Oecumenische bank: niet geven maar lenen
'Ik ben blij dat ik hem goed geholpen heb'
Welzijn van geldvragers staat voorop
ZATERDAG 6 DECEMBER 198G
GEESTELIJK LEVEN
PAGINA 11
AMERSFOORT (GPD) Niet ge
ven, maar lenen. Dat is het motto
van de EDCSde 'alternatieve
bank' die de Wereldraad van Ker
ken elf jaar geleden in het leven
riep. Vierde de EDCS vorig jaar
het tweede lustrum, dit jaar is het
de beurt aan de Nederlandse Ver
eniging tot steun aan de Oecumeni
sche Ontwikkelingscoöperatie
(NVOC) om haar 10-jarig bestaan
te herdenken. Een echt jubileum is
het natuurlijk niet, maar een kas
plantje als de EDCS moet iedere ge
legenheid aangrijpen om op de
voorgrond te treden, zal het NVOC-
bestuur gedacht hebben. En dat ge
beurde dan zaterdag met een confe
rentie in Utrecht.
De betiteling 'kasplantje' is wel
op z'n plaats voor de oecumeni
sche 'bank'. Het idee van een finan
ciële instelling die niet het eigen
belang van de kapitaalverschaf
fers, maar het welzijn van de geld-
vragende instellingen voorop zet,
is in ons economisch systeem 'we
reldvreemd'. Toch zitten de proble
men ook aan de vraagkant. Bij het
jubileum vorig jaar werd geklaagd
dat er onvoldoende projecten wor
den ingediend om de geldstroom
van kerken en particulieren te ver
werken.
Voor een belangrijk deel zijn die
problemen terug te voeren op de
obstakels die het internationele
geld- en handelsverkeer en de wet
geving in veel ontwikkelingslan
den opwerpen voor een alternatief
bankje als de EDCS. Het gevecht is
dikwijls dat van David en Golitah,
Zacht
De EDCS (de letters staan voor
Oecumenical Cooperative Deve
lopment Society) wordt gedragen
door honderdvijftig kerken, voor
het merendeel lid van de Wereld
raad. De coöperatie stelt op zoge
naamde 'zachte voorwaarden' ka
pitaal ter beschikkking aan ont
wikkelingsprojecten. Het geld
wordt geleend vanuit de gedachte
dat lenen meer recht doet aan de
eigenwaarde van mensen in ont
wikkelingslanden dan geven.
Geen liefdadigheid, maar
rechtvaardigheid, wordt in EDCS-
kringen dikwijls gezegd. „Iedere
cent is welkom, maar in principe
werk ik liever voor mijn geld dan
dat ik het krijg", zei Eduardo Cruze
uit Uruguay, één van de vele kleine
ondernemers in de Derde Wereld
die de coöperatie de afgelopen ja
ren kon helpen. Bovendien, en dat
is een belangrijke kant van de
EDCS, kunnen kerken dan hun
geld beleggen op een manier die
past bij hun geloof en idealen. Ds.
Van der Zee, secretaris van de Ne
derlandse Raad van Kerken, zei vo
rig jaar bij het jubileum dan ook:
„De EDCS stelt de kerken een aan
tal intrigerende vragen. Wat doen
ze met het geld dat ze hebben? Is
dat in overeenstemming met wat
ze altijd verkondigen over de kerk
van de armen?"
De opvoedende waarde van het
*/n de ontwikkelingslanden wordt bijna alle katoen met de hand ge
plukt. (foto archief)
initiatief werd ook onderstreept
door ds. Heinz-Joachim Held, de
Westduitse voorzitter van het
hoogste bestuursorgaan van de
Wereldraad, het Centraal Comité.
Hij zei bij het jubileum vorig jaar:
„De EDCS is een unieke plaats
voor de kerken om in praktijk en
theorie een les te leren van een oe
cumenische economie, die we nog
niet hebben, maar waaraan we wel
dringend behoefte hebben".
In Nederland heeft de EDCS van
het begin af op veel steun en sym
pathie mogen rekenen. Het is dan
ook niet toevallig dat het kantoor
van de bank in Amersfoort is ge
vestigd. De Nederlandse regering
was zo vriendelijk de 'bank' belas
tingvrijdom te garanderen.
De NVOC werd opgericht om de
Nederlandse steun te bundelen.
Naast kerkgenootschappen kun
nen namelijk ook plaatselijke ge
meenten en parochies, kerkelijke
instellingen en particulieren geld
beleggen in de coöperatie. Een
aandeel kost vijfhonderd gulden.
In Europa, de VS en Canada zijn
daartoe steunverenigingen opge
richt. Zij leveren aanzienlijk meer
kapitaal dan de officiële kerkelijke
aandeelhouders van de EDCS,
waarmee wordt aangegeven dat de
bank er nog niet in geslaagd is veel
kerkelijk kapitaal los te weken.
