Eigenlijk een Nederlandse opera
Nota Brinkman: 'Vangnet' voor wie uit BKR valt
Uitmarkt op en rond de Amstel
n
Faust van De Appel
krijgt Kritiekprijs
Die Schwarze Maske 'van Penderecki in Salzburg
Meer geld rijk voor kunst
Veel publiek Muziektheater
986
DINSDAG 26 AUGUSTUS 1986
PAGINA 17
j >e Groninger musicus Dick Leutscher was dezer dagen
0J anwezig bij de wereldpremière van de opera 'Die schwar-
e Maske' van de Poolse componist Krystzov Penderecki
io° jdens de Salzburger Festspiele. Leutscher attendeerde
t J e componist enkele jaren geleden op het gelijknamige
meelstuk van de Duitser Gerhart Hauptmann, dat nader-
100 and de basis zou vormen voor het libretto van de opera
ie nu ondep grote internationale belangstelling in premiè-
is gegaan. Het mag geen verbazing wekken, dat Leut-
her een zeer persoonlijke impressie van de gebeurtenis
H -eft.
SALZBURG (GPD) - De Poolse
mponist Kiystzov Penderecki is
reldberoemd geworden door
n instrumentale stukken. Vooral
irenos uit 1961, ter nagedachte-
s van de slachtoffers van Hiroshi-
a, is overal gespeeld. In 1969 ont-
ond Penderecki's eerste opera:
e Duivels van Loudon, die han-
ioor
)ick Leutscher
len. De muziek is een synthese van
zijn vroegere zeer avantgardisti-
sche werk en van zijn latere onver
wachts opduikende en tot veel kri
tiek aanleiding gevende superro-
mantische compositiestijl.
Pandemonium
De partituur is vol citaten die di
rect met de inhoud van het stuk te
maken hebben: zowel dansmuziek
uit de Barok als citaten uit Pende
recki's eigen Te Deum (1980). Ook
het Dies Irae-motief (hèt onder-
r godsdienstwaanzin in een gangsmotief bij uitstek) speelt c
'""rans klooster. De première van
:ijn derde opera, Die schwarze
belangrijke rol in dit muziekdra-
i, waar alles eindigt in een pan-
Maske - naar een éénacter van de demonium, in paniek en de vlucht
Duitse toneelschrijver Gerhart voor de pest en de brandschatten-
Hauptmann - vond afgelopen de soldaten.
Areek plaats i
spiele. Het
i de Salzburger Fest- De opera speelt zich af in 1662
doorslaand tijdens het carnaval in een rijk i
Een langdurige ovatie in de gericht Patriciërshuis van de bur-
volledig uitverkochte zaal, met tal- gemeester van een kleine stad in
loze vertegenwoordigers van de i
ogj ternationale pers, volgde na de:
excellente uitvoering, waarbij geen voorbij; de godsdienstvrede be
staat alleen maar op papier. Duits
land is voor driekwart verwoest.
Overal staan
•rvuld bleef.
eri Het stuk van Hauptmann had ik
ird vele malen gelezen en herlezen.
I Steeds vond ik, dat het een ideaal wanhopige en hongerige bevol-
'Or een king leeft. Toch viert men het car-
theater naval in een stemming van: na ons
de zondvloed.
Voor de toeschouwer wordt al
?ze opera-libretto
es- componist met
ia^ (iets wat niet zo vaak voorkomt).
né Het was een merkwaardige en
'Gj emotionele ervaring voor mij om gauw duidelijk dat
:.s| een idee werkelijkheid te z
n's visie dit verscheurde huis,
den op zo'n indrukwekkende wijze dat in stand wordt gehouden met
sta als thans in Salzburg geschiedde. Nederlands geld uit de slavenhan-
ld- Toen ik Penderecki indertijd in del. de eigenlijke hoofdpersoon is.
■jri Groningen bij mij thuis ontving, Het is tevens een symbool voor het
ey over het stuk vertelde en daarbij kapitalistische Europa, dat in de
e/q wees op de grote muzikale moge- 17de en 18de eeuw leefde van de
je-j lijkheden die in de tekst verborgen uitbuiting van zowel de eigen be-
st-J waren, was hij mij meteen geinte- volking als de koloniën. Het is een
dei resseerd. Een interesse die steeds huis gebouwd op onrecht.
