'Oude' collectant op de wip
Eeuwfeest Woubrugse Protestantenbond
'Samen op weg' tornt aan lange Leidse traditie
Ruimere opvattingen 'bindend element'
ZATERDAG 30 AUGUSTUS 1986
GEESTELIJK LEVEN
PAGINA 13
LEIDEN - Het voortbestaan
van de twee afzonderlijke col
leges van collectanten in de
Leidse hervormde gemeente
staat op het ogenblik ter dis
cussie (en misschien wel op het
spel). Deze week hadden de
beide colleges een gemeen
schappelijke vergadering in
het Hooglandse Huis om zich
over de situatie te beraden.
Niet alleen is door het teruglo
pen van het aantal hervormde
kerkdiensten - een proces dat al ja
ren geleden is begonnen - de be
hoefte aan collectanten sterk afge
nomen, ook het samengaan met de
gereformeerden stelt de colleges
voor de vraag wat hun taak nu en
in de toekomst nog kan zijnde ge
reformeerden brengen naaf de ge
zamenlijke diensten uiteraard ook
hün collectanten mee.
Samenstelling
van deze pagina:
S. J. de Groot
Hervormd Leiden kent vanouds
twee collectanten-colleges. Het ene
treedt op in opdracht van de kerk
voogdij en het andere in opdracht
van de diakonie. Beide hebben een
zeer lange traditie. De 'kerkcollec-
tanten' (van de kerkvoogdij) be
staan al zo'n 175 jaar, de diakonie-
collectanten 135 jaar.
In de kerkdiensten zijn de heren
(geen ambtsdragers) onmiddellijk
te herkennen aan hun zwarte pak
(met zwarte handschoenen tijdens
het collecteren), in tegenstelling
tot de gereformeerde diakenen, die
in eigentijdse kleding hun werk
doen. Die kleervrijheid vinden de
hervormde collectanten, gehecht
als ze zijn aan hun eigen stijl, geen
vooruitgang.
Wie zo aan eigen traditie ver
knocht is, zal niet staan te juchen
als bepaalde ontwikkelingen dat
gaan doorkruisen. Zo is het ook
met de historische collectanten
colleges. Ze zijn een zuiver plaatse
lijke instelling, kunnen zich niet
beroepen op algemeen geldende
kerkordelijke bepalingen en moe
ten dus op eigen kracht proberen
hun positie in een sterk gewijzigde
kerkelijke situatie zo goed moge
lijk te behouden.
Dat dit niet zonder moeite gaat,
is op hun gemeenschappelijke ver
gadering deze week wel gebleken.
De gedachten liepen nogal uit
een. De een wil zich niet zomaar
laten wegdrukken en verwacht van
zijn opdrachtgever een duidelijke
uitspraak, die ook rekening houdt
met de tegenargumenten. De an
der gaat liever eigener beweging
heen vóórdat van hogerhand het
bericht zou komen dat de traditio
nele collectant in de nieuwe sa-
men-op-weg-gemeente niet meer
nodig is. Op de gedachte aan fusie
van de twee colleges reageren de
collectanten ook verschillend.
Beide colleges sturen nu een
brief naar hun respectieve op
drachtgevers. De inhoud van die
brieven zal niet gelijk zijn. Wel blij
ven de collectanten in principe be
reid hun diensten voort te zetten.
Of die bereidheid kan worden ge
honoreerd, hangt nauw samen met
de vraag hoe de toekomstige fede
ratieve gemeente van hervormden
en gereformeerden moet worden
opgezet.
Brief
In een persoonlijke brief aan de
kerkvoogdij - deze week verzon
den - vraagt de kerkcollectant G.
Knotter de kerkvoogden zich te
willen inzetten voor het voortbe
staan van 'een college van collec
tanten'.
Hij denkt aan een fusie van beide
colleges per 1 januari 1987. Over
toetreding van 'gereformeerde
broeders' zou dan gesproken moe
ten worden. Rekening houdend
met de gereformeerde traditie dat
alleen de diakenen belast zijn met
het verzamelen van de gaven, en
met de hervormde traditie van bij
voorbeeld het zwarte pak. Is dat
niet haalbaar, dan zou een gefu
seerd college nog dienst kunnen
gaan doen in de Marekerk, uiter
aard met instemming van de wijk-
kerkeraad daar. (De wijk van de
Marekerk doet niet mee met 'Sa
men op weg').
Volgens Knotter mag geen legaal
middel onbenut worden gelaten
om het voortbestaan van een colle
ge van collectanten te verzekeren.
"Het is toch gewoon jammer, dat er
een eind zou komen aan een zo lan
ge traditie".