Elk van de steunverenigingen is
aandeelhouder en alle aandeelhou
ders hebben, ongeacht hun belegd
kapitaal, één stem. In Amerika be
staan zes steunverenigingen en in
West-Duitsland zelfs zeven. Vooral
in de VS is het opvallend hoeveel
rooms-katholieke instellingen geld
belegd hebben in de EDCS. Maar
ook de lutheranen en de presbyte
rianen doen volop mee.
Zes miljoen
De NVOC, die een bescheiden
kantoortje heeft aan de Emmakade
in Leeuwarden, is verreweg de
grootste aandeelhouder van de co
öperatie. Zij telt zo'n 1800 leden die
samen goed zijn voor een beleg
ging van meer dan zes miljoen gul
den. Een behoorlijk bedrag, want
in totaal beschikt de EDCS over
een kapitaal van bijna veertig mil
joen gulden.
Naast de NVOC zijn de meeste
Nederlandse kerken aandeelhou
der van de EDCS. De belangstel
ling voor de coöperatie is altijd het
grootst geweest in de Nederlandse
Hervormde Kerk. Twee jaar gele
den kwam de hervormde diakonie
van Langezwaag (in Friesland) de
eer toe om met een belegging van
maar liefst 10.000 gulden het 'her
vormde' miljoen in de EDCS vol te
maken. Zo'n vijfhonderd hervorm
de gemeenten, 400 via de diakonie
en 100 via de kerkvoogdij, doen
mee via de Generale Financiële
Raad.
Voorzitter van de EDCS is pro
fessor dr. Wil Albeda, die een paar
jaar geleden oud-staatssecretaris
Van Rooyen opvolgde. Hij leidt de
jaarlijkse algemene vergadering,
die dikwijls samenvalt met de bij
eenkomsten van het hoogste be
stuursorgaan van de Wereldraad
van Kerken, en heeft verder met
het bestuur het toezicht op de staf
van de EDCS. Directeur van de co
öperatie is de Amerikaans Douglas
V. Brunson, die ruim een'jaar gele
den de eerste directeur Adrian St.
V. Wijemanne uit Sri Lanka op
volgde.
Latijns-Amerika
De EDCS heeft sinds haar op
richting een dikke dertig projecten
geholpen met leningen. De meeste
daarvan zijn te vinden in Latijns-
Amerika. Dit jaar moest tijdens de
jaarlijkse aandeelhoudersvergade
ring geconstateerd worden dat de
EDCS inmiddels ook haar eerste
mislukte project heeft. Het gaat om
een project voor een viskwekerij in
Hongkong, dat werk en inkomsten
moest opleveren voor 250 families.
Projecten die wel goed lopen zijn
onder meer een meubelfabriek van
Marokkanen die in België als gast
arbeiders hebben gewerkt, een gar-
nalenkwekerij in China en een coö
peratief confectiebedrijf op de
Westbank van de Jordaan, krediet-
coöperaties in Ecuador en Uru
guay, een viskwekerij in Indonesië
en een project van kleine bijenhou
ders in Turkije.
Vanuit de steunverenigingen,
die samen in de persoon van
NVOC-voorzitter mevrouw Ted
Strop-Von Meijenfeldt een eigen
bestuurslid hebben in de EDCS, is
wel eens teleurstelling uitgespro
ken over de geringe kerkelijke
steun die de coöperatie ontvangt.
Het is nooit de bedoeling geweest
dat lokale groepen en gemeenten
en particulieren via de steunver
enigingen het meeste kapitaal zou
den verschaffen. De kerken zelf
hadden over de brug moeten ko
men met hun pensioenfondsen en
andere grote reserves.
Nu de beleggingen van de kerr
ken in verband met de kwestié-
Zuid-Afrika actueler zijn dan ooit,
komt vanuit EDCS en NVOC op
nieuw de vraag op tafel hoe kerken
met hun geld omgaan.
Het wordt tijd, vindt mevrouw*
Strop, dat de kerken een anderp
houding aannemen dan die van 'ik
stond erbij en ik keek ernaar'. Ook
van de Wereldraad van Kerken, no
ta bene de verwekker van de coö
peratie, verlangt mevrouw Strop al
jaren meer serieuze aandacht voor
de EDCS. De coöperatie heeft de
potentie in zich (alsmede de pré
tentie) om meer te worden dan al
leen een symbool van hoe geld ook
gebruikt kan worden.
Om het vraagstuk van de eu
thanasie in eigen kring bespreek
baar te maken vroeg de redactie
van het tijdschrift 'Nederlandse
Religieuzen' aan een broeder, op
schrift te stellen hoe de laatste
maanden van het leven van zijn
vader zijn verlopen. ('Nederland
se Religieuzen' is een gezamenlij
ke uitgave van Samenwerking
Broedercongregaties in Neder
land, Samenwerking Monialen
Belangen en Samenwerking Ne
derlandse Vrouwelijke Religieu
zen). De vader van 'broeder Jos'
had na goed overleg met de arts,
en met zijn vrouw en zoon ge
vraagd een spuitje te mogen krij
gen om een eind. te maken aan
een uitzichtloos leven.
Vraag van de redactie aan
broeder Jos was, hoe hij daar nu
over denkt. Zijn verhaal volgt
hier.
