'Misschien worden we iets
ouder, maar kanker blijft'
Amsterdamse actievoerders
ongrijpbaar en effectief
Interview
Onderzoeker Van den Brandt over voeding en kanker
Baptisten
bespreken
verschillen
VRIJDAG 24 OKTOBER 1986
PAGINA 17
Vorige maand kregen
350.000 Nederlanders in
de leeftijd van 55-70 jaar
het verzoek mee te
werken aan een groot op
gezet onderzoek naar de
relatie van voeding en
kanker. Zij kregen - na
mens de Rijksuniversi
teit Limburg en TNO -
een vragenlijst toege
stuurd waarin hun voor
al wordt gevraagd wat zij
dagelijks eten. Tot nu toe
is ongeveer de helft van
de vragenlijsten terugge
stuurd. Een hoge score,
zegt Piet van den Brandt
van de RL die samen met
Sandra Bausch van TNO
het onderzoek leidt. Over
vijf jaar mogen de eerste
resultaten worden ver
wacht.
door
Jan Westerlaken
Voeding en kanker. Of er sprake
is van een relatie? Aanwijzingen
zijn er wel. Zo zou vet de groei
van tumoren in de darm bevor
deren en zout maagkanker. Dik
ke vrouwen zouden eerder kans
hebben op borstkanker dan
vrouwen met een normaal ge
wicht. Maar het bewijs ligt (nog)
niet op tafel.
Piet van den Brandt en Sandra
Bausch, beiden epidemioloog-
voedingsdeskundige, gaan er
naar op zoek. Met uitgebreide
hulp van de Nederlandse bevol
king. De afgelopen weken kwa
men zo'n zesduizend, meestal
zorgvuldig, ingevulde vragenlij
sten per dag binnen. Inmiddels
is de stapel gegroeid tot een klei
ne tweehonderdduizend formu
lieren.
Piet van den Brandt: "Ver
wacht nu niet dat wij over een
jaar of vijf zullen zeggen: hier
heb je een panklaar antwoord
om kanker te voorkomen. Dat is
uitgesloten. Want dit onderzoek
kan niet écht bewijzen hoe kan
ker ontstaat. Zoiets moet in het
laboratorium gebeuren. Mis
schien komen we over enkele ja
ren tot de conclusie, dat voeding
slechts een tussenrol speelt bij
het ontstaan van tumoren. Dit
onderzoek zal zeker niet de laat
ste stap zijn die naar de oplos
sing van het kankerprobleem
voert".
Sterfte
De onderzoekers richten zich
in eerste instantie op tumoren
van de maag, rectum, colon (dik
ke darm), longen en borst. Sa
men zijnze verantwoordelijk
voor tweederde van de sterfte
door kanker in Nederland. Piet
van den Brandt legt uit, dat de
opzet van het onderzoek zo is ge--
kozen, dat het over een paar jaar
mogelijk is een relatie te leggen
tussen het voedingspatroon en
het ontstaan van deze tumoren.
Later zal de aandacht worden ge
richt op minder frequent voorko
mende vormen van kanker.
Volgens de berekeningen zul
len de komende vijf jaar onge
veer vierduizend mensen een of
andere vorm van kanker zullen
krijgen. Statisch zijn te verwach
ten: 450 maag-, 300 rectum-, 550
colon (dikke darm)-, 950 borst
en 1700 longcarcinomen. De voe-
AMSTERDAM - "Jongens, jullie
durven het toch niet te schrijven,
maar ik zeg je, er is in Amsterdam
een uitzendbureau waar jé voor ie
dere demonstratie, het doet er niet
toe waartegen, demonstranten
kunt huren", riep Max Geldens,
voorzitter van de Raad van Beheer
van de Stichting Olympische Spe-
len Amsterdam 1992 vorig jaar in
Berlijn. Actievoerster Saar Boerla
ge werd daar gearresteerd, omdat
zij pamfletten verspreidde tegen
de kandidatuur van Amsterdam
voor Olympische Spelen. In Ber
lijn vulden de kandidaatsteden een
expositie.
door
Huub Klompenhouwer
Een jaar later in Lausanne is
Boerlage is er weer, met ruim hon
derd demonstranten, rijdend in
een auto met reclame van een uit
zendbureau. Voor een directeur
van Sorbo is dan aangetoond dat
Geldens in Berlijn gelijk had. Bin
nen de kortste keren huurt de man
vijftig studenten die, met even veel
Twentse jongelui, de positieve ge
dachten rond de Amsterdam pro
motie kwamen laten zien.