De collectanten hebben hun col
lega Knotter zijn eenmansactie
niet in dank afgenomen - dat is
hem op hun gemeenschappelijke
vergadering wel duidelijk gemaakt
-, al kunnen sommigen zijn ideeën
wel delen. Zijn initiatief zou het
subtiele overleg doorkruisen. Hij
stuurde afschriften van zijn brief
naar alle hervormde en gerefor
meerde wjjkkerkeraden en het col
lege van diakenen en 'zelfs' naar de
redactie geestelijk leven van deze
krant.
Proces
Voorzitter C. Jongejan van de
kerkvoogdij bleek - al had hij de
brief van Knotter nog niet gelezen
- volledig op de hoogte van het col
lectantenprobleem.
"Al een aantal jaren staat het col-
lectegebeuren bij ons ter discussie,
mede naar aanleiding van de geza
menlijke diensten. De behoefte
aan collectanten is in de loop der
jaren duidelijk afgenomen, door
het teruglopen van het aantal kerk
diensten en nu vooral ook door het
meedoen van de gereformeerde
collectanten. Dat samengaan was
al in de Bevrijdingskerk, de Mara-
nathakerk en de Vredeskerk en
daar zijn nu de Bethlehemkerk en
de Petrakerk bij gekomen. Alleen
in de Marekerk en de Hooglandse
kerk wordt nog volledig hervormd
gecollecteerd. Daar komt nog bij,
dat in sommige hervormde wijk-
kerkeraden stemmen opgingen om
zélf te gaan collecteren, in plaats
van de officiële collectanten".
"Als voorziter van de kerkvoog
dij heb ik samen met de voorzitter
van de diakonie een gesprek gehad
met de besturen van de colleges
over de vraag wat we gaan doen.
Begrijp me goed: de trouw van de
ze mensen is in alle opzichten be
wonderenswaardig, en ik heb dat
bij verschillende gelegenheden
ook duidelijk gezegd. Wat óns be
treft hoeven ze niet te gaan. Maar
aan de andere kant moet je je wel
realiseren dat er op 't ogenblik in
kerkelijk Leiden een proces gaan
de is waar je niet omheen kan".
"Als je het puur kerkelijk en bij
bels bekijkt, is het verzamelen van
de gaven een diakonale taak. Daar
hebben de gereformeerden gelijk
in. Je zou er dus aan kunnen den
ken, de beide colleges om te vor
men tot één college onder diakona
le verantwoordelijkheid. Daarover
moet je dan afspraken maken. Wij
hebben dus niet gezegd: hou er
maar mee op. Maar wél dat door
het minder worden van het aantal
preekplaatsen én de inbreng van
de gereformeerden de behoefte
aan kwantiteit is afgenomen. Er is
afgesproken dat de beide colleges
zich intern beraden en dat wij zo
spoedig mogelijk nader van ze zul
len horen. Daarna zetten wij het ge
sprek voort".
Overschatting
De voorzitter van de kerkvoogdij
gaf toe, dat de gevoeligheden in de
ze kwestie nogal sterk zijn.
"Er is een vasthoudende stro
ming, die het liever maar wil laten
zoals het is. En er zijn realisten, die
best begrijpen dat je in samen-op-
weg-diensten de gereformeerde
collectanten niet de pas kunt af
snijden. In het algemeen heb ik het
gevoel dat de twee colleges er grote
moeite mee hebben. Hun dienst
verlening is onbetaalbaar voor de
kerk, dat moet gezegd, maar soms
kun je je niet aan de indruk ont
trekken dat ze als college lijden
aan een zekere overschatting van
hun eigen belang".
De voorzitters van diakonie en
kerkvoogdij hebben in hun ge
sprek ook wel gezinspeeld op fusie
van de twee colleges.
Jongejan: "Het wordt langza
merhand toch een probleem om er
leden bij te krijgen. Dat los je op
door één college te vormen. Let
wel, ze moéten van ons niet fuse
ren. Maar als 'Samen op weg' ver
der vorm krijgt en een kerkeraad
zegt dat collecteren een zaak is van
de diakenen, dan wordt het voort
bestaan van het college van kerk-
collectanten wel ter discussie ge
steld".
Kerkvoogdij en diakonie zullen
niet in huilen uitbarsten als tot de
twee collectanten-colleges het be
sef doordringt dat ze in hun huidi
ge vorm maar beter kunnen gaan
afbouwen.
Jongejan: "Als ik zie wat er de
laatste jaren in de hele organisatie
van de kerkelijke gemeente alle
maal is veranderd, dan zou ik daar
echt niet meer verschrikt van op
kijken. Ik geef toe, dat ik er ook
JONGEJAN„Je kunt de ontwikk
wel eens moeite mee heb. Maar het
is onvermijdelijk. Je kunt de ont
wikkeling niet tegenhouden".
Geen been
Bij de diakonie-collectanten leeft
de gedachte om zélf heen te gaan
alvorens te worden weggezonden.
Zij zijn geen ambtelijke diakenen
en passen dus, strikt genomen,
evenmin in een federatief stramien
als hun collega's van de kerkvoog
dij.
