Teleurstelling
in Reykjavik
Dooi blijft ook na IJsland mogelijk
Genève-proces
zal doorgaan
Aardbeving maakt tienduizenden dakloos
Noodcommissie in El Salvador faalt volledig
MAANDAG 13 OKTOBER 1986
BUITENLAND
PAGINA 9
Schip van
Greenpeace
opgebracht
REYKJAVIK - De 'minitop' tussen president Reagan en Sowjet-leider Gorbatsjov is
voor zowel Amerikanen als Russen teleurstellend geëindigd. Reagan wenst geen conces
sies te doen op het voor Gorbatsjov belangrijkste gesprekspunt: het onderzoek naar
raketdefensie in de ruimte (SDI).
Slechts gedurende één uur verkeerden de leiders onder acht ogen. Tolken waren steeds aanwezig, maar tijdens
drie van de vier gespreksrondes zaten ook de ministers Shultz en Sjevardnadze aan tafel. (foto AP)
Aan het slot van ruim elf uur on
derhandelen in de Villa Hofdi op
IJsland bleek SDI akkoorden over
vermindering met 50 procent voor
strategische kernwapens in de weg
te staan. Dat gold eveneens een
tussentijdse overeenkomst over
vermindering van de kernwapens
in Europa. Ook een datum voor
een nieuwe, in Washington te hou
den top, struikelde over SDI.
door
Hans Geleijnse
Op de Amerikaanse basis Kefia-
vik verklaarde een uiterst opge
wekte Reagan gisteravond vlak
voor zijn vertrek naar Washington,
dat hij Gorbatsjov 'het meest ver
reikende voorstel uit de geschiede
nis' had gedaan.
Maar de Sowjets bleven aandrin
gen op een overeenkomst 'die mij
en mijn opvolgers het recht zou
ontzeggen een defensiesysteem te
gen kernwapens te ontwikkelen',
aldus de Amerikaanse president.
Luid toegejuicht door de honder
den militairen en hun familieleden
voegde Reagan eraan toe: „Dat kon
en wilde ik niet doen".
Terzelfder tijd legde Gorbatsjov
350 door de Sowjets in de theater
zaal bij het perscentrum toegelaten
journalisten uit, dat zijn Ameri
kaanse tegenspeler 'met lege han
den en mottenballenvoorstellen'
naar Reykjavik was gekomen. Gor
batsjov duidt daarmee op het voor
stel van Reagan alle strategische
en ballistische kernraketten de ko
mende tien jaar op te ruimen. Ech
ter met de kanttekening, dat Was
hington in die periode door zou
gaan met research, ontwikkeling
en testen in het kader vay het SDI-
onderzoek. Voor in de Amerikaan
se visie betekende dat naleving
van het uit 1972 daterende ABM-
verdrag. Na tien jaar zouden beide
partijen moeten overleggen over
eventuele invoering van defensie
ve systemen.
REYKJAVIK - De Sowjet-Unie en
de Verenigde Staten hebben giste
ren benadrukt dat de Geneefse
kernwapenonderhandelingen zul
len worden voortgezet. Gorbatsjov
verklaarde dat de Russische voor
stellen, zoals die in Reykjavik op
tafel kwamen, daar gehandhaafd
blijven.
door
Hans Geleijnse
Hij deed een beroep op de pu
blieke opinie erover te oordelen.
„Er is geen reden tot wanhoop. Wij
zetten de dialoog voort. Amerika
moet nadenken, wij wachten af',
merkte hij op. De Russische leider
noemde SDI overigens een breek-
Terwijl de heren spraken bezocht
Raisa Gorbatsjov een boerderij,
waar zij door een kinderschare
werd opgewacht. (foto ap>
Papandreou
Mevrouw Papandreou wil de
handtekeningen verzamelen van
vrouwen uit de hele wereld voor
een vredesoproep aan de Ameri
kaanse en de Russische leiders. Zij
heeft daartoe contact opgenomen
met vrouwengroepen in West en
Oost, zo zei zij gisteren op een pers
conferentie in Athene.
