P.
van Andel begin jaren 80 in zijn
boek 'Tussen de regels' over de
'schoonheid van het lied', de 'ver
borgen sfchatten van de kerk', de
'gemeentezang als benadering van
het hart van de kerk' en 'het profe
tisch geweld van Luther, dat uit
mondt in de tederheid van een kin
derkerstlied'. En de Nederlandse
componist Hendrik Andriessen
noemde kerkmuziek zo'n 25 jaar
geleden een 'toegepaste kunst', een
"organische levensstijl die schoon
heid vormt".
Gerard Broekhuijsen kan zich in
grote lijnen wel vinden in zulke lo-
juist om de woorden kunnen ver
scheidene kerkliederen niet meer
gezongen worden, bijvoorbeeld
omdat ze bijna discriminerend zijn
voor de vrouw. Een lied als 'Broe
ders, vrij en opgericht' heeft een
veel te mannelijke uitstraling en
kan niet meer in deze tijd".
Kracht
De grote kracht van zowel het
gregoriaans als het kerklied zit,
naar Broekhuijsens vaste overtui
ging, in de samenhang tussen tekst
en melodie. Ze sluiten op elkaar
aan.
Een sprekend voorbeeld hiervan
in het gregoriaans is 'In Paradi-
sum', na een uitvaartmis bij het
verlaten van de kerk naar de ter
aardebestelling. Na de sonore me
lodieën van de mis klinkt er een ju
belzang; de engelen begeleiden de
ziel van de overledene naar het pa
radijs, de hemel, en eigenlijk moe
ten de nabestaanden dan blij zijn
dat hun geliefde op zijn of haar
eindbestemming is aangekomen.
Van de eigentijdse kerkliederen
vindt Broekhuijsen het 'God zij ge
loofd om Kanaan' een goed voor
beeld, een tekst van Tom Naaste
pad op een in 1560 gecomponeerde
melodie van een zekere N. Her
man. "Naastepad heeft heel secuur
zijn tekst aan deze middeleeuwse
protestantse melodie aangepast.
Waar gezongen wordt over land vol
druiven en vol graan, drukt hij die
volheid uit door hele noten in
plaats van de halve noten waaruit
de rest van de melodie is opge
bouwd. Die verbindingen vind je
in alle hedendaagse bundels".
vende bewoordingen. "Maar dit
geldt zeker niet voor elk lied en elk
stuk gregoriaans. Het bekende Ro-
rate Caeli mag dan mooi zijn qua
melodie, het is eigenlijk geen zui
ver gregoriaans. Sommige wél zui
ver gregoriaanse melodieën, zoals
de tussenzangen in de vastentijd,
zijn erg langdradig, bijna verve
lend".
Hij vindt de woorden nog be
langrijker dan de melodie. "Maar
Zingen
"Zingen is de meest aangepaste
expressie voor een groep mensen",
antwoordt Broekhuijsen op de
vraag waarom de mens zich altijd
zingend tot God heeft gericht. "Er
zit ook iets in van het roepmotief.
Bij het meezingen van een lied
wordt contact gelegd. Zingen ge
beurt lijfelijk. Je moet flink adem
halen. Je stemt mengt zich in een
groter geheel en dat werkt wat uit
in je lijf. Het houdt ook je mentali
teit op peil. Je blijft er warm van.
Het werkt bezielend en heeft zeker
in het kader van een samenkomst
een spiritueel effect".
Veelstemmige composities van
de grote componisten - schitteren
de muziek voor orgel, orkest en ko- I
ren - kunnen zeker religieuze erva
ringen oproepen. Hoewel Bach
meer'dan Beethoven. Maar ze zijn
minder functioneel voor een litur
gische viering.
Broekhpijsen: "Eigenlijk geldt
voor elke muziek die ook in de con
certzaal kan worden uitgevoerd,
dat ze voor een viering te massaal
en te weinig dienstbaar en plooi
baar is. Er is onderscheid tussen
religieuze muziek die een soortge
lijke ervaring kan teweegbrengen,
en kerkmuziek die specifiek voor
de kerk is bedoeld en daaraan
rechtstreeks is ontleend. De vie
ring stelt vragen aan de muziek.
