VS ongerust
over Suriname
Chissano, opvolger Machel, pragmaticus
Communisten zetten
Aquino voor het blok
DINSDAG 4 NOVEMBER 1986
BUITENLAND
PAGINA 7
Druk op Bouterse: democratie moet terug
WASHINGTON/PARAMARIBO (IPS/GPD) - De regering-Reagan maakt zich steeds gro
tere zorgen over het conflict tussen de Surinaamse regering van legerleider Desi Bouter
se en de rebellen van Ronnie Brunswijk.
Volgens William Moore, een top
functionaris van Buitenlandse Za
ken, heeft Washington er bij Bou
terse op aangedrongen op korte
termijn de democratie te herstel
len. Daarmee zou een einde kun
nen komen aan de strijd in de bin
nenlanden van de voormalig Ne
derlandse kolonie, aldus Moore.
Hij zei m^t nadruk dat Paramaribo
een tijdsschema voor terugkeer
naar een gekozen regering moet
opstellen.
Volgens Moore gelooft de Ameri
kaanse regering dat er sprake is
van een patstelling in Suriname.
„Het Surinaamse leger is niet in
staat om de strijdkrachten van
Brunswijk te verslaan en Bruns-
wijks activiteit beperkt zich vooral
tot de oostelijke districten".
Andere hoge ambtenaren in Was
hington vrezen dat het gewapende
conflict een raciaal karakter krijgt.
Zij beweren dat ongeveer 250 bos
negers in het Patamacca-gebied
gevangen zijn genomen door rege
ringstroepen uit vergelding voor
acties van Brunswijks 'jungle-com
mando'. Ook neemt Washington
berichten serieus dat Bouterse's
soldaten slachtpartijen onder de
bosnegerbevolking aanrichten, al
dus de zegslieden.
Regering
De problemen binnen de Suri
naamse regering zijn gisteren op
gelost na een marathonzitting van
ruim veertien uur waarin, volgens
sommige bronnen, met asbakken
en zelfs met stoelen werd gesme
ten. Premier Radakishun heeft de
slag verloren van minister Henk
'Iran bepaalde afloop gijzeling'
WASHINGTON (AFP) - Iran heeft een „belangrijke rol" gespeeld bij de
vrijlating, zondag, van de Amerikaanse gijzelaar David Jacobsen in Bei
roet. Dit meldt de Washington Post gisteren onder aanhaling van Arabi
sche diplomatieke bronnen.
Een medewerker van het Witte Huis, die anoniem wenste te blijven,
heeft bevestigd dat Iran prominent aanwezig was bij de gebeurtenissen
die aan Jacobsens vrijlating voorafgingen.
Minister Ali Akhbar Velayati van buitenlandse zaken van Iran is eind
vorige week naar Damascus gereisd voor overleg met president Hafez
el-Assad van Syrië, aldus de Amerikaanse krant.
ADVERTENTIE
WENEN (AP) - In Wenen is gis
teren een rapport gepubliceerd
over de mensenrechten-situatie
in Turkije, waaruit blijkt dat er
in de gevangenissen nog steeds
wordt gemarteld, en dat de le
vensomstandigheden in de ge
vangenissen zeer slecht zijn.
Het rapport is vervaardigd door
de Internationale Helsinki Fe
deratie voor de Mensenrechten
uit Wenen.
De mensenrechten-situatie in
Turkije werd vlak na de macht
sovername door de militairen
in 1983 scherp gekritiseerd,
maar de afgelopen twee jaar
kwamen er naar verhouding
nog maar weinig meldingen
binnen over schendingen. De
Europese Gemeenschap, die na
de staatsgreep het associatie
verdrag met Ankara opschort
te, onderneemt het laatste jaar
weer stappen op de betrekkin
gen te normaliseren.
'Mensenrechten
in Turkije nog
steeds zorgelijk'
De Turkse regering zegt nu
dat het bij de martelingen in
het verleden ging om inciden
tele gevallen en niet om syste
matisch beleid. Rond 600 bur
gers en militairen zijn veroor
deeld tot gevangenisstraffen
van enkele maanden tot tien
jaar wegens uitvoering van of
opdracht tot martelingen.
