Maritiem museum bo
eeuwenoud scheepje op
'Je moet een school leiden als 'n bedrijf
Opvallende stijging aantal ongelukken
Mensch weg bij Valentijnschool
'Inspraak stort
bagger en slib
wassen neus'
Begeleiders
gevraagd
Alphen werkt aan verkeersveiligheidsplan
DINSDAG 4 NOVEMBER 1986
REGIO LEIDEN
PAGINA 17
Schijnwerpers weer gericht op archeologische vondsten in Zwammerdam
ROTTERDAM/ZWAM-
MERDAM - Frank Götz uit
Wormer voelt zich een ge
luksvogel, want welke be
ginnend museoloog krijgt
de kans om een aantal jaren
te besteden aan het weer in
elkaar zetten van een ruim
achttien eeuwen oude Rijn
boot? Hij dus.
door
Henk Houtman
In 1971 kwam het Alphense kerk-
dorpje Zwammerdam in de inter
nationale belangstelling te staan,
toen daar bij opgravingen zes
scheepjes uit het begin van onze
jaartelling werden gevonden. Nu,
vijftien jaar later, staat de archeolo
gische vondst weer in de schijn
werpers en wel in die van het Mari
tiem museum Prins Hendrik. On
der het oog van toekijkend publiek
zal Frank Götz zich bezig houden
met het in z'n eentje weer geheel
opbouwen van een van de gevon
den scheepjes.
In het moderne, splinternieuwe
gebouw van het Maritiem museum
aan de Leuvenhaven in Rotterdam,
dat donderdag officieel wordt ge
opend, vormt de opbouw van het
oeroude vrachtbootje dè grote
trekpleister voor het publiek. Na
een langdurige en zorgvuldige
voorbereiding is alles in gereed,
heid om aan de klus te beginnen.
Frank Götz heeft museologie ge
studeerd aan de Reinwardt Acade
mie in Leiden. Het blootleggen van
de mysteriën van het verleden
heeft hem altijd al geboeid. Als
amateur-archeoloog heeft Götz
aan menige opgraving in de omge
ving van zijn woonplaats, met na
me in de Zaanstreek en Waterland,
deelgenomen.
Van de opgravingen in Zwam
merdam had de toen dertienjarige
Frank Götz echter nog geen weet.
In 1971 stroomden wetenschap
pers uit binnen- en buitenland toe
om de unieke vondst van zes uit de
tweede eeuw na Christus stam
mende boten in ogenschouw te ne
men. De schepen waren gevonden
tijdens de bouw van het centrum
voor geestelijk gehandicapten, de
Hooge Burch in Zwammerdam.
Voordat de resten werden gebor
gen, werden tekeningen gemaakt
en werden zelfs vanuit een helicop
ter overzichtsfoto's gemaakt. In
Zwammerdam waren eerder al be
wijzen gevonden van de aanwezig
heid van een Romeinse verster
king, Nigrum Pullum genaamd.
Ten noorden van dit castellum trof
men in de grond resten van een
soort kade aan. Het unieke aan de
archeologische vondsten was, dat
de scheepjes vrijwel compleet wa
ren en de wetenschappers een
goed beeld gaven van de scheeps
bouw uit die tijd.
De vondsten werden zorgvuldig
opgegraven en ondergebracht in
het museum voor scheepsarcheo
logie in Ketelhaven. Een soort ka
no, een van de gevonden scheep
jes, is in Ketelhaven al gerestau
reerd. Met de reconstructie van een
andere vrij kleine boot, een vis-
kaar, is men in Ketelhaven bezig,
van het uit ongeveer 170 na Chris
tus stammende bootje al uitgezet.
Aan de wand hangen tientallen
rekken waarop de houten delen
netjes genummerd liggen te'wach
ten. Met een speciaal geconstrueer
de verrijdbare tafel over rails kun
nen de loodzware houten delen
worden verplaatst.
De werkplaats is de enige ruimte
in het museum waar apparatuur
voor klimaatbeheersing is aange
bracht. Er heerst een constante
temperatuur van achttien graden
en de vochtigheidsgraad wordt op
zestig procent gehouden.