Margaret Papandreou, echtgeno
te van de Griekse premier en voor
zitter van een Griekse vrouwenbe
weging, zei miljoenen handteke
ningen te willen verzamelen. „Het
is vooral belangrijk voor ons vrou
wen die niet aan de onderhande
lingstafel zullen zitten, onze ideeën
over te brengen".
Voorwaarde
Van Russische kant werd een
vermindering met 50 procent van
de strategische bewapening voor
gesteld. Maar toen de Amerikanen
daarmee instemden, kwamen de
Russen met de voorwaarde dat het
SDI zich de komende tien jaar zou
moeten beperken tot het laborato-
De Amerikaanse minister van
buitenlandse zaken George Shultz
verklaarde tijdens een korte pers
conferentie, waarbij alleen Ameri
kaanse journalisten werden toege
laten, dat Washington de Russi
sche eis beschouwde als een 'wijzi
ging van het ABM-verdrag, die het
SDI-programma om zeep zal hel
pen'.
Het was juist SDI, aldus Shultz,
dat de Russen tot vergaande voor
stellen over vermindering van
kernwapens had gebracht. Opge
ven van het programma zou bete
kenen, dat later een prijs moest
worden betaald. SDI is een verze
keringspolis, dat de Sowjets ook in
de toekomst tot wapenakkoorden
willen komen en die tevens zullen
naleven, meende hij.
Volgens Gorbatsjov echter wen
sen de Amerikanen onder het mom
van een ruimteverdediging nieuwe
offensieve wapens te ontwikkelen
en streven zij militaire superioriteit
na. Hij noemde dat strijdig met de
geest en letter van de resultaten
van zijn eerste top met Reagan, vo
rig jaar november in Genève.
Shultz liet zich pessimistisch uit
over de kans op een nieuwe ont
moeting (zoals in Genève afgespro
ken eerst in Washington) tussen
beide leiders. Georgi Arbatov, bui
tenland-adviseur van het Kremlin,
drukte zich hierover in krachtige
bewoordingen uit. „Zolang de
Amerikanen hun standpunt over
SDI niet wijzigen, komt er geen
top in de VS", zei hij.
Shultz, die vandaag de Europese
bondgenoten in Brussel infor
meert, zei dat de meningsverschil
len over SDI een potentieel ak
koord over vermindering met de
punt voor alle besprekingen op
IJsland, zowel over de kernwapens
als naleving van de mensenrechten
als oplossing van regionale conflic
ten. „Wij hebben één pakket voor
stellen aangeboden, dat op één be
langrijk punt is gestruikeld", zei
hij.
Shultz bevestigde die lezing. Hij
verklaarde dat Reagan bij ver
scheidene gelegenheden het thema
mensenrechten aan de orde had
gesteld en in detail was ingegaan
op het vraagstuk van de Russische
joden die het land niet mogen ver
laten. Een gezamenlijke verklaring
had kunnen leiden tot een syste
matische basis voor discussie over
dit onderwerp, aldus Shultz. Maar
het geschil over SDI verhinderde
dat.
Ook over een stop op kernproe
ven waren de partijen elkaar in
Reykjavik dicht genaderd. In de
Amerikaanse optiek kan een volle
dige stopzetting alleen wanneer al
le kernwapens zijn verdwenen.
Gorbatsjov benadrukte dat het
eenzijdige moratorium dat hij veer
tien maanden geleden afkondigde,
de nodige problemen oplevert, om
dat de Amerikanen 'in de Nevada-
woestijn wel doorgaan met kern
proeven'. Maar hij kondigde niet
aan dat de Russische kèrnteststop
nu zou worden opgeheven.
Reagan sprak, anders dan in Ge
nève, slechts één uur van man tot
man met Gorbatsjov. Dat gebeurde
in het bijzijn van twee tolken, in de
eerste discussie van zaterdagmor
gen. Daarna schaarden de minis
ters van buitenlandse zaken Shultz
en Sjevardnadze zich aan de in
middels op verzoek van Reagan in
het vertrek geplaatste tafel. Zij ble
ven ook bij de drie volgende ge
spreksronden aanwezig.
