5 Kerk is van de mensen en Jezus is van God
5Iedereen kan overboord waaien
Op bezoek bij vijftien protestantse kerkgenootschappen
ZATERDAG 27 SEPTEMBER 1986
GEESTELIJK LEVEN
PAGINA 11
Het bezoek dat de schrijfster Li-
ze Stilma (62) bracht aan vijftien
protestantse kerkgenootschappen
in ons land was niet altijd even
plezierig.
Toen zij een oud-gereformeerde
predikant vroeg of hij haar wilde
ontvangen voor een gesprek,
wimpelde die haar af met het mo
tief dat er al genoeg negatief over
hem was geschreven. Bovendien
had hij uit haar inleidende brief
opgemaakt, dat zij Nederlands
hervormd was, en dan was een ge
sprek al bij voorbaat nutteloos.
Trouwens, al zijn antwoorden
kon zij vinden in de aloude Sta
tenbijbel.
Maar Lize liet zich niet zomaar
afschepen en vond een oud-gere
formeerd gemeentelid bereid in
alle openheid met haar te praten.
Van hem hoorde zij, dat de
'staat der zonde' waarin de mens
van nature verkeert, in het bede
huis geen 'vrolijke kleding' toe
staat. Zwart is dé kleur, op z'n
minst grijs. Mensen die God niet
waarachtig hebben gediend en
niet zijn uitverkoren staat im
mers een 'verzengend vuur' te
wachten.
Maar, wilde Lize weten, hoe zit
het dan met mensen die nog nooit
van Hem hebben gehoord, bij
voorbeeld in ondoordringbare ge
bieden? Het antwoord wist de
man onmiddellijk. Ondoordring
bare gebieden bestaan niet meer,
want met 'vliegmachines' kom je
overal.
De woorden 'bevorderd tot
Heerlijkheid' boven overlijden
sadvertenties van Leger des
Heils-mensen onthutsten hem.
"Die mensen praten maar wat. Zij
denken veel te gemakkelijk over
God, stellen Hem veel te lankmoe
dig voor".
Twee van zijn familieleden had
den zelfmoord gepleegd, de een
opvallend, de ander onganerkt.
"Ja, iedereen kan overboord
waaien". Hij had het wel zien aan
komen, want het is natuurlijk
haast niet te doen voor een schep
sel als je weet, niet tot de uitver
korenen te behoren.
Het was drukkend warm in het
vertrek tijdens dat gesprek. Toen
een onweer losbarstte, hoorde de
man daarin de 'toornende stem
van de Heere'.
Zong hij wel eens een lofpsalm?
Zoals die prachtige 146: "'k Zal
zolang ik leef mijn psalmen vro
lijk wijden aan zijn lof'. "Ik zou
het niet durven. Dan moet er eerst
nog wat met mij gebeuren". Wét
dat is, kon hij niet omschrijven.
Tegen
De 17.000 leden van dit kerkge
nootschap zijn tegen de AOW
(God voorziet in onze noden), te
gen verzekering (wij mogen de
straffende hand Gods niet tegen
houden), tegen Sinterklaas (want
die is rooms en bestaat ook niet),
tegen de kerstboom (een heidens
gebruik), tegen geboortenbeper-
king (God geeft de wasdom), tegen
inenting (wie gezond is, heeft geen
medicijnmeester nodig), tegen
sport (lichamelijke oefening is
van weinig nut), tegen TV (want
dat is Ter Verdoemenis, Ter Ver
dwazing en Tot Verdorvenheid),
tegen emancipatie (in Gods
Woord vindt men geen vrouw in
regeerfuncties). In de kerk draagt
de vrouw een hoed of sjaal. Lang
haar dient ter omhulling van het
hoofd.
Een groot bezwaar tegen andere
kerken is dat jonge mensen die
daar predikant willen worden
moeten studeren. "Dat maakt al
leen maar hovaardig. Men denkt
gaandeweg meer te weten dan de
Heere".
Lize Stilma noemt hem in haar
boek 'Zingen en Zuchten' (uitge
verij Callenbach, 144 bladzijden,
f23,85) een 'goede man'. Boorde
vol bezorgdheid over haar, "want
ik kan geen ogenblik noemen
waarop de Heere krachtdadig zijn
hand op mij legde". En de Her
vormde Kerk, waartoe zij be
hoort, is een goddeloos gezel
schap.
De kerkdienst na het gesprek
had dezelfde stemming. Met ern
stige gezichten betraden de kerk
gangers zwijgend de stoep van de
hoofdingang. Ook meisjes van een
jaar of vijf droegen een hoed.
Vrouwen en kinderen zaten in het
midden, de mannen links en
rechts daarvan. De psalm die
werd gezongen sprak van zonde
en ellende. In het slotgebed - de
dienst duurde zowat twee uur -
vroeg de dominee (83) de Heere of
Hij nog een 'zegentje' wilde geven
voor de avonddienst.
Toen Lize uit de bank schuifel
de, bleef haar groet aan de vrouw
die naast haar zat onbeantwoord.
Bij leidinggevende
de Gereformeerde Gemeenten in
Nederland kreeg de schrijfster
evenmin voet aan de grond. Im
mers, zij schreef eens twee boeken
over roomse kloosterlingen zónder
daarin duidelijk te zeggen dat "de
vingers van Rome druipen van het
bloed der omgebrachte heiligen".