Die moet passend en functioneel
zijn. De meerstemmige kerkmu
ziek van tegenwoordig beant-
woordt daaraan meer dan de grote
werken van vroeger".
Koren
Broekhuijsen heeft waardering
voor wat kerkkoren tegenwoordig
presteren. "Vroeger had een paro
chie of gemeente één kerkkoor. Nü
zie je in veel plaatsen gemengde
koren, heren- en dameskoren, kin-
der- en jongerenkoren, cantorijen
en soms zelfs een bejaardenkoor.
Op de jaarlijkse korendagen merk
ik goed, dat er hard wordt gewerkt
en dat het lukt de gezongen dien
sten op niveau te brengen".
Dr. E. P. Meijering, lector in de
Latijnse en Griekse letterkunde
aan de Leidse universiteit en predi
kant van de remonstrants-gerefor
meerde gemeente in Alphen aan
den Rijn, schreef een boelge over
'moderne gedachten over de
apostolische geloofsbelijdenis'. Ti
tel: 'Nog te geloven?' Het is uitge
komen bij Kok in Kampen en kost
f. 18,90 (101 bladzijden).
De schrijver doet een poging om
én traditioneel én eigentijds ('re
monstrants-gereformeerd') te zijn.
Centraal staat de vraag wat de ker
kelijke geloofsbelijdenis mensen
van nü nog te zeggen kan hebben.
Als achtergrond diende zijn ge
meente in Alphen. "Een trouwe ge
meente maakt het je als theoloog
wat gemakkelijker, trouw te blij
ven aan je opdracht: de doorverta
ling van het geloof'.
Meijering droeg zijn boekje op
aan professor dr. J. van den Berg
(gereformeerd) in Leiden. De laat
ste tien jaar hebben zij regelmatig
met elkaar over theologie en prak
tijk gepraat, waarbij de enige moei
lijkheid was dat ze het haast altijd
met elkaar eens waren.
LEIDEN: Herv. Gem. Hoogl. kerk 10 ds.
Kramer, 11.45 studentenekklesia; Mare-
kerk 10 hr. Henzen, Leiderdorp, 5 ds. De
Vreugd, Amersfoort; Maranathak. (L.
Morsweg) 10 ds. v.d. Velden; Oecumeni
sche geloofsgemeenschap De Regen
boog (Merenwijk) 10 ds. Hortensius;
Kooikapel (Driftstr.) zie Petrakerk; Be-
vrijdingsk. (Montgomerystr.) 10 ds. Jan
sen, 5 ds. Koolstra; Vredesk. (Burggra-
venl.) 10 ds. Rietveld; Waalse kerk
(Breestr.) 10.30 ds. Ribs. Wijk 'Stevens
hof zie na geref.'kerk. Acad. Ziekenhuis
9 rk. dienst, 10.15 10.15 ds. v. Beinum.
Diakonessenhuis elke zat. 10.30 rk.
dienst, morgen 10.30 kand. mevr. A. Rij
ken. Endegeest zie Oegstgeest. Geref.
Kerk Vredeskerk zie herv. gem.; Petrak.
(Surinamestr.) 10 ds. Schouten, gez.
dienst; Oude Vest 10 prof. dr. J. v.d.
Berg (Leiden); Maranathak. zie herv.
gem.; Bevrijdingsk. zie herv. gemeente;
bejaardenhuis Groenhoven 10 ds. P. de
Bruijn, O.geest; Merenwijk zie herv.
gem. Wijk Stevenshof, gebouwtje 'Dyk-
hof (Ryndijk) 10 ds. Koolstra. Geref. K.
Vrijg. (Herengr.) 10 en 5 ds. Houtman.
Chr. Geref. K. (Steenschuur) 10 en 5 ds.
Den Hertog. Geref. Gem. (N. Rijn) 10 en
4.30 ds. Golverdingen, Utrecht. Geref.
Gem. in Ned. (Kooikapel Driftstr.) 11.30
en 5.30. Evang.-Luth. Gem. (Hoogl.
Kerkgr.) 10.15 ds. De Mey-Meulendijk.
Doopsgez.-Remonstr. Gem. (Lokhorstk.
Pieterskerkstr.) 10.30 ds. Friederich.
