Shultz verrast
de bondgenoten
Gorbatsjov kan rustig afwachten
JJ9 "T.fiJ8
Rebellen nemen vier
dorpen Mozambique in
f"
mimimn
IHPRUS
Experts: Reagan had
nooit moeten gaan
Surinaamse leger
bombardeert dorpen
DINSDAG 14 OKTOBER 1986
BUITENLAND
PAGINA 7
'Bijna-akkoord': alle Euro-raketten weg
BRUSSEL - President Reagan en partijleider Gorbatsjov zijn het in Reykjavik in princi
pe eens geworden over een volledige verwijdering van alle Amerikaanse kruisraketten en
Pershings-2 en alle Russische SS-20's uit Europa. Het vastlopen van hun besprekingen
op de Amerikaanse SDI-plannen verhinderde echter een akkoord op dit punt.
De Europese NAVO-bondgenoten
- en in het bijzonder de landen
waar de kruisraketten en Pers-
hings zijn en worden geplaatst,
waaronder Nederland - reageer
den gisteren zeer verrast op deze
vergaande overeenstemming tus
sen de grootmachten. Eén derge
lijk akkoord zou veel verder zijn
gegaan dan wat tot voor kórt voor
mogelijk werd gehouden.
door
Hans de Bruijn
De Amerikaanse minister van
buitenlandse zaken George Shultz.
die gisteren in Brussel de NAVO-
partners inlichtte over de top op
IJsland, noemde mede daarom die
ontmoeting ondanks het eindresul
taat toch 'een succes'. Het zou pas
een mislukking zijn geweest als we
het niet geprobeerd hadden, zei de
Amerikaanse minister.
Ook de Europese bondgenoten
waren opmerkelijk optimistisch
gestemd. Zij bleken het volledig
eens te zijn met de Amerikaanse
opstelling in Reykjavik. De Euro
peanen hebben herhaaldelijk uit
gesproken dat de VS het recht
moeten hebben door te gaan met
hun onderzoek naar de mogelijk
heden van een verdediging vanuit
de ruimte.
Hoewel de top formeel is vastge
lopen op de meningsverschillen
over dat Amerikaanse ruimte-de
fensieprogramma SDI, kan vol
gens Shultz niet verheeld worden
dat op tal van andere terreinen gro
te vooruitgang tussen de beide
grootmachten is gemaakt. Van een
echte mislukking wilde Shultz
daarom niets weten.
'We moetén nu in Genève daar
doorgaan waar we in Reykjavik
zijn opgehouden', aldus Shultz. Hij
noemde in het bijzonder 'de zeer
goede kans om een akkoord te slui
ten over de middellange-afstands-
raketten'. Op dit punt zijn Russen
en Amerikanen zelfs veel dichter
bij elkaar gekomen dan enkele we
ken geleden nog haalbaar leek.
Voor de IJslandse top lag slechts
het Amerikaanse voorstel op tafel
om aan beide zijden in Europa 200
middellange-afstandswapens toe
te staan, alsmede elk nog eens 100,
de Sowjet-Unie in Siberie en de#
Amerikanen in Alaska. In het prin-'
cipe-akkoord van het afgelopen
weekeind zouden alleen de laatste
raketten zijn overgebleven.
Doorpraten
De Amerikanen hopen dat op ba
sis van deze overeenstemming
Shullz: we moeten doorgaan.
toch in Genève verder gepraat kan
worden. Voorwaarde daarvoor is
dat de Russen bereid moeten zijn
die kwestie los te zien van de dis
cussie over SDI. Of die bereidheid
er ook is moet nog blijken, maar
Shultz benadrukte dat ook de Rus
sen recentelijk hebben verklaard
geen onnodige bindingen tussen
beide zaken te willen leggen.
De secretaris-generaal van de
NAVO. Lord Carrington, verklaar
de: „We moeten de kans om over
eenstemming te bereiken op som
mige terreinen geen gijzelaar ma
ken van moeilijkheden op andere
terreinen die daar niets mee te ma
ken hebben".
Minister Shultz stelde dat er na
het vastlopen van de gesprekken
over SDI helaas geen tijd meer was
om weer terug te grijpen naar die
punten waarover Reagan en Gor-
batsjev het wel eens waren, zoals
de middellange-afstandswapens.
Daarom hoopt hij dat wat in Reyk
javik is afgebroken in Genève kan
worden voortgezet.
De Amerikanen willen aan een
akkoord over de middellange-af
standswapens bovendien nieuwe
afspraken toevoegen over de be
perking van het aantal raketten in
Europa voor de kortere afstand.