"Ruim een jaar voor zijn ster
ven kreeg vader te horen dat er
geen kans op herstel meer was.
Hij had een ernstige vorm van
botkanker en had pijn. Ook al
werken ze dan met spuitjes en
pillen, de pijn blijft. De uitzicht
loosheid ook, ondanks alle goede
zorgen van moeder en de men
sen in het Sint Jozef-ziekenhuis.
Vader werd daar opgenomen
en geopereerd. Tot tweemaal toe.
Na de eerste operatie leek het in
eens beter te gaan. Maar toen
stortte zijn lichaam in. Hij moest
naar een verzorgingshuis om
daar te liggen wachten op de
dood. Thuis vonden we dat niet
de beste oplossing. Vader wilde
graag thuis sterven. En zo werd
het dan ook geregeld. We maak
Broeder Jos over het levenseinde van zijn vader
ten een bed voor hem klaar in de
voorkamer. Uitzicht op straat en
bomen. Elke dag een wijkver
pleegster over de vloer en moe
der kontinu aan zijn bed.
Mijn ouders zijn gelovige men
sen. Enigszins traditioneel, maar
toch voldoende open voor niey-
we zaken in de kerk. Ik ben in
ons gezin de enige religieus.
Broers en zusters kijken in ker
kelijke zaken wat tegen mij op.
Jos weet daar alles van, die is van
de kerk. Ik heb dat nooit zo ge
voeld, maar in situaties als een
uitzichtloos leven komt dat in
volle omvang op je boterham te
recht.
We hadden goede gesprekken
met moeder. Nee, vader mocht
niet weg. Hij wilde immers thuis
overlijden? Vlak na zijn thuis
komst - hij had toen nog een half
jaar te gaan - werd er al gespro
ken over bedienen. De pastor
deed het in de woonkamer. We
waren er allemaal by en het was
heel ontroerend. Vader vond het
de mooiste dag van zyn leven.
"Ik heb nu weer een schone lei.
Ik voel me helemaal gereed om
te gaan".
Maar dat bleek niet zo. Vaders
berusting maakte plaats voor op
standigheid toen het almaar er
ger werd. Hij voelde, dat hij ons
tot last werd. Hij voelde ook, dat
het nooit meer goed kon komen.
En daar lag hij over te piekeren.
Ik had het bij mijn vele bezoeken
duidelijk in de gaten: er werd ge
sproken over actieve euthanasie.
Moeder leed er verschrikkelijk
onder. Ze hield zich goed, maar
kon het niet aanzien dat haar lief
zo leed. Ze vroegen me om sa
men met moeder en vader over
euthanasie te praten. Ik vond het
wel vreemd, dat de anderen er
wat langsheen leefden. Ik mocht
het doen.
Toen we er met vader over be
gonnen, bleek dat hij er al heel
serieus over had gedacht. "Ik
heb altijd gedacht dat ik dft niet
wil: die afbraak van mijn leven,
anderen tot last zijn, weten dat
het eindeloos lang kan duren, en
vooral niet weten hoe slecht ik
geestelijk nog ga worden. Ik wil
dat het leven wordt beëindigd".
Moeder moest in de keuken
verschrikkelijk huilen. Maar ook
zij vond dat het de beste oplos
sing was. Ik voelde me tussen
twee vuren in staan. Leven
beëindigen is onafwendbaar. Het
komt nooit meer terug. Je neemt
een besluit dat nooit meer te cor
rigeren is.
*"We hadden allemaal het gevoel dat het goed was geweest".
Maar het bésluit groeideIk
heb er verschrikkelijk veel over
nagedacht. En ik vond dat de be
slissing van mijn vader de juiste
was. Als een mens het zélf wil,
dan moet je hem die ruimte ge
ven. Zélf besloot hij met deze
vrouw te trouwen. Zélf nam hij
(foto Wim Dijkman)
t het besluit van baan te verande
ren. Zélf maakte hij uit hoe hij
met zijn kinderen omging. Ik be
sloot nu zijn wil te helpen vol
brengen.
We spraken met de dokter. Hij
heeft ons grote vertrouwen. Hij
zette ons op de wereld en hielp
vader en moeder bij hun ziektes
en kwaaltjes. Toen hij ons ver
zoek hoorde - vader vroeg het
hem na een onderzoek, waar al
leen moeder bij was - respecteer
de hij dat. Hij vroeg of vader er
met de pastor over had gespro
ken. Dat werd bevestigd. "Dan
maakt u zelf uit wanneer het gaat
gebeuren. Ik zal het voor u
doen". Zei de dokter.
Vader was hem voor zijn open
medewerking erg dankbaar. Het
was alsof de spanning en zorg
van hem afvielen. Hij wist dat hij
een goed besluit had genomen.
Na een pijnlijke aanval, die hij
overleefde, kwam er een periode
van rust in het ziekteproces. "Ik
denk dat ik morgen de dokter
laat komen", zei nij tegen moe
der. "Laat de kinderen maar ko-
We hebben allemaal heel rustig
afscheid van hem genomen. Ie
der op zijn beurt ging de kamer
in. Met ieder had hij een fijn ge
sprek. Hij bedankte, gaf nog een
raad en was gelukkig. Ook de
kleinkinderen zei hij gedag. Net
een veijaardagsvisite.