Praten over kerkelijk Nederland
moet wei mislukken als je blind
bent voor het feit dat Rome erop
uit is, alle bestaande kerken onder
de voet te lopen.
door
S. J. de Groot
Ook de Gereformeerde Gemeen
ten in Nederland en Noord-Ameri
ka (80.000 leden) hebben hun stren
ge standpunten. "Wij leven nu een
maal in een anti-christelijke wereld
en de afval van God en zyn Woord
is groot". Toch klinkt uit dit kerk
genootschap ook een positief ge
luid. Weliswaar is alle arbeid geen
menselijke verdienste en zijn de
zonden daarin vele, maar tegelijk is
er dankbaarheid voor het feit dat
"de Heere als Koning van zijn Kerk
mensen in zijn dienst wil gebrui
ken, opdat door zijn welbehagen
het Koninkrijk Gods zal worden
vermeerderd".
De theologische school van dit
kerkgenootschap staat in Rotter
dam. Zangverenigingen tooien
zich met namen als 'De Lofsten^
en 'De Harpe Davids'. Jeugdvere-
ningen heten 'In het Rechte
Spoor', 'Behoudt het goede', 'Van
knop tot bloem' en 'Bidt en leert'.
Een kerkgenootschap "met een le
venslange worsteling tussen leer
en leven". Gemakshalve is in het
jaarboek een voorbeeldbrief afge
drukt voor een dienstplichtige die
verzoekt te worden vrijgesteld van
inenting.
Zuiver
De visite van Lize Stilma aan de
Gereformeerde Kerken Vrijge
maakt werd een confrontatie met
de opvatting van de 'beste' (ware)
kerk én de snoeplust van kerkgan
gers. Ze zag vanaf de galerij een
volle kerk eendrachtig zitten kau-
Als men ervan overtuigd is, in de
kerk voor Gods aangezicht te ver
schijnen, is dat gesnoep - van pe
permuntjes tot hele chocoladere
pen - dan niet wat merkwaardig?
De predikant schudde er zijn
hoofd over. Hij vond het ook niet te
pas komen, maar zag geen kans
aan deze hardnekkige gewoonte
een eind te maken.
Zijn kerk (ontstaan in het zeer
donkere oorlogsjaar 1944) is, naar
vrijgemaakte opvatting, geen
nieuw kerkgenootschap maar een
zuivere voortzetting van de Gere
formeerde Kerken. Vandaar dat de
aanduiding 'vrijgemaakt' vaak
wordt weggelaten. "De ware kerk
is daar waar men zich richt op het
zuivere Woord van God". En ge
beurt dat dan in zijn kerk (106.000
leden)? Antwoord: "ja".
Als hij er niet helemaal zeker van
was dat de 'zuivere bediening' hier
werd gevonden, was hij er geen
predikant. Aan haar bestaansrecht
twijfelt de vrijgemaakte dominee
geen duimbreed. In de Hervormde
Kerk leven links en rechts naast el
kaar, en ook in de Christelijke Ge
reformeerde Kerken is het moge
lijk de zuivere bediening steeds
meer te veronachtzamen.
Vrijgemaakten zijn tegen de
vrouw in het ambt. Lees Paulus er
maar op na. Ongehuwd samenwo
nen is een grote zonde. Seks buiten
het kerkelijk huwelijk is verboden.
"Door de anti-conceptie wordt de
ze zonde wel veel meer bedreven
dan vroeger, maar wij blijven ver-
Deze gereformeerden vechten
voor de waarheid. Geen kerkelijke
verbroedering, laat staan vereni
ging, met wie dan ook.
Schaamte
De Nederlands Gereformeerde
Kerken - een afscheiding van de
vrijgemaakten uit de jaren 60 - ver
zetten zich tegen dat exclusieve
'vrijmakingsgeloof (alsof God de
scheuring van '44 zou hebben ge
wild en bewerkt), hoewel ook zij de
bijbel zien als Woord van God zon
der meer. Compleet met Adam,
Eva, appel, satan, slang, Noach,
zondvloed, Goliath, Jona in de wal
vis, Daniël in de leeuwenkuil. Ze
hebben allemaal bestaan zoals het
Oude Testament verhaalt.
Maar de predikant van dit kerk
genootschap voelde nog steeds
diepe schaamte als hy dacht aan
wat er allemaal is gebeurd rond het
ontstaan van zijn kerk. Een verhaal
van twist en tweedracht, wantrou
wen en beledigingen, processen en
onteigeningen.
De Nederlands gereformeerden
aanvaarden elkaar als kerken met
eenzelfde geloof, al denken zij ver
schillend over het functioneren
van het kerkverband. Het woord
'synode' wordt vermeden. Immers,
het waren synodes die de predi
De schetsenbundels van Lize Stilma - Friezin van geboorte, 62 jaar,
wonend in Naarden - halen vele herdrukken. Ze gaan alle over het leven
van mensen die op een of andere manier in de klem zitten: gehandicapten,
psychisch zieken, verslaafden, mishandelde kinderen, gevangenen, oor
logsslachtoffers.
