Organist Jan Schmitz
muzikaal gehuldigd
'Imperium' verslikt
zich in 'Een Sneeuw'
Ingetogen Hamlet
in strakke regie
Seth Gaaikema met
geïnspireerde show
MAANDAG 13 OKTOBER 1986
PAGINA 23
Jubileumconcert Jan Schmitz (50
jaar organist) m.m.v. Die Haghe San-
gers, Rottes Mannenkoor, Gemengd
koor Hagacantara, R.K. Kerkkoor
St. Caecilia, Voorne's Dameskoor,
Toonkunst Orkest Leiden, het
Noordhollands Koperkwartet. Solis
ten: Ben Fey, orgel, Lissette Em-
mink, sopraan, Henny Vossen, clave-
libel, Frans Vossen, viool en Thea
Roos, piano. Met werken van: F. Pee
tere, A. Bruckner, H.L. Hassler, N.
Kedroff, M. Monnikendam, M. Duru-
flé, S. Mokranjac, A. de Klerk en F.
Grondsma. Algehele leiding: René
Verhoeff.
Gehoord op zaterdag 11 oktober in
de Pieterskerk in Leiden.
'Een man tussen hemel en aarde'
'Een Sneeuw' door toneelgroep Im
perium. Tekst: Willem Jan Otten, re
gie: Marja Koppejan. Gezien op 11
oktober in het Micro-theater, Lei
den. Aldaar nog te zien t/m 22 no
vember (elke vrijdag- en zaterdag
avond).
LEIDEN - Kan een prachtige to
neeltekst overeind blijven in een
opvoering die op alle onderdelen
tekort schiet? Toneelgroep Im
perium leverde het bewijs. Dat
de voorstelling 'Een Sneeuw'
van Imperium tot het einde de
moeite waard bleef daarvoor
moeten we de schrijver Willem
Jan Otten geheel aansprakelijk
stellen.
'Een Sneeuw', schrijft Impe
rium, is een klassiek gevormd fa
miliedrama van Tjechoviaanse
allure. En daar is niks teveel mee
gezegd. Het stuk speelt in de
winterse serre van een groot bui
tenhuis en tekent een drie gene
raties tellende familie van oud-
Indiëgangers. De familie is bij
een voor de veijaardag van Pan
da, de man met wij grootmoeder
samenleeft. Hij worstelt met een
Duits kampverleden, heeft kan
ker en kan niet meer praten. Er
komt heel wat leed voor in 'Een
Sneeuw', het Duits en Indische
kampverleden hangt als een
doem over het heden en elke ge
neratie heeft zijn eigen existen
tiële besognes.
Imperium maakte de indruk
weinig raad te weten met het
stuk. Het werd op realistische
wijze naar de letter van de tekst
uitgevoerd maar de drijfveren
van de regie bleven verborgen,
niets kreeg accent, de drie gene
raties leken allemaal broer en zus
en de Tjechoviaanse allure van
de oud-Indiëgangers werd met
een soort Hollands boerenkool-
realisme ingevuld. Je werd
werkelijk helemaal beroerd van
alle blote buiken, voeten, pya-
ma's en peignoirs, rondparade-
rend op het toneel.
'Een Sneeuw' is een ernstig
stuk en vraagt nogal wat van het
acteervermogen van amateurs,
zeker als je het 'naturel' op de
planken wil brengen. Enthou
siasme en onbeholpenheid die in
het geval van een blijspel vaak in
het voordeel van amateurs
werken zijn hier funest. Zo kreeg
vrouw Quint (Jolanda Luijen-
dijk) steeds meer Van Oekeliaan-
se proporties omdat haar
kreetjes steeds te laat getimed
waren en verwarde Roeland Se-
gaar, als Thomas een klein Ko
van Dijkje, gekweldheid met het
opzetten van een grote keel. Nie
mand ging in zijn spel tot het ui
terste of maakte de indruk bij be
nadering te weten wat ie stond te
zeggen.
