'Het Vergeten': ingenieus
stuk, dat toch verveelt
'Pip': spektakel met mankementen
Ruimten in sfeer
van verlatenheid
Theorie overschaduwt
eenakters Sarraute
TOON REIKT CARRE-TROFEE UIT
DINSDAG 23 DECEMBER 1986
PAGINA 15
Fotowerk van Sengers bij 'Fotomania'
Expositie met foto's van Harry Sen
gers, tlm 10 januari 1987. Galerie Fo
tomania, Koppenhinksteeg 6, Lei
den. Geopend wo. t/m za. van 13.00 -
17.00 uur. De galerie is gesloten van
24 december tot en met 6 januari.
LEIDEN - Leegstand van grote
gebouwen, de weerspiegeling
van een beeld in een plas water
en sporen van menselijke aanwe
zigheid, zijn enkele onderwerpen
die een keuze uit het fotowerk
van Harry Sengers beheersen.
De blikvanger op de tentoon
stelling bij Fotomania is een
groot drieluik, 'Smulders' geti
teld (mogelijk de naam van een
bedrijf dat ooit in het gebouw ge
vestigd was). Dit stuk bestaat uit
grote op vierkant formaat afge
drukte foto's, die Sengers' fasci
natie voor leegstaande, vaak ver
vallen gebouwen tot uitdrukking
brengen. Van beneden wordt de
blik naar boven geleid langs de
stalen constructie naar de plaats
waar je door het grotendeels ver
nielde draadglas de lucht kunt
zien. Het donkere silhouet van
de zware steunpunten en verbin
dingen maakt van deze verlaten
bedrijfsruimte een abstracte
sculptuur vol van dramatiek.
Door het steeds verschuivende
donkere accent levert dit drie
luik een intrigerend beeld op.
Een sterke compositie is ook in
andere foto's aanwezig. Een goed
voorbeeld is het stuk, waarin een
deel van een ruimte met een
kruisraam te zien is, terwijl de
hele raampartij weerspiegeld
wordt in een plas water op de
grond. De weerkaatsing van een
beeld in water of in een spiegel is
een effect dat Sengers vaker, met
succes, in zijn foto's gebruikt.
Een subtiel resultaat bereikte hij
in een contrastrijke opname van
een ruimte met een opening in
het dak. Daarnaast kan een bij
zondere lichtval een aparte atmo
sfeer oproepen, zoals het heldere
licht dat via hoge ramen en een
trappenhuis een lege ruimte bin
nenkomt.
In stillevenachtige composi
ties laat Sengers sporen zien van
menselijke aanwezigheid in de
door hem gefotografeerde situa
ties. Rommel, resten papier, me
talen voorwerpen, metalen siga-
rendoosjes of achtergelaten fo
to's, die eerst betekenis hadden,
dit alles is nu afval geworden.
Harry Sengers voegt soms aan
zijn foto's teksten toe die hij ter
plekke aantrof. De zin "...soms
ga ik naar de straten van mijn
jeugd en voel daar aan de ste
nen..." hoort bij een foto van een
kamer met her en der verspreide
voorwerpen. Voor mijn gevoel
was dit stuk een minder spre
kend voorbeeld van Sengers'
werk, waaraan deze zin niet méér
betekenis gaf. Los van een enkel
stuk raakt men onder de indruk
van de kracht van sommige beel-
den. NANCY STOOP.
'Wat mooi'/'Dat daar', eenakters van
Nathalie Sarraute door Theater Per
sona. Met: Edda Barends, Jaap Wie-
ringa en Fred Vaassen. Regie: Femke
Boersma. Vormgeving: Wilma de
Walle. Gezien op 19 december in
Theater De Balie, Amsterdam. Op 21
en 22 januari in het LAK-theater te
AMSTERDAM - Soms staat het
experiment de theatrale zeg
gingskracht in de weg. Dat geldt
helaas voor de twee eenakters,
die ondanks de gemotiveerde in
zet van spelers en regisseuse als
theatergebeurtenis geen brug
naar de toeschouwer slaan. Thea
ter Persona heeft zich dit seizoen
een onderzoek naar een nieuwe
theater-taal ten doel gesteld.