In nauwe samenwerking met het Hof maakte zij een boek waarin de
belangrijkste redevoeringen van koningin Beatrix zijn samengevat. Dit
boek - 'Van mens tot mens' - verscheen vorig jaar ter gelegenheid van de
vijfjarige regering van de vorstin. Eerder gaf Lize Stilma in boekvorm
een samenvatting van de gesprekken die de koningin in 1979 had gevoerd
ten behoeve van de film 'Kinderen in het jaar van het kind'.
Om haar verdiensten als auteur kreeg zij in 1980 de landelijke cultuur
prijs van de radio- en télevisiestad Hilversum. (foto gpd>
kanten wegstuurden. Men spreekt
liever van 'landelijke vergadering'.
Het al of niet aanvaarden van een
'kerkelijk akkoord' mag geen ver
wijdering of breuk betekenen tus
sen gemeenten die één zijn in ge
loof en belijdenis. Sommige ge
meenten hebben zelfs een vrouwe
lijke ambtsdrager.
De predikant zou er niet aan den
ken, zyn kerk de 'ware' te noemen.
"Wij proberen het Woord zuiver te
prediken, maar God is degene die
het recht heeft daarover te oorde
len. Voor óns zijn er grenzen".
Overigens wordt terugkeer naar
de Gereformeerde Kerken in Ne
derland onmogelijk geacht. "Daar
wordt wetenschappelijke theolo
gie bedreven en staat het schrif
tuurlijke van het Woord van God te
weinig op de voorgrond".
Spanningen
Christelijke gereformeerden (na
zaten van de Afscheiding uit 1834)
zijn trouwe kerkgangers, merkte
Lize Stilma; 80 procent van de
kerkleden waar zij gast was be
zocht de morgendienst en 's
avonds komt er nog altijd 50 60
procent. Schrift én belijdenis staan
in dit kerkgenootschap (76.000 le
den) in hoog aanzien, maar de laat
ste jaren wordt aan bepaalde zeker
heden (ethisch, liturgisch, theolo
gisch) getornd en dientengevolge
nemen de interne spanningen toe.
"We moeten onze antwoorden
niet al op zak hebben zonder naar
de vragen te luisteren", zei de pre
dikant. "Vragen maken mensen,
ook gelovigen, onzeker. Maar zij
die geloven hebben één zekerheid:
dat God onze God wil zijn. En daar
mee kunnen ze verder".
De christelijk-gereformeerde do
minee gaf toe, dat bij elke kerk
scheuring het eigenlijke geschil
vaak op de achtergrond raakt en
persoonlijke onenigheden komen
boven drijven. "Ook op kerkelijk
gebied is spelen-op-de-man een be
kend verschijnsel".
Genot
Hartelijkheid straalde Lize Stil
ma toe bij de vrij-evangelischen
(de bond van deze gemeenten -
11.000 leden - werd in 1881 opge
richt). Iemand zag dat ze een ver-'
keerd liedboek uit de hal had mee
genomen en bracht haar een ander.
En de mensen die bij haar in de
bank schoven zeiden haar vriende
lijk gedag. In afwachting van de
dienst werden liederen gezongen
als 'Daar ruist langs de wolken'.
Tijdens de preek was het muis
stil. Jonge mensen en ouderen vol
aandacht. Blijdschap pm het evan
gelie. "O, hoe groot is 't genot/als
men wandelt met God/als in droef
heid of vreugd'/men in Hem zich
verheugt". Juichend werd het ge
zongen.
Openheid ook bij de Evangeli
sche Broedergemeente (10.000 le
den). Geen klemtoon op de leer
maar op de praktische navolging
van Christus, vooral in het zen
dingswerk. In Suriname groeide
de zendingspost uit tot een ware
volkskerk. "Een Broedergemeente
is als een gezin". In 1745 mocht de
Nederlandse gemeente zich vesti
gen op het gebied van de Heer van
Zeist, Cornelis Schellingen
De tegenwoordige dominee is
een vrouw, in de dienst gekleed in
zwart mantelpak en witte blouse
met hoogopstaand kraagje. Hét
grote feest is Pasen. De hele week
ervóór staat in het teken daarvan.
Belijdenisgeschriften kennen
ook de baptisten niet (De Unie van
Baptistengemeenten heeft een
kleine 30.000 leden). Die documen
ten gaan al gauw een eigen leven
leiden en kunnen het zicht op de
bijbel vertroebelen, zeggen zij. De
by bel zelf is hun geloofsbron.
Tot de gemeente kunnen alleen
zij behoren die Jezus Christus als
hun Heiland hebben toegelaten in
hun leven. Zijn 'lichaam' is een le
vend lichaam en bestaat dus uit le
vende leden. Gemeenten naar het
voorbeeld van het Nieuwe Testa
ment. Daarom mogen alleen zij ge
doopt worden die persoonlijk belij
den, Jezus te kennen als Heer en
Heiland. En daar zyn geen baby's
bij.
De zondagmiddagdienst - een
volle kapel - was een bly gebeuren.
"Wij hebben 52 dagen in het jaar
feest", zei iemand bij de uitgang.
Lize Stilma: "Na deze middag kan
ik daar nauwelijks aan twijfelen".
Band
En zo was zij ook bij de remon
stranten, de doopsgezinden, de lu-
thersen, de hervormden, het Leger
des Heils en de gereformerden.
Bij de remonstranten (12.000 le
den) viel het haar op, dat ze elkaar
als vrienden begroeten. "Een ge
meenschap waar mensen gebor
genheid, bemoediging, troost en
uitdaging vinden".