Tegen mij zei hij dat hij blij
was dat het allemaal zo was gelo
pen. Hij maakte zich zorgen om
moeder. Ik stelde hem gerust.
We omhelsden elkaar en ik ging
de kamer uit. Toen kwam moe
der. En daarna de dokter. Ieder
een was weg. Ik was alleen met
moeder in de keuken. Na een
kwartier kwam de dokter bij ons
terug. "Mevrouw, uw man is
overleden. Hij was een goed
mens".
Het afscheid in de parochie
kerk was mooi. We hadden alle
maal het gevoel dat het goed was
geweest. De beslissing en de af
ronding ervan. Nooit is er een
moment van wroeging geweest.
Ook bij moeder niet. Ze heeft het
wel erg moeilijk gehad in de
maanden erna. Maar we hebben
haar zo goed mogelijk opgevan
gen.
En ikzelf ben meer gaan den
ken over liefde, leven geven en
leven uit handen geven. Met tra
nen in mijn ogen denk ik terug
aan mijn lieve vader. Met opge
heven hoofd zeg ik dat ik blij ben
hem goed geholpen te hebben.
Ook als religieus".
Men z
langzamerhand niemand meer is
die met betrekking tot euthanasie
nog geen stelling heeft betrokken.
Toch blijkt dat niet zo te zijn. Le
zers van het tijdschrift 'Neder
landse Religieuzen' hadden de
redactie gevraagd, aandacht te
besteden aan ervaringen van re
ligieuzen in hun omgang met lij
den en dood, juist om de discussie
in de gemeenschappen van reli
gieuzen over euthanasie te bevor
deren. Daar is het blad (postbus
805,5000 AV Tilburg) nu mee be
gonnen.
LEIDEN: Herv. Gem. Hoogl. kerk 10 hr.
Henzen, L.dorp, mmv cantorij, 11.45
studentenekklesia; Marekerk 10 dr.
Meyers, 5 ds. v.d. Kamp, Bleiswijk;
Maranathak. (L. Morsweg) 10 ds. Kra
mer; Oecumenische geloofsgemeen
schap De Regenboog (Merenwijk) 9.30
en 11.15 pastoor v. Well; Kooikapel
(Driftstr.) zie Petrakerk; Bevrijdingsk.
(Montgomerystr.) 10 ds. Rietveld, ha. 5
ds. Hortensius, ha; Vredesk. (Burggra-
venl.) 10 ds. De Mey-Meulendijk; Waalse
kerk (Breestr.) 10.30 ds. Ribs. Wijk 'Ste
venshof zie na geref. kerk. Acad. Zie
kenhuis 9 rk. dienst. 10.15 ds. v. Bei-
num. Diakonessenhuis elke zat. 10.30
rk. dienst, morgen 10.30 ds. Vroeginde-
wey, Katwijk aan Zee. Endegeest zie
Oegstgeest. Geref. Kerk Vredeskerk zie
herv. gem.; Petrak. (Surinamestr.) 10 ds.
Hortensius, ha, gez. dienst; Oude Vest
10 ds. Jansen; Maranathak. zie herv.
gem.; Bevrijdingsk. zie herv. gem.; be
jaardenhuis Groenhoven 10 ds. Hem
mes, O.geest; Merenwijk zie herv. gem.
Wijk Stevenshof, gebouwtje 'Dijkhof
(Rijndijk) 10 kand. mevr. Mak-de Heer.
Geref. K. Vrijg. (Herengr.) 10 en 5 ds.
Houtman. Chr. Geref. K. (Steenschuur)
10 en 5 ds. Den Hertog. Geref. Gem. (N.
Rijn) 10 en 4.30 ds. Boogaard. Geref.
Gem. in Ned. (Kooikapel Driftstr.) 11.30
en 5.30. Evang.-Luth. Gem. (Hoogl.
Kerkgr.) zie Lokhorstkerk (doopsgez.-
remonstr.). Doopsgez.-Remonstr. Gem.
(Lokhorstk. Pieterskerkstr.) 10.30 gez.
dienst met luth. gem. Baptistengem. (O.
Rijn 3) 10 ds. Agtereek. Evang. Gemeen
schap (Middelstegr. 3) 9 evang. Abspoel,
10.30 evang. De Leeuw. Evangeliecen-
trum-Pinksterbew. (Bethlehemskerk
Lammerrharkt) 10 evang. Zijlstra, mmv
de 'Continental Singers', wo. 8 evang.
Zijlstra, vr. 8 film. Pinkstergem. (O. Vest
13) 10 hr. E. v.d. Molen. Leger des Heils
(hoek Vestestr./Groenesteeg) 10 en 7
(laatste zondag van de maand 5 u.).