Niettemin kreeg een van de
Helsinki-groepen tijdens een
bezoek aan Turkije in decem
ber 1985 van een vrijgelaten lid
van de Vredes Associatie, Reha
Isvan, informatie dat er in de
militaire gevangenissen nog
steeds wordt gemarteld.
Het rapport maakt melding
van een groot aantal gevallen
van marteling van gevangenen
of hun familieleden. De marte
lingen vormen volgens het rap
port ook de verklaring voor de
vele gevallen van 'zelfmoord'
van gevangenen, die uit vrees
voor foltering uit het raam van
de politiebureaus springen.
Familieleden hebben ge
klaagd dat verscheidene gevan
genen lijden aan tuberculose
omdat ze meer dan een jaar niet
in de buitenlucht zijn geweest.
Andere gevangenen noemen
het vervoer van de gevangenis
sen naar de rechtszaal 'het al
lergrootste trauma'.
In het lange verslag wordt
dok uitgebreid ingegaan op be
perkingen die worden opge
legd aan de vrijheid van verga
dering en politieke partijen, de
vrijheid van meningsuiting en
de persvrijheid.
Herrenberg van buitenlandse za
ken; de laatste werd namelijk fors
gesteund door bevelhebber Bou
terse.
Belangrijkste punt van kritiek
was de enorme reislust van minis
ter Herrenberg. Hij is sinds de in
stallatie van het nieuwe kabinet
vrijwel constant in het buitenland
geweest. De afgelopen maanden
bezocht Herrenberg India, Zim
babwe, New York en Peru.
Dure reizen, die het land hande-
vol deviezen kostten. Men vraagt
zich in regeringskringen dan ook
af wat het directe nut daarvan is
voor het land. Er worden grappen
gemaakt dat minister Herrenberg
Suriname waarschijnlijk als een
vakantieland beschouwt. Zo vaak
zit hij in het buitenland.
Premier Radakishun heeft zich
over de kwestie beklaagd bij bevel
hebber Bouterse. De Surinaamse
minister-president zou zelfs het
ontslag van Herrenberg hebben
voorgesteld, Dat is Bouterse in het
verkeerde keelgat geschoten. Hij
vond dat het hele kabinet maar
naar huis moet als Herrenberg het
veld moet i
Premier Radakishun heeft dus
niet kunnen verhinderen dat Her
renberg deze week opnieuw naar
het buitenland reist, dit keer naar
een vergadering van de Organisa
tie van Amerikaanse Staten (OAS)
in Guatemala. Wel is overeengeko
men dat de delegatie van Herren
berg wordt afgeslankt.
De oude politieke partijen uit het
Topberaad zagen al niets in de her
benoeming van Herrenberg bij de
kabinetsformatie. Met zijn linkse
sympathieën voor Cuba en Nicara
gua is Herrenberg niet bepaald ge
schikt om als minister van buiten
landse zaken mee te werken aan
het voorzichtige toenaderingsbe
leid naar Nederland.
De minister van buitenlandse za
ken wordt echter op handen gedra
gen door Bouterse, omdat hij in het
buitenland naast de landsbelangen
mogelijk ook andere zaken voor de
legerleider behartigt. Dit vermoedt
een functionaris van buitenlandse
zaken in Paramaribo. Verwezen
wordt naar de cocainesmokkel
waarvoor kolonel Boereveen mo
menteel in Miami vast zit.
Ook de kwestie-Brunswijk leidt
nog steeds tot onenigheid binnen
de raad van ministers en het Top
beraad. Enkele ministers waaron
der premier Radakishun zelf, heb
ben voorgesteld te onderhandelen.
Maar legerleider Bouterse weigert
zich in te laten met de „terroris
ten".
Piloot ziet
Jordanië voor
Israël aan
TEL AVIV (AP) - Verbazing
alom, onder passagiers, piloten
en de luchthavenautoriteiten,
toen een Boeing 727 op een
vlucht van Parijs naar Israël
zijn doel op minder dan een ki
lometer miste en een landing
maakte in Jordanië. De twee
landen zijn officieel in staat van
oorlog met elkaar.