Al die extra zorg is nodig om het
hout van het scheepje in conditie
te houden. Dat het in de loop der
eeuwen al niet geheel is weggerot
is te danken aan het feit, dat de
boot diep verzonken in de Zwam-
merdamse klei werd aangetroffen,
waar zuurstof noch bacteriën veel
vat op het materiaal konden krij
gen.
In Ketelhaven kregen de houten
delen een speciale behandeling.
Het hout werd in bakken water ge
legd, waaraan het conserverings
middel polyethyleenglycol werd
toegevoegd. Zo'n behandeling
neemt jaren in beslag. Ongeveer
zestig procent van het hout is nu
overgebracht naar het Maritiem
museum. De overige delen wach
ten nog op behandeling, maar
voorlopig kan Frank Götz vooruit.
In z'n eentje gaat de museoloog
aan de slag. "Een enorme uitda
ging", noemt hij de klus. Hij ziet er
totaal niet tegen op. Sterker, Götz
is er van overtuigd dat het hem zal
lukken de stukjes van de puzzel op
hun plek te krijgen. Als het hout is
schoongemaakt en gespoeld en de
overtollige PEG is verwijderd,
worden de delen aan elkaar ge
lijmd. Hiervoor wordt uiteraard
een speciale, antracietkleurige lijm
gebruikt. Om de delen bij het lij
men in de goede vorm te houden -
vasthouden tot het droog is, is wat
al te tijdrovend - wordt een vorm-
zandbak gebruikt. Daarin worden
de delen in het zand in de juiste
vorm gehouden. "Verder moeten
we nog een soort draagconstructie
maken, waarop het schip wordt op
gebouwd. Daarvoor moet nog een
of ander klemsysteem worden be
dacht", vertelt Götz.
Model
Er is een prachtig model van het
scheepje gemaakt, zodat het pu
bliek kan zien hoe het er uiteinde
lijk zal uitzien. De bezoekers mo
gen Götz gerust storen in zijn
werk, want dat is juist een belang
rijk onderdeel van zijn werk in het
museum: informatie en uitleg ge-
i de in Zwammerdam opgegraven Zuidduitse Rijnboot. Uit de eeuwenoude
resten gaat hij in de komende jaren het vracht bootje weer opbouwen.
materialen, waarschijnlijk voor de
opbouw of versteviging van het
Romeinse fort in Zwammerdam.
In de boot werden resten van leis
teen aangetroffen.
Volgens Frank Götz is de boot
vrijwel zeker gebouwd in Zuid-
Duitsland. Men weet dat zo goed,
omdat de bodem was gebreeuwd
met mos waarin pollen van de zil-
verspar werden gevonden, die in
die tijd alleen in Zuid-Duitsland
voorkwam.
Als grootste moeilijkheid in zijn
werk noemt Götz het goed bijel-
kaar vinden van alle delen. De
technieken van het impregneren
van het hout en het verlijmen zijn
het experimentele stadium voor
bij. "Het is een hele uitdaging om
van niets iets te maken", noemt
Götz zijn monnikenwerk. "En de
restauratie mag gerust uniek voor
Europa worden genoemd, want het
gevonden schip is vrijwel com
In de werkplaats komen voorts
dertien vitrines te staan waarin al
lerlei voorwerpen worden tentoon
gesteld, die tijdens de opgravingen
ook zijn gevonden, zoals terra sigi-
lata (aardewerk), stukken oor van
een Romeinse helm, kogels, mun
ten, een paardebit en dobbelste
nen. Dit materiaal is voor onder
zoek in beheer geweest bij het In
stituut voor Pre- en Protohistorie
in Amsterdam. Er zijn ook tekenin
gen te zien en foto's van de opgra
vingswerkzaamheden in Zwam
merdam.
Van het schip, dat de Zwammer
dam II is genoemd, ontbreken en
kele delen maar die worden alsnog
gemaakt. Het scheepje, vrij plat en
geheel open, heeft een kleine mast
gehad. Niet om te zeilen maar om
een touw aan te bevestigen,"zodat
het vanaf het jaagpad kon worden
voortgetrokken. De boot werd ge
bruikt voor het vervoer van bouw-
pleet".