Nieuw-Apost. Kerk (H. Rynd. 24): 9.30
en 4, wo. 8. Zevendedag-adventisten
('De Ontmoeting', Noordhofland
V.schoten) elke zat. 9.45 bijbelstudie,
10.45 predikdienst. Christelijke Weten
schap (Steensch. 6) 10.30. Genootschap
der Vrienden ('Quakers') eerste zondag
van de maand 10.30 (Rapenburg 6).
Kerk van J. Chr. v.d. Heiligen der L. Da
gen (Brahmsl.) 9.30,10.30 en 11.20. Oud-
Kath, K. (Zoeterw.singel) zo. 10, behalve
tweede weekeind van de maand, dan
zat. 7.30 nam. gez. oud-kath.-anglicaan-
se dienst. Rooms-Kath. K. Haagweg zat.
7, zo. 11; Herensingel zat. 7, zo. 9.30 en
11; Rijndijk (Leiden-V.schoten) zat. 7,
zo. 9.30; Steenschuur zat. 7, zo. 8.30, 10,
11.30, 6 en 7 (lof); Boshuizerkade zat. 7,
zo. 9.30 en 11; Lammenschansweg zat. 7,
zo. 9 en 10.30; Haarl.straat zat. 7, zo. 9.30,
10.45 en 12.15; Merenwijk zie herv.
gem.; H. Rijndijk (zie Zoeterwoude).
ABBENES: Herv. Gem. 9.30 hr. Hoffe-
naar. Voorhout.
AARLANDERVEEN: Herv. Gem. 10
ds. v. Driel, 7 ds. Pannekoek, Ameron-
gen. Geref. Kerk 10 ds. v. Wijngaarden,
6.30 ds. Wilschut. Chr. Geref. Kerk 9.30
en 3 prof. dr. Velema. Rk Kerk zat. 7, zo.
10.30.
ALPHEN AAN DEN RIJN: Herv. Gem.
Adventskerk 10 ds. Hoogendijk, ha, 5
ds. v.d. Heiden; Kruiskerk 10 ds. Jonk
man; Opstandingskerk 10 ds. v.d. Hei
den, 5 dr. Vermeulen, Valkenburg,
jeugddienst; G. Herderkerk 10 drs.
Brombacher, jeugddienst, 5 ds. Tase-
laar; De Bron 9.15 ds. Taselaar, 10.15 ds.
Nieuwenhuis, 11 ds. Taselaar en pastor
De Graaff, oecum. jeugddienst, 6.30 ds.
Moll; Ashram (Marsdiep) 10 ds. Moll;
Oudshoornse kerk 10 ds. Smids, Amers
foort; Sionskerk (Meteoorlaan) 9.30 ds.
G. C. de Jong, Zoetermeer, 6.30 ds. Ou-
wendijk. Geref. Kerk Mar.kerk 10 ds.
Wilschut, 6.30 ds. Dronkert, Gouda;
Salv.kerk 10 ds. Den Heeten, Hoofd
dorp, 6.30 dienst in Opst.kerk. Geref. K.
Vrijg. (aula school Bospark) 9.30 en 5 ds.
Room. Ned. Geref. Kerk (school Wil-
lemstr.) 9.30 ds. M. de Jong, ha, 4.30 br.
Kleingeld. Chr. Geref. Kerk (Grijpen-
steinstr.) 9.30 en 4.30 leesdienst, 10 dec.
7.30 ds. v.d. Meij. Oud-Geref. Gem.
(Hooftstr. 240) 9.30 en 4. Bapt.gem. (Mo-
lenwerfstr. 1) 10 ds. Koekkoek, 6.30
evang. Esmeijer. Bapt.gem. Noord
(school Kalkovenw. 62) 10 ds. C. de
Jong, 6.30 hr. J. Strietman. Volle-evang-
.gem. ('De Ark', Pr. Hendrikstr. 54) 10
hr. v.d. Hoorn. Pinkstergem. (school Ba-
testein 16) 10. Christengemeente 'De
Hoeksteen' (geb. 'Bethel', hoek Emma-
laan) 10. Leger des H. (Zonneweg 3) 10
en 7, laatste zondag van de maand 5 u.
Rk Kerk: Bonifaciusk. zat. 7, zo. 9.45 en
11.30; Piusk. zat. 7, zo. 9 en 10.30; De
Bron zat. 7, zo. 9 en 11.
BENTHUIZEN: Herv. Gem. 9.30 ds.
Boer, 6 ds. Abma, Gouda. Geref./Herv.
Gem. (dorpshuis 'De Tas') 10.30 ds. Pe-
ra. Geref. Gem. 9.30 en 6 ds. v. Aalst.
BODEGRAVEN: Herv. Gem. Dorps
kerk 10 ds. De Wilde. Soest, 6.30 ds. v.d.
Hoef; Salv.kerk 10 ds. Wieman, 6.30 ds.
Wegerif, Nieuwkoop; Bethl.kerk 10 ds.
v.d. Hoef, 6.30 ds. Wieman. Geref. Kerk
10 ds. v.d. Berg, 6.30 ds. Elderman. Ge
ref. K. Vrijg. (Ichthusk.) 9.30 en 4.30 ds.