De Boeing van de Franse
luchtvaartmaatschappij Air
Charter landde met 117 passa
giers aan boord geheel per on
geluk op de luchthaven van de
Jordaanse havenstad Aqaba in
plaats van in Eilat, zo meldde
een functionaris van de Israëli
sche luchthavenautoriteiten.
De vergissing zou een fout
van de piloot zijn geweest. Na
een korte ondervraging en een
inspectie door de Jordaanse au
toriteiten en door de nauwe,
maar onofficiële samenwer
king tussen de twee controleto
rens kreeg de piloot toestem
ming te vertrekken uit Aqaba
en de tocht naar Eilat te hervat
ten.
Het voorstel van decommunisten werd gisteren door mevrouw Aquino
(midden) aan de orde gesteld in de nationale veiligheidsraad. (foto api
MANILLA - Het aanbod van de
communistische guerrillaleiders
op de Filippijnen om met ingang
van 10 december de wapens neer te
leggen voor de duur van honderd
dagen, is door president Corazon
Aquino als een 'stap voorwaarts',
begroet. Maar zonder meer ingaan
door
Bob Mantiri
op het aanbod, betekent volgens
politieke waarnemers, dat de op
standelingen in die honderd dagen
de gelegenheid krijgen om hun po
sitie in de provincie en de grote ste
den te consolideren.
Volgens rapporten van het leger
hebben de communistische op
standelingen in betrekkelijk korte
tijd in zeker tien provincies hun
positie versterkt en hebben zij in
Manilla, in de buurt van kazernes,
strategische bases opgezet. De mi
litairen hebben al aangekondigd
Ingaan op het communistisch
aanbod betekent aan de andere
kant ook een versterking van de
positie van minister van defensie
Ponce Enrile, die op voet van oor
log leeft met president Aquino. En
rile heeft met zijn anti-communis
tische kruistochten over het hele
land, honderdduizenden veront
ruste landgenoten op de been 'ge-
bracht.
Volgens Enrile willen de com
munistische onderhandelaars
Ocampo en Zumel via de onder
handelingen de erkenning afdwin
gen van de Filipijnse communisti
sche partij. Onder druk van Enrile
en van het leger besloot president
Aquino tot een harde opstelling te
gen de opstandelingen.
Diplomatieke waarnemers ver
wachten nu dat Aquino het voor
stel van de communisten niet zo
maar zal accepteren. Verwacht
wordt dat zij het voorstel voor een
staakt-het-vuren wel zal aanne
men, maar niet akkoord zal gaan
met dé lengte van het bestand.
Westen moet
nog bijpraten
over veiligheid
WENEN - Controle op naleving
van mensenrechten is voor het
Westen het hoofdthema bij de ope
ning vandaag in Wenen van de der
de vervolgconferentie over veilig-'
heid en samenwerking in Europa
(CVSE). Nederland, de Verenigde
Staten en Denemarken zullen over
dit onderwerp initiatieven aankon
digen in de toespraken die de mi
nisters van buitenlandse zaken de
komende vier dagen in slot Hof-
burg zullen houden. De Sowjet-
Unie en de andere Warschaupact-
landen zullen de nadruk leggen op
ontwapening in Europa; minder
troepen en conventionale wapens.
De Amerikaanse CVSE-ambas-
sadeur Robert Zimmerman zei gis
teren in Wenen, dat Washington
denkt aan een commissie, bestaan-?*
de uit drie vooraanstaande burgers**
uit elk van de 35 landen die elf jaar
geleden de Slotakte van Helsinki
ondertekenden. Zo'n 'Helsinki-
waarnemers'-commissie zou het
recht moeten krijgen landen te be
zoeken waarover klachten worden
ingediend.
Nederland denkt, zo verluidde in
conferentiekringen, aan het perio
diek bijeenroeppn van een CVSE-
conferentie over de mensenrech-
door
Hans Geleijnse
ten. Minister Van den Broek komt
morgenmiddag aan het woord en
wil over de details van zijn voorstel
eerst 'bondgenootschappelijk
overleg'.