Speculatie over mogelijk opzien
barende akkoorden kwam er zater
dagavond al. Er werden experts
aan het werk gezet om de aanbeve
lingen van beide leiders in 'klare
taal' te vertalen. Deze groepen, aan
beide kanten twee, werkten de ge
hele nacht door.
Gisteren tegen het middaguur
kondigde Reagan bij het afscheid
nemen van Gorbatsjov aan, dat er
nog een extra gespreksronde zou
komen. De Amerikanen vertelden
toen dat er vooruitgang werd ge
boekt. In het laatste uur van die
ronde kwam echter vast te staan,
dat over SDI geen vergelijk moge
lijk was.
Shultz: „Het optreden van de
president was geweldig. Ik ben
nog nooit zo trots op hem geweest.
Hij was constructief en creatief in
het zoeken naar belangrijke over
eenkomsten".
helft van het aantal kernkoppen
voor de Russische raketten èn voor
lanceerinrichtingen in de weg
staan. Ook een principe-akkoord
over reductie van de kernwapens
voor de middellange afstand in Eu
ropa (aan Russische kant SS-20,
aan westerse kant de Pershing-II
en kruisraketten) tot honderd kop
pen kon om die reden niet verder
worden uitgewerkt.
REYKJAVIK - Even dreigde de
wereld zo'n tienduizend zware
kernkoppen kwijt te raken. Rode
potloden krasten ijverig over ellen
lange magazijnstaten. Voortdu
rend werd overlegd: 'Kun je daar
nog wat ICBM's schrappen, dan
haal ik wat IRBM's weg. Enne, ver
geet die sea-launched boys van jul
lie niet'.
door
Hans Geleijnse
Gisteravond tegen zevenen was
het allemaal weer als vanouds,
daar in die vrijstaande villa met
uitzicht op zee. Amerikanen en
Russen ontdekten plotseling weer
wat hen echt scheidde: Star Wars.
En weg waren de vredelievende
plannen om grote aantallen kern
wapens op de schroothoop te gooi
en.
De mini-top op IJsland, de bij
eenkomst van Ronald Reagan en
Michael Gorbatsjov die het funda
ment voor succesvolle echte top
pen in de toekomst moest leggen,
mislukte. Geheel of gedeeltelijk,
maar in elk geval voldoende om
beide leiders teleurgesteld het
gastvrije eiland te laten verlaten.
Zonder een afspraak te maken
voor een volgende ontmoeting in
Washington.
SDI blijft voor Reagan droom-
en voor Gorbatsjov schrikbeeld ge
noeg om wapenakkoorden voorals
nog uit te sluiten. Volgens een
zichtbaar ontdane minister Shultz
was in het verloop van in totaal bij
na 30 uur onderhandelen gebleken
dat zulke overeenkomsten 'in po
tentie' mogelijk waren.
Laboratorium
Amerikanen en Russen waren
het immers tenslotte eens gewor
den over vermindering van de of
fensieve kernwapens met de helft.
SAN SALVADOR - Tienduizen
den inwoners van arme wijken in
San Salvador, de hoofdstad van El
Salvador, hebben a,l hun meubilair
op straat gezet. Hun huizen zijn on-
door
Rob Sprenkels
bewoonbaar sinds de zware aard
schokken van afgelopen vrijdag,
schokken van 7 op de schaal van
Richter.
De eerste conclusie na een dagje
De Sowjets wensten echter dat
Washington het onderzoek naar
een ruimtedefensie tot laborato
riumwerk zou beperken. Over tien
jaar zou dan gepraat moeten wor
den over eventuele verdere ont
wikkeling van defensieve syste
men en daarmee over aanpassing
van het uit 1972 daterende ABM-
verdrag, dat stationering van raket
defensies verbiedt.