Maar wie denkt dat er op het ac
tiefront ook een levendige koehan
del is in demonstranten, vergist
zich waarschijnlijk. Het feit dat be
kende gezichten te zien zijn bij de
meest uiteenlopende demonstra
ties en acties, heeft te maken met
het fenomeen 'autonomen'. Een
even ongrijpbare als effectieve
kern van actievoerders die, ge
steund door deskundigen op veler
lei terrein, vooral in Amsterdam de
politie soms doet wanhopen.
Autonomen zijn overal te vin
den. Zij zijn actief binnen de No-
lympics of Komitee Olympische
Spelen Nee, actief onder verschil
lende 'Kommando'-namen tegen
het sociaal beleid van het kabinet
Lubbers, ontruimingen, de Navo-
vloot in Amsterdam, de Stopera.
Steeds kiezend voor nieuwe na
men of binnen bestaande actie
groepen.
Het onofficiële orgaan van de au
tonomen is het weekblad Bluf!.
Een blad waarin iedere actiegroep
vrijelijk tekstruimte krijgt. Alleen
racistische en fascistische groepen
en taal komen er niet in, is het uit
gangspunt. Niemand heeft een
eindverantwoordelijkheid.
Of het om handleidingen voor
het maken van molotovcocktails
gaat of om een cursus 'proletarisch
winkelen', of om het publiceren
van adressen van politiemensen of
huiseigenaren, niemand neemt er
verantwoordelijkheid voor. Dat
laatste is karakteristiek voor de au
tonomen. Evenals het opereren on
der de meest ludieke namen als
Kommando Ins Blaue hinein of
Kommando Lubbers Half Stok.
Gespuug
Bij de acties gaat het vooral om
daden. De autonomen bestuderen
zorgvuldig, met behulp van de in
eigen kring aanwezige deskundig
heid, de grenzen van het toelaatba
re. Gespuug, gesar, gejen en het be
gieten van de ME met bier, in de
wetenschap dat deze toch op
dracht heeft om slechts in uiterste
nood tot massale actie over te gaan,
behoren tot het scala.
Sommige mensen zullen dit niet
fris vinden. "Maar het is wel effec
tief', zegt één van de actievoerders
die bij menige actie in Amsterdam
en onlangs ook in Lausanne weer
aanwezig was. "Je moet niet verge
ten dat we per definitie altijd een
achterstand hebben op overheden
en autoriteiten. Die kunnen kapita
len stoppen in onderzoek en strate
giebepaling".
"Als in die zogenaamde demo
cratie de burger dan eindelijk zijn
mening mag geven, ligt-ie mijlen
ver achter. Demonstreren helpt
niks meer. Zelfs met een parlemen
taire enquête verander je het poli
tieke spel niet. Als je gehoord wilt
worden, moet je ze eerst wakker
schudden. Shockeren. Spugen
vies? Kan best, maar hoe kan je
treffender je afschuw laten blijken.
We zijn ze gewoon spuugzat".
Over bommen gooien heeft hq zo
zqn eigen gedachten. "Ik zal het
zelf niet doen. Maar als anderen dat
wel een prima middel vinden en er
vallen geen slachtoffers bij, dan
gaan ze hun gang maar. Iedereen
moet naar zijn eigen inzichten han
delen. Iedereen is autonoom".