De gemeente Alphen aan den
Rijn heeft destijds met lede ogen
moeten toezien hoe de spectaculai
re archeologische vondst naar el
ders verdween. Bestaat er een
kans, dat het schip nadat het weer
inelkaar is gezet, ooit nog eens in
Alphen te zien zal zijn? Götz: "Dat
lijkt me niet, daar is het veel te
zwaar voor. Alleen de lijm, die we
moeten gebruiken, weegt al hon
derden kilo's. Bovendien zou het
schip weer moeten worden afge
broken, want anders kan het het
museum niet uit".
Maar Götz heeft voor Alphen wel
een andere suggestie: "Er liggen in
Ketelhaven nog drie schepen, die
in Zwammerdam naar boven zijn
gehaald. Een pontje, nog een ka-
no-achtig bootje en een heel groot
joekel van 34 meter lengte. Mis
schien kan Alphen daar zijn tan
den eens inzetten".
Joop Mensch neemt afscheid van zijn geiten in de dierenweide. "Je moet met een gerust hart zaken aan andere
mensen kunnen overlaten". (foto Nanno Bioupoti
ALPHEN AAN DEN RIJN - De in
spraak over de stort van verontrei
nigde bagger en slib in Zuid-Hol
land is een wassen neus. Dat vindt
een speciaal voor deze inspraak op
gerichte Alphense werkgroep.
Onder begeleiding van de streek-
commissie Alphen en omstreken
werken zeventien insprekers uit
het oostelijke deel van de provin
cie aan een eindverslag over de
provinciale nota Lokaties voor de
berging van zuiveringsslib en bag
gerspecie. In deze nota stelt de pro
vincie acht mogelijke stortlokaties
voor, waaronder gebieden in Al
phen, Leiden en Alkemade.
Alle benaderde gemeenten heb
ben inmiddels al laten weten het
slib niet te willen. In de maand
maart van het volgende jaar wil de
provincie een definitieve keuze
maken uit de mogelijkheden.
In eeij gisteren bekendgemaakt
eerste (van de drie) deel van de be
vindingen van de Alphense werk
groep wordt onder meer de vloer
aangeveegd met de Nieuwkoopse
burgemeester T.R. Seinstra, omdat
deze de provinciale nota niet in de
gemeenteraad wilde bespreken.
De burgemeester zou zich daarmee
aan zijn verantwoordelijkheid heb
ben onttrokken.
Behalve een algemene afkeuring
van milieuvervuiling en de maniér
waarop deze wordt getracht op te
lossen, verwijt de werkgroep de
provincie een slechte informatie
voorziening over de problemen.
Uit het eindverslag: "Als het om
voorlichting over de vervuiling
gaat, is het zelfs zo dat de handels
wijze van de overheid vaak meer
emoties oproept dan de vervuiling
zelf'. Hiermee duidt de werkgroep
op de krappe tijd die haar en ande
ren is gegund om op de provinciale
nota te reageren.
En verder: "Omdat er moét wor
den gestort, zal de provincie dus
stortlokaties aanwijzen. Welke dit
zijn, zal waarschijnlijk grotendeels
afhangen van de geo-hydrologi-
sche onderzoeken en niet van de
inspraakresultaten. Echte inspraak
heeft te maken met het meedenken
over iets dat nog niet is uitgedacht,
meepraten over iets dat niet al tol
uitentreuren is besproken en bo
venal meebeslissen over zaken die
niet op voorhand zijn beslist".
ALPHEN AAN DEN RIJN - Het
jaar 1985 heeft in Alphen een op
vallende stijging van het aantal
verkeersongevallen te zien gege
ven. Het totaal aantal ongelukken
steeg van 837 in 1984 naar 1173 vo
rig jaar. Daarbij verongelukten
acht mensen (in 1984, uitzonder
lijk, geen één) en bij welgeteld 191
ongevallen raakten in totaal 224
weggebruikers gewond. Die laatste
getallen lagen in 1984 eveneens be
duidend lager, te weten respectie
velijk 153 en 171. Berijders van
tweewielers blijken uit de gege
vens de kwetsbaarste groep ver
keersdeelnemers. Onder de ge
wonden bevonden zich 76 fietsers
en 56 bromfietsers. Het aantal au
tomobilisten dat gewond raakte,
bedroeg 72.
