Leiden is heel speciaal'
Echte Leidenaar kijkt
niet op 'n paar centen
SCHIETTENT.
Deze zomer stond Emmo
Drenth voor het 25ste achter
eenvolgende jaar met zijn
schiettent op tal van kermis
sen in Nederland. De nu 41-ja-
rige inwoner van Alphen aan
den Rijn - die overigens voor
namelijk 's winters in die
plaats vertoeft - zegt ondanks
dat zilveren jubileum nog lang
niet genoeg van het kermisge-
beuren te hebben.
door
Bert Paauw
Drenth: "Ik vind het nog altijd een
heerlijk bedrijf, ontmoet graag
veel mensen. Van eind maart tot
eind oktober trek ik met m'n
schiettent door het hele land, sta
ik op zo'n twintig verschillende
kermissen. Niet altijd dezelfde,
jaarlijks probeer ik ongeveer de
helft van de kermissen in Neder
land te wisselen. Dat leventje leid
ik al vanaf m'n zestiende jaar. Ik
was m'n vader vroeg kwijt dus ik
stond er al jong zelf voor".
Emmo Drenth stamt uit een ech
te kermisfamilie. "Mijn familie
van moeders kant komt uit Italië,
van vaders kant uit Drente. Fami
lieleden van vaders kant trokken
vroeger met paard en wagen door
de noordelijke provincies. Later,
toen het ze wat beter ging, maak
ten paard en wagen plaats voor
een auto".
"Mijn voorouders hadden een
circus. Circus en kermis lagen
vroeger niet ver uit elkaar. Ze had
den allebei artiesten als vuurvre
ters, muzikanten en anderen die
voor vertier zorgden. Op de ker
missen stonden vroeger ook cir
cussen. Op de Leidse 3 October-
kermis hebben jarenlang de cir
cussen Bever en Don Bosco ge
staan. In de jaren vijftig is dat ver
schijnsel verdwenen. Circussen
kregen het steeds moeilijker om
publiek te trekken. Dat had onder
meer te maken met de opkomst
van de televisie. Pas de laatste vijf
jaar is er als gevolg van rijkssubsi
dies weer een opbloei te zien in het
circuswezen".
Traditie
Zowel kermis als circus hebben
een eeuwenoude traditie. De ker
mis stamt uit de Middeleeuwen,
weet Drenth te vertellen. Over het
ontstaan van de kermis zijn twee
theorieën. Volgens de ene theorie
is het een van oorsprong katholiek
feest, samenhangend met kerk
missen; volgens de andere theorie
is het een van oorsprong heidens
feest dat werd gevierd na het bin
nenhalen van de oogst.
Uit overlevering zijn tal van ver
halen bekend over de verschillen
de manieren waarop de kermis
werd gevierd in diverse streken.
Bekend is de kattenkeermis in
Hengelo waar in het verleden de
boerenzonen uit de Twentse
buurtschappen op zoek gingen
naar een geschikte vrouw ('de wa
re maagd'). Had men iemand ge
vonden, dan schreef de boeren
zoon met krijt het hoesmerk (huis
merk) op de rug van zijn uitverko
rene. Zo n huismerk bestond uit
een cirkeltje of een kruisje of iets
dergelijks, en was typerend voor
een bepaalde boerenhoeve. Trof
de bewonderaar zijn geliefde later
op de dag aan zonder dat het huis
merk was afgeveegd of vervangen
door een'ander merk, dan bete
kende dit dat de maagd met haar
partner was ingenomen.
Zo gaat het dus niet meer, al
leent de kermis zich volgens Em
mo Drenth door z'n gezelligheid
nog altijd bij uitstek voor het leg
gen van plezierige contacten. Van
uit z'n schiettent slaat hij dat van
Alphenaar Emmo Drenth: "Als het maar kapot gaat, dan is het prachtig"
jaar tot jaar gade. Hij heeft zich
door de jaren heen beperkt tot de
schiettent omdat hij daarin nou
eenmaal is opgegroeid.
Thuis
"Iedereen specialiseert zich er
gens in, ik voel me het best thuis
in de schiettent. Schieten is een
sportieve uitdaging. Schiet de één
26 punten bij elkaar, dan wil de an
der 28 punten halen. Er zijn tegen
woordig veel grote attracties met
passief vermaak. Je gaat zitten en
laat het over je komen".
"De dingen waarop wordt ge
schoten zijn in de loop der jaren
wel veranderd. Vroeger werd er
geschoten op kaarten en roosjes.