Daartoe koos men voor het - in
Nederland nog niet eerder ge
speelde - toneelwerk van drie
grote Franse schrijfsters: Mar
guerite Yourcenar, Hélène Ci-
xous en Nathalie Sarraute.
In het geval van Sarraute leef
de blijkbaar ook bij Persona zelf
de vrees, of een minutieuze ens-
cènering van deze eenakters de
taalfilosofische achtergronden
aan de toeschouwer zou prijsge
ven. Niet voor niets stelt de pro
grammatoelichting als voorwaar
de voor de toegankelijkheid van
deze teksten, dat men "daar
moeite voor wil doen". Maar
zelfs die (wel vaker onmisbare)
wil garandeert nog geen succes.
Daarbij doet zich een merk
waardige situatie voor. Het lezen
van deze stukken maakt niéuws-
gierig naar een theatrale vormge
ving hiervoor. Er wordt in en
voor een steriele ruimte met
kunststofwanden gespeeld. Het
is als een laboratorium, waar
menselijk taalgedrag wordt on
derzocht. Tijdens het zien van de
voorstelling echter ontstaat
steeds de behoefte om een en an
der nog eens in alle rust na te le
zen - al was het maar om nog
eens te kunnen terugbladeren.
Aangezien taal de handeling
van deze eenakters uitmaakt.
moet een regisseuse daarop al
haar aandacht vestigen. Dat
heeft Femke Boersma vast en ze
ker gedaan. De voorstelling
maakt de indruk, dat elk zinnetje
wel tienmaal is geanalyseerd.
Het gevolg daarvan is een na
drukkelijkheid in het taalge
bruik, die binnen het kader van
Sarraute's taaltheorie een nuan-
cenrijkdom zou moeten realise
ren. Dat lukt niet; in het beste ge
val ontstaan slechts wat humo
ristische dialogen.
Het element humor geeft steun
voor de spelinterpretatie, en zo
wel Edda Barends als Fred Vaas
sen en Jaap Wieringa nemen
veelal hun toevlucht daartoe. In
'Wat mooi' komt vooral Edda Ba
rends aan bod, die als het ware
bemiddelingspogingen onder
neemt tussen vader en zoon. In
de nabijheid van zijn zoon kan de
vader niet 'wat mooi' zeggen. Op
vergelijkbare wijze trekt Fred
Vaassen in 'Dat daar' alle aan
dacht naar zich toe. Alleen maakt
hij er een acteersolo van, die nau
welijks bij de bedoeling van het
stuk lijkt te passen. Die grappig
heid blijft in het luchtledige han
gen, of is in elk geval eenzijdig,
terwijl de toelichting belooft, dat
de gevolgde methode van taalbe
heersing komisch èn vreselijk te
gelijk is.
Slechts een incident tijdens de
première in Amsterdam maakte
onbedoeld iets duidelijk. Een ei
genlijk irritant luidruchtige toe
schouwer ging in debat met
Vaassen, die dit als personage in
zijn rol wist op te vangen. Dat
was een knap staaltje vakman
schap, waarin tevens iets over
taalgebruik naar voren kwam.
WIJNAND ZEILSTRA
Concerten rond
jaarwisseling
LEIDEN - In de Kapelzaal van het
K&O-gebouw treden maandag
avond de pianist Herman Uhlhorn,
de violiste Roseline Piveteau en de
cellist Herre Jan Stegenga op. Sa
men vormen zij het Trio Alliance.
Op het programma staan het Pia
notrio opus 66 van Mendelssohn en
het Pianotrio opus 8 van Brahms.
Het William Byrd Vocaal Ensem-
EXPOSITIE - De Leidse kunste
naar Fred Hansen exposeert in de
Waag vele nieuwe olieverfschilde
rijen. De tentoonstelling die tot 2
januari duurt, is elke dag open van
11.00 tot 18.00 uur, ook tijdens de
feestdagen.
ble o.l.v. Nico van der Meel zal op
zondag 28 december a.s. een Oude-
jaarsconcert geven in de Lokhorst-
kerk. Op het programma staan
werken van o.a. Praetorius, Byrd,
Rossini, Kodaly en Holst en ook
enige Christmas Carols zullen niet
ontbreken.
Aan het concert zal medewer
king worden verleend door een
blokfiuitensemble o.l.v. Nora Gort
zak. Aanvang 15.00 uur.
