Steeds
Postuum huldebetoon voor
bewaardrift Jan van Hout
Expositie Schansen en Schransen in kader 3 oktober
Gehandicapten klagen
over bereikbaarheid
van Het Gulden Vlies
DINSDAG 9 SEPTEMBER 1986
Redactie: Wirn Brands AnnemieK Ruygrok
Onmensch (1)
Welk een onmensch - op wie zou
dat onmensch slaan? Op een
wethouder? Dat mocht hij wil
len. Wethouders komen en gaan.
Ergens woont meneer X en die
herinnert zich nog goed dat de
gezagsdrager A het goed met de
mensen voorhad, of juist niet.
Maar meneer X is de enige die
nog iets weet te vertellen over
die wethouder.
Nee, als we schrijven 'Welk een
onmensch', dan kunnen we het
maar over één persoon hebben
die elke rechtgeaarde Leidenaar
kent: Goeie Mie. Op 15 december
1883 werd ze door de politie gear
resteerd, het begin van een ver
haal dat in binnen- en buitenland
zoveel stof deed opwaaien dat
Leiden uit zijn vestingwallen
dreigde te knappen.
Ach, zei Goeie Mie aanvanke
lijk, ze had per ongeluk chloor in
de pap van de familie Frankhui
zen gedaan. Maar even later ver
klaarde ze al weer iets anders,
meneer Frankhuizen maakte
haar het hof en daarom had ze
hem en zijn familie maar vergif
tigd.
En er kwam meer boven water.
Zoveel zelfs dat de ondervragers
van Goeie Mie waarschijnlijk
geen kopje thee in haar nabijheid
meer durfden te drinken, want
stel je voor dat...
De contouren van een vreselij
ke zaak hadden zich al snel afge
tekend: Mie van der Linden, in
de Haver- en Gortbuurt beter be
kend als Goeie Mie omdat ze zo
behulpzaam was, een voorbeeld
voor velen, had tientallen fami
lieleden en bekenden met gif uit
hemelen gestuurd, nadat de bes
te mensen eerst op haar aanra
den begrafenisverzekeringen
hadden afgesloten.
Goeie Mie - je hoort op de ach
tergrond bij wijze van spreken
de duivel schaterlachen.
Onmensch (2)
Nu naar het heden, nou ja, naar
een verleden dat nog maar kort
achter ons ligt. Aan het begin
van de jaren tachtig was Herman
Amptmeijer, tegenwoordig chef
van de afdeling economische za
ken, secretaris van de straatna-
"We moesten ons op een gege
ven ogenblik buigen over de
naamgeving van bruggen in de
Groenesteeg. Toen leek het mij
wel een aardige gedachte om de
laatste brug - die naar de begraaf
plaats loopt - Goeie Miebrug te
dopen. Niet als eerbetoon, ben je
gek, Goeie Mie behoort tot de
Leidse geschiedenis, daarom.
Komt nog eens bij dat die plek
ook geschikt is: op de begraaf
plaats liggen haar slachtoffers".
Toch blijft het macaber. "Als je
het als een eerbetoon opvat,
maar zoals ik al zei: dat was onze
intentie niet. In elk geval ging
het gemeentebestuur niet ak
koord met ons voorstel. En over
macaber gesproken: nu heet die
brug geloof ik De laatste brug".
De geschiedenis van Goeie Mie
- moet de deksel op die pan vol
arsenicum, of moeten we de her
innering levend houden, simpel
weg omdat zij de hoofdrolspeel
ster was in een door haarzelf gro
tendeels geregisseerd toneelstuk
dat ook veel buitenlandse toe
schouwers trok?
Die vraag lijkt academisch,
maar vergis u niet: het huis waar
in Goeie Mie op 9 september
1839 werd geboren dreigt ge
sloopt te worden. Onlangs werd
het vriendelijk ogende pandje op
de hoek Oostdwarsgracht/Lan-
gegracht opgekocht door de ge
meente. Het geboortehuisje
moet plaats maken voor nieuw
bouw. Is dat terecht? Gemeente
ambtenaar Leo Meijer - wat heb
ben die ambtenaren toch met de
gifmengster? - vindt van niet.
Onmensch (3)
"Durf je een kopje koffie aan",
vraagt Leo Meijer, waarna hij
grinnikend om zichzelf zijn kan
toor in het stadsbouwhuis uit
beent. Dat Goeie Mie werd gebo
ren in het huis aan de Oostdwars-
gracht heeft Meijer gelezen in
een gedegen artikel van Ingrid
Moerman, conservatrice van De
Lakenhal.