Later werd het schieten op een
ballon, toen op bussen, flesjes en
bewegende beestjes, nu op horlo
ges en bewegende handjes. Die
handjes mogen niet meer in au
to's, dus zie je ze nu op kermissen
omdat de handelaren er toch er
gens mee naartoe moesten. Die
handjes zijn een groot succes, de
jongelui vinden het prachtig om er
een paar vingers van af te schie
ten. Maar dat is met alles: als het
maar kapot gaat, dan is het prach
tig".
"Je moet steeds wat r
zinnen. Nu laten we ook foto's ma
ken van het schieten. Van die
kant-en-klaar-foto's die mensen
meteen kunnen meenemen. Het
belangrijkste is om het de mensen
naar de zin te maken, ze te laten
ontdooien, ze een prijsje te laten
winnen. Als iemand al voor een
tientje heeft verschoten maar nog
altijd niks heeft gewonnen, dan
kun je natuurlijk zeggen: jammer
meneer. Zo iemand zie je vervol
gens nooit meer terug. Je kunt ook
een extra schietbeurt aanbieden
en daarna een prijsje geven. Ik wil
maar zeggen dat je niet als een
houten Klaas in zo'n tent moet
gaan staan, geld aanpakken, ge
weer geven en dan verder niks
doen. Een prijsje doet wonderen.
Ook een grote kerel ontdooit als ie
een poppetje of een fotootje
krijgt. Weet je, het kermispubliek
is niet vervelender dan in het
verleden, wel veeleisender. De
willen meer waar voor
Speciaal
Emmo Drenth zegt van de ker-
missfeer te houden. "Sommige
kermissen bezoek ik, ook al sta ik
er niet zelf met m'n schiettent.
Daar wil ik dan gewoon de sfeer
proeven. Tilburg en Leiden zijn
heel speciale kermissen. Vooral
Leiden heeft iets aparts. Het is
even verwaterd toen de kermis
naar het terrein van de Groenoord-
hallen was verplaatst, maar geluk
kig is alles weer naar het oude ter
rein teruggehaald. In Leiden
wordt altijd een mooie kermis in
elkaar gezet, alles moet er staan.
Dat is echt uniek".
Het samenstellen van de Leidse
kermis gebeurt in overleg tussen
het bestuur van de 3 October Ver-
eeniging en de Kermisbond, waar
van Drenth bestuurslid is. "Er
wordt een modelschema gemaakt.
Je moet zorgen voor afwisseling:
kijkwerk, hoge draaizaken, attrac
ties voor de kinderen, eettentjes
ertussendoor. Dus geen vijf acht
banen op één kermis".
Drenth memoreert met een ze
kere weemoed de muziektent die
vroeger op het Schuttersveld werd
geplaatst. "Daar kwamen de jon
gelui hossen. Studenten, bouw
vakkers, alles door elkaar. Ach, ie
dereen heeft vast wel een mooie
herinnering aan de kermis".
De 3 October-kermis is met 100
attracties de grootste kermis in
Nederland op één aaneengesloten
terrein. Drenth: "Het is eigenlijk
een drievoudige kermis: 's mor
gens, 's middags en 's avonds. Met
de vooravond mee zelfs een vier
voudige kermis. Voorzover ik het
heb meegemaakt is Leiden de eni
ge kermis waar het 's morgens al
bomvol is. Alles is in bedrijf. Je
ziet op zo'n dag ook drie keer de
zelfde mensen komen".
Aanpakken
Het is dan wel keihard aanpak
ken, ook voor de vrouwen van de
kermisexploitanten. "Die werken
volop mee, vaak nog harder dan
de mannen. Ze staan in de tenten,
helpen mee bij het in- en uitpak
ken, maar zorgen daarnaast ook
voor het eten, en in negen van de
Er zijn twee dagen in het jaar dat
een echte Leidenaar niet op een
paar centen kijkt. Dat is op taptoe
avond en de daarop aansluitende 3
oktober wanneer Leidens Ontzet op
ondubbelzinnige wijze wordt ge
vierd. Nog steeds zijn er Leidse glib-
bers die er zonder blikken of blozen
op beide dagen een compleet
maandsalaris doorheen jagen.
De forse uitgaven in het kader van Lei
dens ontzet zijn geen nieuw verschijn
sel. Ik herinner me uit de jaren '50 nog
goed dat de 'huisbaas' de huur wekelijks
op zaterdag kwam ophalen. Een rijzige
gestalte in garbadine regenjas met een
kloeke leren geldtas op de buik.
