De dictator is weg,
de revolutie bleef uit
Nieuws (makers) van 1986
Wat is er in Haïti eigenlijk veranderd?
PAGINA 17
Vrijdag 7 februari was nog niet begonnen of de wereldpers was al
samengedrongen op het internationale vliegveld van de Haïtiaanse hoofdstad
Port-au-Prince om getuige te kunnen zijn van het historische vertrek van
Jean-Claude Duvalier, 'de president voor het leven'. En om 03.46 uur was het
eindelijk zover. Jean-Claude verdween samen met zijn vrouw in een vliegtuig
van de Amerikaanse luchtmacht.
Negen maanden na het vertrek van de dictator is en blijft het in Haïti
onrustig. Generaal Henri Nampy, het nieuwe staatshoofd, heeft geen kans
gezien om het vertrouwen van het volk te winnen. Dagelijks zijn er protesten.
In november werd er zelfs een nationale staking gehouden.
Potoprens of Port-au-Prince, dat is
de vraag. Na 29 jaar van bikkelharde
onderdrukking eisen de vijf miljoen
Haïtianen een absolute vrijheid.
Willen ze zelf over hun toekomst
kunnen beslissen. En het Creole, de
taal van het volk, is de meest typi
sche uiting van die eigen nationali
teit. Wordt het straks Ayiti, zoals de
Haïtianen zelf lijken te willen, of
blijft het Haïti? Wordt het Poto
prens of blijft het Port-au-Prince?
door Rob Sprenkels
Bij aankomst op het vliegveld een eer
ste verrassing: een modern, gecamou
fleerd vrachtvliegtuig zonder enig zicht
bare identificatie. Een Hercules met
straalmotoren, een kist die beslist niet
van de Haïtianen zelf zal zijn. De officië
le krant van de volgehde dag, door de
regerende militairen "Haiti Liberée ge
doopt, brengt opheldering. Het gaat om
een C-141 van de Amerikaanse lucht
macht.
Het vliegtuig heeft 3000 uniformen ge
bracht, 2000 paar legerlaarzen, 2 ambu
lances, radioapparatuur en reserve-on
derdelen voor verschillende voertuigen.
Ook bevonden zich 11 'technische spe
cialisten' aan boord die gedurende één
maand cursussen zullen geven aan mon
teurs van het Haïtiaanse leger.
In het bijna uitgestorven restaurant
van het Holiday Inn-hotel, waar ik dit
verhaal lees, zitten een tafeltje verderop
twee Amerikanen te praten: een stevige,
atletische kerel van een jaar of 35, bril,
blond haar en diepgebruind door de tro
pische zon; en een kantoorbleke, rond-
buikige vijftiger, dikke vierkante kop en
krullig, vet, donker haar.
Vakbond
De oude yraagt de jonge uit over de
huidige situatie in Haïti - hij is blijkbaar
net aangekomen. De jonge, zo kom ik la
ter aan de weet, bevindt zich bijna sinds
de vlucht van Öuvalier in Haïti als verte
genwoordiger van de AFL/CIO, de be
langrijkste Amerikaanse vakbond.
Ik schenk eigenlijk maar weinig aan
dacht aan het tweetal totdat ik de vijfti
ger hoor zeggen: "Hierop staat dat ik de
eerste-secretaris op onze ambassade hier
ben. Natuurlijk weten ze wel dat ik dat
niet ben, maar het helpt om medewer
king van de plaatselijke autoriteiten te
krijgen. In Chili had ik ook zo'n ding".
In zijn handen houdt hij een opengevou
wen pasje, een typisch diplomatenbe-
wijs.
Port-au-Prince is sinds het vertrek van
Duvalier eigenlijk maar weinig veran
derd. Uit de voortuin van het majestueu
ze Nationale Paleis zijn de twee stukken
luchtafweergeschut verdwenen. En je
mag nu voor het paleis langs lopen en
rijden. De verplichting om tijdens het
hijsen en het zakken van de nationale
vlag stram in de houding te staan heeft
plaatsgemaakt voor bijna dagelijkse mi
litaire optochten, compleet met fanfare.
Verscheidene straten zijn officieel van
naam veranderd. Maar alleen van de
Avenue Duvalier zijn de naambordjes
verdwenen. De borden met Somoza
staan nog altijd op hun plaats, evenals
die van Avenue Haile Selassie.
In het centrum, op en nabij de Boule
vard Jean-Jacques Dessalines, de
koortsachtige bedrijvigheid van altijd.
Dikke negerinnen zitten met hun benen
wijd op het trottoir, hun handelswaar
uitgestald in de kuil die de rokken in de
schoot vormen. Uien, citroenen, water
meloenen, brokken suikerriet. Stalletjes
met broekriemen, sleutelhangers, t-shir-
tjes, spijkerbroeken.