Het feit dat er verschillende ini
tiatieven vanuit de westerse hoek
worden aangekondigd is deels te
wijten aan wat in delegatiekringen
wordt genoemd 'gebrekkig voor
overleg'. De bedoeling is echter dat
de drie (en mogelijk meer) initiatie
ven uiteindelijk tot een voorstel sa
mensmelten. Dat zal vermoedelijk
omstreeks kerstmis als de eerste
ronde van de conferentie afloopt,
worden ingediend.
Vanuit het Oostblok werd aan de
vooravond van de conferentie al
het bestand veel gereageerd op de westerse signa
len. Vladimir Lomeiko, buiten
landadviseur van het Kremlin, ver
klaarde gisteren dat de buitenland
se politiek van de Sowjet-Unie als
'uitgangspunt' heeft het 'naleven
van afgesloten verdragen'.
Hij voegde daar echter aan toe,
dat over naleving van de mensen
rechten verschillende uitleg wordt
gegeven. 'Honger en analfabetisme
zijn ook schendingen van mensen
rechten', aldus Lomeiko.
De confrontatie tussen 35 lan
den, de VS, Canada en alle Europe
se landen minus Albanië, heeft de
gebruikelijke aantrekkingskracht
op allerlei westerse actiegroepen.
Zo presenteerden zich gisteren al
de Parijse organisatie voor 'inter
nationaal verzet', met als publiek
strekker Yves Montand en andere
bekende figuren als Jean Kirkpa-
trick, Joeri Orlov (die ook in We
nen aanwezig is), Anatoli Sjtsja-
rantski en Simon Wiesenthal. Ook
Mient Jan Faber is er met 'zijn' Eu
ropees Netwerk voor een Oost-
Westdialoog en talrijke andere vre
desactivisten.
Buitenland kort
Nicaragua
De Algemene Vergadering van
de Verenigde Naties heeft een re
solutie aangenomen waarin er bij
de Verenigde Staten op wordt aan
gedrongen gevolg te geven aan een
uitspraak van het Internationale
Hof van Justitie en de steun aan
het anti-Sandinistisch verzet in Ni
caragua te staken. De resolutie
werd aangenomen met 94 tegen
drie stemmen bij 47 onthoudingen.
De tegenstemmen kwamen van de
VS, Israël en El Salvador.
Sindona/zelfmoord
De Italiaanse bankier Michele
Sindona, die in maart van het vorig
jaar in de gevangenis in coma raak
te en kort daana overleed, heeft
een zorgvuldig voorbereide zelf
moord gepleegd. Sindona is niet
vermoord, zoals advocaten van de
familie hebben gezegd. Dit is giste
ren geconcludeerd door de magi
straat in Voghera, Antonio De
Donno. Sindona zat een levenslan
ge gevangenisstraf uit omdat hij
opdracht had gegeven tot de
moord op een advocaat die een on
derzoek instelde naar zijn financië
le praktijken. Hij raakte op 20
maart in coma na het nuttigen van
een kop koffie, waar cyanide in zat.
Hij stierf twee dagen later.
Boesak
De Zuidafrikaanse procureur-ge
neraal heeft zonder opgaaf van re
denen besloten de door de regering
ingebrachte beschuldiging van
staatsondermijning tegen dominee
Allan Boesak te laten vallen. Vol
gens Pretoria was Boesak schuldig
aan subversie omdat hij in augus
tus 1985 een manifestatie leidde
voor de gevangenis van Pollsmoor
Dm de vrijlating van de gevangen-
zittende ANC-leider Nelson Man
dela te eisen.
MAPUTO/JOHANNESBURG -
Het centrale comité van de rege
rende Frelimo-partij heeft gister
middag minister van buitenlandse
zaken, Joaquim Alberto Chissano,
tot de opvolger gekozen van wijlen
president Samora Machel. Zoals
bekend kwam Machel op 19 okto
ber van dit jaar om het leven, toen
het presidentiële vliegtuig op de te
rugreis van Lusaka naar Mozambi
que door een nog niet opgehelder
de oorzaak op Zuidafrikaans
grondgebied verongelukte.
Aanvankelijk werd aangenomen,
dat met de aanwijzing van de nieu
we president van Mozambique ge
wacht zou worden tot na de officië
le rouwperiode voor de veronge
lukte Machel, die zestig dagen
door
Ruud de Wit
duurt. Maar maandagochtend al
kwamen de 130 leden van het cen
trale comité van Frelimo in Mapu
to bijeen voor een driedaags con
gres en toen werd duidelijk, dat
nog dezelfde dag een nieuwe presi
dent zou worden gekozen.