Ook de doopsgezinden hebben
onderling een sterke band, al lopen
ze de kerk niet plat. Geen eindelo
ze discussies over leerstukken,
geen haarkloverijen over belijde
nis en geloof. De predikant: "Voor
de Heer zijn zulke menselijke ver
schillen niet belangrijk. Hij zal zich
er hoogstens een beetje verdrietig
over verbazen".
Bij de luthersen nam Lize deel
aan een avondmaalsviering op
Goede Vrijdag. "Ik kan hen na van
avond toch niet meer als vreemden
zien". En het Leger des Heils
bracht haar het besef bij, dat nie
mand onbereikbaar is voor het
evangelie zolang hij kan luisteren.
"Jezus wil redden. Hij haat de zon
de, maar de zondaar heeft Hij lief'.
Redding voor iedereen.
Een gereformeerd kerklid advi
seerde haar, eens een jaar lang in
een vacante gemeente naar de kerk
te gaan om aan de weet te komen
hoe bont van kleur de Gerefor
meerde Kerken op dit ogenblik
zijn. "Daar staat de ene zondag een
predikant op de kansel die alles in
de bijbel letterlijk opvat, en wor
den de volgende keer het verhaal
van de zondvloed en een babyloni-
sche legende over één kam gescho
ren". Vroeger leidde dat onvermij
delijk tot scheuringen. 'Mannen
broeders in spijkerbroek' is de
veelzeggende titel van dit hoofd
stuk.
Hetzelfde geldt min of meer voor
de hervormden. Nog afgezien van
het verschil tussen orthodox en
vrijzinnig kan daar de preek van
een orthodoxe dominee in Zeeland
heel anders uitpakken dan die van
zijn richtinggenoot in de stad. Het
onderscheid tussen gereformeerd
en hervormd rechtvaardigt in grote
lijnen geen voortduring van de
kerkscheiding meer. Vandaar 'Sa
men op weg'.
'Geeft niks'
Zo'n 'kerkepad' naar vijftien ver
schillende richtingen is voor wie
de kerk nog ter harte gaat zeker
boeiend. Ook wel vermoeiend.
Soms kreeg de schrijfster het er be
nauwd van. Dat kwam misschien
door het hervormde brilletje waar
door zij naar al die kerken keek. Bij
elk kerkgenootschap geeft zij een
beknopte geschiedenis en een sa
menvatting van het gesprek en de
dienst. Geïnteresseerd, betrokken
ook, informatief, maar niet altijd
zorgvuldig met feiten en namen.
De balans opmakend waren het
geen optimistische gevoelens die
Lize Stilma overspoelden. Hoe zou
het - met alle begrip voor de oorza
ken - ook künnen bij zoveel brok
ken.
Tijdens een oecumenische kerk
dienst voor gevangenen in de Bijl
merbajes werd zij onverwacht 'zeer
getroost'. Ze kwam daar in contact
met een delinquente die haar vroeg
tot welke kerk zij behoorde. "De
hervormde", antwoordde ze. Dat
begreep de vrouw niet helemaal; ze
gooide de boel nogal door elkaar.
Lize had niet de moed het haar uit
te leggen. "Geeft niks hoor", stelde
de vrouw haar gerust. "Je moet
maar zo denken: de kerk is van de
mensen en Jezus is van God. Met
Hém heb je wat te schaften, en de
rest laat je maar zitten".
In een commentaar aan het slot
van het boek reageert de predikant
H. Noordermeer (63) toch anders.
Hij wil de bonte staalkaart van het
Nederlandse protestantisme nog
wel vergelijken met een 'symfo
nie', "hoe vals die soms ook
klinkt". Al zou hij vaak liever de
zaal uitlopen, hij blijft meespelen.
LEIDEN: Herv. Gem. Hoogl. kerk 10 ds.
Pannekoek, 11.45 studentenekklesia;
Marekerk 10 dr. Meyers, 5 ds. Schrijver,
Woerden; Maranathak. (L. Morsweg) 10
10 ds. Kramer; Oecumenische geloofs
gemeenschap De Regenboog (Meren-
wijk) 9.30 ds. Koek en pastoor v. Well,
11.15 ds. Hortensius; Bethlehemk.
(Driftstr.) 10 ds. Nauta; Bevrydingsk.
(Montgomerystr.) 10 (mmv 'De Sleu
tels*) en 5 ds. Rietveld; Vredesk. (Burg-
gravenl.) 10 ds. Schouten; Waalse kerk
(tydelijk Rapenburg 6) 10.30 ds. Ribs.
Wijk 'Stevenshof zie na geref. kerk.
Acad. Ziekenhuis 9 rk. dienst, 10.15 ds.
Bovenberg. Diakonessenhuis elke zat.
10.30 rk. dienst, morgen 10.30 ds. v. 't
Hof. Endegeest zie Oegstgeest. Geref.
Kerk Vrédeskerk zie herv. gem.; Petrak.
(Surinamestr.) 10 drs. P. de Bruyn,
O.geest, 10.30 dovendienst, hr. P. C. v.d.