Blijdorp. Geref. Gem. (Stationsweg 17)
10 en 6.30 ds. Bac. Evang.-Luth. Gem.
10.30 ds. v. Beek.
BOSKOOP: Herv. Gem. Dorpskerk 9.30
ds. v.d. Pol. 6.30 ds. Vlasblom; De Stek
9.30 ds. v. 't HofT. Geref. Kerk 9.30 ds. G.
de Jong, 5 ds. v. 't Hoff. Chr. Geref. Kerk
9.30 en 5 ds. Ribbers. Geref. Gem. 9.30
leesdienst, 7 ds. Boogaard, 10 dec. 7.30
hr. C. A. van Dieren.
HAZERSWOUDE: Herv. Gem. 9.3U en
6.30 ds. De Graaf. Geref. Kerk 10 ds. v.d.
Woude, 5 ds. Huisman. Rk Kerk: dorp
zat. 7, zo. 10 en 11.30; Anker zat. 7, zo.
8.45 en 11.15; Rijndijk zat. 7, zo. 10.
HILLEGOM: Herv. Gem. 10 ds. Kris
pijn, 5 ds. Rothfusz. Geref. Kerk ('Hoek
steen') zie herv. gemeente. Chr. Geref.
Kerk 10 en 5 kand. v. Langevelde, Apel
doorn. Rk Kerk: Mart. zat. 7, zo. 9.30 en
11; Jozefk. zat. 7, zo. 10 en 11.30.
HOOGMADE: Herv. Gem. 10 ds. Boon
stra. Rk Kerk zat. 7, zo. 10.
DE KAAG: Herv. Gem. 10 dr. L. A.
Aarts. Rk Kerk zat. 7, zo. 9.30.
KATWIJK AAN DEN RIJN: Herv.
Gem. Dorpsk. 10 ds. Aarents, 6 ds. v.
Niel; Ontm.kerk 10 ds. Wagter, 6.30 ds.
Aarents. Herv. Gem. 'De Rank' (P.
Groen-college) zie Katwijk aan Zee. Ge
ref. Kerk 10 en 5 ds. v. Breevoort, ha.
Kapel Marinevliegkamp 10.30 vloot-
aalm. Buskermolen en vlootpred. Ver-
seput. Rk Kerk zat. 7, zo. 10.
KATWIJK AAN ZEE: Herv. Gem. N.
Kerk 10 ds. Hovius, 6 ds. Schuurman; O.
Kerk 10 ds. Sjollemna, 6 ds. De Jong;
Ichthusk. 10 ds. Driebergen, 5 ds. v.
Sliedregt; Pniëlk. 9.30 ds. De Jong, 6 ds.
Driebergen; Maranathakerk (Rijnsoe
ver) 10 ds. Schuurman, 6 ds. Visser.
Overduin 2.15 ds. v.d. Beid. Herv. Gem.
'De Rank' (aula P. Groen-college Pr.
Frederikdreef 15) 10 ds. Nauta, Leiden,
ha. Geref. Kerk Vr.kerk 10 en 5 ds. v.d.
Horst, ha; Triumfatork. 10 en 5 ds. Kos
ter, ha. Geref. K. Vrijg. 10 en 5.30 ds.
Heida. Ned. Geref. K. (aula Bestevaer
mavo) 9.30 en 7 kand. J. Mudde. Chr.
Geref. K. 10 en 5 ds. Slagboom. Vrije
Chr. Geref. Gem. (Unizaal) 10 en 5 ds.
v.d. Belt. Geref. Gem. (Remisestr.) 10 en
5. Geref. Gem. in Ned. (Louwestr.) 10 en
5. Volle-evang.gem. (Voorstr. 48) 9.45.
Onafh. baptistengem. (Ambachtsweg 2)
10 br. W. van Reijn, Schaesberg, ha.
KOUDEKERK AAN DEN RIJN: Herv.
Gem. 10 ds. Lapré, 7 kand. mr. Vreug-
denhil Geref. Kerk 10 mevr. ds. Attema-
Roosjen, 7 zie herv. gem.
LEIDERDORP. Herv. Gem. en Geref.
Kerk Dorpsk. 10 ds. Knorth, 6.30 ds. v.
Loenen; Hoofdstr. 10 ds. Stegemanf
Scheppingsk. 9 en 10.30 ds. v.d. Born.
Leythenrode 10 pater Poelma. Elis.zie-
kenhuis 10 rector Vijftigschild. Bapt
.gem. (wjjkgeb. Zijlkw.) 10 dienst. Rk
Kerk zat. 7, zo. 10 en 11.30.
LEIMUIDEN: Herv. Gem. 9.30 ds.
Schilt. Geref. Kerk 9.30 ds. v.d. Kooi, 7
ds. Boswjjk, Lisse. Rk Kerk zat. 7, zo.
7.30, 9.30 en 11.15.
LISSE: Herv. Gem. Dorpskerk 10 en 7
(zangdienst) ds. 't Hooft; Pauluskerk 10
ds. De Gelder. Geref. Kerk 10 ds. Bos
wijk, 5 ds. v.d. Kooi, Leimuiden. Geref.