Onbegrijpelijk was ook waar
om het toch klein bemeten to
neelpodium van het Micro-thea
ter volgestouwd was met rieten
ameublement, dressoirkast, eet
tafel, salontafels, piano en bijzet
tafeltjes. Elke associatie van
ruimte, bespiegeling, herinne
ring werd zo in de kiem ge
smoord, terwijl je de hele tijd
denkt dat iedereen z'n nek
breekt over het meubilair. Voor
al bij de woeste opkomsten van
Frederik (Koen van Iersel) en
Thomas, we kunnen rustig van
entréés spreken, hou je je hart
vast. Het meubilair naar de lom
merd dus en met rust en overtui
ging gaan spelen. Want die tekst
van Willem Jan Otten dat is een
gouden tekst.
RADBOUD ENGBERSEN.
LEIDEN - Een overweldigend
muzikaal eerbetoon viel zater
dagmiddag kerk- en concertor
ganist Jan Schmitz ten deel bij
de viering van zijn gouden jubi
leum in de Pieterskerk, waar tal
rijke kerkelijke en wereldlijke
hoogwaardigheidsbekleders, een
vijftal bekende koren, solisten en
orkest o.l.v. dirigent René Ver
hoeff en een kerk vol vrienden
en genodigden de musicus hulde
brachten voor een leven gewijd
aan de muziek.
Voor deze activiteiten ontving
de organist van de Hartebrug-
kerk vele onderscheidingen,
waaronder de pauselijke onder
scheiding uit handen van mgr.
J.C.M. Zuidgeest, vicaris-gene
raal van het Bisdom Rotterdam,
met de gouden versierselen als
ridder in de Orde van Gregorius,
terwijl de burgemeesters J.A.E.
Havermans (Den Haag) en C.H.
Goekoop (Leiden) Schmitz eer
den voor zijn baanbrekend werk
ten dienste van het culturele le
ven in die steden.
'Een man tussen hemel en aar
de' kenschetste daarbij mgr.
Zuidgeest de zeventigjarige jubi
laris: 'niet alleen vanwege de ve
le trappen die de organist in die
halve eeuw op weg naar de speel
tafel had beklommen, maar voor
al voor de muzikale vreugde
waarmee hij de gelovigen het
hart wist te openen voor het ge
sproken woord'.
Burgemeester Goekoop dank
te daarna de organist van de Har-
tebrugkerk voor zijn grote inzet
bij het organiseren van concour
sen en orgelconcerten waarmede
hij het publiek bekendheid en
liefde voor de orgelmuziek wist
bij te brengen en niet minder
voor zijn belangrijke initiatieven
tot het restaureren van een groot
aantal historische orgels in de
stad, waardoor Leiden zich thans
terecht de tweede orgelstad van
het land mag noemen. Ook bur
gemeester J.A.E. Havermans van
Den Haag was naar de Sleutel
stad gekomen omdat Schmitz
rond de jaren vijftig in verschil
lende Haagse kerken de orgel
cultuur nieuw leven had ingebla
zen, waarvan 25 jaar als dirigent-
organist van de Jacobuskerk in
de Parkstraat. 'En het komt niet
elke dag voor dat een inwoner
van Den Haag zó grootscheeps
wordt gehuldigd', aldus Haver-
Kenmerkend voor Jan
Schmitz zorg en liefde voor
fraaie oude orgels ('Een prikkel
draad-orgel, daar moet je een
aansteker bijhouden') was on
dermeer het feit dat ook tijdens
de feestelijke gebeurtenissen in
de Pieterskerk de collectebus
bleef rammelen voor de restaura
tie van het aldaar tot de draad
versleten instrument, terwijl een
kleine komische scène het
(soms) bezwijkende podium on
der de aandacht bracht.
Hoofdmoot van deze feestelij
ke huldiging vormde toch het
muzikale deel waarvan het non
stop programma door de jubila
ris zelf werd geopend met een
hommage aan zijn onlangs
overleden vriend en leraar de
Mechelse organist/componist
Flor Peeters met een warm en
virtuoos vertolkt Toccata en Fu
ga over Ave Maris Stella van zijn
hand, waarna vijf bekende koren
met het Noordhollands Koper-
kwartet en Ben Fey (orgel) o.l.v.