Honderden, duizenden mensen krioe
len over straat. Jongeren met een flesje
cola. Tropische muziek uit de luidspre
kers van een winkel in elektronica.
Vrouwen die grote manden, blikken en
kruiken op het hoofd torsen. Halfnaakte
kruiers met kruiwagens die twee keer zo
groot zijn als zijzelf.
Rotte vis
Het stinkt naar zweet, rotte vis en ook
naar de uitlaatgassen van de met men
sen overladen tap-taps, de kleine, met
kleurig beschilderd hout opgebouwde
busjes die het openbaar vervoer verzor
gen.
Horden van geüniformeerde school
kinderen trekken naar huis. Hetzelfde
beeld van voor het vertrek van Duvalier.
Maar toch is er iets elementeels wel radi
caal verandert: de mensen. 'Blanc', zo
krijg je verschillende keren naar je
Port-au-Prince: een lid van de
letjes. Aan de orde van de dag in Haïti
hoofd geslingerd als je over het grote,
tropisch beplante plein voor en rond het
witte paleis loopt. Vrij vertaald: 'Wit
kop'.
Zoals altijd komen in lompen gehulde
kinderen om een dollar vragen. Jonge
ren lopen een eindje met je mee, probe
ren een gesprek aan te knopen en bieden
hun diensten aan. "Ik ken een bordeel
met prachtige meisjes uit de Domini
caanse Republiek". Maar de brede grijns
die de Haïtianen tot voor kort leek te ty
peren, blijkt niet eeuwig te zijn. Zodra je
'nee' zegt, verdwijnt de vriendelijke uit
drukking op het zwarte gelaat. 'Blanc',
schreeuwen de kinderen nu, alsof het
een scheldwoord zou zijn. 'Vervloekte
toerist', laat de teleurgestelde gids zich
ontsnappen.
"Het Haïtiaanse volk heeft bijna zijn
hele leven in slavernij moeten leven en
zeker in de afgelopen dertig jaar", zo
probeert Jean-Bertrand Aristide de zaak
goed te praten. "Nu onze grote slaven
drijver is verdwenen, wil iedereen daad
werkelijk vrij zijn. Vrij om zijn eigen lei
ders te kiezen. Vrij om zichzelf te zijn.
De rijken hier hebben de armen altijd
onderdrukt. En alle blanken in Haïti zijn
rijk, terwijl alle armen zwart zijn".
Aristide is een jonge pater, opgeleid
door een lid van de uit West-Europa
overgevlogen Salesiaanse orde. Maar hij
houdt er een geheel eigen, Haïtiaanse
versie van het geloof op na. Aristide was
de eerste die voodoo-drums gebruikte
tijdens de mis, de eerste die hele missen
opdroeg in het Creole. Eind 'vorig jaar
riep hij vanaf zijn preekgestoelte op tot
opstanden tegen het Duvalier-regime.
Alfabetisering
En nu is hij één van de initiatiefne
mers geweest van Mission Alpha. Mis
sion Alpha is een in april gestarte alfabe
tiseringscampagne van de Haïtiaanse
kerk. Alfabetisering in het Creole, de
Macoutes is door iemand uit het
taal van het volk, niet in het Frans. Op
het ogenblik wordt er les gegeven aan
meer dan 100.000 mensen. Maar het ani
mo van vrijwilligers öm les te geven, en
ook van de mensen zelf om les te nemen,
is duidelijk afgenomen sinds op 19 sep
tember Chariot Jacquelin werd ont
voerd, één van de vrijwillige leraren.
Mission Alpha is al meerdere malen
door lokale autoriteiten als 'een commu
nistische samenzwering' bestempeld.
"De bourgeoisie ziet het als een soort
van revolutie omdat we de mensen les
geven in Creole en niet in het Frans", zo
legt Aristide uit. "En ze hebben gelijk:
het is een soort van revolutie. Het Frans
is voor de elite, voor de uitheemden,
maar niet voor het volk. Juist door de
mensen te leren lezen en schrijven in
Creole maken we ze bewust van hun ei
gen identiteit. En dat is van levensbe
lang willen we tot een echte democratie
kunnen komen".
Al twee dagen na de vlucht van Duva
lier riep Aristide tijdens een openlucht
mis de mensen op attent te zijn. "Duva
lier, de aap, de duivel is verdwenen,
maar zijn staart heeft hij achtergelaten",
zo stelde hij, "en we moeten er voor wa
ken dat die staart niet opnieuw wortelt
en dat er geen kleine aapjes en duiveltjes
opstaan".