Voorzitter W. F. L. Heijloo van de
diakonie-collectanten (zelf meer
dan dertig jaar lid van dit college):
"Natuurlijk is het jammer als er op
deze wijze een eind aan zou moe
ten komen. Het gaat hier om een
l"... (fotoHolvast)
plaatselijke zaak; kerkordelijk
hebben we geen been om op te
staan. Dat had van bovenaf beter
geregeld moeten worden".
Fusie tussen de twee lijkt een
voudiger dan het is. Heijloo: "Er
zijn bepaalde verschillen tussen
ons. Je kunt colleges niet zomaar
samenvoegen".
Er is nog niets beslist.
"De zaak ligt nog open", zei Jon
gejan.
Duidelijk is wel, dat de traditio
nele verschijning van de collec
tant, onderworpen aan de strakke
regels van een historisch college,
de verdwijning nabij is.
WOUBRUGGE - De Nederlandse
Protestantenbond in Woubrugge
- een van de vier plaatselijke ker
ken - bestaat honderd jaar. Dat
wordt op zondag 21 september
gevierd met een kerkdienst in het
gebouw 'De Wijk' aan de School
straat, met drs. M. Roos uit Lei
den als voorganger, een receptie
op een boot en een diner voor de
leden.
De Protestantenbond is een
vrijzinnige, open geloofsgemeen
schap voor mensen die al of niet
bij een kerk zijn aangesloten.
Landelijk gezien gaat hij terug
tot 1870, toen vrijzinnige ('mo
derne') theologen de vereniging
'Gewetensvrijheid' oprichtten,
welke naam al het jaar daarop
werd veranderd in Protestanten
bond. Zij hadden een voorliefde
voor een ongebonden, vrij gods
dienstig leven.
Hervormd Woubruge beleefde
in de vorige eeuw woelige tijden.
Telkens waren er spanningen
tussen orthodoxen en minder or
thodoxen, tussen rechts en links.
Verontruste rechtzinnigen
stichtten een afgescheiden
streekgemeente, die later bij een
soortgelijke gemeente in Alphen
werd gevoegd, en weer een ande
re behoudende groep hield apar
te samenkomsten zonder met de
hervormde gemeente te willen
breken. Duidelijk is wel, dat
rechtzinnigen zich niet altijd
thuis voelden in de officiële
kerk.
Maar ook ter linkerzijde was
niet alles botertje tot de boom.
Een kwestie over het beheer van
de kerkelijke goederen deed
veertien leden besluiten zich als
lid bij de hervormde gemeente te
Oudshoorn (vrijzinnig) aan te
melden. Die afscheiding is later
wel ongedaan gemaakt, maar dat
kon niet verhinderen dat in 1886
toch een afdeling van de Protes
tantenbond in Woubrugge werd
opgericht.
Eenmaal per maand had men
een eigen dienst en de kinderen
gingen op catechisatie bij domi
nee Nouhuys in Oudshoorn. Men
vond de Woubrugse predikant te
orthodox. Het was de vrijzinnige
ambachtsheer niet gelukt, zijn
komst naar Woubrugge tegen te
houden. Voor 'links' betekende
dat een besliste nederlaag.
Vrijzinnigen lieten hun kinde-
r M. Roos
'duidelijke ontwikkeling'
ren in Oudshoorn dopen en vier
den daar avondmaal. En van
1890 af verrichtte de predikant
van Oudshoorn hulpdiensten in
Woubrugge. Anderzijds verliet
men de eigen hervormde ge
meente niet en trachtte men daar
zoveel mogelijk invloed uit te oe
fenen.
Pas toen in 1894 het voorgaan
van een vrijzinnig predikant in
de Woubrugse kerk zoveel beroe
ring wekte dat de kerkeraad hem
vroeg de volgende preekbeurten
maar te vergeten, dreigden vrij
zinnigen hun lidmaatschap op te
zeggen. Slechts heel langzaam
hebben de leden van de Protes
tantenbond zich van de hervorm
de gemeente losgemaakt. De
band met Oudshoorn bleef tot
1971 bestaan.
Groot is de invloed van de
Oudshoornse predikant Nou
huys geweest in de Woubrugse
Protestantenbond. Dat is er
waarschijnlijk de oorzaak van,
dat het rechts-modernisme hier
dieper geworteld is dan het
links-modernisme en de afdeling
Woubrugge van het begin af
'kerkhoudend' is geweest, zo
schrijft voorganger drs. Roos in
een gedenkboekje.
De activiteiten concentreerden
zich rond de godsdienstoefenin
gen. Naast de eigen predikant -
die men deelde met de hervorm
de gemeente van Oudshoorn en
de Vereniging van Vrijzinnige
Hervormden in Nieuwveen - no
digde men gastpredikanten uit.