René Verhoeff het podium vul
den voor een muzikale hulde aan
de jubilaris met de vertolking
van Christus Vincit van dezelfde
componist. Terwijl Die Haghe
Sangers gesteund door het Rot
tes Mannenkoor nog eens herin
neringen ophaalden uit een tijd
waarin de jonge organist - voor
het eerst in lange broek - zijn de
buut maakte als concert-organist
in de Grote Kerk in Den Haag sa
men met Die Haghe Sangers, die
dit nog eens dunnetjes kwamen
overdoen met eveneens een stuk
van A. Buckner 'Festcantate'.
Organist Ben Fey en het
Noordhollands Koperkwartet
benadrukten daarna nog eens
het feit dat Schmitz zowel op de
nationale podia ^ls in de meeste
landen van Europa altijd een
groot pleitbezorger is geweest
voor het werk van Nederlandse
componisten (er stond er altijd
wel één op het programma), met
een dynamische uitvoering van
Marius Monnikendams Concerto
voor koper en orgel. Een compo
nist die met vele Nederlandse -
en een keur van Franse compo
nisten te vinden is op de unieke
langspeelplaat welke ter gele-
De jubilerende organist Jan Schmitz (midden) wordt gefeliciteerd door mgr. Zuidgeest terwijl mevrouw
Schmitz toekijkt. (foto d. v.d. Berg)
genheid van dit jubileum werd
uitgegeven en waarop Jan
Schmitz met overtuigend vak
manschap zyn liefde voor de or
gelmuziek heeft vastgelegd spe
lend op het orgel van de Cathe-
draal in Chartres.
Klapstuk van dit feestelijk eer
betoon barstensvol artistieke
hoogtepunten was tenslotte de
wereldpremière van Folkert
Grondsma's 'Jan Schmitz Canta
te' op teksten van Koos Schmitz
en uitgevoerd door alle koren.
het Noordhollands Koperkwar
tet, Toonkunst Orkest Leiden en
vele solisten onder de inspireren
de leiding van René Verhoeff.
Naar Schmitz woorden: 'Het
mooiste cadeau van m'n leven'.
ANNEKE VAN VLIET
Bij Publiekstheater
'Hamlet' van William Shakespeare
door het Publiekstheater. Met: Pier
re Bokma, Hans Croiset, Petra La-
seur, Henk Rigtere, Hugo Kool
schijn, Margo Dames, Laurens Spoor
e.v.a. Regie: Gerardjan Rijnders.
Vertaling: Gerrit Komrij.**Lichtont-
werp: Henk van der Geest. Gezien op
10 oktober (proefvooretelling) in de
Stadsschouwburg, A'dam.
AMSTERDAM - Als er één voor
stelling is, waarnaar in dit nog
prille theaterseizoen vol ver
wachting is uitgekeken, dan wel
de 'Hamlet' door het Publiek
stheater. Ga maar na; speciaal
voor deze produktie heeft nie
mand minder dan Gerrit Komrij
een nieuwe vertaling gemaakt.
De volgens velen meest begeer
de hoofdrol uit de toneellitera
tuur wordt vertolkt door Pierre
Bokma, die tot de top van de jon
ge acteurs in Nederland wordt
gerekend. Bovendien is de regie
in handen van Gerardjan Rijn
ders, die in sommige kringen
binnen het toneelwereldje een
aan heiligverklaring grenzende
faam geniet. Geen wonder dus,
dat de verwachtingen hoogge
spannen waren. Niet geheel ten
onrechte overigens - al is het niet
die heel bijzondere produktie ge
worden, waarop viel te hopen,
blyft deze ruim drie uur durende
voorstelling toch voortdurend in
hoge mate boeien.
Nadat de zaallichten gedoofd
zijn, speelt zich (zonder tekst) op
het duistere toneel iets af, dat
niet nader te bepalen valt. Het
moet het eerste toneel van het
eerste bedrijf geweest zijn, waar
in schildwachten met Horatio
over de verschijning van de geest
van Hamiets vader spreken. En
kele ogenblikken daarna begint
de tweede scène, waarin koning
Claudius en zijn vrouw samen
met enkele hoge functionarissen
het podium betreden. Het zijn uit
een wassenbeeldenmuseum
weggelopen figuren in historisch
aandoende kledij, die star en on
beweeglijk als in een tableau vi-
vant hun positie innemen. Daar
op neemt de koning het woord
en spreekt zijn tekst uit: op een
duidelijk te volgen wijze met iets
toneelmatigs en een zweem van
afstandelijke ironie.