Die zouden bevroren moeten wor
den op een niveau waarover zij het
nog niet eens zijn.
De Russen zouden hun raketten
willen bevriezen op het niveau van
1 januari 1986. De Amerikanen ge
ven de voorkeur geven aan het ni
veau van 1 januari 1982. dat wil
zeggen voordat de Sowjets hun
aantal raketten begonnen uit te
breiden als reactie op de uitvoering
van het NAVO-dubbelbesluit. In
het eerste geval zouden de Ameri
kanen toestemming krijgen hun
raketten-arsenaal uit te breiden tot
het even groot is als het (grotere)
Russische.
Oók zouden er nog afspraken ge
maakt moeten worden tussen bei
de partijen over de verificatie van
een akkoord over de middellange-
afstandsraketten. Daarbij gaat het
met name om controle op de ver
nietiging van de reeds geplaatste
wapensystemen.
De Amerikaafse minister onthul
de ook dat er een vergaande ovei-
eenstemming was over de hoofdlij
nen van een akkoord over het tes
ten van kernwapens. Daarbij wa
ren afspraken gemaakt over verbe
tering van de verificatie-procedu
res en was een drempel ingebouwd
voor het aantal militaire en vreed
zame nucleaire tests.
Sirius mag weg
LONDEN (AFP) - De "Sirius", het
schip van de internationale milieu
organisatie Greenpeace dat afgelo
pen zaterdag naar Reykjavik voer
om ter gelegenheid van de Ameri
kaans-Russische top te protesteren
tegen kernproeven en zondag door
de IJslandse politie aan de ketting
werd gelegd, heeft gisteren toe
stemming gekregen te vertrekken.
Greenpeace heeft in een verkla
ring laten weten dat het schip van
daag naar Amsterdam zal varen.
WASHINGTON - Reagan heeft er
niet verstandig aan gedaan naar
IJsland te gaan. Hij had zich eerst
ervan moeten vergewissen of de
Russische partijleider Gorbatsjov
wel constructieve plannen had. zo
luidt de mening van veel Ameri
kaanse commentatoren na de mis
lukte top van Reykjavik.
door
Henk Dam
Ook experts die Reagan door
gaans welgezind zijn, betwijfelen
de wijsheid van het besluit van de
Amerikaanse president om op zo'n
korte termijn aan een top te begin
nen. Onder hen bevinden zich de
voormalige minister Haig (buiten
landse zaken) en de vroegere natio
nale veiligheidsadviseur Brezinski.
Uit veel van de commentaren in
de VS, die gisteren pas goed op
gang kwamen, blijkt ook bezorgd
heid over de gevolgen van de mis
lukte top. Haig zag zelfs een 'moge
lijke dreiging' dat de Sowjets ..hun
spierballen laten zien" in West-
Berlijn, elders in Europa of daar
buiten.
Zijn pessimisme werd gedeeld
door prof. Stephen Cohen van de
universiteit van Princeton, een au
toriteit op het gebied van de Oost-
West verhouding, die zich afvroeg
of Gorbatsjov nu nog wel kan door
gaan met zijn politiek van „com
promissen en verzoening". „Ik
denk dat historici 12 oktober als
een treurig soort keerpunt zullen
gaan zien", zei hij gisteren voor de
tv.
Maar andere politici, onder wie
de vroegere ontwapeningsonder
handelaar Louis Fields en Kenneth
Adelman, directeur van het Arms
Control and Disarmament Agency,
zeiden erop te vertrouwen dat de
Sowjets naar de onderhandelings
tafel zullen terugkeren.
Ook vanuit het Congres kwamen
gisteren meer commentaren over
de top in IJsland los. Die menin
gen blijken over het algemeen
langs partijlijnen te lopen: de
meeste Republikeinen staan ach
ter hun president, Democraten
hebben geen goed woord voor Rea
gan over.
De invloedrijke Democratische
senator en vrijwel zekere presi
dentskandidaat Joseph Biden, zei
het als volgt: "„Ik ben werkelijk
stomverbaasd over het besluit
voorbij te gaan aan een reële moge
lijkheid om een groot deel van de
Russische kernmacht vernietigd te
krijgen".
De Democratische senator Ed
ward Kennedy zei dat „een grootse
en historische mogelijkheid is op
geofferd - althans op dit moment -
op het wankele altaar van SDI".
„Moeten we nu echt de zekerheid
van grote reducties in de huidige
aantallen kernwapens opofferen
ter wille van de onzekerheid van
een onbewezen en onbewijsbare
defensie in de verre toekomst?", al
dus Kennedy.