Daarbij werd niet zozeer gelet op
hun geestelijke afkomst (remon
strants, doopsgezind of her
vormd) als wel op hun kanselga-
ve. 'Preektijgers', zoals ds. P.
Westmijse uit Rotterdam, trok
ken veel r
Door een fusie met de Vereni
ging van Vrijzinnige Hervorm
den in Nieuwveen groeide de
Woubrugse Protestantenbond
uit tot de afdeling Woubrugge-
Nieuwveen. Samen met de ande
re kerken verzorgt deze het gods
dienstonderwijs aan de openbare
school.
Ds. Roos - tevens leraar ge
schiedenis in Den Haag - ont
waart in zijn geloofsgemeen
schap een toenemend besef van
gemeente- en kerk-zijn. De Bond
is méér dan een vereniging van
gelijkgezinden. Na het wegvallen
van de personele unie met Ouds
hoorn werden doop en avond
maal in Woubrugge gevierd en
voerde men een eigen kerst-
nachtdienst in. In de diensten
wordt uit het Liedboek voor de
Kerken gezongen, niet uit de
bundel van de Protestanten
bond. Het contact met de andere
kerken werd intensiever. De
Bond doet mee aan de interker
kelijke gesprekskring, de ge
meenschappelijke gemeente
avond, de wereld-gebedsdienst,
de kerstvieringen en het blad
Vierstromenland, een uitgave
van de vier kerken.
Roos: "Theologisch is er een
duidelijke ontwikkeling in de
richting van de Amsterdamse
School. De ogen zijn opengegaan
voor het joodse karakter van de
bijbelse boodschap. Bijbellezen
met joodse ogen blijkt bevrij
dend te werken. Woubrugge-
Nieuwveen is een NPB-afdeling
die op 90-jarige leeftijd een
geestelijke veijongingskuur be
gon".
Men zou de afdeling nu als
'rechts-vrijzinnig' kunnen type
ren, met een sterke nadruk op
vrijheid en verdraagzaamheid.
In het jubileumnummer van
het kerkblad 'Samengaan' waar
deert de gereformeerde predi
kant M. J. Aalders van Woubrug
ge de oecumenische openheid en
betrokkenheid van de plaatselij
ke Bond zeer hoog.
"De belangstelling voor 'an
dersdenkenden' maakte het mij
mogelijk nu en dan als uw voor
ganger op te treden. U sluit zich
niet op in uw eigen kleine we
reld, maar wilt anderen ontmoe
ten en zich tegenover hen ook
verantwoorden voor de eigen ge
loofsvisie. Deze houding kan niet
genoeg geprezen worden. Ze is
een waarschuwend voorbeeld".
De kerkelijke kaart van Wou
brugge, zegt de gereformeerde
Aalders, zou niet compleet zijn
zonder deze afdeling. "Juist vrij
zinnigen kunnen door hun 'rui
mere' opvattingen functioneren
als bindend element".
LEIDEN: Herv, Gem. Hoogl. kerk 10 ds.
Nauta, 11.45 studentenekklesia; Mare
kerk 10 dr. Meijers, bevestiging drs. A.
J. Plaisier, 2.30 ds. Plaisier, intrede en
uitzending; Maranathak. (L. Morsweg)
10 ds. Kramer; Oecumenische geloofs
gemeenschap De Regenboog (Meren-
wijk) 10 ds. De Mey, 11.15 ds. De Mey en
pastoor Van Well; Bethlehemk.
(Driftstr.) 10 ds. Pannekoek en ds. Hor-
tensius, ha, gez. dienst; Bevrijdingsk.
(Montgomerystr.) 10 ds. Rietveld, ha, 5
ds. Koolstra; Vredesk. (BurggravenL) 10
ds. Schouten; Waalse kerk (tijdelijk Ra
penburg 6) 10.30 ds. Ribs. Wijk 'Stevens
hof zie na geref. kerk. Acad. Ziekenhuis
9 rk. dienst, 10.15 ds. Bovenberg. Diako-
nessenhuis elke zat. 10.30 rk. dienst,
morgen 10.30 ds. v. 't Hof. Endegeest zie
Oegstgeest Geref. Kerk Vredeskerk zie
herv. gem.; Petrak. (Surinamestr.) 10.30
dienst voor doven, hr. J. Storm, zie ook
Bethl.kerk; Oude Vest 10 ds. Koolstra;
Maranathak. zie herv. gem.; Bevrij
dingsk. zie herv. gem.; bejaardenhuis
Groenhoven 10 ds. Keijser, Utrecht; Me-
renwijk zie herv. gem. Wijk Stevenshof,
gebouwtje 'Dijkhof (Rijndijk) 10 kand.
T. H. v.d. Hoeven. Geref. K. Vrijg. (He-
rengr.) 10 pn 5 ds Houtman. Chr. Geref.
K. (Steenschuur) 9.30 en 5 ds. Den Her
tog. Geref. Gem. (N. Rijn) 10 en 4.30 ds.