Internationaal zijn er ook contac
ten. De opmerking van een lid van
de in Lausanne aanwezige Nolym-
pics, dat men straks ook de Cata
laanse tegenstanders van de Spe
len in Barcelona wil helpen, is een
vrij reële. Zo kwam ook het onder
komen in Lausanne voor de hon
derd demonstranten tot stand van
uit die internationale contacten:
'een honk van vredesactivisten'.
En net als in Nederland had men
ook in Lausanne een advocaat bij
de hand. Om niet alleen de grenzen
van het toelaatbare te bepalen,
maar ook om iedere eventuele mis
stap van de Zwitserse autoriteiten
aan de kaak te stellen.
In het licht van die internationa
le situatie, waarin acties van auto
nomen zich afspelen, hoeft niet
voor veel meer dan verbaal geweid
te worden gevreesd en zqn de ac
ties in Nederland vrij onschuldig.
Alleen degene wiens huis door een
verfbom wordt getroffen of die
wordt bespuwd, zal daar wellicht
anders over denken.
Demonstranten in Lausanne protesteerden tegen de kandidatuur van
Amsterdam voor de Olympische Spelen: 'autonomen', die bij de meest
uiteenlopende protestacties opduiken. (foto anp>
Breed overleg
De algemene vergadering van
de Unie van Baptistengemeen
ten betreurt de oprichting van
het 'Evangelisch Beraad'. Dat
heeft zij gisteren in Harderwijk
met grote meerderheid uitge
sproken.
Het 'Evangelisch Beraad' werd
vorig jaar door twaalf predikan
ten opgericht uit ongenoegen
over de koers van de eigen predi
kantenopleiding aan het semina
rium in Bosch en Duin. Naar hun
mening zou aan deze opleiding
geen 'bijbelgetrouw onderwijs'
meer worden gegeven. Ook za
ken als homofilie en de vrouw in
het ambt speelden bij de oprich
ting van het Beraad een rol.
De algemene vergadering
sprak zich uit voor een 'zo breed
mogelijk overleg over de onder
ons gerezen verschillen omtrent
Schriftopvatting en daaraan ver
wante onderwerpen'. De af
gevaardigden vonden wel, dat er
ruimte moet zijn om 'geluiden
van verontrusting' te laten horen
en te bespreken. Maar dan via de
'geëigende kanalen binnen de
Unie'.
Het grootste bezwaar tegen het
'Evangelisch Beraad' is, dat het
aan geen enkel orgaan binnen de
Unie verantwoording schuldig is
en dat buiten die organen om
brieven met bezwaren tegen de
opleiding aan de gemeenten wor
den verzonden. De vergadering
verzocht het Beraad dan ook,
zijn activiteiten voorlopig op te
schorten, met het oog op het ko
mende 'brede overleg'.
In het kader van dit overleg
komt er in november al een con
ferentie, georganiseerd door de
'broederschap van voorgangers'.
Voor deze conferentie zijn de
hoogleraren J. Veenhof en J. Fi-
ret van de Vrije Universiteit
(Amsterdam) uitgenodigd. Ook,,
zal er een enquête worden ge
houden onder alle plaatselijke
baptistengemeenten
De bespreking van dit onder
werp nam gisteren zoveel tijd in
beslag, dat de vergadering aan
andere onderwerpenm (die op de
agenda stonden) niet toekwam.
Echtscheiding. Kardinaal Si-
monis is het - vanuit hun situatie
bezien - eens met het besluit van
de Argentijnse bisschoppen om
parlementsleden die vóór legali
sering van echtscheiding hebben
gestemd, van de communie te
weren. Hij verklaarde dat giste
ren voor de KRO-radio.
"Wij zijn in de westerse wereld
helaas zo gewend geraakt aan le
galisering van alles en nog wat,
dat we dat als de meest gewone
zaak zijn gaan beschouwen", zei
aartsbisschop Simonis. "Als je
uitgaat van het standpunt dat het
huwelijk, ook het natuurlijke hu
welijk, een heilig verbond is, dan
heeft dat met godsdienstigheid
te maken".