Geen onbekend geluid van de
Sowjets. In Genève werd al onder
handeld over een 30 procentsver
mindering van de strategische wa
pens. Maar het was duidelijk, dat
resultaten bij de START-onder-
handelingen alleen zouden komen
als gevolg van Amerikaanse con
cessies over SDI.
Reagan pareerde het Russische
voorstel met een aanlokkelijk klin
kend aanbod: verwijdering van al
le ballistische kernraketten voor
zowel lange als kortere afstanden
binnen tien jaar. In die periode zou
Washington het ABM-verdrag na
leven. Wel research, ontwikkelen
en testen, maar geen daadwerkelij
ke introductie van het systeem. Al
naar gelang de beide partijen de
kernwapens opruimden zou beke
ken moeten worden of de invoe
ring van een raketdefensie nog no
dig zou zijn.
Verzekeringspolis
Shultz legde na afloop uit waar
om: 'Een ruimteschild ter verdedi
ging van de vrije wereld is onze
verzekeringspolis tegen bedrog,
dat iemand toch in het bezit van
kernwapens zou blijven'. Hij voeg
de daar aan ook toe dat na de perio
de van tien jaar invoering van een
defensief systeem noodzaak zou
blijven. De Amerikanen, zo bleek
uit zijn woorden, gaan er niet al
leen van uit, dat SDI de Sowjets nu
tot concessies aan de onderhande
lingstafel dwingt, maar zien het
ook als garantie dat Moskou af
spraken over vermindering van
kernwapens naleeft. Als SDI weg-
San Salvador luidt dat de daklozen
het grootste probleem vormen.
Meer dan 48 uur na het vernieti
gende natuurverschijnsel blijkt de
speciaal door de regering opgerich
te noodcommissie totaal te falen.
Duizenden mensen vragen zich
vertwijfeld af wat er met alle van
uit het buitenland aangevoerde
tenten is gebeurd. Veel mensen
hebben zelf wat geïmproviseerd
met palen, stukken plastic, lakens
en dekens. Anderen zitten nog met
hun hele familie onder de blote he
mel.
valt, moetje, aldus Shultz, maar af
wachten of dat gebeurt.
Daar stonden waarschuwende
woorden van Gorbatsjov tegen
over. SDI is voor hem niet in de
eerste plaats een militair maar een
politiek probleem. Wordt in Ameri
ka zelf niet gezegd dat het niet ef
fectief zal zijn. Het politieke pro
bleem is dat Washington niet wil
meewerken aan vergaande vermin
dering van kernwapens, maar on
der de noemer SDI nieuwe wapens
ontwikkelt en daarmee voor een
'gevaarlijke wapenwedloop met
onvoorspelbare gevolgen' zorgt.
Het 'point of no return is bereikt',
waarschuwde hij.
De ontwikkelingen in Reykjavik
hebben aangetoond dat Reagan er
verkeerd aan heeft gedaan de wen
sen van Gorbatsjov voor een 'voor
bereidende top' in te willigen in
ruil voor vrijlating van de van spio
nage beschuldigde journalist Nick
Daniloff.
Donkere wolken
Want na deze mini-top doemen
er donkere wolken aan de horizon.
Het Internationale Rode Kruis
heeft inmiddels zaterdag wel der
tien ton aan tenten, dekens en eer-
ste-hulpkoffers van panama naar
San Salvador gevlogen. Ook twee
vertegenwoordigers van het Rode
Kruis begaven zich naar het gebied
dat vrijdag door de zware aardbe
ving werd getroffen.
Kaartenhuizen
In en nabij het centrum van de
Salvadoraanse hoofdstad zijn een
twintigtal moderne gebouwen als
kaartenhuizen in elkaar geklapt.
Wat voor Reykjavik nog mogelijk
scheen, het zaken doen met de
Sovjets over afzonderlijke thema's
als kernraketten in Europa, nale
ving van mensenrechten, regionale
conflictpunten als Afghanistan en
Midden-Amerika, lijkt van de
baan.