Boogaard. Geref. Gem. in Ned. (Bethl
.kerk Driftstr.) 11.30 en 5.30. Evang.-
Luth. Gem. (HoogL Kerkgr.) 10.15 ds.
Mostert. Doopsgez.-Remonstr. Gem.
(Lokhorstk. Pieterskerkstr.) 10 dr. Ver-
heus, A.dam. Baptistengem. 4 nam. in
trede ds. A. H. Agtereek in luth. kerk
Hoogl.kerkgracht 26. Evang. Gemeen
schap (Middelstegr. 3) 10 evang. Dikkes.
Evang. gem. Merenwijk ('De Harlekijn',
Regenboogpad 2) elke zondag 10.30.
Zendingswerk Middernachtsroep (Zoe-
terw.singel 21) 5 nam. hr. C. Roos. Evan-
geliecentrum-Pinksterbew. J. Maas-
bach-Wereldzending (aula Noachstr. 2)
10 evang. D. Richards, wo. 8 nam. (Zijl
singel 2) evang. Zijlstra. Pinkstergem.
(O. Vest 13) 10 evang. J. v. Wieringen.
Leger des Heils (hoek Vestestr./Groe-
nesteeg) 10 en 5. Nieuw-Apost. Kerk (H.
Rijnd. 24): 9.30 en 4, wo. 8. Christelijke
Wetenschap (Steensch. 6) 10.30. Oud-
Kath. K. (Zoeterw.singel) 10. Rooms-
Kath. K. Haagweg zat. 7, zo. 9 en 10.45;
Herensingel zat. 7, zo. 9.30 en 11; Rijn
dijk (Leiden-V.schoten) zat. 7, zo. 9.30
en 11.30; Steenschuur zat. 7, zo. 8.30,10,
11.30, 6 en 7 (lof); Boshuizerkade zat. 7,
zo. 9.30 en 11; Lammenschansweg zat. 7,
zo. 9 en 10.30; Haarl-straat zat. 7. zo. 9.30,
10.45 en 12.15; Merenwijk zie herv.
gem.; H. Rijndijk (zie Zoeterwoude).
AARLANDERVEEN: Herv. Gem. 10
nep. Geref. Kerk 10 ds. v. Rij, A.foort,
6.30 kand. T. Tielsma, Uithoorn. Chr.
Geref. Kerk 9 ds. Lof, Capelle a.d. IJs-
sel, 7 ds. Roos, Utrecht. Rk Kerk zat. 7,
zo. 10.30.
ALPHEN AAN DEN RIJN: Herv.
Gem. Adventskerk 9.30 ds. Lapré, 6.30
ds. Jonkman; Kruiskerk 9.30 ds. Geuze,
Noorden; Opstandingskerk 9.30 ds.
Jonkman, 6.30 ds. Taselaar; G. Herder
kerk 10 ds. Taselaar, 7 ds. Mulder; De
Bron 9.15 ds. Nieuwenhuis, 10.15 ds.
Verheul, 7 ds. Nieuwenhuis, zangdienst;
Ashram (Marsdiep) 10 ds. Mulder;
Oudshoornse kerk 10 ds. Ter Bals;
Sionskerk (Meteoorlaan) 9.30 en 6.30 ds.
Ouwendijk, ha. Geref. Kerk Mar.kerk
9.30 ds. Wilschut, ha, 6.30 ds. Boer, ha;
Salv.kerk 9.30 ds. Boer, 6.30 ds. Wil
schut. Geref. K. Vrijg. (aula chr. techn.
school) 9.30 ds. Room, 5 ds. Veldman.
Ned. Geref. Kerk (school Willemstr.)
9.30 ds. De Lange, 4.30 ds. M. de Jong.
Chr. Geref. Kerk 9.30 en 4.30 dienst.
Bapt.gem. (Molenwerfstr. 1) 10 en 6.30
ds. Koekkoek. Bapt.gem. Noord (school
Kalkovenw. 62) 10 hr. v. Gemeren. Vol-
le-evang.gem. ('De Ark', Pr. Hendrikstr.
54) 10 hr. W. van Putten. Pinkstergem.
(school Batestein 16) 10. Leger des H.
(Zonneweg 3) 10 en 5. Rk Kerk: Bonifa-
ciusk. zat. 7, zo. 9.45 en 11.30; Piusk. zat.
7, zo. 9 en 10.30; De Broi\ zat. 7, zo. 9 en
BENTHUIZEN: Herv. Gem. 9.30 en 6
ds. Boer. Geref./Herv. Gem. (dorpshuis
'De Tas') 10 hr. J. Starre. Geref. Gem.
9.30 en 6.