"Toen ik' hoorde dat het pand
gesloopt gaat worden, heb ik dat
feit nog eens nagetrokken bij het
onvolprezen gemeentearchief en
het klopte. Die controle leek me
wel raadzaam: stel je voor dat je
Het geboortehuis van de gifmengster, hoek Oostdwarsgracht/Langegracht
je gaat inzetten voor het foute
huis!"
Over de plannen van de ge
meente: "De gedachten gaan uit
naar het opknappen van de mo
numentale panden aan de Oost-
dwarsgracht. De huizen aan de
zijde van de Langegracht zouden
gesloopt moeten worden, vinden
de makers van het plan. Het ge
boortehuis van Goeie Mie gaat
dan tegen de vlakte".
Meijer heeft inmiddels al met
diverse mensen gesproken over
de ramp die ons mogelijk te
wachten staat. "Ik heb uiteraard
contact opgenomen met Ingrid
Moerman en Herman Amptmeij
er. Zij zijn het vanzelfsprekend
met mij eens: dat huis moet blij
ven. Anderen die ik heb aange
sproken, onder wie de makers
van het plan, kijken meestal een
beetje merkwaardig. Je krijgt
dan van die veelbetekende blik
ken, zo van: jongen, je doet
"Kijk, dat plan kan makkelijk
worden veranderd volgens mij.
Als je de grens anders trekt, nou,
dan kan dat geboortehuis ge
woon blijven staan en worden
opgeknapt".
Onmensch (4)
Waarom mag het geboortehuis
van Goeie Mie niet tegen de vlak
te? "In het buitenland zou die
vraag niet eens bij de mensen op
komen. Ik denk datje wel ergens
het geboortehuis van Landru
(een collega van Goeie Mie, red.)
kunt bezichtigen. En je hebt toch
ook overal griezelkabinetten!"
"Voorts vind ik dat dat huis
aan de Oostdwarsgracht moet
blijven in het belang van de
Leidse vrouwengeschiedenis.
Die geschiedenis is nogal arm; je
komt weinig vrouwen tegen in
de annalen. Ja, we hebben gravin
Ada die in 1203 een paar dagen
heeft zitten bibberen op de
Burcht waarna ze door de Ken-
nemers werd afgevoerd, maar
verder? Goeie Mie is eigenlijk de
enige die zowel nationale als in
ternationale bekendheid geniet.
Ja, negatieve, maar zij is wel ge
schiedenis".
"Daar komt nog eens by dat
Goeie Mie ook nauw verweven is
met de sociale geschiedenis van
Leiden in de vorige eeuw. Hoe
heeft het kunnen gebeuren - wil
je die vraag beantwoorden dan
moet je ook de sociale misstan
den uit die eeuw bestuderen.
Artsen die laks waren, en ga zo
maar door".
Wat moet er met het huis ge
beuren als het is opgeknapt?
Misschien kan het een woninkje
blijven, begint Meijer voorzich
tig. Of wellicht kan het een kan
toortje worden voor een paar
ambtenaren, vervolgt hij. Te den
ken valt volgens hem aan milieu
ambtenaren of de talentenbank
van het bureau emancipatie.
"Die zoeken namelijk nieuwe
ruimte".
Alles goed en wel, maar is er
geen veel beter plan te lanceren?
Een museumpje bijvoorbeeld,
geheel gewijd aan Goeie Mie en
haar tijd? "Dat zou prima zijn",
zegt Meijer. "Maar dan moeten
we natuurlijk wel een aantal
geldschieters zien te vinden.
Hoewel, zou de LDM geen geld
willen geven?"
De actie Goeie Mie gaat door,
verzekert Meijer ons. Wij zijn on
dertussen benieuwd naar uw me
ning: moet de woning aan de
Oostdwarsgracht worden omge
toverd tot een museum? Schrijf
Politiemensen
laten zich
niet flessen
LEIDEN - Overmatig alcoholge
bruik is de oorzaak van een bot
sing, afgelopen nacht op Rijksweg
4 ter hoogte van de oprit Hoge
Rijndijk, waarbij een medepassa-
giere van onbekende leeftijd en
woonplaats hoofdletsel opliep. Zij
is overgebracht naar het AZL.