De stijging van het aantal onge
vallen, zoals opgegeven door de
dienst verkeersongevallenregistra
tie (VOR) van het ministerie van
verkeer en waterstaat, is voor een
deel te verklaren door de gewijzig
de ongevallenregistratie bij de po-
TER AAR - Het vertrek van J.J.M.
Mensch als directeur van de Ter
Aarse Valentijnschool kwam voor
de buitenstaander onverwacht.
Pas vier jaar gaf hij leiding aan de
weer opgebloeide school in Papen
veer en hij leek vol enthousiasme.
Vorige week verliet hij echter voor
het laatst het schoolgebouw om af
gelopen maandag bij de buurman -
de gloednieuwe kwekerij Albatros
- te beginnen als commercieel di
recteur.
door
Henny van Egmond
Een ongebruikelijke overstap.
Nee, vindt Joop Mensch (39) zelf:
"Bij mijn aanstelling als directeur
op de Valentijnschool had ik al
duidelijk gemaakt dat ik niet lan
ger dan vijf jaar zou blijven. Deze
school kon groeien naar honderd
leerlingen. Ik heb tegen het be
stuur gezegd dat ik de organisatie
daarvoor wilde opbouwen, maar
dat ik dat maximaal vijf jaar wilde
doen. Dan moest de kar op de rails
zijn. Ik wilde daarna door naar een
grotere organisatie. Voor mezelf
was het toen al duidelijk dat het
niet per definitief weer in het on
derwijs moest zijn".
"Het is niet iets dat plotseling ge
beurt. Het is een groeiproces. Als je
me zestien jaar geleden had ge
vraagd waar mfjn toekomst lag.
dan had ik geantwoord: in het la
ger onderwijs. Zelfs aan het voort
gezet onderwijs dacht ik toen niet,
terwijl ik daar toch in terecht ben
gekomen. Je kunt het van tevoren
nooit bepalen'"
Als adjunct-directeur van een
zieltogende Leidschendamse
school, die onder andere door hem
weer tot leven kwam, raakte de
Leidschendammer al steeds meer
geïnteresseerd in organisatie en
management. Het lesgeven ver
dween op de achtergrond. "Direc
teur op de Valentijnschool was al
weer een stap verder. Mijn devies
is altijd geweest: een school moet
je leiden als een bedrijf. Het be
drijfsleven ligt dus gewoon in het
verlengde".
Het zakelijke aspect ligt Mensch
wel. "Ik heb me nooit afkerig ge
voeld van het commerciële. Dat zit
in je bloed. Een schooldirecteur
iitie. Het stijgende aantal gewon
den bij verkeersongelukken is dat
daarentegen niet en dat laat zich
ook niet verklaren.
Inmiddels heeft Alphen in 1986,
het Europees jaar van de verkeers
veiligheid, wel met financiële
steun van het rijk vier kruispunten
waar veel ongelukken gebeurden,
gereconstrueerd. Dat betreft de
kruisingen Nicolaas Beetstraat
met zowel de Van Lennep- als Van
kan gewoon afwachten en alles be
stellen bij het rijksinkoopbureau.
Maar zelf heb ik ook wel eens een
klein onderzoekje gehouden naar
prijzen van sommige artikelen en
dan kun je zelf met de leveranciers
scherp onderhandelen", zegt de
scheidende directeur. "Ik heb al
tijd een zuinige boekhouding ge
voerd. We praten hier niet over
kwartjes en dubbeltjes. Op school
gaat het toch om 150.000 gulden
per jaar. Straks gaat het dan wel
om miljoenen, maar de manier van
handelen blijft hetzelfde. Dat zit in
je".
Terugval
In de afgelopen vier jaar heeft
,Boetzelaerstraat, President Kenne-
'dylaan-Edelsteensingel en Burge
meester Bruins Slotsingel-Veld-
bloemweg.