"In Nederland hebben we ech
ter een hele ontwikkeling gehad,
zodat ik die klok moeilijk kan te
rugdraaien. Wel probeer ik men
sen er zoveel mogelijk op te wij
zen, dat het om uitermate be
langrijke dingen gaat bij echt
menselijk geluk". Aldus Simonis
voor de KRO-radio.
Nieuwe priesters. Op zater
dag 8 november zal bisschop Bar
van Rotterdam drie diakens tot
priester wijden: drs. R. Gouw
(39), mr. C. Stam (51) en W. J. Re
der (67). Alle drie werken in een
parochie (Den Haag en Rotter
dam).
Stam is kandidaat-notaris ge
weest en Reder eerst ambtenaar
en later medewerker aan een
reisbureau. Gouw studeerde
theologie en geschiedenis. Alle
drie komen ze van het grootsemi
narie Rolduc van het bisdom
Roermond.
Reder groeide op in een gere
formeerd gezin. Kort vóór zijp
huwelijk in 1947 ging hij over
naar de Rooms-Katholieke Kerk.
Sinds 1976 is hij weduwnaar.
Veertig. Ds. C. van der Weele
(71) te Huizen is op 3 november
veertig jaar predikant. Van 1953
tot 1960 werkte hij in Leiden. Hij
kwam in 1953 van Harderwijk,
zijn eerste gemeente, en ging in
1960 naar Ermelo. In'1980 ging
hij in Huizen met pensioen.
Rijnsburg. Volgende week
woensdag, 29 oktober, van half 5
tot half 7, biedt de gereformeerde
kerk van Rijnsburg haar predi
kant A. G. Baayen (61) een recep
tie aan in het Centrum omdat hq
35 jaar geleden zijn loopbaan in
Rillaiid-Bath begon. Ds. Baayen
werkt nu twintig jaar in Rijns
burg. Hij is daar een van de vijf
gereformeerde predikanten.
Katwijk aan Zee. Kandidaat
A. L. van Zwet te Katwijk hoopt
op donderdag 30 oktober om 7
uur intrede te doen in de her
vormde gemeente van Nieuwer
ter Aa (Utrecht). In een dienst die
om half 3 begint zal ds. H. Visser
te Katwijk aan Zee hem bevesti
gen.
Afscheid
Mevrouw drs. P. van Dalfsen,
secretaris, en de heer B. Bud-
dingh', tweede voorzitter, zullen
op 31 oktober tijdens een recep
tie afscheid nemen van de her
vormde Raad voor de zaken van
Kerk en School. Dat gebeurt in
het centrum Hydepark in Doorn.
Na een paar korte lezingen be
gint de afscheidsreceptie om 5
De Raad voor de zaken vap
Kerk en School houdt op zelf
standig te bestaan. Hij wordt nu
onderdeel van het Centrum voor
Educatie, samen met de Raad
voor de Katechese en de Centra
le voor Vormingswerk/Hervorm
de Vrouwendienst. De raad heeft
44 jaar bestaan.
"Het is de bedoeling de activi
teiten rond vorming, toerusting,
opleiding, katechese, training en
onderwijs op elkaar af te stem
men en een gemeenschappelijke
visie op educatie te ontwikkelen,
waarin al deze aspecten een
plaats hebben", zegt de raad in
een toelichting.
Sluiting. Het bestuur van het
Maarten Luther-huis voor be
jaarden in Amsterdam zal een
besluit tot sluiting niet kunnen
accepteren, zo deelt directeur W.
Plantinga vandaag mee in ELK,
het blad van de Evêngelisch-Lu-
therse Kerk in Nederland. De ge
meente Amsterdam, is van plan
acht bejaardenhuizen te sluiten,
waaronder het Maarten Luther-
huis, dat juist een beleidsplan
voor de komende jaren had klaar
liggen.