Bos; Oude Vest 10 ds. Koolstra; Marana
thak. zie herv. gem.; Bevrydingsk. zie
herv. gem.; bejaardenhuis Groenhoven
10 ds. Jacobi-van Duijn, L.dorp; Meren-
wijk zie herv. gem. Wijk Stevenshof, ge
bouwtje 'Dijkhof (Rijndijk) 10 kand. H.
A. Klip. Geref. K. Vrijg. (Herengr.) 10 en
5 ds. Houtman. Chr. Geref. K. (Steen-
schuur) 9.30 en 5 ds. Den Hertog. Geref.
Gem. (N. Rijn) 10 en 4.30 ds. Blok, Nun-
speet. Evang.-Luth. Gem. (Hoogl.
Kerkgr.) 10.15 rk. ziekenhuispastor H.
Delemarre. Doopsgez.-Remonstr. Gem.
(Lokhorstk. Pieterskerkstr.) 10 ds. De
Clercq. Baptistengem. (O. Ryn 3) 10 ds.
Agtereek. Evang. Gemeenschap (Mid-
delstegr. 3) 9 en 10.30 evang. Dikkes.
Zendingswerk Middernachtsroep (Zoe-
terw.singel 21) 5 hr. H. Blok. Evangelie-
centrum-Pinksterbew. J. Maasbach-We-
reldzending (aula Noachstr. 2) 10 hr.
Zijlstra, wo. 8 (Zijlsingel 2) hr. Zijlstra.
Pinkstergem. (O. Vest 13) 10 hr. J. Eiker
bout. Leger des Heils (hoek Vestestr./
Groenesteeg) 10 en 5. Nieuw-Apost.
Kerk (H. Rijndijk 24) 9.30 en 4, wo. 8.
Zevendedagadventisten (Ontmoetings-
kerk Voorschoten) elke zaterdag 9.45
bijbelstudie, 10.45 predikdienst
Christelijke Wetenschap (Steenschuur
6) voorm. 10.30. Kerk van J. Chr. v.d.
Heiligen der Laatste Dagen (Brahms-
laan) 9.30, 10.30 en 11.20. Leidse Soefi-
stichting 11 voorm. in zaal Pieterskerk,
H. G. de Boer over 'Alomtegenwoordig
heid, aldoordringend'. Oud-Kath. K.
(Zoeterw.singel) zo. 10. Rooms-Kath. K.
Haagweg zat. 7, zo. 11; Herensingel zat.
7, zo. 9.30 en 11; Rijndijk (Leiden-
V.schoten) zat. 7, zo. 9.30; Steenschuur
zat. 7, zo. 8.30,10.11.30, 6 en 7 (lol); Bos-
huizerkade zat. 7, zo. 9.30 en 11; Lam-
menschansweg zat. 7, zo. 9 en 10.30;
Haarl.straat zat. 7, zo. 10.30 pontificale
hoogmis tgv 150-jarig bestaan Harte-
brugkerk, met bisschop Bar, na de mis
receptie in Antonius-clubhuis Mare 43;
H. Rijndijk (zie Zoeterwoude).
AARLANDERVEEN: Herv. Gem. 10
ds. v. Driel, 7 ds. Zoetewey, Berkel. Ge
ref. Kerk 10 (jeugddienst) en 6.30 ds. v.
Wijngaarden. Chr. Geref. Kerk 9 ds. Lof,
Capelle a.d. IJssel, 3.30 ds. De Boer,
Eemdijk. Rk Kerk zat. 7, zo. 10.30.
ALPHEN AAN DEN RIJN: Herv. Gem.
Adventskerk 9.30 ds. Jonkman, 6.30 ge-
zamenl. geref.-herv. dienst ivm 'Samen
op weg'; Kruiskerk 9.30 ds. De Graaff,
Nieuwveen; Opstandingskerk 9.30 ds.
v.d. Heiden; Naby 9.30 ds. Kati van Ber
gen, Rijswijk; G. Herderkerk 10 ds. Mul
der, 7 ds. Moll, zangdienst; De Bron 9.15
ds. Nieuwenhuis, 10.15 en 6.30 ds. Tase-
laar; Ashram (Marsdiep) 10 ds. Moll;
Oudshoornse kerk 10 ds. Ter Bals, mmv
cantory; Sionskerk (Meteoorlaan) 9.30
ds. Ouwendijk, 6.30 ds. v. Campen,
Vlaardingen. Geref. Kerk Mar.kerk 9.30
ds. Boer; Salv.kerk 9.30 ds. Wilschut.
Zie ook Adventskerk. Geref. K. Vrijg.
(aula chr. techn. school) 9.30 en 5 ds.
Room. Ned. Geref. Kerk (school Wil-
lemstr.) 9.30 ds. M. de Jong, 4.30 ds. W.
Janse. Chr. Geref. Kerk 9.30 en 4.30 ds.
v.d. Mey. Bapt.gem. (Molenwerfstr. 1) 10
ds. Koekkoek, 6.30 ds. Koekkoek en ds.
Malgo. Bapt.gem. Noord (school Kalko-
venw. 62) 10 hr. N. van Gemeren, 6.30 hr.
J. Strietman. Christengem. 'De Hoek
steen' (geb. 'Bethel', hoek Emmalaan)
10. Volle-evang.gem. ('De Ark', Pr. Hen-
drikstr. 54) 10 hr. C. Visser sr. Pinkster
gem. (school Batestein 16) 10. Leger des
H. (Zonneweg 3) 10 en 5. Rk Kerk: Boni-
faciusk. zat. 7, zo. 9.45 en 11.30; Piusk.
zat. 7, zo. 9 en 10.30; De Bron zat. 7, zo. 9
en 11.