Behalve deze daadwerkelijke
aanpak geeft de overheid ook aan
dacht aan de burgers en voertuigen
zelf. Landelijke voorbeelden daar
van zijn bij voorbeeld het verplicht
dragen van veiligheidsgordels en
valhelmen en ook de verplichting
volgend jaar met reflecterende
Mensch - 'Je doet het niet alleen' -
veel gerealiseerd. Het schoolge
bouw is van binnen en buiten op
geknapt, er zijn schooltuintjes ge
komen en een dierenweide. Maar
het allerbelangrijkste is de verbete
ring van de naam die de Valentijn
school in de omtrek van Ter Aar
heeft. "Dertien jaar geleden wer
den 1000 kinderen geboren, twaalf
jaar geleden 700 en elf jaar geleden
weer 700. We hebben dus al een te
rugval van dertig procent opgevan
gen", schetst de directeur.
De bescheidenheid overheerst,
want ondanks de terugloop van het
aantal potentiële leerlingen steeg
het leerlingental op de Valentijn-
fietsbanden te rijden, hoort daar
bij. De gemeente Alphen wil de
verkeersonveiligheid verder be
strijden met het opstellen van een
zogenaamd gemeentelijk verkeers-
veiligheidsplan. Het gedrag van
verkeersdeelnemers kan positief
worden beïnvloed door voorlich
ting over verkeersveiligheid, zowel
op scholen als aan bepaalde groe
pen weggebruikers, inspraak (be
woners laten meepraten over de in-
school de laatste vier jaar fors. Het
verdubbelde tot honderd. Voor
Mensch was dat geen verrassing:
"Je moet gewoon alert zijn op de
nieuwe ontwikkelingen. Wij heb
ben bij voorbeeld ingespeeld op de
informatica. Niet gewacht totdat
het ministerie toestemming gaf,
maar zelf zeven computers ge
kocht. Een school die zo doorgaat,
bloedt niet dood, die bloeit op".
Een ander aantrekkelijk punt
aan de agrarische opleiding is dat
afgestudeèrden makkelijk werk
vinden. "Je krijgt bij wijze van
spreke dagelijks telefoontjes van
werkgevers, die mensen zoeken.
Vooral in de groene sector. Dat
richting van woongebieden), bege
leiding en wetshandhaving (bij
voorbeeld jeugdverkeersacties) en
voertuigcontrole.
Het gemeentebestuur moet deze
maand beslissen of het verkeers-
veiligheidsplan er werkelijk komt.
Dat gaat namelijk 44.000 gulden
kosten, waarvan 25.000 gulden
wordt gesubsidieerd door het mi
nisterie van verkeer en waterstaat.
wordt ook de belangrijke sector:
landschapsbeheer, parkaanleg, dat
soort dingen. Mensen krijgen meer
vrije tijd, er is dus ook meer be
hoefte aan recreatiemogelijkhe
den. En verder is er door de extra
vrije tijd veel vraag naar mensen
die creativiteitscursussen geven,
zoals bloemschikken". Bang voor
automatisering met een groot ver
lies aan werk is Mensch niet. "In
middels is wel aangetoond dat me
chanisering en automatisering
slechts een verschuiving van ar
beid betekent en geen verminde
ring".
Overlaten
De overstap naar de kwekerij Al
batros die stekmateriaal voor kwe
kers produceert en verhandelt, was
voor Mensch niet zo groot. Hij ken
de algemeen directeur Hooger-
vorst al. "Hij was bestuurslid van
de kring De Meerlanden van de
Land- en Tuinbouwbond en ik van
de kring Delftstreek. Daarvan ben
ik vijftien jaar secretaris/penning
meester. Bovendien is hij lid van
de onderwijscommissie van deze
school".
De nieuwe directeursfunctie is
wel een heel anders. "Het wordt
mijn taak om de organisatie zo effi
ciënt mogelijk te laten verlopen.
Verder moet ik zorgen dat er plan
nen worden ontwikkeld en toe zien
op de uitvoering", legt Mensch uit
wat de commercieel directéur bij
de hypermoderne kwekerij doet.
Belangrijk wordt verder de bui
tenlandse reizen. De kwekerij
kweekt niet alleen zelf stekken,
maar besteedt dat ook uit. Onder
andere aan Poolse en Turkse kwe
kers. Mensch zal met hen moeten
onderhandelen over de contracten.