BODEGRAVEN: Herv. Gem. Dorps
kerk 9.30 en 6.30 ds. Wieman, ha; Salv
.kerk 9.30 ds. Groenendijk, Den Haag,
ha. 6.30 ds. v.d. Hoef, ha; BethLkerk 9.30
ds. v.d. Hoef, ha, 6.30 ds. Geertsema,
Zwijndrecht, ha. Geref. Kerk 9.30 ds.
v.d. Berg, 6.30 hr. S. v.d. Land. Geref. K.
Vrijg. (Ichthusk.) 9.30 en 4.30 ds. H.
Bouma, ha. Geref. Gem. (Stationsweg
17) 10 en 6.30 ds. Bac. Evang.-Luth.
Gem. 9 ds. v. Beek.
BOSKOOP: Herv. Gem. Dorpskerk
9.30 ds. Vlasblom, zie ook geref. kerk;
De Stek 9.30 ds. v.d. Pol. Geref. Kerk
9.30 ds. G. de Jong, 6.30 ds. v.d. Pol. Chr.
Geref. Kerk 9.30 en 5 ds. Ribbers. Geref.
Gem. 9.30 leesdienst, 7.15 ds. v.d. Net.
HAZERSWOUDE: Herv. Gem. 9.30
en 6.30 ds. De Graaf, ha. Geref. Kerk
9.30 ds. Brink, A.foort, 5 ds. Elderman,
Bodegraven. Rk Kerk: dorp zat. 7, zo.
10.30; Anker zat 7, zo. 8.45 en 11.15;
Rijndijk zat 7, zo. 10.
nam. ds. Rothfusz, ha. Geref. Kerk
('Hoeksteen') 10 dr. Rietveld, Zoeter-
meer. Chr. Geref. Kerk 10 en 5 ds. Kie
vit, Nieuw-Balinge, ha. Rk Kerk: Mart.
zat. 7, zo. 9.30 en 11; Jozefk. zat. 7, zo. 10
en 11.30.
9.30.
KATWIJK AAN DEN RIJN: Herv.
Gem. Dorpsk. 9.30 dr. Vermeulen, Val
kenburg, 6 dr. Meijers, Leiden; Ont-
m.kerk 10 prof. dr. v.d. Beek, 6.30 kand.
v. Wallinga, L.dorp, interk. evangelisa-
tiedienst. Herv. Gem. 'De Rank' (P.
Groen-college) zie Katwijk aan Zee. Ge
ref. Kerk 9.30 en 6.30 ds. v. Breevoort.
Rk Kerk zat. 7, zo. 9.30 en 11.15.
KATWIJK AAN ZEE: Herv. Gem. N.
Kerk 10 ds. v. Sliedregt, 6 ds. Drieber
gen; O. Kerk 10 ds. Sjollema, 6 ds. Ho-
vius; Ichthusk. 10 ds. Schuurman, 5 ds.
Vroegindewey; Pniëlk. 9.30 ds. Hovius,
6 ds. Sjollema; Maranathakerk (Rijnsoe
ver) 10 ds. Driebergen, 6 kand. W. Meij
er; Overduin 2.15 ds. v.d. Beid. De
Hoeksteen (Burgersdijkstr. 27) 9.30 laat
ste Duitse dienst, dr. K. Zabel. Herv.
Gem. 'De Rank' (aula P. Groen-college
Pr. Frederikdreef 15) 10 ds. Eekhof, Lei
den. Geref. Kerk Vr.kerk 9.30 ds. Kos
ter, 5 ds. Kersten; Triumfatork. 9.30 ds.
v.d. Horst, zie ook Ontm.kerk. Geref. K.
Vrijg. 9.30 en 5.30 ds. Heida. Ned. Geref.
K. (aula Bestevaer-mavo) 9.30 en 7 ds.
Waagmeester. Chr. Geref. K. 10 en 5 ds.
Slagboom. Vrije Chr. Geref. Gem. (Uni-
zaal) 10 en 5 ds. v.d. Belt. Geref. Gem.
(Remisestr.) 10 en 5. Geref. Gem. in Ned.
(Louwestr.) 10 en 5. Volle-evang.gem.
(Voorstr. 48) 9.45. Onafh. baptistengem.
(Ambachtsweg 2) 10 br. M. Stam, Ge
leen.
KOUDEKERK AAN DEN RIJN:
Herv. Gem. 10 ds. Keuning, Noordwijk,
7 ds. Buikema, Zwammerdam. Geref.
Kerk 10 dr. Bade, zie ook herv. gemeen-
Petrakerk in Leiden-Noord.
LISSE: Herv. Gem. Dorpskerk 10 hr.
Hoffenaar, Voorhout, 7 ds. De Gelder;
Pauluskerk 10 ds. De Gelder. Geref.
Kerk 10 ds. R. E. v.d. Wal, 7 mr. Vreug-
denhil, Koudekerk. Geref. K. Vrijg. 9.30
en 4.30 stud. J. Klapwijk. Ned. Geref.