He groter werd toen Penderecki van
n- de Salzburger Festspiele de op-
Daar ontmoeten personen
lerlei stand, beroep en geloofsrich-
dracht kreeg voor een opera. Hij ting elkaar: onder andere een Lu-
koos voor de door mij voorgestelde therse graaf, een abt, een joodse
tekst. koopman, pas teruggekeerd uit
In deze opera is de componist op Amsterdam - in dit stuk het sym-
het toppunt van zijn kunnen. Ner
gens had ik het gevoel dat hij j
bool van de wandelende jood -
nog enkele gasten. Zij worden ont-
zelde over de te gebruiken midde- vangen door de gastvrije burge
meester en zijn mooie vrouw. Haar
duistere verleden brengt de hande
ling in beweging en voert uiteinde
lijk naar de catastrofe. Een ge
vluchte negerslaaf speelt daarbij
een belangrijke rol. Hij, die met
duizenden andere negerslaven ver
nederd en getrapt is, wil wraak op
de blanke, rijke man. Dat lukt hem
ook. De regisseur Harry Kupfer zei
mij, dat hy het stuk zag als een so
ciaal-kritische 'Psychokrimi': de
schuldigen worden gevonden.
Amsterdam
De voorgeschiedenis van het
stuk speelt zich af in het Amster
dam van de Gouden Eeuw. Veel
motieven zyn met Nederland ver
bonden: onder andere de Neder
landse slavenhandel en het in het
Duitse stadje nagebouwde klok
kenspel van de Nieuwe Kerk te
Amsterdam. Penderecki zei mij bij
herhaling: Eigenlijk is Die schwar
ze Maske een Nederlandse opera!
Het 17de-eeuwse Nederland
komt ook tot uiting in de fraaie
kostuums van Reinhard Heinrich,
die zich vooral door Frans Hals
heeft laten inspireren. Ook het de
cor van Hans Schavernoch is zeer
ingenieus en versterkt beduidend
de dreigende atmosfeer van deze
fascinerende dodendans. De zan
gers zyn niet alleen stemvirtuozen
maar waarlijk zingende acteurs.
Vooral de hoofdrol, de burgemees
tersvrouw, werd indrukwekkend
vertolkt door Josephine Barstow.
De opera eindigt anders dan bij
Hauptmann. Het slotbeeld is ver
bluffend: alle personen hebben in
paniek het toneel verlaten. De
joodse koopman, vriend van de
burgemeester, blijft alleen achter.
Langzaam schuift een grote spie
gelwand naar voren: het publiek
kijkt naar zichzelf. Op eens klinkt
geheimzinnige slagwerkmuziek.
Door de spiegel heen zien wij de
neger staan op het bordes; in
triomf slaat hij op de trommel, om
hem heen dansen alle hoofdperso
nen een macabare dodendans. Zij
tuimelen tenslotte in de afgrond.
De overwinning van de Derde
Wereld op onze cultuur? Als verte
genwoordigers van de in onze ge
schiedenis meest vervolgde groe
peringen kyken de neger en de
jood elkaar aan; de laatste vervolgt
langzaam zijn eeuwige wandeling.
AMSTERDAM (ANP) - De Kring
van Nederlandse Theatercritici
heeft de Kritiekprijs 1986 voor de
beste prestatie in het seizoen 1985-
1986 toegekend aan de toneelpro-
duktie 'Faust I en II' van De Appel
in de regie van Hans Croiset.
De prijs zal m oktober worden
uitge reikt voor „de aan lichtzinnig
heid grenzende moed waarmee het
gezelschap Goethe heeft opgevoer-
din een vindingrijke voorstel
ling met een m
sen de levendige theatrale bevlo
genheid van De Appel en een aan
vaardbaar ontzag voor de literaire
en wijsgerige karakteristiek van
het stuk", aldus het juryrapport.
De integrale Faust I en II, waarin
Guido de Moor en Eric Schneider
de hoofdrollen speelden, zal bin
nenkort in twee delen op de televi
sie te zien zijn in een verfilming
van Olga Madsen.
Rotterdam:
ROTTERDAM (ANP) - Rotterdam
wil ruim 25 miljoen gulden extra
hebben van het ministerie van
WVC voor culturele manifestaties,
musea en kunstgezelschappen die
van nationaal of zelfs internatio
naal belang zijn.
Dat staat in een rapport van amb
tenaren van WVC en de gemeente
Rotterdam. De twee delegaties zijn
het erover eens gewórden dat de
gemeente recht heeft op meer
ryksgeld voor cultuur. Of dat geld
er ooit komt is echter nog onbe
kend. ..We zijn het eens geworden
over de verhouding, 40 procent van
het rijk en 60 procent van de ge
meente, maar het totale bedrag
staat nog niet vast", zegt F.P. Hen-
geveld, hoofd van de gemeentelij
ke afdeling kunstzaken.
De ambtelijke werkgroep is tot
de conclusie gekomen dat de
Maasstad recht heeft op meer geld,
gezien de bedragen die jaarlijks
van WVC naar Amsterdam en Den
Haag gaan. Die betalen veel min
der dan Rotterdam aan de grote
vorstellingen, opvoeringen en
musea.