Maar in de week vóór 3 oktober week
hjj als dat nodig was van die gewoonte
af. Om Leidens Ontzet een dagje voor te
zijn. Uit de gerechtvaardigde vrees dat
hij na die derde oktober vergeefs zou
aanbellen voor de huurpenningen, om
dat die waren omgezet in paling, drui
ven, bier en vertier.
De huur wordt tegenwoordig per
door Bram van Leeuwen
maand via giro of bank betaald en ook
het karakter van de feestviering is de af
gelopen 25 jaar veranderd. Vooral het
echte amusement op straat is er een
beetje van af en heeft plaatsgemaakt
voor een meer consumptief festijn. De
feestelijke warenmarkt op Oude Singel,
Turfmarkt en Beestenmarkt vormt daar
van het overtuigende bewijs.
Kentering
Misschien is het verbeelding, maar
voor mijn gevoel is de grote verandering
gekomen toen het besluit viel om het
centrum op 3 oktober niet langer af te
sluiten voor alle verkeer. Die echte sfeer
van 'Leidenaars onder elkaar' begon pas
werkelijk te leven wanneer op de brug
gen rondom het binnenstad de rood-wit-
te kettingen werden opgehangen, de
suppoosten met pet verschenen en de
stad voor één dag nagenoeg volledig au
tovrij was.
Iedere Leidenaar was die dag ridder te
voet. Meermalen vereeuwigd door de
horde straatfotografen, die zich bij ie
dere stadsentree verzamelde. Hun vaak
niet geheel scherpe zwarte-witte dubbel-
kiekjes sierden nog wekenlang in onaf
zienbare rijen de etalages van de siga
renwinkeliers.
De volgende stopplaats vormden de
kraampjes met feestmutsen, papieren
balletjes vol zaagsel aan een elastiekje
en voor de jongere garde toeters en
fluitjes alle denkbare toonhoogten.
En niet te vergeten met de gas gevulde
ballonnen die 's avonds in vele Leidse
kinderslaapkamers tegen het plafond
hingen.
De echte Leidenaar heeft zich altijd
van de 'import' onderscheiden door zijn
eigen typische taalgebruik. Geen ware
Sleutelstad-bewoner spreekt over de
kermis als hy de attracties op het Schut
tersveld op het oog heeft. Echte Leide
naars gaan naar 'het land' of naar 'het
veld'.
Zoals het ook vele jaren een meteoro
logisch gebruik gebruik was dat het in
de laatste weken van september zo hard
regende dat je achtbaan, botsautootjes
en bokspaleis ('Vijf gulden voor iedere
Leidse amateur die Tiger Jacky knock
out slaat of kan stoppen volgens de re
gels van de bokssport') slechts op ka
plaarzen kon bereiken. De grote hoe
veelheid ijlings aangevoerde sintels en
stro ten spijt.
Lachstudio
Sommige attracties hebben de tand
des tijds niet doorstaan. Waar is bijvoor
beeld de Lachstudio gebleven? Dat klei
ne mannetje met zijn witte handschoe
nen bij de ingang, met zijn geraffineerde
prevelementje om zo veel mogelijk men
sen te verleiden naar binnen te gaan,
staat rotsvast in mijn geheugen gegrift.
Vele uren heb ik op de houten banken
gezeten om te zien hoe uiteindelijk ie
dereen op die grote, steeds sneller draai
ende schijf het slachtoffer werd van de
middelpuntvliedende kracht.
De Lachstudio verdween. Evenals de
hosvlonder rondom de muziektent waar
zich in de avonduren enkele duizenden
jeudigen dank zij een enorme voorraad
bier prima vermaakte. Om de lange dag
met een meestal kortstondige flirt te
beëindigen temidden van de ooohs en
aaahs bij het vuurwerk.
Wat ik op 3 oktober tegenwoordig het
meest mis is het gezellige straatamuse
ment waarvan vooral de Haarlemmer
straat, Steenstraat en Stationsweg jaren
lang bol stonden. In vrijwel ieder por
tiek wel iets bijzonders. Een man met
een bijzonder orgeltje, een muzikale
clown, een band in Volendammer kledij.
En niet te vergeten de imposante de
genslikker op de hoek van de Korte Ma
re. Of de vuurvreter bij de Blauwpoorts
brug.