Maar steun kreeg Reagan van de
conservatieve senator en presi
dentskandidaat Jack Kemp, die zei
blij te zijn dat de president nietó
heeft gezien in „een overeenkomst
die een van zijn belangrijkste doel
einden, de ontwikkeling van een
strategische defensie voor onszelf
en onze bondgenoten, geweld zou
aandoen".
Een historische kans lag voor het
grijpen, maar Michael Gorbats
jov heeft niet willen bukken. Sa
mengevat is dat het verwijt van
de Amerikanen aan het adres
van de Russen, na afloop van de
gesprekken in Reykjavik. Gister
middag vertelde de Aemrikaanse
minister Shultz in Brussel hoe
die 'historische kans' eruit had
gezien. Alle Europese raketten
voor de middelllange afstand
konden verdwijnen. De Verenig
de Staten en de Sowjet-Unie zou
den er alleen in Alaska en Siberië
elk nog honderd op elkaar ge
richt houden.
door
Ton van Brussel
Shultz zag verraste gezichten
en dat zal hem wel hebben herin
nerd aan zijn eigen verbazing
toen partijleider Gorbatsjpv dit
weekeinde volslagen onver
wacht de meest verreikende ont
wapeningsvoorstellen op de dis
cussietafel in Reykjavik depo
neerde. Niemand in de Ameri
kaanse delegatie had hiermee re
kening gehouden en niemand -
ook president Reagan niet - was
daarom in de positie een 'ja' te
laten horen. De harde voorwaar
de van Gorbatsjov dat Reagans
plannen voor een ruimte-defen
sie (SDI-St'ar Wars) van tafel
moesten, had daarom veel van
een godsgeschenk. Het verschaf
te de Amerikanen het alibi voor
Zoals Reagans stafchef Donald
Regan het formuleerde: "SDI is
onze troefkaart, die houden we
vast". Regans benadering en la
ter ook Shultz' uitleg suggereren
dat de Amerikanen IJsland met
een gerust hart hebben verlaten.
Veel wijst echter op het tegen
deel, want wat Reagan als een
troef beschouwt, zien andere be
trokkenen als een splijtzwam.
Natuurlijk hebben de Ameri
kanen gelijk als ze zeggen dat
'SDI' een belangrijke reden is ge
weest voor de Russen om naar de
onderhandelingstafel terug te
keren. De diplomatieke handels
waarde van Star Wars bleek al in
januari '85 toen de Sowjet-Unie
besloot tot een hervatting van
het afgebroken Geneefse wapen-
beheersingsoverleg.
Het Witte Huis lijkt de bezwa
ren van Moskou tegen SDI na
dien te hebben onderschat en is
zich er kennelijk ook onvoldoen
de van bewust geweest dat Gor-
batsjovs aanhang zich niet tot
het Warschau-pact beperkt. In
Europa en in de Verenigde Sta
ten neemt de reserve toe over de
financiële en technische haal
baarheid van het ruimteplan en
groeit de verontrusting over een
nieuwe fase in de bewapenings
wedloop. Uit de eerste reacties in
de Verenigde Staten bleek giste
ren dat vele Congres-leden zich
nu ook zorgen maken over de
prijs die betaald moet worden
voor dit luchtkasteel, in de letter
lijke en figuurlijke betekenis,
wel te verstaan. Als SDI daad
werkelijk het struikelblok zou
zijn op weg naar de voorgestelde
verminderingen is de kans groot
dat niet Reagan, maar Gorbats
jov uiteindelijk het applaus mag
De onderhandelingsstrategie
van de Russen moet de Amerika
nen inmiddels zorgen baren. Wat
onder Joeri Andropov begon, is
na de korte regeerperiode van
Konstantin Tsjernenko door Mi
chael Gorbatsjov met verve
voortgezet. Keer op keer heeft
Moskou de Amerikanen de afge
lopen iaren weten te overrompe
len met steeds weer nieuwe voor
stellen, waarop het Witte Huis
geen, maar de publieke opinie in
het Westen wèl een antwoord
had.
Het Kremlin heeft daaraan
vandaag nog een nieuwe dimen
sie toegevoegd. Voor het eerst in
de geschiedenis worden de Ame
rikaanse bondgenoten ditmaal
niet louter door het Witte Huis
voorgelicht over de loop der za
ken, maar ook door Gorbatsjovs
eigen afgezanten, die naar de Eu
ropese hoofdsteden zijn ge
stuurd. Dat is eens te meer een
signaal dat de Sowjet-Unie zich
bewust is van de veelkleurigheid
van denken in het NAVO-bond-
genootschap. zeker waar het SDI
betreft.