Het Bachkoor Holland voert op
zaterdagavond 27 december onder
leiding van Charles de Wolff Bachs
Weihnachtsoratorium uit. Mede
werking aan dit in de Pieterskerk
te geven concert verlenen het Am
sterdams Kamerorkest, de sopraan
Maria Zedelius, de alt Ulla Groene-
wold, de tenor Peter Bartels en de
bas Bertold Possemeyer. De orga
nist is Hans Broekman. Aanvang
m on
Artiestengala
in Stadsgehoorzaal
LEIDEN - Saskia en Serge, Koos
Alberts, Corry Konings. Zomaar
een paar namen van artiesten die
zaterdag 27 december zullen optre
den in de Stadsgehoorzaal. Omdat
er volgens de organisatoren Ten
Bosch en Van Delft na kerst zo
weinig te doen is in de regio Lei
den hebben zij besloten op die
avond een groot artiestengala in de
Stadsgehoorzaal te houden. Behal
ve bovengenoemde artiesten, Dan
ny Christiaan, het wereldbekende
duo de Blue Diamonds en de Geor
ge Baker Selection - voor de gele
genheid weer by elkaar - zijn er
ook wat minder bekende Neder
landse artiesten te zien en te horen,
zoals George Julien, Brenda de
Groot, Leidse Kees en Marina van
Schie.
aan zijn en Martha's analyse er
van. Voor de herbeleving van het
verleden heeft te Nuyl ingenieus
gebruik gemaakt van enige pas
sagiers aan boord, die als illustra
ties of als projecties dienen van
Van Eedens herinneringen. In
fraai gestileerde dialogen en han
delingen illustreren zy de wer
king van het geheugen en het
verleden.
Prachtig bijvoorbeeld, is het
maken van foto's: in verstilde
composities wordt een brokje
'tijd' haast tastbaar gemaakt. En
door alles heen loopt en praat
Daelmans, ongelukkig maar vast
besloten op zee te blijven omdat
hij alleen in die tijdloze ruimte
met zijn verleden om kan gaan.
Niet alleen het stuk, maar ook
de uitvoering er van zit ingenieus
in elkaar en dient er toe de toe
schouwer met Van Eeden uit zijn
tijdsbesef los te rukken: een fraai
winddecor, tal van gestileerde
herhalingen in tekst en hande
ling: een zeer suggestieve ge-
luidsban. En dus kom ik terug op
mijn vraag: als de voorstelling al
les heeft om te boeien, waarom
doet zij dat dan onvoldoende?
Als je de voor de hand liggende
vergelijking met Fellini's 'E le
Nave Va' maakt, waarom kan ik
me hier niet aan overgeven?
Ik weet eigenlijk wel waarom:
inderdaad, de spelers. Peter te
Nuyl heeft het hen en zichzelf
niet makkelijk gemaakt. Hij
grijpt hiermee heel hoog is is
daar op één belangrijk onderdeel
na in geslaagd. Voor een klein
gedeelte betreft dit de uitvoering
van de kleinere rollen: daar waar
de 'jonge mannen' wél de juiste
overtuiging en het gemak heb
ben voor hun gestileerde spel,
stralen de 'jonge vrouw' en het
'regenmeisje' verkramping en
onzekerheid uit, waardoor het
haast iets gênants krijgt.
Maar de grootste miskleun be
treft het spel van Jacques Com
mandeur en Ina van Faassen als
het echtpaar Van Eeden. Vooral
tegen het veel sterkere spel van
Bram van der Vlugt steken zij
schril af. Aan Van der Vlugt zie je
wat het had kunnen worden; bij
hen zie je slechts het streven, het
spartelen met een tekst en een
speelstijl die zij niet aankunnen.
Doordat ik hun drama miste,
miste ik haast het stuk. Waarom
Van der Vlugt slaagt waar zij fa
len weet ik niet, maar ik denk dat
te Nuyl dat wél had moeten we
ten. En er vervolgens iets aan
had moeten doen om een voor
stelling die wat potentie gran
dioos is te laten slagen.
ding aan het zingen te zetten,
maar een toneelgezelschap zou
dit soort kwesties best aan een
stevige artistieke discussie dient
kunnen onderwerpen.