Kerk (Salvatori) 10 leesdienst, 5 ds. Vos.
Chr. Geref. Kerk 10 en 7 ds. v. Dijken.
Geref. Gem. 10 (ha) en 4 ds. Den Boer.
Evangeliegemeente (Ooievaarstr. 27a)
9.45 hr. J. de Groot. Rk Kerk: Agatha-
kerk zat. 7, zo. 10 en 11.30; Poelpolder
zat. 7, zo. 9 en 11.30; Mariakerk zat. 7, zo.
hoogmis; Engelbew. zat. 7, zo. 9.30 en
11.
NIEUWKOOP: Herv. Gem. 9.30 ds.
Wegerif, 6.30 ds. Eijsenga. Geref. Kerk
9.30 ds. Moet, Woerden, 5 avondgebed.
Chr. Geref. Kerk 8 leesdienst, 2.15 ds.
Vlietstra, Zeist, in remonstr. kerk. Re-
monstr. Gem. 10.30 ds. Friederich.
Evang. gem. (Kruispunt, Kennedylaan
33) 9.30. Rk Kerk zat. 7. zo. 9 en 10.45.
NIEUWVEEN: Herv. Gem. 9.30 ds. v.
't Hof, Woubrugge, 6.30 ds. v.d. Kamp,
Bleiswijk. Geref. Kerk 9.30 dr. S.
Schoon, Mijdrecht, 7 ds. Den Heeten,
Hoofddorp. Rk Kerk zat. 7, zo. 9 en 11.
NIEUW-VENNEP: Herv. Gem. 9.30
(foto Wim Dijkman)
ds. Kret, S.heim, 7 ds. v.d. Kamp, Rijns-
aterwoude. Geref. Kerk 9.30 ds. Kraan,
Putten, 6.30 ds. De Boer, Hoofddorp.
Chr. Geref. Kerk 9.30 en 4.30 ds. Visser.
Rk Kerk zat. 7, zo. 10.
ichreuder, 7 hr. A. Post, Wilnis.
NOORDWIJK: Herv. Gem. Grote of
St. Jeroensk. (Binnen) 10 ds. v.d. Lee, 5
ds. v. Sliedregt, Katwijk aan Zee;
Hoofdstr. (Zee) 10 ds. Ruitenburg; Sole
Mio 9 ds. v.d. Lee; De Rank (Golfbaan)
10 ds. Elgersma, 7 ds. Ruitenburg; Vin-
kenl. (Binnen) 10 ds. Kuiper, 7 ds. El
gersma. Stichtingskerk 11 ds. Slofstra.
Evangeliegemeente 'Shalom' (geb. Bui
tenzorg, Zeereep) 10. Rk Kerk Zee zat. 7,
zo. 10.30; Binnen zat. 7, zo. 8,10 en 11.30.
NOORDWIJKERHOUT: Dorpsk. 10
ds. Terlouw-Sterk; De Zük 10 ds. v.d.
Mey. Rk Kerk Victork. zat. 7, zo. 9 en 11
Jozefk. zat. 7, zo. 9 en 10.30; De Zilk zat.
7, zo. 10 en 11.30.
OEGSTGEEST: Herv. Gem. Groene
ofWill.kerk 10 ds. Kooman; Pauluskerk
10 ds. D. Kruyt; Gemeentecentrum
(Lijtw.) 10.30 ds. Koek, Leiden, 7 ds.
Veenstra. Geref. Kerk 10 ds. Plomp, ha
Geref. Kerk Vrijg. (aula Dr. Schilder
school) 9.30 dienst, 5 kand. H. Smit
Kampen. Ned. Geref. Kerk (Gem.cen
trum) 8.45 ds. M. de Jong, Alphen, 4 ds
De Lange, ha. Van Wijckerslooth 4 ds
P. Sierat. Endegeest 10 pater Boshou-
wers. Volle-evangeliegem. (Gem.cen-
trum) 4. Rk Kerk Will.kerk zat. 7, zo. 9
en 10.30.
OUD-ADE: Rk Kerk zat. 7, zo. 8.30 e
OUDE EN NIEUWE WETERING:
Herv. Gem. 9.30 ds. De Korte. Geref. K.
9.30 en 6.30 ds. Verhoeven, Haarlem. Rk
Kerk zat. 7, zo. 9.30 en 11.30.
ROELOFARENDSVEEN: Rk Kerk
Mar. Pres. zat. 7, zo. 9 en 11; Petrus-B.
zat. 7, zo. 9.30 en 11.30.
RIJNSATERWOUDE: Herv. Gem.
9.30 ds. v.d. Kamp, 7 hr. J. de Haan. Chr.
Geref. K. 9.30 dienst, 2.15 ds. Bouw.