Raad van Kerken: 5 nam. oecum. dienst
in remonstr. kerk Van Mandersloostr.
36, ds. Ter Bals.
BENTHUIZEN: Herv. Gem. 9.30 ds.
v.d. Kamp, Bleiswyk, 6 ds. Boer. Geref./
Herv. Gem. (dorpshuis 'De Tas') 10.30
ds. Pettinga. Geref. Gem. 9.30 en 6 ds. v.
Aalst.
BODEGRAVEN: Herv. Gem. Dorps
kerk 9.30 ds. v.d. Hoef, 6.30 ds. Wieman;
Salv.kerk 9.30 ds. Kielder, Vianen, 6.30
ds. v.d. Hoef; Bethl.kerk 9.30 ds. Wie
man, 6.30 ds. Poot, Zoetermeer. Geref.
Kerk 9.30 ds. v.d. Berg, 6.30 ds. Bruyn,
Gouda. Geref. Gem. (Stationsweg 17) 10
en 6.30 ds. Bac. Evang.-Luth. Gem. 10.30
gez. dienst.
BOSKOOP: Herv. Gem. Dorpskerk 9.30
ds. De Leeuw, Maam, 6.30 ds. v.d. Pol;
De Stek 9.30 ds. v.d. Pol. Geref. Kerk
9.30 ds. G. de Jong, 5 ds. J. van Andel,
Capelle a.d. IJssel. Chr. Geref. Kerk 9.30
en 5 ds. C. van Atten, Aalsmeer. Geref.
Gem. 9.30 en 6 leesdienst.
HAZERSWOUDE: Herv. Gem. 9.30 en
6.30 ds. De Graaf. Geref. Kerk 9.30 ds.
Lamme, met doven, 5 ds. De Moor
Wadd.veen. Rk Kerk: dorp zat. 7, zo. 10
en 11.30; Anker zat. 7, zo. 8.45 en 11.15;
Rijndijk zat. 7, zo. 10.
HILLEGOM: Herv. Gem. 10 ds. Roth-
fusz. Geref. Kerk ('Hoeksteen') 10 ds.
Rienks, 7 ds. Wolthuis, Heemstede, gez.
evangelisatiedienst. Chr. Geref. Kerk 10
leesdienst, 7 zie geref. kerk. Rk Kerk:
Mart.kerk zat. 7, zo. 9.30 en 11; Jozef
kerk zat. 7, zo. 10 en 11.30.
ds. Driebergen; Ontm.kerk 10 kand. v.
Dis, Wassenaar, 6.30 dr. Meyers, Leiden.
Herv. Gem. 'De Rank' (P. Groen-colle-
ge) zie Katwijk aan Zee. Geref. Kerk
9.30 ds. v.d. Horst, 5 hr. M. de Ridder,
Sassenheim. Rk Kerk zat. 7, zo. 9.30 en
11.15.
KATWIJK AAN ZEE: Herv. Gem. N.
Kerk 10 ds. De Jong, 6 ds. Wisse, Rotter
dam; O. Kerk 10 ds. Schuurman, 6 ds.
Vróegindewey; Ichthusk. 10 ds. Sjolle-
ma, 5 ds. Hovius; Pniëlk. 9.30 ds. Ho-
vius, 6 ds. Schuurman; Maranathakerk
(Rijnsoever) 10 ds. Driebergen, 6 ds. De
Jong. Overduin 2.15 ds. v.d. Beid. Herv.
Gem. 'De Rank' (aula P. Groen-college
Pr. Frederikdreef 15) 10 ds. v.d. Lee,
Noordwyk. Geref. Kerk Vr.kerk 9.30
kand. A. de Graaf, IJmuiden, 5 ds.
Kersten; Triumfatork. 9.30 ds. Kersten,
5 ds. v.d. Horst. Geref. K. Vryg. 9.30
Chr. Geref. Gem. (Unizaal) 10 en 5 ds.
v.d. Belt. Geref. Gem. (Remisestr.) 10 en
5. Geref. Gem. in Ned. (Louwestr.) 10 en
5. Volle-evang.gem. (Voorstr. 48) 9.45.
Onafh. baptistengem. (Ambachtsweg 2)
10 ds. Stichter, Staveren.
KOUDEKERK AAN DEN RIJN: Herv.
Gem. 10 ds. Lapré, mmv kerkkoor. Ge
ref. Kerk 10 dr. Bade, 7 ds. Lapré.
LEIDERDORP: Herv. Gem. en Geref.
Kerk Dorpsk. 10 ds. Knorth, 6.30 ds. v.d.
Born; Hoofdstr. 10 ds. Doesburg;
Scheppingsk. 9 en 10.30 ds. v. Loenen.
Elis.ziekenhuis 10 rector Vyftigschild.
Baptgem. (wijkgeb. Zijlkw.) 10 hr. J. de
Vries. Rk Kerk zat. 7, zo. 10 en 11.30.
LEIMUIDEN: Herv. Gem. 9.30 ds.
Schilt. Geref. Kerk 9.30 en 7 ds. v.d.