De bestuurder, een 42-jarige Ha
genaar, verloor ter hoogte van de
oprit de macht over het stuur en
botste tegen de vangrail aan de lin
kerkant van de weg, waarbij de
voorkant van de auto totaal werd
vernield. De auto schoof vervol
gens tientallen meters door en
kwam op de Rijnbrug tot stilstand.
Voor de politie arriveerde had het
tweetal van plaats verwisseld,
waardoor het moest lijken dat niet
de man, maar de vrouw achter het
stuur had gezeten. Dit spelletje
hielden zij evenwel niet lang vol.
LEIDEN - De legendarische be
waardrift van Jan van Hout, tij
dens en na het Spaanse beleg van
Leiden stadssecretaris van Leiden,
geeft ruim vier eeuwen na dato Ru-
di van Maanen aanleiding tot het
uitspreken van postume woorden
van dankbaarheid. „Zou Jan van
Hout destijds de gemeentestukken
niet met zoveel zorg onder z'n hoe
de hebben gehouden, dan hadden
wij nu geen tentoonstelling kun
nen houden".
door
Gerard van Putten
Met twee studenten van de Rein-
wardt Academie tekent het hoofd
van de afdeling inventarisatie van
het Leidse gemeente-archief voor
de inrichting van de expositie
'Schansen en schransen; Leiden
belegerd en ontzet', die van 19 sep
tember tot en met 11 oktober om
en nabij 60 vierkante meter ruimte
vindt in de 'Vlietpanden'. Ter op
luistering van het eeuwfeest van de
3 October-Vereeniging is besloten
het publiek vrije toegang te verle
nen tot het gebouw, gevestigd aan
de Vliet 45. Ter plaatse kunnen de
bezoekers zich meteen inschrijven
voor een zogeheten 3 oktober-
wandeling.
„Op de expositie worden onder
meer eigentijdse archiefstukken
en prenten uitgestald", kondigt
Van Maanen aan. „Allerlei attribu
ten die herinneren aan de periode
van 31 oktober 1573 of daarom
trent, tot en met 3 oktober 1574.
Het tijdvak van de omsingeling
van de Spanjaarden tot en met het
moment waarop Leiden werd ont
zet".
Vergenoegd
Historicus als hij is, laat Van
Maanen niet na vergenoegd op te
merken dat er opmerkelijk veel
tastbaars uit die „roemruchte tijd"
bewaard is gebleven. Niet alleen,
omdat Jan van Hout destijds als
een bekwaam archivaris te werk
ging. Ook het toeval heeft het Leid
se gemeente-archief geholpen bij
het vergaren van de collectie ar
chiefmateriaal waaruit onomstote
lijk blijkt hoezeer Leiden destijds
in last was. Allereerst bood de Ita
liaanse antiquair en restaurateur
Giovanni Ramazotti in 1957 een
vijftigtal verloren gewaande stuk
ken te koop aan, terwijl het reeds
opgetaste materiaal door de eeu
wen heen gevrijwaard is gebleven
van rampen. Zoals de stadhuis
brand in 1929, bijvoorbeeld. „De
archiefstukken die betrekking
hebben op de dagen waarin Leiden
werd belegerd en vervolgens door
de Geuzen werd ontzet, lagen hier
toen al opgeslagen. Alleen van de
periode 1880-1929 is niets bewaard
gebleven. Al die papieren zijn he
laas verbrand".
Op de expositie 'Schansen en
Schransen' wordt onder meer het
noodgeld getoond dat ten tijde van
de Spaanse belegering werd ge-
De expositie biedt een overzicht van de schansen die om Leiden lagen ter verdediging i
bruikt als vervangend betaalmid
del bij gebrek aan munten, zoals
ook de aflezingboeken („een dikke
verzameling verordeningen en be
sluiten van de vier tegelijk regeren
de burgemeesters"). Zodat de Lei
denaar van nu zich een indruk kan
vormen over het leven in het Lei
den van toen.