Plantinga kondigt aan, dat
men gaat 'vechten' voor de be
woners. De boodschap van slui
ting heeft, zo schrijft hij, heel
veel verdriet veroorzaakt. "Wij
hopen, dat de huidige overheden
de prioriteiten zo weten te leg
gen, dat wij de ouderen een
menswaardige en zorgenvrije ou
de dag kunnen garanderen".
Bezorgd. Rooms-katholieke,
protestantse en orthodoxe lei
ders in Frankrijk tonen zich in
een brief aan het Kremlin ernstig
bezorgd over het lot van christe
nen in de Sowjet-Unie. Zij vra
gen de autoriteiten "elke aan
stichting tot vijandige activitei
ten jegens gelovigen achterwege
te laten".
De kerkleiders hebben hun
brief geschreven na verklaringen
van gevangen christenen in de
Sowjet-Unie en 'interviews' en
'bekentenissen' van christenen
in Russische kranten.
Dienstplicht. De rooms-ka
tholieke bisschoppen van Hon
garije zeggen in een verklaring,
dat weigering of veroordeling
van militaire dienstplicht op
grond van christelijke motieven
niet mogelqk is.
Dienstweigeren in Hongarije
is, volgens de bisschoppen, mis
plaatst. "De militaire dienst
draagt werkelijk bq aan de be
scherming van het vaderland, de
instandhouding van de vrede en
versterking van de openbare vei
ligheid".
dat waar blijkt te zijn, wat dan?
"Kijk, we doen dit onderzoek
niet om straks te kunnen zeggen,
dit of dat moet je niet eten want
dan kun je kanker krijgen. We
zullen onze bevindingen vanzelf
sprekend naar buiten brengen.
Maar iedereen is vrij om te eten
wat hq wil. En zeker als het om
iets gaat dat hq lekker vindt. Ver
bieden kun je niets. Wel op de
dreigende gevaren wijzen", al
dus Van den Brandt, die het on
derzoek ook ziet als een test v<
wat in het verleden over voeding
is beweerd.
"Veel mensen denken dat
kanker krijgen van de stoffen
(kleurstoffen e.d.) die aan de voe
ding worden toegevoegd. Er
worden inderdaad heel wat
die stoffen gebruikt, maar
worden heel goed getest alvo
rens ze mogen worden toegepast.
Zoals de zaken er nu voorstaan
ziet het er niet naar uit, datje hier
kanker van krijgt. Vanzelfspre
kend gaan we wel bekijken wat
ze individueel en in combinatie
in het lichaam doen. Misschien
krijgen we, als we alles een op
een rijtje zetten, wat teveel van
die stoffen binnen. Indien ze
kanker zouden veroorzaken, zijn
ze hier niet als enige verantwoor
delijk voor".
Teennagel
Alle mensen die bq het onder
zoek zijn betrokken hebben het
dringende verzoek gekregen een
stukje teennagel mee te sturen.
Piet van den Brandt: "We onder
zoeken de nagels op aanwezig
heid van mineralen. Zoals sele
nium (in knoflook komt deze stof
vrij veel voor red.). Selenium zou
een beschermende rol tegen het
ontstaan van tumoren kunnen
I spelen. Het harde bewijs hebben
Piet van den Brandt schudt de postzakken uit. Al 200.000 mensen hebben J
het vragenformulier ingevuld.
dingsgewoonten van deze pa
tiënten vergelijken de onderzoe
kers met de gegevens uit hun ei
gen steekproef. De groep men
sen die is benaderd om aan het
onderzoek mee te werken, is be
perkt tot mensen in de leeftijd
van 55 tot 70 jaar.
Piet van den Brandt: "Wij heb-
ben het vermoeden dat de eetge
woonte in die groep redelijk sta
biel is. En wat natuurlijk ook een
rol speelt is het feit, dat we over
enkele jaren met resultaten naar
buiten willen komen. Nemen we
jongere mensen, dan zullen we
jaren geduld moeten hebben al
vorens we iets wijzer zijn. Tussen
de zestig en tachtig jaar komt
aanzienlijk meer kanker voor
dan op jongere leeftijd. Hart- en
vaatziekten geven trouwens het
zelfde beeld te zien".