Het klinkt gek, maar Duvalier vertrok
eigenlijk voor zijn tijd. Natuurlijk was er
onrust; demonstraties en nationale sta
kingen. Maar nog net geen echte volks
opstand, geen revolutie. Het waren de
Amerikanen die - bang dat de zaken
voor hen werkelijk uit de hand zouden
lopen - Duvalier dwongen om op te
stappen. Haïti ligt uiteindelijk maar op
een steenworp afstand van het revolutio
naire Cuba.
En nu zitten de Haïianen met de
erfenis van dat voortijdige vertrek: gene
raal Henri Namphy. In de jaren zestig
werd Namphy door Jean-Claudes vader,
publiek herkend en aangevallen. De
Francois (Papa Doe) uitverkoren om de
op dat moment in het leven geroepen
presidentiële garde te leiden. Door Jean-
Claude werd hij uiteindelijk vanwege
zijn trouw tot stafchef van het leger be
noemd.
Beschermd
Trouw is hij in feite nog altijd, ook al is
het tot op zekere hoogte. Na het vertrek
van Duvalier beschermde het leger de
belangrijkste handlangers, die waren
achtergeleven, tegen de woede van het
volk. Zo kon de beruchte Madame Max,
de leidster van de Tontons Macoutes (de
politieke politie) uit het land ontsnap
pen. Evenals Albert Pierre, de bloeddor
stige politiechef van Port-au-Prince.
De geplande vlucht van Luc Desyr,
eveneens een vooraanstaande folteraar,
werd voorkomen door een menigte op
het vliegvelcj. In een eerste proces, dat
'live' werd uitgezonden door radio en te
levisie, werd Desyr tot levenslang ver
oordeeld. Maar een tweede proces, dat
voor een paar dagen later was aangekon
digd, heeft nooit plaatsgehad.
Inmiddels zijn er alweer tal van Ton
tons Macoutes vrijgelaten. Bijvoorbeeld
Franck Romain, de vroegere burge
meester van Port-au-Prince. En ook Ed-
ner Dey, een pooier die er een privé-ge-
vangenis op na hield in zijn kelder. Een
paar weken na zijn arrestatie werd hij -in
Miami gesignaleerd.
Volgens informaties van de christen
democratische partij van Sylvio Claude
zou Dey inmiddels weer terug zijn in
Haïti. De christen-democraten beweren
zelfs dat ook Madame Max weer in het
land is. "In het geheim bestaan de Ton
tons Macoutes nog altijd", aldus een
woordvoerder van de partij. "Ze zijn
zelfs begonnen met een herorganisatie
en ze hebben nog altijd honderden, dui
zenden mitrailleurs en karabijnen".
mst van politie en leger leidt tot rel-
(foto Bart Reterink)
Eind oktober besloot een handjevol
vroegere handlangers van Duvalier om
een eigen politieke partij op te richten,
de 'Hereniging voor Nationale Verstand
houding'. Samen met de verdwijning
van Chariot Jacquelin, de medewerker
aan het alfabetiseringsprogramma, en
een golf van mysterieuze en minder
mysterieuze moorden vormde dat op 7
november de aanleiding voor de groot
ste manifestatie sinds het vertrek van
Duvalier. Tenminste 150.000 mensen in
de straten van Port-au-Prince en soort
gelijke beelden in de provinciesteden.
Militaire hulp
Toevallig was het ook juist op die dag
dat het Amerikaanse vrachtvliegtuig
met hulp voor het Haïtiaanse leger arri
veerde. "De Amerikanen z\jn niet geïn
teresseerd in een daadwerkelijke ont
wikkeling van Haïti", zo weet Danoi
Erick Contave te vertellen. "Daarom stu
ren ze meer militaire dan economische
hulp. In feite willen ze dat de zaken blij
ven zoals ze zijn".
Cantave is een jonge vrouwenarts die
zich de afgelopen maanden heeft ont
popt als woordvoerder van het KID, het
Comité van Democratische Unie. De
club, die in maart werd opgericht 'om de
democratie te verdedigen', heeft een
vooraanstaande rol gespeeld bij de golf
van protesten van de afgelopen weken.
"We zijn geen politieke partij", zo zegt
Cantave nadrukkelijk. "We zijn een bun
deling van democratische organisaties".
Op het ogenblik mobiliseert het KID
belangenorganisaties: vakbonden, wijk-
comités, studentenverenigingen. Samen
met de Liga voor de Mensenrechten en
een aantal partijen is het Democratische
Verbindingscomite opgericht. En dat
comité oppert als alternatief voor gene
raal Namphy een junta onder leiding
van Gerard Gourgue.
Gourgue is de president van de Liga
voor de Mensenrechten en een ware
held in Haïti vanwege zijn fel verzet te
gen de Duvaliers. Na het vertrek van Du
valier maakte hij een kleine twee maan
den deel uit van de junta van Namphy,
maar juist omdat Namphy niet tegemoet
kwam aan de 'minimale behoeftes van
het volk' besloot hij op te stappen.