Baptistengem. (O. Ryn 3) 10 hr. A. R. v.
Diggelen. Evang. Gemeenschap (Mid-
delstegr. 3) 9 hr. R. Sussenbach, 10.30
hr. B. Meulenberg. Evangeliecentrum-
Pinksterbew. (Bethlehemskerk Lam
mermarkt) 10 evang. Zijlstra. Pinkster-
gem. (O. Vest 13) 10 iv. J. Eikerbout. Le
ger des Heils (hoek^estestr./Groenes-
teeg) 10 en 5. Nieuw-Apost. Kerk (H.
Rijnd. 24): 9.30. Zevendedag-adventis
ten ('De Ontmoeting', Noordhofland
V.schoten) elke zat. 9.45 bijbelstudie,
10.45 predikdienst. Christelijke Weten
schap (Steensch. 6) 10.30. Leidse Soefi-
stichting 11 u. in zaal Pieterskerk mevr.
Y. Jelten-de Gröot over 'Bereid de weg'.
Kerk van J. Chr. v.d. Heiligen der L. Da
gen (Brahmsl.) 9.30,10.30 en 11.20. Oud-
Kath. K. (Zoeterw.singel) zo. 10, behalve
tweede weekeind van de maand, dan
zat. 7.30 nam. gez. oud-kath.-anglicaan-
se dienst. Rooms-Kath. K. Haagweg zat.
7, zo. 11; Herensingel zat. 7, zo. 9.30 en
11; Rijndijk (Leiden-V.schoten) zat. 7,
zo. 9.30; Steenschuur zat. 7, zo. 8.30, 10,
11.30, 6 en 7 flof); Boshuizerkade zat. 7,
zo. 9.30 en 11; Lammenschansweg zat. 7,
zo. 9 en 10.30; Haarl.straat zat. 7, zo. 9.30,
10.45 en 12.15; Merenwijk zie herv.
gem.; H. Rijndijk (zie Zoeterwoude).
AARLANDERVEEN: Herv. Gem. 10
ds. v. Driel. Geref. Kerk 10 ds. De Boer,
Hoofddorp, 6.30 ds. Fernhout. Chr. Ge
ref. Kerk 9.30 en 3 ds. v. Sorge, Ryns-
burg. Rk Kerk zat. 7, zo. 10.30.
ALPHEN AAN DEN RIJN: Herv. Gem.
Onderzoek onder VU-studenten
AMSTERDAM (ANP) - Vooral
het ouderlijk milieu en de vrien
denkring zijn van invloed op de
binding van studenten van de
Vrije Universiteit aan kerk en ge
loof. Ook is aanzienlijke invloed
van de media op de godsdiensti
ge ontwikkeling van deze studen
ten bespeurbaar. Andere facto
ren, zoals geslacht, leeftijd, oor
spronkelijke woonplaats, niveau
van opleiding en beroep van de
ouders, hebben nauwelijks in
vloed op de godsdienstigheid van
de studenten.
Dat is de conclusie van een on
derzoek van prof. dr. G. Dekker
en drs. H.C. Stoffels van de sectie
godsdienstsociologie van de
theologische faculteit van de
Vrije Universiteit te Amsterdam.
Zij onderzochten welke gods
dienstige veranderingen zich
voordoen onder VU-studenten
die uit een christelijk milieu af
komstig zijn. Aan het onderzoek
in opdracht van de Vereniging
voor christelijk wetenschappe
lijk Onderwijs en de Unie School
en Evangelie namen 662 studen
ten deel.
Uit het onderzoek blijkt dat
slechts weinig studenten van
christelijken huize hun geloof
geheel en al hebben opgezegd.
Ruim 80 procent van de studen
ten zegt betekenis te hechten aan
het geloof. Daarentegen rekent
een minderheid (44 procent) zich
tot een kerk. Veel studenten zijn
op zoek naar een eigen, indivi
duele vormgeving van geloven,
waarbij elementen uit de christe
lijke traditie een rol spelen, maar
ook andere, zoals een algemene
religiositeit, een humanistische
levensvisie en politieke en filoso
fische stromingen. Eenderde van
de ondervraagde studenten heeft
een vrij sterke betrokkenheid bij
zowel kerk als geloof. Dat komt
onder meer tot uiting in regelma
tig kerkbezoek en deelneming
aan kerkelijke activiteit.