Onvergetelijk vind ik nog altijd het op
treden van de boeienkoning. Omdat hij
zijn act vlak bij mijn grootouderlijke wo
ning volvoerde, was ik ooggetuige van
een uniek schouwspel. Voor ieder optre
den kwam een bakfiets aangereden met
daarop een groot, tot op de draad versle
ten vloerkleed en een grote zware anker
ketting.
Flitsend
De al wat oudere krachtpatser werd
door twee secondanten geheel omgord
met die ogenschijnlijk onverwoestbare
keten en werd vervolgens in een grote
juten zak gestopt. Daarop werd de in
middels toegestroomde menigte beleefd
doch dringend verzocht te offeren om
van de wonderbaarlijke bevrijding ge
tuige te kunnen zijn. Gewezen werd op
de behoeftige omstandigheden van de
'koning' met tien bloedjes van kinderen
en het feit dat geen verzekeringsmaat
schappij hem wilde hebben vanwege
zijn gevaarlijke werk.
Als de regen van centen, stuivers en
dubbeltjes was opgehouden en de apo-
theose leek te zijn aangebroken, storm
de een derde man het kleed op en kon
digde op luide toon aan dat het hier om
een verboden voorstelling ging en dat de
politie in aantocht was.
Wat daarop gebeurde was even flit
send als onthutsend. De 'koning in de
zak' werd opgepakt en met brute kracht
in de bakfiets gesmeten. Direct daarna
gevolgd door het ijlings opgerolde kleed
inclusief de muntjes. Daarop maakte het
gezelschap zich uit de voeten, het verza
melde hooggeëerde publiek verbaasd
achterlatend.
Wie er ook ten tonele verscheen: geen
politie. Na verloop van een half uur wel
de boeienkoning die in een achteraf-
straatje was ontdaan van knellende kete
nen en op het inmiddels van elk muntje
ontdane kleed aanstalten maakte voor
de volgende voorstelling. Ik heb hem die
dag ettelijke keren op de bakfiets zien
smakken. Maar evenzovele keren maak
te hij die dag zijn rentree: en de lach op
zijn gezicht leek me iedere keer weer iets
uitbundiger.
tien gevallen doen zij ook nog de
administratie".
De kinderen gaan gewoon naar
school. De grote kermissen wor
den tegenwoordig aangedaan door
rijdende basisscholen. Terwijl pa
en ma dus op de kermis hun werk
doen, zitten de kinderen op
school. Middelbare scholieren
gaan meestal naar internaten.
Drenth: "Ook kermismensen wil
len en moeten zich ontwikkelen.
Zeker hun talen leren".
Volgens hem komen de meeste
kinderen van kermisexploitanten
weer in de kermiswereld terecht.
"Er zijn er maar heel weinig die er
geen trek in hebben. Kermisfami
lies hangen nou eenmaal erg aan
elkaar. Iedereen is wel ergens fa
milie van elkaar. De zoon van het
ene kermisgezin trouwt met de
dochter van het andere kermisge
zin. Het is een hele hechte ge
meenschap, al is het misschien de
laatste tientallen jaren iets vermin
derd. Er wordt tegenwoordig ook
wel getrouwd met mensen van
buiten de kermisgemeenschap".
"Dat heeft te maken met de ac
ceptatie van de kermisexploitant
als volwaardig lid van de maat
schappij. De kermismensen staan
niet meer buiten de gemeenschap.
Vroeger werden kermisfamilies
nogal eens met scheve ogen aan
gekeken, het was een apart we
reldje van mensen die je één keer
per jaar in jouw gemeente zag ver
schijnen".
Verantwoord
Van de ongeveer 1100 kermisex
ploitanten die Nederland telt zijn
er zo'n 400 aangesloten bij de Ker
misbond, een belangenorganisatie
die inmiddels 65 jaar bestaat en
haar centrale kantoor in Alkmaar
heeft staan. Drenth is als bestuurs
lid van de bond uiteraard goed op
de hoogte van de diverse taken.
"Het gaat er in eerste instantie
om voor iedere' kermisonderne
mer een zodanig klimaat te schep
pen dat ie zijn brood kan verdie
nen. Dat vergt onder meer veel
overleg met gemeenten: toestem
ming vragen voor kermissen, pra
ten over veranderingen van ker
misterreinen. Ambtenaren zijn he
laas nogal eens makkelijk als het
om reconstructies of verkleinin
gen van terreinen gaat. Overigens
zijn we er niet op uit om zoveel
mogelijk kermissen van de grond
te tillen. Het moet wel verant
woord zijn, wildgroei van kermis
sen moeten we niet hebben".