"In deze regering barst het van dé
Tontons Macoutes", zo beweert Canta
ve. "Ook al zijn het nu meer Macoutes
van de Verenigde Staten dan van Duva
lier". Toch zag Namphy in november, tij
dens een bezoek aan Washington, geen
kans om meer los te praten dan vage be
loftes inzake een lening van 10 miljoen
dollar.
"Nogmaals, de Amerikanen willen
niet dat we ons economisch ontwikke
len. Ze willen dat we een paradijs van
goedkope handkracht blijven", aldus de
uitleg van Cantave. "Wat ze wel willen is
dat ons leger moderniseert. Het moet
worden uitgebreid van een kleine 7.000
manschappen naar minstens 25.000
man. Het volk moet onder de duim kun
nen worden gehouden".
Ondervoed
Tuberculosis, tyfus, dysenterie, gele
koorts, AIDS. Zonder een golf van eco
nomische hulp heeft geen enkele rege
ring kans van slagen in Haïti. Om het
vertrouwen van het volk te kunnen win
nen, zullen er daadwerkelijke sociale
verbeteringen moeten komen.
Bijna tachtig procent van de bevol
king is zwaar ondervoed en heeft geen of
bijna geen werk. Onmetelijke krotten
wijken zijn broeinesten van epedimieën.
Elke ochtend zijn er tientallen uitgeteer
de mensen, ouden-van-dagen maar ook
kinderen, die niet meer wakker worden
uit hun slaap.
Onder Namphy is de situatie in eerste
instantie alleen maar verslechterd. Infla
tie, meer werkloosheid. Verscheidene
kleine industriëlen, angstig voor de on
zekere toekomst, besloten hun bedrij
ven te sluiten. Maar ook twee staatsbe
drijven verdwenen.
In de ogen van de progressieve oppo
sitie bevestigen die sluitingen dat Nam
phy gewillig de bevelen opvolgt van 'het
kapitalistische imperialisme'. Volgens
de regering zelf gaat het om noodzakelij
ke bezuinigingen. Het ministerie van fi
nanciën schermt met rapporten van de
Centrale Bank, die uitwijzen dat Duva
lier slechts een half miljoen dollar in de
schatkist had achtergelaten. "Alleen al
voor de import van brandstof is maande
lijks meer dan 5 miljoen dollar nodig",
aldus een woordvoerder van het minis
terie. "Daarom moesten we onmiddellij
ke toezeggingen doen aan instanties als
de Wereldbank en het Internationale
Monetaire Fonds".
Met dergelijke uitspraken probeert ge
neraal Namphy zich keer op keer te ver
dedigen. Maar tevergeefs. Bij het volk,
waarvan men in het begin het voordeel
van de twijfel had gekregen, heeft de
huidige regering inmiddels al zijn kre
diet verspeelt. Maar wat wil je als er nog
altijd splinternieuwe bankbiljetten wor
den uitgegeven met het portret van
Jean-Claude en de leuze 'President voor
het leven'
"Weg met Namphy, weg met de jun
ta", zo staat er met vette letters op bijna
alle blaadjes die de afgelopen maanden
als paddestoelen uit de grond zijn ge
schoten. Maar het optreden van het leger
wordt met de dag resoluter ep de taal
van Namphy dreigender. De generaal
heeft pers en kerk er al van beschuldigd
'onverantwoordelijk' te zijn. In novem
ber, tijdens een nationale toespraak,
waarschuwde hij de Haïtianen voor "val
se vrienden, extremisten die tegen elke
prijs en op elke manier, inclusief het ge
weld, onze kansen op democratie willen
vernietigen".
Potoprens
Maar de meeste Haïtianen geloven
niet in de democratie van Namphy. "We
willen vrij zijn om zelf onze regeerders te
kunnen kiezen". Met wie je ook praat, of
het nu de relatief rijke taxichauffeur is
of een half verminkte bedelaar, alle Haï
tianen zijn het wat dat betreft met elkaar
eens. "We zijn zelfs bereid om ons leven
te geven", zo heb ik verschillende jonge
ren horen roepen.
Als het aan de Haïtianen ligt, wordt
het dus binnenkort Potoprens. Maar
Haïti zit klem tussen Washington en de
apestaart van Duvalier. Volgens sommi
ge geruchten zoeken de Amerikanen
reeds naar iemand die èn populair is èn
niet al te vijandig staat tegenover de Ver
enigde Staten. Waar of niet, alleen al ge
zien het strategische belang dat Was
hington aan Haïti hecht mag worden
verondersteld dat het voorlopig nog een
hele tijd Port-au-Prince zal blijven.
Baby Doe Duvalier en zijn echtgenote na hun vertrek uit Haïti. Zijn ze te vroeg vertrokken?