Kom, ha. Rk Kerk zat. 7, zo. 7.30,9.30 en
LISSE: Herv. Gem. Dorpskerk 10 en 7
ds. De Gelder; Pauluskerk 10 ds. 't
Hooft. Geref. Kerk 10 en 7 ds. Boswyk.
Geref. K. Vryg. 9.30 en 3 ds. G. van Enk.
Ned. Geref. Kerk (Salvatori) 10 ds. Vos,
5 gez. dienst in Heemstede, ha. Chr. Ge
ref. Kerk 10 en 4.30 ds. v. Dijken. Geref.
Gem. 10 en 4 leesdienst. Evangeliege
meente (Heereweg 52a) 9.45 hr. B. Piet.
Rk Kerk: Agathakerk zat. 7, zo. 10 en
11.30; Poelpolder zat. 7, zo. 9 en 11.30;
Mariakerk zat. 7, zo. 9 en 10.30; Engel-
bew. zat. 7, zo. 9.30 en 11.
De christelijke
gereformeerde
Opstandingskerk
in Leiden (Steen
schuur).
(foto Wira Dijkman)
NIEUWKOOP: Herv. Gem. 9.30 ds.
Wegerif, 6.30 ds. Poot, Doeveren. Geref.
Kerk 9.30 ds. Nóoteboom. Chr. Geref.
Kerk 8.30 en 6.30 ds. v. Leeuwen, Drie
bergen, in remonstr. kerk. Remonstr.
Gem. 10.30 ds. Friederich. Evang. gem.
(Kruispunt, Kennedylaan 33) 9.30. Rk
Kerk zat. 7, zo. 9 en 10.45.
NIEUWVEEN: Herv. Gem. 9.30 hr. N.
Stam, Nieuwkoop, 6.30 ds. v.d. Kamp,
Ryns.woude. Geref. Kerk 9.30 ds. Rib-
berink, Rijnsburg, 7 ds. De Lange, Aals
meer. Rk Kerk zat. 7, zo. 9 en 11.
NIEUW-VENNEP: Herv. Gem. 9.30 ds.
De Jong, Leiden, 7 dr. Vermeulen, Val
kenburg. Geref. Kerk 9.30 en 6.30 ds.
Rang. Chr. Geref. Kerk 9.30 en 4.30 ds.
Visser. Rk Kerk zat. 7, zo. 10.
NOORDEN: Herv. Gem. 9.30 ds. Den
Boer, Bilthoven, 7 ds. v.d. Velden, Woer
den. Geref. Kerk (W. Verlaat) 10 ds. Bre-
derveld, Soest, 7 hr. Schreuder, jeugd
dienst.
NOORDWIJK: Herv. Gem. Grote of St.
Jeroensk. (Binnen) 10 ds. Van 't Ende,
Wateringen, 5 kand. v. Zwet, Katwijk a.
Zee, 7 ds. Ruitenburg; Hoofdstr. (Zee)
10 ds. Ruitenburg, 5 ds. Kuiper; De
Rank (Golfbaan) 10 kand. Kuijt. Geref.
Kerk Buurtkerk (Hoofdstr.) 10 ds. Bohl-
meyer, Ruurlo; Vinkenl. (Binnen) 10 ds.
Kuiper; Stichtingskerk 11 ds. Bach,
A.dam. Evangeliegemeente 'Shalom'
(geb. 'Buitenzorg', Zeereep) 10. Rk Kerk
Zee zat. 7, zo. 10.30; Binnen zat. 7, zo. 8,
10 en 11.30.
NOORDWIJKERHOUT: Dorpsk. 10 ds.
v.d. Mey; De Zilk 10 ds. W. de Leeuw,
L.dorp. Rk Kerk Victork. zat. 7, zo. 9 en
11; Jozefk. zat. 7, zo. 9 en 10.30; De Zilk
zat. 7. zo. 10 en 11.30.
OEGSTGEEST: Herv. Gem. Groene of
Will.kerk 10 ds. Kooman; Pauluskerk 10
ds. Da Costa; Gemeentecentrum
(Lijtw.) 10.30 dr. Meyering, 7 ds. Vegter.
Geref. Kerk 10 ds. Veenstra. Geref. Kerk
Vrijg. (aula Dr. Schilderschool) 9.30
dienst, 4.30 ds. Wendt, Bunschoten.
Ned. Geref. Kerk (Gem.centrum) 8.45 en
4 (ha) ds. De Lange. Van Wyckerslooth 4
ds. D. C. Nicolai. Endegeest geen dienst.
Volle-evangeliegem. (Gem.centrum) 4.
Rk Kerk Will.kerk zat.'7, zo. 9 en 10.30.
OUD-ADE: Rk Kerk zat. 7, zo. 8.30 en
OUDE EN NIEUWE WETERING:
Herv. Gem. 9.30 ds. Stam, Ter Aar. Ge
ref. K. 9.30 hr. A. van Hilten, Uithoorn,
6.30 ds. Weerstra, Berkel. Rk Kerk zat. 7,
zo. 9.30 en 11.30.
ROELOFARENDSVEEN: Rk Kerk
Mar. Pres. zat. 7, zo. 9 en 11; Petrus-B.
zat. 7, zo. 9.30 en 11.30.