RIJNSBURG: Herv. Gem. Lauren-
tiuskerk 9.30 ds. v. Niel, 5 ds. Wagter;
Bethelkerk 9.30 ds. Wagter. Geref. Kerk
Petrakerk 9.30 ds. Snel, 5 dr. v. Oeveren,
Leek; Imm.kerk 9 en 10.30 ds. Ribbe-
rink, 5 ds. Cziria; Mar.kerk 9.30 ds. Czi-
ria, 7 ds. Snel. Geref. Kerk Vrijg. 10 en
5.15 ds. Grutter. Chr. Geref. K. 9.30 en 5
ds. v. Sorge. Evang. Christengem. (aula
mavo) 10 br. J. Bol, Zoetermeer. Rk
Kerk zo. 10.30.
SASSENHEIM: Herv. Gem. 9.30 ds.
Koldewijn, De Kaag, 7 hr. M. de Ridder.
Geref. Kerk 9.30 ds. Baas, zie ook herv.
gemeente. Chr. Geref. K. 10 en 7 ds. Aar-
noudse. Ned. Prot. Bond (Jul.laan 17) 10
mevr. Broström-Bruin. Rk Kerk zat. 7,
zo. 9.30 en 11.
TER AAR: Herv. Gem. 9.30 en 6.30 ds.
Stam. Geref. Kerk 9.30 mevr. ds. v.d.
Kooi-Dykstra, 6.30 ds. Cziria, Rijnsburg.
Rk Kerk Aardam zat. 7, zo. 9 en 12; kerk
Langeraar zat. 7, zo. 9.30 en 11.30.
VALKENBURG: Herv. Gem. 10 dr.
v.d. Bank, Ede, 6.30 dr. Vermeulen,
zangdienst. Geref. Kerk 9.30 ds. De
Raadt, Doesburg, 6.30 ds. Oegema. Ge
ref. K. Vrijg. 9.30 leesdienst, 4 ds. Heida.
VOORHOUT: Herv. Gem. 10 ds.
Hemmes, O.geest. Rk Kerk zat. 7, zo.
9.30 en 11.
VOORSCHOTEN: Herv. Gem.
Dorpskerk 10 ds. v.d. Schoot, 7 ds. Blan
ken; De Ontmoeting (Noordhofland)
9.30 ds. De Zwart. Hulp en Heil (Scha-
kenbosch) 10 ds. Honig. Herv. evang. op
geref. grondslag (Lucas-college, Beeth-
.laan) 9.30 ds. Droogers, Werkendam, 4
ds. v. Rossem, Waarder. Geref. Kerk
9.30 ds. De Zeeuw. Geref. K. Vrijg.
(Bachlaan) 10 en 4.30 dS. Th. Hoff. Rk
Kerk Laur.kerk zat. 7, zo. 11; M. Gods-
kerk. zat. 7, zo. 9.30. Kerk van Engeland
(British school in The Netherlands, J. v.
Hooflaan 3) 10.15 anglicaanse dienst.
WADDINXVEEN: Herv. Gem.
Brugk. 9.30 en 5 ds. Zoutendijk, Gronin
gen, ha; Hoeksteen 9.30 en 6.30 ds.
Schipaanboord, ha; Bethelk. 9.30 en 5
ds. Goossen, ha; Imm.kerk 9.30 mevr.
ds. Kors-de Koning, H. I. Ambacht. Ge
ref. Kerk Kruisk. 9.30 ds. De Moor, 5 ds.
vietk. 10 dr. v. Bruggen, 'Samen op
weg'; Messiask. 10 ds. v. Waasbergen;
Dorpscentrum 9.30 ds. De Fijter, Wa
genborgen. Geref. Kerk Zijllaan 10 en 7
ds. v.d. Woude. Ned. Prot. Bond (Kerk-
dam) 10.30 ds. M. Roos, Woubrugge.
WOUBRUGGE: Herv. Gem. 9.30 ds.
De Leeuw, Maarn, 6.30 ds. v. 't Hof. Ge
ref. Kerk 9.30 hr. G. J. de Bruin, Nieuw
veen, 6.30 ds. Gesink, Noordwijk. Rk
ZEVENHOVEN: Herv. Gera. 9.30 ds.
De Graaff, Nieuwveen, 7 hr. M. Schreu-
der. Geref. Kerk 9.30 hr. P. Knotters,
Oudewater, 7 zie herv. gemeente.
ZOETERWOUDE: Herv. Gem. 10 ds.
Wolthaus. Rk Kerk St. Jan zat. 7.30, zo.
9.30;'Chr. Dienaark. zat. 7, zo. 10; Meer-
burgkerk H. Rijndijk zat. 7, zo. 9.30 en
ZWAMMERDAM: Herv. Gem. 9.30
ds. Eijsenga, 6.30 ds. Wegerif. Geref.
Kerk 9.30 ds. Buikema, 6.30 ds. v.d.
Kooi. Leimuiden. Remonstr. Gem. 10
ds. Sipkema, Aalsmeer.