„Uit de stukken valt op te maken
hoe er werd gereageerd op de
plicht om de schansen dag en
nacht te moeten verdedigen, hoe
de stadsdefensie door middel van
een schutterij werd opgezet. Hoe
de voedselschaarste werd aange
pakt door middel van een steeds
strakker distributiesysteem, dat
niet heeft kunnen beletten dat zes
duizend van de veertienduizend in
woners het beleg als gevolg van de
honger niet hebben overleefd. Ook
de prenten geven een treffende il
lustratie van de ellendige omstan
digheden in die dagen. Zoals nu
vele mensen nog over de Tweede
Wereldoorlog praten, zo werd ook
geruime tijd na het ontzet nog door
talloze oudere mensen gepraat
over de Spaanse belegering rond
de stadsschansen. Over de vreugde
om het ontzet erna. Kunstenaars
van een iets jongere generatie heb
ben die verhalen omgezet in beel
den".
Kostuums naar de mode van de
zestiende eeuw („aangeleverd via
de 3 October-Vereeniging") en een
zestiende eeuws pistool dat door
het Wapenmuseum in bruikleen is
gegeven, completeren de tentoon
stelling.
Volkstelling
De nalatenschap van Van Hout
reikte Rudi van Maanen trouwens
aanzienlijk meer aan dan de rekwi-
siten voor een tentoonstelling. In
nauwe samenwerking met Dick de
Boer, hoofdmedewerker van de fa
culteit geschiedenis van de Leidse
universiteit, lichtte hij onder meer
de gegevens eruit over de volkstel
ling die in juli 1574 is gehouden.
„In die periode kreeg Leiden het
Spaans benauwd. De pest sloeg
toe. De voedselvoorraden liepen
zienderogen terug, de bevolking
had honger. Om te weten te komen
hoeveel monden er gevuld moes
ten worden, besloot het stadsbe
stuur niet alleen tot registratie van
de voorraden graan en het aantal
slachtkoeien in de stad over te
gaan, er werd ook een volkstelling
gehouden. Die heeft uit historisch
oogpunt bezien een schat aan in
formatie opgeleverd. Bijvoorbeeld
dat Leiden op 7 augustus 1574 drie
duizend gezinshoofden telde, dat
ADVERTENTIE
Zuiver als het
Schotse water;
natuurlijk als het
Schotse land-
schap, geadeld
s als een Schots
edelman.
wijn en gedistilleerd
Tri (015)569324'
Van Maanen titssen archiefstukken en archiefkasten i
onderzoeker nog heel wat plezier kan beleven.
i de gemeente. Een plaats i
een gezin toen gemiddeld uit vier
personen bestond. Maar ook, dat
de gezinssamenstelling per wijk
verschilde. De wijk 'Burghstreng'
bij de Nieuwe Rijn herbergde de
grote huishoudens, 'de Kamp' ach
ter de Haarlemmerstraat bood juist
onderdak aan individuen".
De Boer en Van Maanen hebben
de gegevens gebundeld tot een
boekje dat tegen 3 oktober zal uit
komen. Gerubriceerd onder een
naamindex worden de namen van
alle gezinshoofden erin gepubli
ceerd, zoals ook de samenstelling
van hun gezinnen. „Merkwaardig
genoeg is die volkstelling in het
verleden als bron voor historisch
onderzoek maar weinig gebruikt.
In 1874 is er wel een boekje over
uitgegeven, maar dat is in een klei
ne oplage verspreid. Bovendien
was het heel slecht van inhoud,
omdat er bij de samenstelling er
van vele dingen zijn vergeten".
Inventaris
Zeker op de Leidse boeken
markt kan men de naam Van Maa
nen binnenkort toch al dikwijls te
genkomen. Hij heeft mede de eind
redactie gevoerd van het gedenk
boek over 100 jaar viering van 3 ok-
tober-feesten. Hij stelde ook een
eind oktober in boekvorm te ver
schijnen inventaris samen over
wat er thans allemaal aan mate
riaal, betrekking hebbend op het
tijdvak 1574-1816, voorhanden ligt
in het gemeente-archief. Aan het
moment dat Van Maanen zijn kopij
bij de drukker kon bezorgen, is
veertien jaar werk vooraf gegaan.
„Ik heb een goeie vijfhonderd
strekkende meters archief moeten
ordenen oftewel tienduizend ar
chiefeenheden. Het tydvak begint
uitgerekend bij 3 oktober 1574. De
inventaris van Overvoorde, die in
1937 is verschenen, hield bij of om
streeks die datum op".