Wie mocht denken dat er eind
oktober, wanneer het kermissei-
zoen sluit, voor de kermisexploi
tanten een periode van nietsdoen
aanbreekt vergist zich. De mees
ten verrichten dan alternatieve be
zigheden zoals Drenth die met een
oliebollenkraam wat bijverdient.
De eerste maanden van het jaar
zijn volgens de Alphenaar slopen
de maanden. "In januari en fe
bruari moetje je route voor het zo
merseizoen uitstippelen, de nodi
ge plaatsen bij elkaar zien te krij
gen. Dat is een kwestie van in
schrijven en afwachten wat er
wordt toegewezen. Als onderne
mer moet je ervoor zorgen in die
maanden voldoende kermisplaat-
sen binnen te halen zodat je 's zo
mers je brood kunt verdienen".
Dat laatste hoopt Emmo Drenth
nog heel wat jaren te doen met zijn
schiettent. "De kermisromantiek
is door de tijden heen wel wat ver
minderd maar over het algemeen
vind ik het nog steeds heerlijk om
op deze manier te leven. Vooral op
de Leidse kermis is het een smeui-
ige boel. Als ik daar sta heb ik het
altijd enorm naar m'n zin".
Goede boterham
Emmo Drenth zegt dat er voor
een kermisexploitant, die bereid is
flink aan te pakken, best een goe
de boterham valt te verdienen. On
danks de vaak enorme investerin
gen in attracties, ondanks de
meestal pittige staangelden en on
danks de opkomst van de pretpar
ken. "De kermisexploitanten heb
ben de concurrentie met de pret
parken glansrijk gewonnen. De
sfeer op kermissen is. toch anders
dan in de pretparken. Een dagje
pretpark is vaak ook duurder dan
de kermis. Het kost benzine, en
tree, eten, en je moet soms lang
wachten op het gebruik van at
tracties. Dat laatste hoeft niet op
de kermis. Als iemand moet kie
zen tussen een half uur wachten
op een gratis attractie of twee gul
den betalen en direct ergens in
kunnen, dan kiezen ze voor het
laatste".
Om de concurrentieslag te over
leven, komen kermisexploitanten
regelmatig met nieuwe, grote at
tracties op de proppen. Drenth:
"Zoiets vergt vaak gigantische be
dragen. Als je het grote reuzenrad
neemt of een flinke achtbaan, dan
praat je over investeringen van
rond de één miljoen gulden. En als
je dan nagaat dat kermisexploitan
ten geen overheidssubsidies hoe
ven te verwachten, begrijp je dat
het best wel eens irritatie opwekt
wanneer ambtenaren de kermis
op een achterafterrein plannen".
De grootste kermisattractie die
Nederland op het ogenblik telt is
de zogeheten 'Mistral 2'. Dat is een
spectaculaire achtbaan met een
grondoppervlakte van 51 by 18
meter. De achtbaan heeft een
hoogte van maar liefst 20 meter en
steekt daarom torenhoog boven
alles uit. Het parcours telt vijf ver
diepingen en de lengte hiervan is
bijna een kilometer. De duur van
een rit is ongeveer twee minuten.
Over de kop
Wanneer de Olympische Spelen
naar Amsterdam komen zal een
nog gigantischer achtbaan worden
gerealiseerd in de vorm van vijf
Olympische ringen waarbij het
dus de bedoeling is om vijf keer
'over de kop' te gaan. Een gedach
te die sommige mensen bij voor
baat misselijk zal maken.
Overigens is niet elke nieuwe at
tractie een succes. Drenth: "Het
valt niet te verklaren waarom de
ene attractie wel en de andere niet
loopt. Een paar jaar geleden was er
een carrousel met vijf andere an
dere carrousels daarbinnen. Een
schitterende blikvanger, maar het
publiek ging er niet in. De man
heeft het ding moeten opdoeken.
Dat gebeurt trouwens niet vaak.
De attracties worden danig uitge
test voordat ze op de markt ko
men. De meeste fabrieken waar de
attracties worden gemaakt staan
in Noord-Italië".
Hoe dan ook, Emmo Drenth
houdt het bij zijn schiettent. "By
een schiettent moeten de mensen
actie ondernemen. Ze kunnen een
beetje agressie kwijt".
De vuurvreter bij de Blauwpoortsbrug.