K. Vrijg. 9 30 leesdienst, 3 ds. Grutter.
Ned. Geref. Kerk (Salvatori) 10.45 ds.
Brink, Haarl.meer, 5 ds. Vos. Chr. Geref.
Kerk 10 en 4.30 ds. v. Dijken. Geref.
Gem. 10 en 4 leesdienst. Evangeliege-
*De Pauluskerk
(hervormd) in de
Lisser Poelpolder.
(foto Wim Dijkman)
meente (Heereweg 52a) 9.45 hr. E.
Schuurman. Rk Kerk: Agathakerk zat.
7, zo. 10 en 11.30; Poelpolder zat. 7, zo. 9
en 11.30; Mariakerk zat. 7, zo. 9 en 11;
Engelbew. zat. 7, zo. 9.30 en 11.
NIEUWKOOP: Herv. Gem. 9.30 ds. v.d.
Geer, Woerden, 6.30 dr. Haitsma, Bos
koop, jeugddienst. Geref. Kerk 9.30 ds.
Mulder, Alphen, 5 avondgebed. Chr. Ge
ref. Kerk 9.30 en 6.30 ds. v. Sorge, Rijns-
burg. Remonstr. Gem. 10 ds. Knoppers.
Evang. gem. (Kruispunt, Kennedylaan
33) 9.30. Rk Kerk zat. 7, zo. 9 en 10.45.
NIEUWVEEN: Herv. Gem. 9.30 ds. De
Graaff, 6.30 ds. v.d. Kamp, Rijns.woude.
Geref. Kerk 9.30 ds. R. E. v.d. Wal, Hou
ten, 7 ds. Nieuwenhuis, Alphen. Rk
Kerk zat. 7, zo. 9 en 11.
NIEUW-VENNEP: Herv. Gem. 9.30 ds.
Ten Voorde, 7 ds. Smaling, Rijnsburg.
Geref. Kerk 9.30 en 4.30 ds. Wijngaar
den. Chr. Geref. Kerk 9.30 en 4.30 ds.
Visser. ORk Kerk zat. 7, zo. 10.
NOORDEN: Herv. Gem. 9.30 en 7 ds.
Geuze (in geb. 'Beatrix'). Geref. Kerk
(W. Verlaat) 10 hr. Schreuder. 7 hr. A.
NOORDWIJK: Herv. Gem. Grote of St.
Jeroensk. (Binnen) 10 ds. v.d. Lee, 5 ds.
Hovius, Katwijk aan Zee; Hoofdstr.
(Zee) 10 ds. Ruitenburg, 5 ds. v.d. Lee;
De Rank (Golfbaan) 10 kand. Kuyt. Sole
Mio 9 hr. Th. de Bock, Den Helder. Ge
ref. Kerk Buurtkerk (Hoofdstr.) 10 hr.
Slofstra. Evangeliegemeente 'Shalom'
(geb. 'Buitenzorg', Zeereep) 10. Rk Kerk
Zee zat. 7, zo. 10.30; Binnen zat 7, zo. 10
en 11.30.
NOORDWIJKERHOUT: Dorpsk. 10 ds.
v.d. Mey, gezinsdienst; De Zilk 10 ds. v.
't Hoff. Rk Kerk Victork. zat 7, zo. 9 en
11; Jozefk. zat. 7, zo. 9 en 10.30; De Zilk
zat. 7, zo. 10 en 11.30.
OEGSTGEEST: Herv. Gem. Groene of
Will.kerk 10 ds. Kooman; Pauluskerk 10
ds. J. Slob; Gemeentecentrum (Lijtw.)
10.30 dr. Dirksen, 7 ds. Veenstra. Geref.
Kerk 10 dr. v.d. Zwaan. Ned. Geref.
Kerk (Gem.centrum) 8.45 ds. De Lange,
4 ds. v.d. Veer, Rijsbergen. Van Wyc-
kerslooth 4 ds. H. Rijksen. Endegeest 10
ds. Friederich. Volle-evangeliegem.
OUD-ADE: Rk Kerk zat. 7, zo. 8.30 en
10.30.
OUDE EN NIEUWE WETERING:
Herv. Gem. 9.30 ds. De Korte. Geref. K.
9.30 hr. P. C. v.d. Bos, Katwijk aan Zee,
5 ds. v.d. Berg, Bodegraven. Rk Kerk
zat. 7, zo. 9.30 en 11.30.
ROELOFARENDSVEEN: Rk Kerk
Mar. Pres. zat. 7, zo. 9 en 11; Petrus-B.
zat. 7, zo. 9.30 en 11.30.
RIJNSATERWOUDE: Herv. Gem. 9.30
ds. v.d. Kamp, 7 ds. De Graaff, Nieuw-
veen. Chr. Geref. K. 9.30 leesdienst, 2.15
RIJNSBURG: Herv. Gem. Laurentius-
dec. 8 nam. in Laur.kerk adventszang-
dienst. Geref. Kerk Petrakerk 9.30 en 5
ds. Baayen, ha; Imm.kerk 8.45,10.30 en
5 ds. Ribberink, ha; Mar.kerk 9.30 en 5
ds. Snel. ha. Geref. Kerk Vrijg. 10 en
5.15 ds. Grutter. Chr. Geref. K. 9.30 en 5
ds. W. de Joode. Evang. Christengem.