Van de studenten uit een
rooms-katholiek milieu voelt
slechts een zesde deel zich be
trokken bij kerk en geloof. Bij de
studenten uit de zes kleinere ge
reformeerde kerken is de daling
in betrokkenheid gering. Bijna
driekwart van hen voelt nog zich
betrokken bij kerk en geloof. Wel
zijn nogal wat van deze studen
ten overgegaan naar de Her
vormde Kerk en de Gerefor
meerde Kerken.
Studenten, wier ouders lid van
de Hervormde Kerk of de Gere
formeerde Kerken zijn, nemen
een tussenpositie in. Gemiddeld
is hun betrokkenheid vermin
derd, maar juist in deze groep ko
men studenten voor die meer be
trokken zijn geraakt bij kerk en
geloof. Dat komt nogal eens tot
uiting in deelneming aan oecu
menische of evangelische activi-
Rancune
De onderzoekers menen dat de
verschillen tussen de kerken me
de 'een gevolg zijn van de secula
risatie. Bij ouders van studenten
uit een rooms-katholiek milieu
heeft deze veel sterker doorge
werkt dan bij protestantse ou
ders. Verder hebben de onder
zoekers ontdekt dat veel ex-ka
tholieke studenten een grote ran
cune hebben tegen de RK Kerk.
Bij ex-protestanten is veel min
der sprake van rancune met be
trekking tot de kerk die zij heb
ben verlaten.
Van school en universiteit
blijkt weinig zelfstandige in
vloed uit te gaan op de betrok
kenheid bij kerk en geloof. Het
heeft voor de studenten weinig
verschil uitgemaakt of zij een
christelijke of neutrale middel
bare school bezochten. Ook de
invloed van docenten en mede
scholieren of mede-studenten is
van geringe invloed geweest op
hun betrokkenheid bij kerk en
geloof.
De onderzoekers komen tot de
conclusie dat er voor de studen
ten een'scheiding bestaat tussen
een „binnenwereld" (ouderlijk
gezin, vriendenkring) en een
„buitenwereld" (kerk, school,
universiteit). Godsdienstige er
varingen worden in de „binnen
wereld" opgedaan. Voor de gods
dienstige ontwikkeling blijkt het
van groot belang of de kerk - me
de onder invloed van ouders en
vrienden - in de „binnenwereld"
wordt geïntegreerd (opgeno
men).
Prof. Dekker wees er in een
toelichting op, dat er spanning
bestaat tussen godsdienstigheid
en de moderne cultuur die ker
kelijke betrokkenheid lijkt uit te
sluiten. Naarmate mensen meer
tegen deze cultuur worden afge
schermd, bleven ze meer betrok
ken bij kerk en geloof. Hij stelde
vast dat studenten dan wel vaak
de band met de kerk hebben op
gegeven, maar dat dit nog niet
betekent dat zij geen belangstel
ling meer hebben voor vragen
rond leven en dood, het geloof en
de zin van het bestaan. Hij be
streed de visie vna de gods
dienstsocioloog Piet van der
Ploeg, die vorig jaar in zijn ge
ruchtmakende doctoraalscripite
"Het lege testament" tot de con
clusie kwam dat jongeren geen
enkele interesse voor dergelijke
vraagstukken hebben.
Dekker vond wel dat er een
nieuwe reformatie nodig is om
de kerken zo te veranderen dat
zij weer aansluiting krijgen bij de
belevingswereld van jongeren.
Adventskerk 10 ds. Wegerif, Nieuw
koop, 5 kand. P. Baane; Kruiskerk 10 hr.
P. Leenmans, Dordrecht; Opstandings-
kerk 10 ds. Schukken, Barneveld, 6.30
ds. Jonkman; G. Herderkerk 10 drs.
Brombacher, 5 ds. Nieuwenhuis; De
Bron 9.15 ds. Moll, 10.15 ds. Verheul,
6.30 ds. Moll; Ashram (Marsdiep) 10 ds.
Nieuwenhuis; Driehoorne 7 nam. ds.