Daarmee is de toon van deze
voorstelling gezet. Omdat de
geestverschijning later terug
keert, is de eerste scène niet per
se nodig. Op vergelijkbare wijze
is de tekst ook elders bekort, wat
aan het tempo van de voorstel
ling zeker ten goede is gekomen.
Het lichtplan voorziet in een de
corontwerp; in vrijwel constante
duisternis worden de verschil
lende spelposities met lichtba
nen gemarkeerd. Het resultaat is
een bepaalde mate van abstrac
tie, zoals aan de andere kant de
historische kostuums een gevoel
van distantie in tijd oproepen.
Dat doet recht aan de talloze
diepere betekenislagen van het
stuk. Het toneel is leeg; er is
slechts een schuin oplopend
speelvlak aanwezig, dat je mede
door het bijzondere lichtontwerp
voortdurend de toneeldimensie
van het geheel laat beseffen.
Voor de 'Hamlet', waarin het to
neel als zodanig een wezenlijke
plaats inneemt, een belangrijk
gegeven.
Hamlet krijgt van de geest van
zijn vader de opdracht om zich te
wreken op zijn vaders moorde-
Hugo Koolschijn, Hans Croiset,
naar, de huidige koning Clau
dius, die met zijn moeder Gertru
de getrouwd is. Niet het uitvoe
ren van deze wraakopdracht,
maar Hamiets vraag, of hij zijn
belofte tot wraakneming wel zal
nakomen, staat in het stuk cen
traal. Uit list gedraagt hij zich
soms als een waanzinnige, wat
hem maakt tot een uiterst com
plexe figuur vol twijfels en gril
ligheden.
Pierre Bokma is minder pro
minent aanwezig dan andere
Hamletvertolkers uit het recente
verleden. Hans Hoes bij de Haag
se Comedie en Titus Tiel Groe-
nesteege bij La Luna bijvoor
beeld gaven op een weliswaar ge
heel verschillende, maar in elk
geval extroverte wijze uitdruk
king aan de wispelturige twijfel
achtigheid van Hamlet. Bokma
probeert dat ingetogener te
doen, maar hij faalt op de mo
menten, waarin hij in onver
staanbaar gemompel vervalt.
zma en Laurens Spoor (v.l.n.r..
Daarnaast is de reikwijdte van
zijn mimiek beperkter en gaat
deels verloren. De beroemdste
zin van het stuk (die bij Komrij
luidt: Er zijn - of er niet zijn, is
het probleem) spreekt hij van
achter het toneel komend zonder
dramatische geladenheid als ter
loopse overdenking uit. Hij
speelt ingetogener, maar dan wel
met de gejaagdheid van iemand,
die weet, dat zijn twijfel uitstel
maar geen afstel betekent.
In zijn regie kiest Rijnders
voor een strakke en sobere
aanpak van de tragedie, die zich
in hoog tempo voltrekt. Daarop
zijn twee hoogstmerkwaardige
uitzonderingen. Het verschijnen
van de geest krijgt iets lachwek
kends. Vanuit een luik in het po
dium komt een stoffige figuur,
die op kinderlijk-huilerige toon
tot wraak aanzet. Een prachtige
scène verliest daardoor aan
waardigheid, evenals de grafscè
ne bijna aan het eind van het
stuk. Een deel daarvan wordt
in 'Hamlet'. (foto Kees de GraafD
niet gespeeld en door een grap
vervangen. Uit het graf roept de
grafdelver: schat, staat de Bok
ma koud? Deze flauwiteit doet
enorm afbreuk aan de mooiste
scène van het drama, waarin
Hamlet de schedel van de nar
Yorick oppakkend over de be
trekkelijkheid van het leven
spreekt.
Deze stijlbreuk, met natuurlijk
een knipoog naar de gelijknami
ge hoofdrolspeler, moet een
doorn in het oog zijn van Komrij,
die een schitterende vertaling
heeft gemaakt. Daarin is ook
plaats voor humor; vaak heel on
verwacht, alleen vele malen sub
tieler. Tijdens een gebed over
weegt Claudius zijn wandaden,
waardoor hij de kroon en de
vrouw van zijn broer bezit. Bert
Voeten vertaalt dan: "Kun je ver
geving krijgen/zolang je houdt
watje door misdrijf won?" Kom
rij daarentegen: "Is er vergeving
met behoud van buit?"