(aula mavo) 10 br. J. v. Duin, ha. Rk
Kerk zo. 10.30.
SASSENHEIM: Herv. Gem. 10 ds. Ger
mans, ha, 7 ds. v. Achterberg, ha. Geref.
Kerk 10 ds. Baas, ha, 7 zie herv. gemeen
te. Chr. Geref. K. 10 en 5 ds. Aarnoudse,
ha. Ned. Prot Bond (JuLlaan 17) 10.30
ds. De Clercq, Leiden. Rk Kerk zat. 7,
zo. 9.30 en 11.
TER AAR: Herv. Gem. 9.30 kand. F.
Schipper, Papendrecht, 6.30 ds. Stam.
Geref. Kerk 9.30 en 6.30 ds. Cziria. Rk
Kerk Aardam zat. 7, zo. 9 en 12; kerk
Langeraar zat. 7, zo. 9.30 en 11.30.
VALKENBURG: Herv. Gem. 10 dr.
Vermeulen, 6.30 ds. Gaasbeek, Zeven
huizen. Geref. Kerk 10 en 6.30 ds. Oege-
ma, ha. Vliegkamp Valkenburg 10.30
vlootaalm. Buskermolen en vlootpred.
Verseput Geref. K. Vrijg.
VOORSCHOTEN: Herv. Gem. Dorps
kerk 10 ds. De Zwart, ha; De Ontmoe
ting (Noordhofland) 10 ds. De Zeeuw.
Hulp en Heil (Schakenbosch) 10 ds. Ho
nig. Herv. evang. op geref. grondslag
(Lucas-coUege, Beeth.laan) 9.30 en 4.30
ds. G. H. van Kooten. Geref. Kerk 10 ds.
v.d. Schoot, ha, 5 ds. v. Leusden, Leid-
schendam. Geref. K. Vrijg. (Bachlaan)
9.30 en 3.30 student P. R. Gort. Rk Kerk
Laur.kerk zat. 7, zo. 11.30; M. Godskerk.
zat. 7, zo. 10. Kerk van Engeland (British
school in The Netherlands, J. v. Hoof-
laan 3) 10.15 anglicaanse dienst.
WADDINXVEEN: Herv. Gem. Brugk.
9.30 ds. Goossen, 5 kand. v. Vuuren;
Hoeksteen 9.30 kand. Prins, Driebrug-
gen, 6.30 ds. v.d. Meulen, Bolnes; Be-
thelk. 9.30 ds. Schipaanboord, 5 ds.
Goossen; Imm.kerk 10 ds. Onstein, 5 ds.
Joh. Sierat, Leiderdorp. Geref. Kerk
Kruisk. 10 ds. Kuiper, Noordwijk, 5 ds.
Mondeel; Ontm.kerk 10 ds. De Moor.
Geref. K. Vrijg. (Kruiskerk 8.45 en 2.45
ds. R. de Boer, Breda. Remonstr. Qem.
geen dienst. Oud-Geref. Gem. (Mercu-
riusweg 29) 10 en 6.30.
WASSENAAR: Herv. Gein. Dorpsk. 10
ds. Steenstra, 4.30 kand. v. Dis, 7 ds. v.d.
Wóude, opendeurdienst; Kievietk. ('Sa
men op weg') 10 ds. L. Bech, Amstel
veen; Messiask. 10 ds. C. A. ter Linden,
Den Haag; Dorpscentrum 9.30 kand. A.
C. Verwey, A.dam. Geref. Kerk Zyllaan
10 ds. Huisman, H.woude, 7 zie Dorps
kerk. Ned. Prot. Bond (Kerkdam) 10 ds.
Fockema Andreae.
WOUBRUGGE: Herv. Gem. 9.30 ds. v. 't
Hof, 6.30 dr. De Graaff, Hattem. Geref.
Kerk 9.30 ds. Aalders, 6.30 ds. Buikema,
Zw.dam. Rk Kerk zat 7, zo. 10.
ZEVENHOVEN: Herv. Gem. 9.30 ds.
De Leeuw, Maarn. Geref. Kerk 9.30 ds.
Elderman, 7 hr. Schreuder.
ZOETERWOUDE: Herv. Gem. 10 ds.
Wolthaus, ha, 5 adventsvesper. Rk Kerk
St. Jan zat. 7.30, zo. 9.30; Chr. Dienaark.
zat. 7, zo. 10; Meerburgkerk H. Rijndijk
ZWAMMERDAM: Herv. Gem. 10 ds.
Poot, Zoetermeer, 6.30 ds. Eijsenga. Ge
ref. Kerk 10 ds. Buikema, 6.30 ds. Aal
ders. Remonstr. Gem. 10 dr. Meyering.