Verheul; Oudshoornse kerk 10 ds. Ter
Bals; Sionskerk (Meteoorlaan) 9.30 ds.
Ouwendijk, 6.30 ds. Wiegeraad, De Bilt.
Geref. Kerk Mar.kerk 10 ds. Boer, 6.30
ds. De Boer, Hoofddorp; Salv.kerk 10
dr. Fernhout, 6.30 ds. Boer. Geref. K.
Vrijg. (aula school Bospark) 9.30 ds. Hei-
da, 5 ds. Room. Ned. Geref. Kerk
(school Willemstr.) 9.30 ds. M. de Jong,
4.30 ds. Horsman, Dordrecht. Chr. Ge
ref. Kerk (Grijpensteinstr.) 9.30 en 4.30
ds. Bouw. Oud-Geref. Gem. (Hooftstr.
240) 9.30 en 4. Bapt.gem. (Molenwerfstr.
1) 10 ds. H. Jut, 6.30 ds. Koekkoek. Bapt
.gem. Noord (school Kalkoveriw. 62) 10
hr. Joh. v.d. Steen, 6.30 hr. J. Zuidam.
Volle-evang.gem. ('De Ark', Pr. Hen-
drikstr. 54) 10 hr. W. van Putten. Pink-
stergem. (school Batestein 16) 10. Chris
tengemeente 'De Hoeksteen' (geb. 'Be
thel', hoek Emmalaan) 10. Leger des H.
(Zonneweg 3) 10. Rk Kerk: Bonifaciusk.
zat 7. zo. 11.30; Piusk. zat. 7, zo. 9 en
10.30; De Bron zat. 7, zo. 11.
BENTHUIZEN: Herv. Gem. 9.30 en 6
ds. Boer. Geref./Herv. Gem. (dorpshuis
'De Tas') 1Q.30 ds. Assies. Geref. Gem.
9.30 en 6 ds. Moerkerken, Nieuw-Beijer-
land.
BODEGRAVEN: Herv. Gem. Dorps-
kerk 10 ds. Vreugdenhil, Gouda, 6.30 ds.
C. G. Geluk, Baarn; Salv.kerk 10 ds. v.d.
Hoef, 6.30 ds. Quak, Vianen; Bethl.kerk
10 ds. Schaap, Schoonhoven, 6.30 ds.
v.d. Hoef. Geref. Kerk 10 ds. Elderman,
6.30 ds. Markus, Harmeien. Geref. K.
Vrijg. (Ichthusk.) 9 kand. J. Holtland, 3
ds. Borgdorff. Geref. Gem. (Stationsweg
17) 10 en 6.30 ds. Bac. Evang.-Luth.
Gem. 9 ds. v. Beek.
BOSKOOP: Herv. Gem. Dorpskerk 9.30
dr. Haitsma, 6.30 ds. v.d. Pol; De Stek
9.30 ds. v. 't Hoff. Geref. Kerk 9.30 ds. G.
de Jong, 5 ds. Van 't Hoff. Chr. Geref.
Kerk 9.30 en 5 ds. Ribbers. Geref. Gem.
9.30 en 6 leesdienst.
HAZERSWOUDE: Herv. Gem. 9.30
kand. v. Dis, Wassenaar, 6.30 ds. De
Graaf. Geref. Kerk 10 ds. Huisman, 5 ds.
v.d. Woude. Rk Kerk: dorp zat. 7, zo.
10.30; Anker zo. 8.45 en 11.15; Ryndyk
zo. 10.
HILLEGOM: Herv. Gem. 10 ds. Kris
pijn, jeugddienst, mmv New Gospel
sound-koor Rijnsburg, 5 ds. Buikema,
Zwammerdam. Geref. Kerk ('Hoek
steen') 10 ds. v.d. Horst, Katwijk. Chr.
Geref. Kerk 10.45 ds. v. Mulligen,
A.dam, 7 ds. Aarnoudse, Sassenheim.
KATWIJK AAN DEN RIJN: Herv.
Gem. Dorpsk. 10 ds. Smaling, 6 ds.
Christ, Eek en Wiel, jeugddienst; Ont-
m.kerk 10 ds. Sloof. 6.30 ds. A. J. de
Jong, Leiden. Herv. Gem. 'De Rank' (P.