Het Frelimo-comité verzamelde
zich in de congres-hal van Maputo.
Aan het begin van de zitting zat de
tweede man van de Frelimo-top,
Marcelino dos Santos, aan de rech
terzijde van de lege presidentsze
tel, terwijl Chissano aan de linker
kant plaats had genomen. De inwo
ners van Mozambique waren reeds
vroeg in de ochtend op de hoogte
gesteld van een mogelijke beslis
sing. Via affiches en speciale radio
uitzendingen waren ze uitgeno
digd om zich in de loop van de
middag op bepaalde plaatsen in de
stad te verzamelen, zodat zij „hun
nieuwe leider zouden kunnen be
groeten".
Zuivering
Chissano was na wijlen-presi
dent Machel en de andere kandi
daat voor de opvolging, Marcelino
dos Santos, de derde man binnen
de Frelimo-top. Hij is sinds de on
afhankelijkheid van Mozambique,
in 1975, minister van buitenlandse
zaken geweest. Hij was ook altijd
een van de leidende personen bin
nen Frelimo. Na de dood van de
eerste Frelimo-president, Eduardo
Mondlane, zuiverde hij de bewe
ging van rechts-conservatieve ele
menten en vlak voor de onafhanke
lijkheid van Mozambique in 1975
was hij negen maanden land pre
mier van de overgangsregering.
Politieke waarnemers in Maputo
beschouwen de 47-jarige Chissano
als een gematigd pragmaticus, in
tegenstelling tot Dos Santos, die
een marxistisch-leninist van de ou
de stempel wordt genoemd. Hoe
wel Dos Santos onmiddellijk na de'
dood van Machel als de officiële
spreekbuis van Frelimo optrad,
wisten insiders in Maputo al snel te
melden, dat de uiteindelijk keus
niet op hem zou vallen.
Drie factoren hebben daarbij een
rol gespeeld. Marcelino Dos Santos
is reeds 57 jaar en ontbeert, on
danks zijn onuitwisbare positie
binnen de Frelimo-hi6rarchie, in
ternationale bekendheid. Chissano
daarentegen is met zijn 47 jaar dan
wel betrekkelijk jong, maar hy
heeft door het ministerschap van
buitenlandse zaken, dat hij vanaf
1975 bekleedde, een redelijke in
ternationale bekendheid opge
bouwd.
Chissano: eensgezind. (foto epai
Afgezet
Een tweede factor vormde de po
litiek opstelling van Dos Santos.
Deze heeft met zijn harde pro-Rus
sische, marxistisch-leninistische
lijn herhaaldelijk voor controver
ses gezorgd binnen Frelimo. Zo
werd hij na het vierde Frelimo-con-
gres in 1984 afgezet als minister
van economische planning en weg
gepromoveerd tot bestuurder van
de provincie Sofala. Een ontslag
dat een vernietigend oordeel velde
over zijn socialistische economi
sche experimenten. Het was dan
ook opvallend, dat hij door Machel,
na zijn noodgedwongen vroegtijdi
ge 'pensionering' in Sofala, begin
dit jaar toch weer naar Maputo
werd terug gehaald als permanente
secretaris van de Volksraad en
naaste adviseur van de president.
Doch tevens was het een feit, dat
de strenge politieke vaderfiguur
die Dos Santos ongetwijfeld is, het
bij de eenvoudige Mozambiquaan
zou moeten afleggen bij de gemoe
delijkere Chissano. Deze was een
trouwe vriend en strijdmakker van
Samora Machel en is zwart, de do
minante huidskleur in Mozambi
que. En dat is de derde factor ge
weest voor het Frelimo-congres
om voor Chissano te kiezen. Dos
Santos is van gemengd bloed, ge
trouwd met een blanke vrouw en
uiterlijk dus minder representatief
voor de Mozambiquaanse bevol
king dan Chissano, ofschoon de
huidskleur in de voormalige Portu
gese kolonie een veel minder pro
minente rol speelt dan in de mees
te andere Afrikaanse landen.