AMSTERDAM (GPD) - „Het Mu
ziektheater heeft niet ingevreten
op de voorstellingen van andere
theaters". Dat concludeert direc
teur van het Amsterdams Uitburo
(AUB) Arthur van Schendel na een
analyse van de verkoopcijfers van
de theaterabonnementen tot nu
toe. De abonnementenverkoop
loopt nog tot 15 september, maar
op dit moment zijn al twintig pro
cent meer kaarten verkocht dan
vorig jaar aan het einde van de ver-
kooptijd.
Het surplus aan verkochte abon
nementen moet allemaal op het
conto van het Muziektheater, de
Stopera, worden geschreven. De
boekingen bij de andere theaters is
daar echter niet door gedaald, al
dus Van Schendel. Van Schendel
constateert wel een verschuiving
in de interesse van het publiek.
Dans en klassieke muziek - vooral
die voorstellingen, waar de fanta-'
sie van het publiek wordt gestim u
leerd - zijn enorm in trek. De be
langstelling voor het toneel is iets
minder geworden.
Van Schendel deelde mee dat
het Muziektheater buitengewoon
goed bezet is. Sommige voorstel
lingen zyn reeds uitverkocht en er
is geen enkele voorstelling, waar
voor minder dan 500 kaarten zijn
verkocht. Het Muziektheater, waar
23 september de eerste officiële
voorstelling wordt gegeven, telt
1600 plaatsen.
RECTIFICATIE - In het gisteren
in deze krant afgedrukte bericht
over een toneeluitvoering voor
vrouwen in Athene werd de 'Lysi-
strata' toegeschreven aan de filo
soof Aristoteles. Van hem zijn
echter geen toneelspelen bekend.
'Lysistrata' is van de hand van de
komedieschrijver Aristofanes.
SBK jubileert in
Historisch Museum
AMSTERDAM (ANP) - Mimespe-
n Iers, alpinisten, duikers, musici en
i.\ een koorddanser zullen vrijdag-
Si avond op en bij het water van de
•r I Amstel voor het nieuwe Muziek-
n theater een cultureel spektakel op-
ra voeren. Dat is één van de evene-
n| menten en tegelijkertijd de ope
ning van de Uitmarkt 1986 die tot
zondagavond rond het midder-
I nachtelijk uur uur van het Munt-
n plein tot het Amstelhotel langs de
n I Amstel in Amsterdam wordt ge-
houden.
s j De Uitmarkt, een jaarlijks sa-
21 menwerkingsproject van gemeen-
J telijke diensten, ondersteunende
bedrijven en kunstinstellingen, is
1 opgezet om te laten zien wat Am-
sterdam het komende uitgangssei-
zoen te bieden heeft op het gebied
van kunst en cultuur. Drieduizend
artiesten zullen op elf grote podia
op straat (onder meer op de Blauw
brug, de Magere Brug en de Am-
stelsluizen bij Carré) en in de om
liggende theaters (Muziektheater,
Kleine Komedie en Carré) belange
loos voorstellingen van steeds
twintig minuten opvoeren. Verder
staan overal informatiekramen.
1 Er zyn optredens van onder an
deren Paul van Vliet, Jenny Arean,
Seth Gaaikema, Jules Deelder, Bri
gitte Kaandorp, Han Ebbelaar en
Alexandra Radius. Verder kan
men kijken en luisteren naar gezel
schappen als Het Nationale Ballet,
De Haagse Comedie, De Neder
landse Opera, het Nederlands Phil-
harmonisch Orkest, De Volhar
ding, het Ballet van Vlaanderen,
Frisse Jongens, Esta, Jump! Dicky
Jump!, Margriet Eshuis en The
Nits.
Nog voor de officiële opening
kan het publiek bovendien al ken
nis maken met het nieuwe Muziek
theater, waar zowel binnen als bui
ten voorstelingen worden gegeven.
De genietroepen slaan vandaag
voor het Muziektheater een Balley-
pontonbrug over de Amstel zodat
vanaf dit theater De Kleine Kome
die aan de andere kant makkelijk
te bereiken is.
Op zaterdagavond zal een dui
zendkoppig koor onder de titel
'Vier Bergen in de Amstel' op drie
verschillende plaatsen (IJsbreker,
Carré en Muziektheater) vanaf dek
schuiten in de Amstel een compo
sitie van Henry Brant ten gehore
brengen. Andere speciale projec
ten worden opgevoerd door Shusa-
ku op een podium op de Amstel-
sluizen, de Dogtroep, het Publiek-
stheater (vanaf een boot) en het Ne
derlands Mimecentrum, dat een
groot aantal presentaties verzorgt
onder de naam Amstelmime.
Aan de Uitmarkt is dit jaar ook
weer een Boekenmarkt gekoppeld.