Groen-college) zie Katwijk aan Zee. Ge
ref. Kerk 10 ds. Koster, 5 ds. Kersten. Rk
Kerk zat. 7, zo. 10.
KATWIJK AAN ZEE: Herv. Gem. N. Zylkw.) 10 hr. J. de* Vries. Rk Ke*rk"zat.
Kerk 10 ds. H. W. van den Brink, Den 7, zo. 10 en 11.30.
Haag, 6 ds. Hovius; O. Kerk 10 ds. De
Jong, 6 ds. Schuurman; Ichthusk. 10 ds.
Visser. 5 kand. J. Muldery, Bergschen-
hoek; Pnièlk. 9.30 ds. Schuurman, 6 ds.
Gem. (Unizaal) 10 en 5 hr. J. de Boer.
Geref. Gem. (Remisestr.) 10 en 5. Geref.
Gem. in Ned. (Louwestr.) 10 en 5. Volle-
evang.gem. (Voorstr. 48) 9.45. Onafh.
baptistengem. (Ambachtsweg 2) 10 ds.
J. A. Visser.
KOUDEKERK AAN DEN RIJN: Herv.
Gem. 10 dr. Bade, 7 zie geref. kerk. Ge
ref. Kerk 10 ds. Lapré, 7 ds. Sparyer,
Voorburg.
LEIDERDORP: Herv. Gem. en Geref.
Kerk Dorpsk. 10 ds. Stegeman, ha, 6.30
mevr. ds. E. Visser; Hoofdstr. 10 ds. v.
Loenen, ha; Scheppingsk. 9 en 10.30 ds.
Doesburg. Elis.ziekenhuis 10 rector
Vijftigschild. Baptgem. (wykgeb.
De Jong; Maranathakerk (Rynsoever)
10 ds. Vroegindewey, 6 prof. dr. v.d.
Beek, Valkenburg. Overduin 2.15 ds.
v.d. Beid. Hoeksteen (Burgersdykstr.)
10 dovendienst, hr. P. C. v.d. Bos. Herv.
Gem. 'De Rank' (aula P. Groen-college
Pr. Frederikdreef 15) 10 ds. Westera-
Franke. Geref. Kerk Vr.kerk 10 ds.
Kersten, 5 ds. v. Breevoort; Triumfa-
tork. 10 ds. v. Breevoort, 5 ds. Koster.
Geref. K. Vrijg. 9.30 leesdienst, 5.30 ds.
Heida. Ned. Geref. K. (aula Bestevaer
mavo) 9.30 en 7 dienst. Chr. Geref. K. 10
en 5 ds. Slagboom. Vrije Chr. Geref.
LEIMUIDEN: Herv. Gem. 9.30 ds. De
Korte. Geref. Kerk 9.30 kand. v. Wallin-
ga, L.dorp, 7 dr. Bade, Koudekerk. Rk
Kerk zat. 7, zo. 7.30, 9.30 en 11.15.
LISSE: Herv. Gem. Dorpskerk 10 hr.
Drijver, Voorschoten; Pauluskerk 10 ds.
Germans, Sassenheim, 7 ds. 't Hooft.
Geref. Kerk 10 ds. Boswyk, 5 ds. Baas,
Sassenheim. Geref. K. Vrijg. 9.30 fis.
Grutter, 3 ds. E. A. de Boer. Ned. Geref.
Kerk (Salvatori) 10 ds. Brink, Haarlem,
5 ds. Vos. Chr. Geref. Kerk 10 en 4.30 ds.
v.d. Gronden. Geref. Gem. 10 en 4 lees
dienst. Evangeliegemeente (Heereweg
52a) 9.45 hr. K. Pot. Rk Kerk: Agatha-
kerk zat. 7. zo. 10 en 11.30: Poelpolder
Hervormde kerk
Rijnsaterwoude.
(foto Wim Dijkman)
NIEUWKOOP: Herv. Gem. 9.30 hr. J.
Goedhart, 6.30 ds. v. Doorn, Hilversum.