De „archiefeenheden" staan sys
tematisch gerangschikt beschre
ven in zijn boek dat bedoeld is als
een 750 bladzijden beslaande gids
die bezoekers moeiteloos door het
stadsarchief kan loodsen. „Het is
geen boek voor op het nachtkastje,
maar bedoeld voor mensen die
meer aan de weet willen komen
over de historie van Leiden. Dan
praat ik niet over de vakhistorici
alleen. Persoonlyk verwacht ik dat
dit boek de toeloop naar het ge
meente-archief zal bevorderen.
Een dergelijke ontwikkeling zou ik
toejuichen. Want ik moet zeggen,
de ryke geschiedenis van Leiden
verdient een grotere belangstel
ling".
Zelfs tijdens zijn meest optimis
tische buien zal Jan van Hout des
tijds niet hebben' bevroed dat er
ooit zo'n enthousiast pleitbezorger
voor zyn nalatenschap zou op
staan.
LEIDEN - Het Gulden Vlies, het
gebouw aan de Breestraat waar di
verse fracties hun vergaderruimte
hebben en waar veel raadscommis
sievergaderingen worden gehou
den, is moeilijk toegankelijk voor
lichamelijk gehandicapten.
Dat blijkt uit een onderzoek van
de bouwkundig adviseur van de
Provinciale Revalidatie Stichting
die dat samen met leden van de
Nederlandse Vereniging van Blin
den en Slechtzienden en de Alge
mene Nederlandse Invaliden Bond
in augustus heeft gehouden.
Gisteravond, in de vergadering
van de raadscommissie voor sa
menlevingsopbouw en maatschap
pelijke aangelegenheden, werd het
resultaat van het onderzoek aan de
commissieleden uitgedeeld.
Daaruit blijkt onder meer dat de
toegang vanaf het trottoir niet opti
maal is: de bel zit te hoog, de deur
dranger is te zwaar. Aan de binnen
zijde struikelen gehandicapten bij
na over de hoge afstap en het aan
kondigingsbord, terwijl een aan
duiding ontbreekt voor de plek
waar de lift zich bevindt. In die lift
zitten sommige knoppen overigens
te hoog en zou een etage-melder
(belsignaal) gewenst zijn.
In de vergaderzalen ontbreekt
een ringleiding voor slechthoren
den, in het herentoilet op de eerste
etage zit de lichtknop aan de ver
keerde kant. De deur van de verga
derzaal naar het toilet is te smal en
in de hal bovenaan de trap is een
gevaarlijke doorgang naar de toi
letten (twee treden).
Stevensbloem
besmeurd
LEIDEN - In het in aanbouw zijn
de woon- en winkelcomplex Ste
vensbloem zijn zondagavond voor
7000 gulden vernielingen aange
richt. Het complex werd met teer
en verf besmeurd en een pas ge
metselde muur in zijn geheel om
gehaald.
Nadat een groot aantal gehandi
capten gisteravond deze hindernis
sen had genomen, kwamen de
raadscommissieleden overigens
niet aan de behandeling van het
onderzoek toe. Evenmin werd de
gehandicaptennota, die op de
agenda stond, behandeld, omdat
de bespreking van de bejaardenno
ta veel tijd vergde. Die werd
slechts in eerste instantie bespro
ken en staat morgenavond op
nieuw op de agenda van de verga
dering van de commissie die om
acht uur in het Gulden Vlies be
gint. De gehandicaptennota zal
binnenkort op een ingelaste verga
dering worden besproken.
Leidse vrouw
gedood bij
ongeluk
Herenstraat
LEIDEN - De 28-jarige Leidse M.
Bucher is in het Academisch Zie
kenhuis overleden aan verwondin
gen die zij had opgelopen bij een
aanrijding met een vrachtwagen,
gistermiddag rond half één op de
kruising Herenstraat/Koninginne-
laan/S tad houderslaan
De vrachtwagen, bestuurd door
een 28-jarige inwoner van Alkema
de, reed op de Herenstraat en wilde
rechtsaf de Koninginnelaan oprij
den. Hij verleende daarbij geen
voorrang aan de vrouw, die met
haar fiets rechtdoor reed. De
vrouw kwam onder de auto terecht
en is zwaar gewond overgebracht
naar het AZL. Daar overleed zij en
kele uren later.
De vrachtwagenchauffeur heeft
verklaard geen voorrang te hebben
verleend omdat hij dacht dat de
vrouw bij een andere fietser hoor
de, die naast haar reed en die wel
rfechtsaf sloeg.
J. HOWARD'S
PURE
MALT
WHISKY
12 years old