RIJNSATERWOUDE: Herv. Gem. 9.30
ds. v.d. Kamp, ha, 7 ds. De Graaff,
Nieuwveen. Chr. Geref. K. 9.30 lees
dienst, 2.15 ds. Bouw.
RIJNSBURG: Herv. Gem. Laurentius-
kerk 9.30 en 5 ds. v. Niet (nam. byz.
dienst ivm 25-jarig bestaan chr. mavo);
Bethelkerk 9.30 ds. Wagter. Geref. Kerk
Petrakerk 9.30 (met koor) ds. Snel, 5 ds.
Cziria; Imm.kerk 9 en 10.30 ds. Feen-
stra, R.dam, met koren, 5 ds. Ribberink,
met koor; Mar.kerk 9.30 (met koor) ds.
Cziria, 5 ds. Snel. Geref. Kerk Vrijg. 10
en 5.15 ds. Grutter. Chr. Geref. K. 9.30
en 5 ds. v. Sorge. Evang. Christengem.
(aula mavo) 10 br. Wijmenga, Bilthoven.
Rk Kerk zo. 10.30.
SASSENHEIM: Herv. Gem. 9 en 10.30
ds. v. Achterberg, 7 zie geref. kerk. Ge
ref. Kerk 9.30 ds. Jeroense, Hoofddorp,
7 gez. dienst tgv 50-j. jub. afd. Ned. Bij
belgenootschap, dr. Kruyswijk en ds.
Aarnoudse, mmv 'Jubilate Deo' Alphen.
Chr. Geref. K. 10 ds. Aarnoudse, 7 zie
geref. kerk. Ned. Prot. Bond (Jul.laan
17) 10 mevr. M. Driessen. Rk Kerk zat. 7,
zo. 9.30 en 11.
i Haag. Geref. Kerk 9.30 kand
M. J. Kreeft, A.dam, 6.30 ds. Cziria,
Rijnsburg. Rk Kerk Aardam zat. 7, zo. 9
en 12; kerk Langeraar zat. 7, zo. 9.30 en
VALKENBURG: Herv. Gem. 10 dr.
Vermeulen, 6.30 prof. dr. v.d. Beek. Ge
ref. Kerk 9.30 mevr. ds. v.d. Veen-
Schenkeveld, 6.30 dienst met Petra-go
spelkoor Leiden. Geref. K. Vrijg. 9.30 en
4 ds. Heida.
9.30 en 11.
VOORSCHOTEN: Herv. Gem. Dorps
kerk 10 ds. De Zeeuw, 7 ds. Lentz,
jeugddienst; De Ontmoeting (Noordhof
land) 9.30 ds. De Zwart Hulp en Heil
(Schakenbosch) 10 ds. Honig. Herv.
evang. op geref. grondslag (Lucas-colle-
ge, Beeth.laan) 9.30 en 4.30 ds. G. H. van
Kooten. Geref. Kerk 9.30 ds. Blanken.
Geref. K. Vryg. (Bachlaan) 8.30 ds. Geel
hoed, 2.30 ds. Krijtenburg. Rk Kerk
Laur.kerk. zat. 7, zo. 11; M. Godskerk.
WADDINXVEEN: Herv. Gem. Brugk.
9.30 ds. v. End, Huizen, 5 ds. Vermaat,
Maassluis; Hoeksteen 9.30 ds. Schipaan-
boord, 6.30 ds. Abma, Gouda; Bethelk.
9.30 ds. Goossen, 5 ds. v. End; Imm.kerk
9.30 ds. Onstein, 7 ds. v. Bart, Schoonho
ven. Geref. Kerk Kruisk. 9.30 en 5 ds. v.
't Hoff, Boskoop; Ontm.kerk 10 ds.
Sweepe, Scheveningen.
111,30.
WASSENAAR: Herv. Gem. Dorpsk. 10
ds. Steenstra, 4.30 ds. v. Trigt, Middel-
harnis, 7 muziekdienst; Kievietk. 10 dr.
v. Bruggen, afscheid; Messiask. 10 ds.
v.d. Beid, Katwijk; Dorpscentrum 9.30
ds. Gijsbertsen, Soest. Geref. Kerk Zijl
laan 10 hr. S. v.d. Land, 7 mr. Vreugden-
WOUBRUGGE: Herv. Gem. 9.30 hr.
Goedhart, Nieuwkoop, 6.30 zie geref.
kerk. Geref. Kerk 9.30 kand. G. de
Bruin, Nieuwveen, 6.30 ds. Aalders, gez.
jeugddienst Rk Kerk zat 7, zo. 10.
ZEVENHOVEN: Herv. Gem. 9.30 hr. De
Haan, 7 zie geref. kerk. Geref. Kerk 9.30
hr. Schreuder, 7 hr. De Haan, gez. jeugd-
ZOETERWOUDE: Herv. Gem. 10 ds.
Wolthaus. Rk Kerk St. Jan zat. 7.30, zo.
9.30; Chr. Dienaark. zat. 7, zo. 10; Meer-
burgkerk H. Rijndijk zat. 7, zo. 9.30 en
ZWAMMERDAM: Herv. Gem. 9.30 en
6.30 ds. Eijsenga, ha. Geref. Kerk 9.30
ds. Baas, S.heim, 6.30 ds. v.d. Heiden,
Den Briel. Remonstr. Gem. 10 ds. Thie-
me, gez. dienst met Boskoop.