Gorbatsjov presenteerde de Rus
sische voorstellen op al deze terrei
nen nadrukkelijk als 'een pakket',
dat struikelde over 'het belangrijk
ste punt', SDI dus. En Shultz gaf
dat onomwonden toe.
Dat betekent toenemende druk
op Reagan. Bijvoorbeeld van de
joodse lobby, die weet dat verrui
ming van emigratiemogelijkheden
voor geloofsgenoten in de Sowjet-
Unie er niet in zit met SDI hoog in
Reagans vaandel. Het Congres, dat
Reagan de vrije hand gaf in Reyk
javik door kritiek op SDI en op het
doorgaan van de kernproeven ter
wijl de Russen zijn gestopt in te
slikken, zal gefrustreerd reageren.
En de Europese bondgenoten, toch
al niet overlopend van enthousias
me voor de ruimteplannen van het
Witte Huis, zullen Washington on
getwijfeld laten weten dat er kan
sen zijn gemist op IJsland.
Het applaus dat Reagan - de con-
ferentier - kreeg voor zijn bijna
clowneske optreden op de basis
Keflavik van een paar duizend geü
niformeerde Amerikanen, zal niet
lang beklijven. Gorbatsjov kondig
de het met veel gevoel voor under
statement al aan: 'Wij hebben con
structieve voorstellen gedaan. Die
blijven van kracht. Ik vermoed dat
de president zijn Congres nog wil
raadplegen. Laat Amerika erover
nadenken, wij wachten af.
Thuisfront
Maar ook voor Gorbatsjov is het
aan het thuisfront geen koek en ei.
Morrende militairen zullen onge
twijfeld aandringen op hervatting
van de kernproeven. Niet voor
niets benadrukte hij gisteren, hoe
Reddingswerkers proberen koorts
achtig levende slachtoffers vanon
der de puinhopen te bevrijden. Tot
ergernis van hondenbrigades uit
de Verenigde Staten, Zwitserland,
en Frankrijk wordt er bij de red
dingsoperaties veel zwaar mate
rieel ingezet, zoals kranen en bull
dozers. "Als onze honden iets meer
tijd zouden krijgen, zouden we
meer succes hebben", aldus een
expert uit de Amerikaanse staat
Florida.
Volgens woordvoerders van het
Salvadoraanse leger zijn er inmid
dels meer dan 400 lijken geborgen.
De meeste waarnemers verwach
ten dat het dodental uiteindelijk
zal oplopen tot tegen de duizend.
De nog functionerende ziekenhui
zen, twee zijn er in elkaar gestort,
hebben duizenden gewonden ver
zorgd. Het militaire hospitaal, waar
zich op het moment van de ramp
zo'n 200 gewonde soldaten verble
ven, heeft uit angst voor instortin
gen zyn praktijk verhuisd naar een
tegenover liggend park.
Sinister
Er heerst een nogal sinistere
sfeer in de Salvadoraanse hoofd
stad. 's Nachts waren er verschil
lende schoten te horen. En net
even over enen plaatselijke tijd
leek het plotseling of iemand aan
mijn stoel trok. Het blijft dus nog
trillen. Alle winkels zijn gesloten.
Er is bijna geen brood te krijgen.
Al het commerciële leven is sinds
de aardbeving gestaakt.
De meeste kantoorgebouwen in
het centrum zijn onbruikbaar en
zullen eerst door specialisten moe
ten worden geinspecteerd. In bijna
alle constructies zijn scheuren te
zien, of pleisterwerk dat naar bene
den is gevallen. President José Na
poleon Duarte heeft aangekondigd
REYKJAVIK (Rtr.) - Een pa
trouillevaartuig van de IJsland
se marine heeft gisteren het ac
tieschip Sirius van de milieu
organisatie Greenpeace opge
bracht toen het probeerde de
haven van Reykjavik binnen te
vraen. Dat heeft een woord
voerder van Greenpeace mee
gedeeld.
Volgens de woordvoerder
ramde het IJslandse patrouille
vaartuig de Sirius toen de be
manning een spandoek wilde
hijsen waarop stond "De we-
rels eist een verdrag over een
verbod op kernproeven".