Averechts
Voeding die vrij is van kanker
verwekkende stoffen, daar ge
looft hq niet in. "Ik denk dat zulk
voedsel dan niet te eten zal zijn.
Wat we moeten zien te bereiken
is de risico's zoveel mogelijk
spreiden. Bedenk wel, dat din
gen die goed zijn ook averechts
kunnen werken. Zeker als je er
teveel van eet. We willen het ont
staan van tumoren bij mensen
zien tegen te gaan. De conse
quentie daarvan kan zijn, dat we
nog wat ouder worden. Maar
daar mag niet aan worden ver
bonden dat je dan geen kanker
meer kan krijgen".
Het zal aan de hand van de on
derzoeksresultaten wellicht mo
gelijk zijn een voeding samen te
stellen die zo min mogelijk risi
co's met zich meebrengt. Maar
zo'n voeding zal je ook moeten
uitproberen. Hoe dat aan te pak
ken weet Van den Brandt nog
niet. "De vraag die je je op dat
moment moet stellen is: wie geef
je dit voedsel en wie niet. Wat
daarbij om de hoek komt kijken
is de vraag of anderen zich dan
niet tekort gedaan voelen. M'n
gevoel zegt dat het ethisch niet
verantwoord is om op deze wijze
aan de slag te gaan. Waar we wel
aan denken is om dat experimen
teel te gaan toepassen. Maar dan
zitten we al lang en breed in de
jaren negentig".
Van den Brandt 'verklapt' dat
de Rijksuniversiteit Limburg al
enkele jaren onderzoekt of be
paalde vitaminen (welke wil hij
niet kwijt) invloed hebben op
baarmoederhalskanker. Vitami
nen waarvan de onderzoekers
vermoeden, dat ze deze tumoren
in een voorstadium afremmen.
Tot resultaten, zegt hij, heeft het
onderzoek nog niet geleid.
Vet
«mo avp» moedens wijzen heel sterk in de
ze richting. Af en toe krijgen we
verbaasde mensen aan de tele
foon die vragen wat we daar in
hemelsnaam mee moeten begin
nen, maar zeker tachtig procent
heeft een stukje nagel meege
stuurd".
Heel benieuwd is Van den
Brandt naar de resultaten die uit
de groep vegetariërs moeten ko
men. Mensen die via gerichte pu-
blikaties zijn gevraagd om aan
het onderzoek mee te doen. Ze
venhonderd vegetariërs heeft
men op deze manier weten te be
reiken. Een aantal dat vermoede
lijk nog wat hoger zal worden,
omdat hij ook aanmeldingen van
deze groep uit de andere deelne
mers verwacht.
Hoewel vegetariërs meermalen
onderwerp van onderzoek zijn
geweest, is dit een volstrekt nieu
we benadering. Meestal ging het
om het vinden van een antwoord
op de vraag waarvan zq te weinig
kregen. Nu gaat het erom of zij
door hun voedingsgewoonten
minder bloot staan aan het krij
gen van tumoren. "Voor ons zijn
de uitkomsten heel interessant",
benadrukt de Limburgse onder
zoeker. Om een goed beeld te
krijgen, zegt hij, heb je contras
ten in eetgewoonten nodig".
De Rijksuniversiteit Limburg heeft enkele honderden boze tele
foontjes gehad van mensen die zij een vragenlijst hadden toege
stuurd. Op de envelop was de geboortedatum afgedrukt van de
man of vrouw voor wie de lijst was bestemd. Volgens Piet van den
Brandt was de datum bewust op de envelop afgedrukt.
"We wilden op deze manier voorkomen dat andere familieleden
de vragenlijst zouden invullen. Bij een vorige enquête hadden we
precies hetzelfde gedaan. Maar toen kregen we geen enkele reactie.
Nu dus wel. De boze bellers vonden, dat hun privacy was aange
tast". I