Bovendien is het de bedoeling dat
hij in Turkije een distributienet op
zet.
Hij heeft de Valentijnschool 'met
een gerust hart verlaten. Zijn op
volger, P. Jansen (39) uit Bergam
bacht, is volgens hem een uitste
kende kracht, die kan rekenen op
steun van het personeel van de Va
lentijnschool. "Je moet met éen ge
rust hart zaken aan andere kunnen
overlaten. Het is op school nooit
een one-manshow geweest".
Een weliswaar betrekkelijk kleine
uitgave, maar de financiële positie
van Alphen is zodanig dat 'men
niet zit te wachten op uitbreiding
van het uitgavenpakket'. Bezien
moet worden of deze uitgave de
toets 'onvermijdbaar, onvoorzien
en onuitstelbaar' kan doorstaan.
Morgenavond wordt die vraag ge
steld in de commissie openbare
werken.
ALPHEN AAN DEN RIJN - De
Stichting Begeleid Wonen 'De
Schakel' zoekt vrijwilligers in Al
phen. Deze stichting houdt zich be
zig met de opvang van wat zij
noemt 'psychosociaal kwetsbare
personen' in Alphen, Leiden en
Katwijk. Hieronder worden men
sen verstaan die om welke reden
dan ook moeite hebben met het
zelfstandig functioneren in de
maatschappij. Voorbeelden van
zulke redenen zyn minder ontwik
kelde verstandelijke vermogens of
traumatische ervaringen.
De stichting stelt wel enige eisen
aan mensen die zich willen opge
ven voor deze taak: "Wij vragen
van vrijwilligers dat zij veel geduld
hebben en open staan voor een an
dere manier van leven. Een realisti
sche kijk op eigen mogelijkheden
en die van mensen die om begelei
ding vragen. Levenservaring is
daarbij belangrijker dan een be
roepsopleiding".
De Stichting Begeleid Wonen
'De Schakel' stelt het zelfstandig
wonen van de hulpvragenden cen
traal. Dat betekent ook dat het
woonrecht van de hulpvragenden
absoluut gerespecteerd moet wor
den en niet gekoppeld mag zijn aan
het verloop van de begeleiding.
Het houdt ook in dat het aan de
cliënt is om zijn/haar bedtijd, maal
tijd en uiterlijk te bepalen. Ze heb
ben ook zelf een huissleutel. Wat
wèl de taak van de vrijwilliger is, is
het helpen bij praktische zaken als
het leren omgaan met geld, het hel
pen met koken en hulp bij het leg
gen van sociale contacten. Het
spreekt voor zich dat emotionele
ondersteuning vooral bij dat laat
ste belangrijk is.
Vrijwilligers kunnen zich opge
ven bij: Stichting Begeleid Wonen
'De Schakel', postbus 549 2300 AM
Leiden (Oude Singel 244), tel. 071-
217311.
Burgemeester
Elfers in
verlegenheid
KOUDEKERK AAN DEN RIJN -
PvdA-raadslid M. Tensen heeft gis
teravond tijdens de rondvraag in
-de Koudekerkse raad burgemees
ter L.V. Elfers even in verlegen
heid gebracht. Volgens Tensen wa
ren er bij de dienst gemeentewer
ken nogal wat fouten gemaakt in
de metingen voor de sportvelden
aan de Weidedreef. Er zouden
slechts twee in plaats van drie
voetbalvelden passen in de plan-
De voetbalvereniging Koude
kerk komt er dus maar bekaaid af.
"Dat zou in strijd zijn met de af
spraken", aldus de sociaal-demo
craat die zei zijn informatie uit 're
delijk betrouwbare bron' te heb
ben gekregen.
Elfers schrok van de informatie
én beloofde dit zo snel mogelijk te
onderzoeken. Na de raadsvergade
ring echter kon directeur gemeen
tewerken A. Goemaat de bewerin
gen van Tensen al meteen naar het
rijk der fabelen verwijzen. "Onzin,
de metingen kloppen bijna tot op
de centimeter", aldus Goemaat.