Gevlucht
Joaquim Alberto Chissano werd
op 22 oktober 1939, evenals Ma
chel, geboren in het zuiden van
Mozambique, en wel in het stadje
Chibuto in de Gaza-provincie. Hij
behoort tot de minderheidsstam
van de Maconde, waar hij 'een tra
ditioneel leider had kunnen wor
den, maar daar heeft hij zich nooit
veel aan gelegen laten liggen. In de
Portugese koloniale tijd was hij
een van de eerste niet-blanke mid
delbare scholieren in Maputo, dat
toen nog Lourenco Marques heet
te. In 1960 kreeg hij een beurs om
medicijnen te gaan studeren in Lis
sabon, maar reeds na een jaar
vluchtte hij naar Parijs waar hij
Marcellino dos Santos ontmoette.
Samen met enige andere politieke
ballingen richtte hij een revolutio
naire studentenvereniging op,
Unemo genaamd, en met Dos San
tos was hij verantwoordelijk voor
de samensmelting van drie reeds
bestaande onafhankelijkheidsbe
wegingen, waaruit twee jaar later
op initiatief van Eduardo Mondla
ne Frelimo ontstond.
Chissano is altijd een van de lei
dende persqnen binnen Frelimo
geweest. Na de dood van de eerste
Frelimo president, Mondlane, in
1968, wat een richtingen-strijd bin
nen Frelimo tot gevolg had, zuiver
de hij samen met Machel de bewe
ging van rechts-conservatieve ele
menten. In de feitelijke onafhanke
lijkheidsstrijd was hij belast met
militaire zaken en veiligheid en in
september 1974 was hij voor Freli
mo de belangrijkste onderhande
laar met de Portugezen over de on
afhankelijkheid; onderhandelin
gen die uiteindelijk in het Verdrag
van Algiers resulteerden. Tot de
onafhankelijkheid van Mozambi
que in 1975 was hij ook nog negen
maanden lang premier van de
overgangsregering.
Bankroet
Chissano staat als de nieuwe pre
sident van Mozambique voor enor
me problemen. Het land is volledig
bankroet, wordt geteisterd door
droogte en hongersnood, beschikt
nauwelijks over een infrastructuur
en is nagenoeg in twee stukken
verdeeld door een burgeroorlog
met de beruchte rebellenorganisa-
tie MNR. De keus van Chissano,
die eerder een pragmaticus dan
een ideoloog is, betekent dan ook
voorlopig een voortzetting van de
koers van zijn voorganger Machel.
Chissano was de persoon die Ma
chel in 1982, wist te bewegen zich
meer op het westen te richten en
minder te vertrouwen op de weinig
vruchtbare ideologische steun van
het oostblok.
Veel zal afhangen van hoe zich
de relatie met Zuid-Afrika zal ont
wikkelen, vooral nu er grote span
ningen zijn tussen de Mozambique
ondersteunende frontlijnstaten en
de regering-Botha over de ware
toedracht van het vliegtuigonge
luk, waarbij Machel om het leven
kwam. Het is bekend, dat Chissano
als minister van buitenlandse za
ken een tegenstander was van het
Nkomati-accoord dat Machel in
1984 met de Zuidafrikaanse presi
dent P.W. Botha afsloot. Maar sins-
dien heeft hij zich in het openbaar
altijd achter de met consensus bin
nen de Frelimo-top geaccepteerde
beslissing geschaard om het ak
koord af te sluiten.
In elk geval heeft de keuze van
Chissano aangetoond, dat Frelimo
eensgezind lijkt over de lijn die
moet worden gevolgd, ten einde de
ernstige problemen van het land
het hoofd te bieden. Het is moeilijk
vast te stellen, of Chissano daad
werkelijk in de sporen van het cha
rismatische leiderschap van Ma
chel zal kunnen treden - hij is niet
de vonkelende redenaar en inspira
tor die Machel zo populair maakte
- maar het is te hopen, dat zijn pre
sidentschap het land eindelijk de
rust zal brengen die het sinds de
onafhankelijkheid nooit gekend
heeft.
VROOMS DREESM ANN
Geldig t/m
zaterdag
8 november