Geref. Kerk 9.30 ds. S. de Jong, Woer
den. Chr. Geref. Kerk 9.30 leesdienst,
6.30 ds. Bouw. Evang. gem. (Kruispunt,
NIEUWVEEN: Herv. Gem. 9.30 ds. Hei-
NIEUW-VENNEP: Herv. Gem. 9.30 hr.
v.d. Kamp, Beverwijk, 7 ds. Ten Voorde.
Geref. Kerk 9.30 ds. Wijngaarden, 4.30
ds. Rang. Chr. Geref. Kerk 9.30 ds. Vis
ser, 4.30 ds. C. van Atten. Rk Kerk zat. 7,
zo. 10.
NOORDEN: Herv. Gem. 9.30 ds. De
Graaff, Loenen aan de Vecht, 7 ds. Nie
sing, Hagestein. Geref. Kerk (W. Ver
laat) 10 hr. G. Kat, Ouderkerk a.d. Am-
stel, 7 ds. v.d. Geer, Woerden.
NOORDWIJK: Herv. Gem. Grote of St.
Jeroensk. (Binnen) 10 ds. Keuning, 5 ds.
Vroegindewey, Katwijk; Hoofdstr. (Zee)
10 ds. Ruitenburg; De Rank (Golfbaan)
10 ds. A. J. de Jong, Leiden. Geref. Kerk
senheim. Evangeliegèmeente 'Shalom'
(geb. 'Buitenzorg', Zeereep) 10. Rk Kerk
Zee zat. 7, zo. 10.30; Binnen zat 7, zo. 10
en 11.30.
NOORDWIJKERHOUT: Dorpsk. 10 ds.
v.d. Mey. Rk Kerk Victork. zat. 7, zo.
10.30; Jozefk. zat. 7, zo. 10.30; De Zilk
zat. 7, zo. 10 en 11.30.
OEGSTGEEST: Herv. Gem. Groene of
Will.kerk 10 ds. P. Sierat; Pauluskerk 10
dr. Cramer; Gemeentecentrum (Lytw.)
10.30 mevr. M. Driessen, 7 ds. Boven
berg. Geref. Kerk 10 dr. v.d. Zwaan. Ge
ref. Kerk Vrijg. (aula Dr. Schilder
school) 9.30 leesdienst, 4.30 kand. J.
Holtland. Ned. Geref. Kerk (Gem.cen-
trum) 8.45 ds. De Lange, 4 ds. M. de
Jong. Van Wijckerslooth 4 ds. H. Ryks-
en. Endegeest 10 pater Boshouwers.
Volle-evangeliegem. (Gem.centrum) 4.
Rk Kerk Will.kerk zat. 7, zo. 9 en 10.30.
OUDE EN NIEUWE WETERING:
Herv. Gem. 9.30 ds. Schilt. Geref. K. 9.30
kand. P. Baane, Alphen, 5 hr. A. van Hil-
ten, Uithoorn. Rk Kerk zat. 7, zo. 9.30 en
11.30.
ROELOFARENDSVEEN: Rk Kerk
Mar. Pres. zat 7, zo. 9 en 11; Petrus-B.
zat. 7, zo. 9.30 en 11.30.
RIJNSATERWOUDE: Herv. Gem. 9.30
dr. De Kruijf, R.dam. Chr. Geref. K. 9.30
leesdienst, 2.15 ds. Bouw.
RIJNSBURG: Herv. Gem. Laurentius-
kerk 9.30 ds. Wagter, 5 ds. v. Niel; Be-
thelkerk 9.30 ds. Wagter. Geref. Kerk
Petrakerk 9.30 ds. Baayen, 5 ds. Cziria;
Imm.kerk 9 en 10.30 ds. Snel, 5 ds.
Baayen; Mar.kerk 9.30 ds. Cziria, 5 ds.
Snel. Geref. Kerk Vrijg. 10 en 5.15 ds.
Zomer. Chr. Geref. K. 9.30 leesdienst,
5.15 ds. v. Sorge. Evang. Christengem.
(aula mavo) 10 br. Gerritsen. Rk Kerk
zo. 10.30.
SASSENHEIM: Herv. Gem. 10.30 ds. 't
Hooft, 7 ds. Boswyk, beiden uit Lisse.