De sterkste troeven van 'Pip'
zitten in de fantastische vormge
ving van decorbouwer Frank Ra
ven (tevens ontwerper van de
prachtige kostuums) en het zorg
vuldig gestileerde lichtontwerp
van Gerard Voskuilen. Tijdens
elke scène komt er weer een
nieuwe decorvondst naar bene
den zakken en het zijn vooral de
spookachtige passages die schit
terend uit de verf komen. Onbe
twist hoogtepunt is een zeeslag
op wapperende theatergolven.
De vormgeving lijkt tevens een
belangrijke rol te spelen bij de
kwaliteit van het spel van de ac
teurs. In het begin gaat het alle
maal wat houterig, maar op het
moment dat er een mysterieus
hekwerk verschijnt voor het huis
van Miss Havisham, slaat de
stemming om en wordt er goed
gespeeld in een sfeer die doet
denken aan 'Alice in Wonder
land'.
Acteur Michiel Kerbosch
speelt Herbert Pocket (het
maatje van Pip in sobistisch
Londen) en is in deze rol aanlei
ding tot de meest overtuigende
lachsalvo's uit de zaal. De wijze
waarop Kerbosch de tafelmanie
ren van de rijke kak bespreekt,
mag met een prijs bekroond wor
den. Hij wordt daarbij gesteund
door een uniek stuntelige be
diende, een rol van Jim Berg
hout.
'Het Vergeten', van Peter te Nuyl
naar Frederik van Eeden, (bij toneel
groep Centrum). Regie Peter te Nuyl,
decor Mirjam Grote Gansey. Met
Jacques Commandeur, Ina van Faas
sen en Bram van der Vlugt. Gezien
op 20 december in theater Bellevue
te Amsterdam.
AMSTERDAM - Het bordje
'Pauze' licht op, de toeschouwer
naast mij geeuwt, rekt zich uit en
zegt: 'Zo zwaar... en zo moeilijk'.
Verbazing roept die reactie niet
bij mij op, want ook ik heb tot
dan toe tegen de verveling moe
ten vechten, die de concentratie,
die een stuk als 'Het Vergeten'
vergt, danig verstoort. En dus
richt mijn aandacht zich in toe
nemende mate op de vraag waar
om ik me verveel, te meer daar
het stuk eigenlijk zo fascinerend
is. Vrijwel alles aan 'Het Verge
ten' boeit me en toch verlang ik
naar het eind. Waarom?
'Het Vergeten' gaat over het
vermogen van mensen om lasti
ge, pijnlijke ervaringen weg te
stoppen, te 'vergeten' of - zo men
wil - te verdringen. Als pijnlijke
ervaringen verdrongen - en dus
niet behoorlijk verwerkt - wor
den, hebben ze de neiging zich
als lava te gedragen: lang houden
ze zich rustig, maar ééns komen
ze te voorschijn, en dan heftig.
'Het Vergeten' toont ons zo'n
vulkaanuitbarsting van het ver
drongen verleden.
Peter te Nuyl baseerde zijns
stuk op de droom- en dagboeken
van de schrijver/psychiater Fre
derik van Eeden (1860-1932) en
de dagboeken van de schrijver/
scheepsarts Slauerhoff. Vrijelijk
uit hun werk puttend schiep hij
een fictieve werkelijkheid die
slechts wortels in de historische
werkelijkheid heeft en verder op
geen enkele wijze een biografi
sche en documentaire tracht te
zijn.
Aan boord van een schip naar
New York bevinden zich onder
anderen, Van Eeden, zijn vrouw
Martha en de gepensioneerde
scheepsarts Daelmans, in wie wij
Slauerhoff mogen zien. Op zee,
waar volgens Daelmans de be
grippen tijd en ruimte radicaal
anders functioneren dan aan
land, vindt van Eedens vulkaan
uitbarsting plaats. Aanleiding
hiervoor is het telegrambericht
dat de toestand van hun aan tu
berculose lijdende zoon Paul
zeer verslechterd is. Gekweld
door het onvermogen direct te
rug te keren, knalt van Eeden
hard terug in het verleden, en
wel naar een door hem schijn
baar vergeten, maar allesbepa
lende gebeurtenis: het aan tuber
culose overlijden van zijn door
hem behandelde studievriend
Jan Schokking. In een droom
wordt feilloos een verband ge
legd tussen Schokking en zoon
Paul. Maar hij was Schokking
toch vergeten? Gedurende de
rest van de heenreis teisteren
stukjes onverwerkt verleden
Van Eeden: schuldgevoelens;
het rond die tijd verliezen van
zijn grote liefde Ellen; zijn huwe
lijk met Martha.