In Brussel bleek daarvan offi
cieel niets. Europa schaarde zich
ogenschijnlijk eensgezind achter
de strategie en het optimisme
van minister Shultz. Maar in de
wandelgangen bleek de Ameri
kaanse aanpak aanzienlijk
zwaarder op de Europese magen
te liggen. Reagans uitleg ("Ik
kon en wilde mijzelf en mijn op
volgers niet binden aan een tien
jarig verbod op SDI") werd niet
alleen in die kring als "on
waarachtig" gekenschetst. Over
eenkomsten met de Sowjet-Unie
zouden immers zinloos worden
als de looptijd beperkt moet blij-
ven tot de ambtstermijn van een t
Amerikaanse president.
In de reacties van Amerikaan
se kritici van de top in Reykjavik
klonk gisteren ook zorg door
over de machtsbasis van Gor
batsjov. Ten slotte plaatst zijn
aanpak niet alleen het Westen
voor veel dilemma's, maar zal
ook menigeen in en om het
Kremlin van de voordelen van
deze koers moeten worden over
tuigd. Als de geruchten juist zijn
dat de Russische leider onder
druk staat van het militaire appa
raat, dan heeft ook hij baat bij
een afkoelingsperiode van enige
termijn.
In veel commentaren krijgt
Gorbatsjov het advies te blijven
glimlachen e.n verder niets te
doen, behalve dan de stop op
kernproeven te zijner tijd te ver
lengen. Zo'n benadering schept
ruimte voor nieuwe afwegingen
in het Amerikaanse Congres en
binnen de NAVO over het 'Reyk-
javik-pakket'. Het ziet er naar uit
dat Gorbatsjov daarvan meer te
verwachten heeft dan Reagan.
Tijdens een bezoek aan Arba-
tovs Amerika-instituut in Mos
kou werd mij eens de wijsheid
van Abraham Lincoln voorge
houden: "Leiders kunnen som
mige mensen altijd voor de gek
houden, sommige mensen soms,
maar niet alle mensen altijd". De
Amerikaanse ex-onderhandelaar
Paul Warnke zei het gisteren in
wat andere bewoordingen: "Als
ik Europeaan was, zou ik me gro
te zorgen maken over de Ameri
kaanse aanpak".
JOHANNESBURG - Honderden
rebellen van de Mozambiquaanse
Nationale Verzetsbeweging (NMR)
zouden in de noordelijke provin
cies van Mozambique in hevige ge
vechten gewikkeld zijn met leden
van het Frelimo-regeringsleger.
Volgens nog niet bevestigde bron
nen in de hoofdstad Maputo zou
den hierbij minstens vier steden in
de handen van de door Zuid-Afrika
gesteunde NMR zijn geraakt.
door
Ruud de Wit
Zondag reeds gaf de Mozambi-
kaanse president Samora Machel
toe, dat bepaalde grensgebieden in
de provincies Tete, Sofala en Zam-
bezia onder controle van de NMR
waren gekomen. Hij zei dat na af
loop van het spoedoverleg dat in
de hoofdstad Maputo werd ge
voerd en waarbij alle leiders van de
frontlijnstaten aanwezig waren.
Het was de eerste keer, dat de rege-
ring-Machel officieel toegaf de con
trole over bepaalde gebieden te
hebben verloren.
De steden die nu in handen van
de NMR zouden zijn geraakt, zijn
Zumbo en het strategisch belang
rijke Mutarare in de Tete-provin-
cie, Caia in Sofala en Milange in
Zambezia. Volgens dezelfde bron
nen zou het regeringsleger in deze
provincies op instorten staan en
zouden honderden Frelimo-solda-
ten de grens met het buurland Ma
lawi zijn overgestoken.
Er wordt daarbij gesproken van
een aantal dat boven de 1500 ligt.
Ook wordt gemeld, dat vorige
week donderdag 410 gedeserteerde
Frelimo-soldaten door Malawi te
rug over de grens zijn gezet en zijn
overgedragen aan de autoriteiten
van de provincie Tete.
Desondanks beschuldigde presi
dent Machel zondag Malawi ervan
de NMR-rebellen niets in dë weg te
leggen. Hij verweet de regering
van Malawi tevens, dat zij de NMR
gelegenheid biedt om op haar
grondgebied steun van Zuid-Afri
ka te ontvangen. Hij herhaalde in
dat verband een eerder dreigement
om desnoods raketten tegen Mala
wi in te zetten.
Als het waar is dat de stad Muta
rare is gevallen, kan dit consequen
ties hebben voor de olieaanvoer en
andere transporten naar Zimbab
we via de Mozambiquaanse haven
stad Beira. Mutarare ligt nagenoeg
aan de spoorlijn tussen Beira en
Zimbabwe en aan de belangrijke
Zambezi-rivier.