Een woordvoerder van de
kustwacht ontkende dat Sirius
was geramd. De IJslandse
kustwacht enterde het actie
schip, arrsteerde de twaalf op
varenden en escorteerde de Si
rius daarna naar een vissers
plaats ten zuiden van Reykja
vik.
problematisch het al veertien
maanden oude moratorium is.
'Terwijl de Amerikanen in de Ne-
vada-woestijn doorgaan met hun
proeven'.
De invloed van de Brezjnjev-
adepten in de partij kan nu op kor
te termijn door Gorbatsjov niet
worden afgebroken met verwijzing
naar een klinkend resultaat op in
ternationaal niveau. Behalve de
stagnatie op economisch gebied is
er nu evenmin een internationaal
politieke opsteker voor zijn 'nieu
we politiek'.
De vraag is echter of een even
tuele verzwakking van Gorbats-
jovs positie in het voordeel van het
Westen is. In het Westen zijn vele
vooraanstaande experts het erover
eens, dat met deze leider in het
Kremlin zaken kunnen worden ge
daan (hetgeen toch iets anders is
dan hem op zijn woord te vertrou
wen).
Reagan heeft die kans niet willen
grijpen. Een concessie op SDI,
waarvan voortdurend ook door
voorstanders is gezegd dat het nog
zeker tien jaar zal duren, voordat
concrete resultaten zichtbaar wor
den, was zeer wel mogelijk ge
weest.
Maar de Amerikaanse president
heeft zijn supporters vooral willen
aantonen dat hij niet 'soft' tegen
over het communisme is gewor
den. Het Congres heeft hij op de
knieën gekregen, de verkiezingen
volgende maand kunnen met ver
trouwen tegemoet worden gezien.
Een lichtpuntje blijft kleven aan
de motieven van binnenlandse po
litiek die voor beide kampen de af
loop van Reykjavik bepaalden.
Reagan noch Gorbatsjov wensten
'de dialoog' te verbreken. In Genè
ve zal verder worden onderhan
deld over wapenbeheersing, een
volgende top in Washington blijft
op de agenda, ook al is de datum
ongetwijfeld ver naar achteren ge
schoven. Ook na IJsland is nog
dooi mogelijk.
dat de speciaal afgekondigde
noodtoestand pas zal worden inge
trokken als er weer enige garanties
zijn voor de veiligheid. Duarte wil
dat internationale experts de zaak
komen onderzoeken.
Volgens heel wat mensen ligt
San Salvador precies op een
breukvlak, de "fout van de hang
matten", zoals het populair ge
noemd wordt. In 1962 werd de Sal
vadoraanse hoofdstad ook gedeel
telijk vernietigd door een aardbe
ving. Sommige families geloven
het wel en huren een pick-up om
met hun hele hebben en houden
naar de provincie te trekken.
Rebellen
De zes jaar oude burgeroorlog
gaat voor de militairen in de pro
vincie gewoon door. Ook tussen de
puinhopen in de hoofdstad laten
zowel soldaten als officieren weten
dat er van een bestand met de
guerrilla geen sprake kan zyn. Na
de nodige cynische commentaren
van Radio Venceremos, de illegale
zender van de rebellen, die er op
neerkwamen dat de aardbeving
een nieuwe nederlaag voor het be
wind van Duarte betekende, kon
digde de politieke leider van het
gewapende verzet, Guillermo Un-
go, vrijdagnacht een eenzijdig be
stand af.
De chaos in San Salvador is com
pleet. Het centrum is voorlopig zo
goed als onbruikbaar. Tienduizen
den mensen zitten letterlijk en fi
guurlijk op stfaat. En als over een
week of twee de echte schrik voor
bij is, zal de burgeroorlog waar
schijnlijk weer in volle gang zijn.
De meeste waarnemers geloven
dat het door de Amerikanen ge
steunde bewind van Duarte wel
heel snel een oplossing voor alle
daklozen zal moeten vinden, wil
men de zaak in de hand kunnen
houden.