Geref. Kerk 10 ds. Baas, 7 zie herv. ge
meente. Chr. Geref. K. 10 ds. Mynders,
Zwijndrecht, 5 ds. Aarnoudse. Rk Kerk
zat. 7, zo. 11 hoogmis, 12.30 gez. doop
viering.
TER AAR: Herv. Gem. 9.30 kand. A. C.
Verwey, A.dam, 6.30 ds. Bouman, Sche-
veningen. Geref. Kerk 9.30 hr. H. Dod-
dema, Bodegraven, 6.30 ds. Wilschut,
Alphen. Rk Kerk Aardam zat. 7, zo. 9 en
12; kerk Langeraar zat. 7, zo. 9.30 en
11.30.
VALKENBURG: Herv. Gem. 10 dr.
Vermeulen, 6.30 dr. v.d. Bank, Ede,
jeugddienst. Geref. Kerk 10 en 6.30 ds.
Ribberink. Geref. K. Vryg. 9.30 lees
dienst, 4 ds. Heida.
dr. Verheule. Herv. evang. op geref.
grondslag (Lucas-college, Beeth.laan)
9.30 ds. Siebelink, Linschoten, 4.30 ds.
v.d. Kamp, Bleiswyk. Geref. Kerk 10 ds.
De Zeeuw, 5 ds. De Zwart. Geref. K.
Vryg. (Bachlaan) 10 en 4.30 ds. Noord-
man.Rk Kerk Laur.kerk zat. 7, zo. 11.30;
M. Godskerk. zat. 7, zo. 10. Kerk van En
geland (British school in The Nether
lands, J. v. Hooflaan 3) 10.15 anglicaanse
dienst.
WADDINXVEEN: Herv. Gem. Brugk.
9.30 ds. v.d. Pol, Bqskoop, 5 ds. Kunz;
Hoeksteen 9.30 ds. Kunz, 6.30 hr. L. D.
Burger; Bethelk. 9.30 ds. Schipaan-
boord, 5 ds. Dekker, R.dam; Imm.kerk
10 drs. A. W. de Bruin, Reeuwyk. Geref.
Kerk Kruisk. 10 hr. D. Beijersbergen,
R.dam, 5 ds. Noordam, Bleiswyk; Ont-
m.kerk 10 ds. Bongers. Geref. K. Vrijg.
(Kruiskerk) 8.45 en 2.45 ds. v. Gurp.
Oud-Geref.Gem. (Mercuriusweg) 10 en
6.30 leesdienst. Chr. Afgescheiden Ge
meente 9.30 en 5 ds. v.d. Want.
WASSENAAR: Herv. Gem. Dorpsk. 10
vicaris Fechner, Leiden, 4.30 ds. v. Cam-
pen, Vlaardingen; Kievietk. ('Samen op
weg') 10 ds. De Haan, Hilversum; Mes-
siask. 10 ds. v. Waasbergen; Dorpscen
trum 9.30 kand. W. Meyer, Katwyk. Ge
ref. Kerk Zijllaan 10 ds. v.d. Woude, 7
ds. Huisman. Ned. Prot. Bond (Kerk-
dam) 10.30 dr. Nepveu, Naarden.
WOUBRUGGE: Herv. Gem. 9.30 kand.
Lagendyk, Leiden, 6.30 kand. A. C. Ver
wey, A.dam. Geref. Kerk 9.30 ds. Aal-
ders, 6.30 ds. Buikema. Rk Kerk zat. 7,
ZEVENHOVEN: Herv. Gem. 9.30 kand.
N. Tramper, Kamerik, 7 ds. Nicolai,
Nieuwendijk. Geref. Kerk 9.30 ds. Stolk,
Aalsmeer, 7 ds. Cziria, Rynsburg.
ZOETERWOUDE: Herv. Gem. 10 ds.
Wolthaus, zangdienst met meditatie. Rk
Kerk St. Jan zat. 7.30, zo. 9.30; Chr. Die-
naark. zo. 10; Meerburgkerk H. Ryndijk
zat. 7, zo. 10 en 11.30.
ZWAMMERDAM: Herv. Gem. 10 ds. v.
't Hof, Woubrugge, 6.30 kand. F. Schip
per, Papendrecht. Geref. Kerk 10 ds.
Buikema, 6.30 ds. Aalders.
Remonstr. Gem.