Wat er ook op dit moment pre
cies in Mozambique gebeurt, zeker
is dat Machels positie moeilijker is
dan ooit tevoren. Op dit moment
zijn er reedsduizenden militairen
uit Zimbabwe ingezet om deze be-
langrijke alternatieve transpor
troute te bewaken.
Blijkbaar zonder succes. Van
daar dat de frontlijnstaten zondag
een nieuw beroep op de internatio
nale gemeenschap hebben gedaan
om in te grijpen. Hierdoor zou dan
voorkomen kunnen worden dat de
NMR met Zuidafrikaanse steun
een geslaagde machtsgreep in Ma
puto kan doen. Want volgens Ma
chel is de regering in Pretoria daar
op uit. Het Zuidafrikaansq leger
bestempelt de berichten uit Mapu
to over een op handen zijn aanval
overigens als 'volslagen onzin'.
ADVERTENTIE
SUPRA KOFFIE
250 gram
geen Mï nu
KANIS GUNNINK
PARAMARIBO/DEN HAAG - Het
leger van Suriname heeft twee dor
pen in het oosten van het land met
mortiergranaten gebombardeerd.
Woordvoerder Romeo Hoost van
de Bevrijdingsraad voor Suriname
heeft dat gisteravond meegedeeld.
Het bericht is door zegslieden in de
hoofdstad Paramaribo bevestigd.
door
Jos Heymans
De bosnegerdorpen Lange Tab-
betje en Stoelmanseiland werden
vanuit een vliegtuig onder vuur ge
nomen. Of daarbij doden en ge-
AD VERTENTIE
Kort en
l krachtig:
35%.
Vraag uw
I slijter.
wijn en gedistilleerd
Tel 015)569324
wonden zijn gevallen, is niet be
kend gemaakt. Wel zou granman
Forster, het opperhoofd van de
bosnegers in die streek, door een
hartaanval zijn getroffen. De twee
dorpen liggen in het Marowijnege-
bied, dat door de groep Brunswijk
wordt beheerst.
De aanval van het Surinaamse le
ger kwam na de aankondiging van
bevelhebber Bouterse. zaterdag,
dat een definitieve aanval op de re
bellen van Brunswijk zou worden
ingezet.
De Nationale Voorlichtings
dienst in Suriname heeft de bom
bardementen niet gemeld. Oogge
tuigen hebben echter verklaard de
beschieting te hebben gezien. Vol
gens woordvoerders van het
Jungle Commando van Brunswijk
is het legervliegtuig door de rebel
len neergehaald.
Inwoners van de Oostsurinaam-
se plaats Moengo hebben gisteren
nieuwe vuurgevechten gemeld tus
sen eenheden van het leger en de
groep Brunswijk. Daarbij zouden
ten minste drie doden zijn geval
len.
Duizend arbeidsplaatsen bij het
Suralco-bedrijf in Moengo zijn in
gevaar. Er wordt bij de bauxietfa
briek nog wel gewerkt, maar
steeds minder mensen willen in
het gevarengebied blijven.
De Suralco-fabriek in Moengo is
een belangrijke economische pijler
vanwege de werkgelegenheid van
duizend mensen en is van groot be
lang als een van de weinige nog
overgebleven deviezen opleveren
de bedrijven.
Minister-president Pertab Rada-
kishun heeft de Nederlandse am
bassadeur Emiel Mulder en de
Franse ambassadeur Gaston le
Baudert bij zich ontboden, waar
schijnlijk om hen te wijzen op de
gevaarlijke situatie in Oost-Surina-
me. In Paramaribo wordt, zoals be
kend, aangenomen .dat Brunswijk
vanuit Nederland en vanuit Frans
Guyana geholpen wordt.
PEKING - De Britse koningin Elizabeth II heeft gisteren een bezoek
gebracht aan de Verboden Stad, het indrukwekkende monument van de
keizerdynastieën die China eeuwenlang geregeerd hebben. Eerder op de
dag had de Chinese president Li Xiannian tegen de koningin gezegd dat
haar zondag begonnen bezoek een 'roemrijk hoofdstuk is in de annalen
van de Chinees-Britse betrekkingen'. De president prees de Britse minister
van buitenlandse zaken Sir Geoffrey Howe voor zijn bijdrage aan de
'bevredigende oplossing voor de kwestie-Hongkong'. Hij zei dat het Chine
se volk zijn uitmuntende prestatie nimmer zal vergeten.
De koningin kwam zondag met haar gemaal prins Philip in Peking
aan voor een zesdaags staatsbezoek. «foto api