Paul sterft en op de veel kal
mere terugreis worden de stuk
jes van de puzzel in elkaar ge
voegd: Martha hield van Schok
king en Paul werd 'hun' kind.
Van Eeden is sindsdien 'ge
straft' met zijn huwelijk en zijn
kind.
'Het Vergeten' zit prachtig in
elkaar. In het eerste deel wordt
de toeschouwer deelachtig ge
maakt aan Van Eedens strijd met
het verleden, in het tweede deel
'Pip'rauziektheaterstuk naar 'Great
Expectation' van Charles Dickens
bij toneelgroep 'Theater'. Gezien op
20 december in de Nijmeegse
Schouwburg. Op 20 februari in de
Leidse Schouwburg.
NIJMEGEN (GPD) - Het spel-
plezier is weer terug bij Toneel
groep Theater: na de uitglijer
'Rien ne va plus' aan het begin
van liet seizoen, verovert het ge
zelschap weer terrein met 'Pip',
een muziektheaterstuk naar
'Great Expectations' van Charles
Dickens. Zaterdagavond ging
deze familievoorsteling in pre
mière in de bomvolle Nijmeegse
Schouwburg.
'Pip' kan het beste getypeerd
worden als een sprookjesachtig
spektakel met een gecompliceer
de intrige. Enkele hoofdlijnen:
Porgy Franssen speelt de wees
jongen Pip, die door zyn zuster
(Nelly Frijda als prima haaibaai)
met de knoet wordt opgevoed
ten huize van de dorpssmid. Een
ontmoeting met een ontsnapte
gevangene (Frits Lambrechts in
boeien geslagen) zal Pips leven
beslissend beinvloeden.
Later bezoekt Pip de sinistere
villa van de rijke en verbitterde
Miss Havisham. Daar ontmoet
hij de mooie Estella (Caroline
Beukman),' een meisje dat spe
ciaal is opgevoed om een man
nenhart te breken. Om Estella te
behagen, besluit de weesjongen
een heer te worden. Met het geld
van een mysterieuze weldoener
vestigt hij zich tussen de rijke
burgers van Londen om daar de
snob uit te gaan hangen. Door
een reeks verwikkelingen komt
Pip echter tot inkeer.
'Pip' is in de regie van Gees
Linnebank en Helmert Wouden
berg een amusant stuk met hoog
te- en dieptepunten geworden.
De smidshamers dalen neer op
het aambeeld, een vrouw gaat in
vlammen op, de held komt te
recht in een onweersbui en de
rook drijft over het podium. De
sfeer is vrolijk, dus de kritiek
dreigt in een goedgemutste
stemming weg te zakken, maar
toch valt er nog wel hier en daar
een nootje te kraken.
De kwaliteit van de zang is niet
al te denderend (met uitzonde
ring van met name Caroline
Beukman), waardoor de emoties
uit de liedjes van Ivo de Wijs
soms achter het gehemelte blij
ven steken. Bovendien zijn de
teksten hier en daar onverstaan
baar, terwijl er aan de coördina
tie tussen het lichtmuzikale com
bo en de zang ook het een en an
der schort. Het is niet verboden
om acteurs zonder vocale oplei-
'Het Vergeten' met o.a. Jacques Commandeur en Ina van Faassen «foto Kors van Bennekom»
Voorbeeld van het fotowerk van Harry Sengers.
AMSTERDAM - Toon Hermans stond gistermiddag
even op het podium van Carré. De onlangs zeventig
jaar geworden cabaretier reikte er de Oscar-Carré tro
fee '86 uit aan de Zwitserse circusartiest Fredy Knie
jr. De trofee wordt jaarlijks uitgereikt aan personen
die een bijzondere prestatie hebben geleverd op het ge
bied van de circuskunst in Nederland. De onderschei
den Fredy Knie is dresseur en hogeschoolruiter.
(foto ANP)