WIJNAND ZEILSTRA
'....en jou kies ik', conference 86 door
Seth Gaaikema. Muzikale begelei
ding: Rob Zimmerman (piano, syn
thesizer), Jan Blok (gitaar) en Frank
Schermer Voest (slagwerk). Gezien
op 11 oktober in de Leidse Schouw
burg.
LEIDEN - Sinds zijn goed ont
vangen Oudejaarsconférence
1985 lijkt Seth Gaaikema zijn
draai weer gevonden te hebben.
Dit programma is vlotter en spit
ser dan zijn twee vorige - sterk op
elkaar gelijkende - 'Orakel'-
shows, waarin hij in een soort ar
tistieke impasse geraakt leek. In
'....en jou kies ik' maakt Seth een
meer geïnspireerde indruk en
heeft hij duidelijk gekozen voor
een cabaretvorm in de traditie
van grootmeester Wim Kan.
De politiek, of liever de man
netjes en vrouwtjes in de politiek
vormen het hoofdthema van zijn
programma, dat in het verleng
stuk ligt van zijn oudejaarsconfé
rence. Het draagt ook terecht als
ondertitel 'conference 86'; de
term one-man-show zou niet te
recht geweest zijn. Daarvoor is
zijn onderwerpkeuze te eenzijdig
en is de vormgeving van het pro
gramma te sober. Het lichtplan is
naar huidige maatstaven zeer
eenvoudig van opzet en de mu
ziek levert slechts een beschei
den bijdrage aan het geheel. Zijn
muzikale begeleiders beperken
zich tot een rythmische onder
steuning.
Seth borduurt voort op zijn ty
peringen van onder anderen Bert
de Vries, Ed Nijpels, Joop den
Uyl, Neelie Smit-Kroes en neemt
zelfs wel eens een grapje of een
liedje uit zijn oudejaarsconféren
ce 85 over, zoals het 'van je Claus,
Claus, van der Meiden moet d'r
aus', overigens in een geactuali
seerde versie. Op de Tweede-Ka
merverkiezingen wordt uitge
breid teruggeblikt en op nieuwe
partijpolitieke ontwikkelingen
ter linker en rechter zijde wordt
ingegaan. Zo komen het vertrek
van Max van den Berg naar de
NOVIB en de machtswisseling
in de WD aan bod. "St. Joris
leidt de fractie en op Verkeer zit
weer de draak", luidde één van
zijn vaak op taalvondsten geba
seerde verklaringen.
Eén politicus was opvallend af
wezig in zijn betoog, en dat was
Eelco Brinkman. Slechts een zij
delingse opmerking over het
sluiten van bejaardenhuizen en
het maken van reclame hadden
op hem betrekking. En dat, ter
wijl Seth wist, dat de bewinds
man zelf zich zaterdagavond in
de Leidse Schouwburg bevond.
Jammer - zeker voor een cabare
tier, die in zijn programmaboek
je te kennen geeft, dat hij bewust
ruimte wil openlaten voor impro
visaties.
Natuurlijk wordt de wereldpo
litiek niet vergeten en zijn illus
tere figuren als Thatcher en Rea
gan van de partij. "O Gee, was
Hilterman maar hier", denkt
Reagan steeds; "tegen G.B.J.
legt hij het loodje en de toestand
in de wereld blijft een zootje".
Dat Gaaikema ook tracht om
Reagan te imiteren, kan hij na
Ton van Duinhoven maar beter
achterwege laten. Hij is trou
wens toch meer auteur dan een
echt theaterman. Zingen en zich
op een podium presenteren - het
zijn nu eenmaal niet zijn sterkste
kanten. Dat is inmiddels genoeg
zaam bekend. Maar als tekst
schrijver komt hij ditmaal in
'....en jou kies ik', dat naast alle
politiek nog een liedje over seks
op tv, een toekomstvisie op een
bejaardenhuis voor artiesten en
wat persoonlijke mijmeringen
bevat, Vrij sterk naar voren.
WIJNAND ZEILSTRA.
Jolanda Luijendijk als
Quint in 'Een Sneeuw'
(foto Loek Zuyderduin)