Deze is te vinden bij het Amstelho-
AMSTERDAM (ANP) - Ter afslui
ting van de viering van haar dertig
jarig jubileum heeft de Stichting
Beeldende Kunst (SBK) in Am
sterdam van 2 september tot en
met 12 oktober een tentoonstelling
van veertien kunstenaars in het
Amsterdams Historisch Museum
(AHM).
Voor de expositie werden aan
vankelijk zeven beeldende kunste
naars, die vanaf de beginjaren be
trokken waren bij de groei van de
kunstuitleen van de SBK, voor de
tentoonstelling uitgenodigd. Dit
zijn Sipke Huismans, Jan Sierhuis,
Cornelis Rogge, Lei Molin, Jef Die-
deren, Jaap Hillenius en Ger Latas-
ter. Ieder van hen werd tevens ge
vraagd ook een jongere kunstenaar
uit te nodigen aan de jubileum-ex
positie mee te doen. Dit werden Al-
na Popken, Alexander Sèhabracq,
Hieke Luik, Harry Bartels, Minette
van Spaendonck, Chris Bueger en
Ton Teeken. De expositie bestaat
uit recent werk van de deelnemen
de kunstenaars. Deze loopt door
tot in de tentoonstellingsruimte
van de SBK die naast het museum
is gelegen.
De SBK is een particuliere stich
ting die tot doel heeft een zo groot
mogelijke spreiding van werk van
hedendaagse kunstenaars onder
zo'n breed mogelijk publiek tot
stand te brengen. De SBK-Amster-
dam is de oudste en grootste instel
ling op dit gebied in Nederland.
Niet alleen verhuurt de stichting
kunstwerken, zy maakt het ook
mogelijk kunst op een soort afbeta
lingsregeling aan te schaffen.
tel. Dit evenement wordt opgeluis
terd door een boekenveiling met
Boudewijn Büch als veilingmees
ter, een boekenruilbeurs, een lite
raire salon in de klassicistische ga
rage van het Amstelhotel en een li
teraire rondvaart met als gids Si
mon Vinkenoog.
Het Uitmarktspektakel wordt
zondagavond afgesloten met een
optreden van de blazerssectie van
het Nederlands Philharmonisch
Orkest onder leiding van Anton
Kersjes. Deze groep zal 'Music for
the Royal Fireworks' uitvoeren
met vuurwerk, dat speciaal voor
dit concert is ontworpen door de
Fransman Pierre Alain Hubert.
Het Nederlandse Mime Centrum
presenteert tijdens de Uitmarkt
onder de titel Amstel Mime '86 een
dwarsdoorsnede van wat de mime-
groepen het komende seizoen te
bieden hebben. Naast de straat
voorstellingen en de kinderactivi
teiten, voert Rob van Reijn onder
andere 'tableaux vivants' uit op het
water.
Gedurende de Uitmarkt zal de
Amstel aan de zijde van Carré afge
sloten zijn voor het verkeer. Spe
ciaal voor de Uitmarkt doet 'De
Annemieke', de waterbus van het
Gemeente Vervoer Bedrijf die op
23 september tussen Noord en het
centrum gaat varen, gratis een con
tinue dienst tussen de beide uiter
sten van de Uitmarkt.
was afgelopen weekeinde vanzelfsprekend present op de Rotterdamse Kunstmarkt. Den Haag volgt volgende
week zaterdag met een festival op de Lange Voorhout. (foto anpi
DEN HAAG (GPD) - Beeldende
kunstenaars die kunst van kwalita
tief hoog niveau leveren, zullen
met ingang van 1 september 1987
een beroep kunnen doen op een
sterk uitgebreid Fonds voor Beel
dende Kunsten, Bouwkunst en
Vormgeving. Een veel bredere
groep kunstenaars, die slechts
moet aantonen beroepsmatig in de
kunst werkzaam te zijn, zal ge
bruik kunnen maken van een be
roepskostenvergoeding ('vangnet')
die niet van de bijstandsuitkering
wordt afgetrokken. Voor kunste
naars die nu nog hun vak uitoefe
nen met behulp van de Beeldende
Kunstenaars Regeling (BKR),
komt een overgangsregeling.
Deze beleidsvoornemens staan
in een discussienota van minister
Brinkman van welzijn, volksge
zondheid en cultuur (WVC) en
staatssecretaris De Graaf van so
ciale zaken en werkgelegenheid.
De nota, die gisteren naar de Twee
de Kamer is gezonden, gaat voor
advies naar de Raad voor de Kunst,
de Centrale Commissie Comple
mentaire Arbeidsvoorziening Beel
dende Kunstenaars en naar de be
roepsverenigingen. In september
en oktober willen de bewindslie
den met de belanghebbende partij
en overleggen. Pas als de Kamer
zich over de nota heeft uitgespro
ken, zullen zij definitieve besluiten
nemen.
De voorstellen in de nota zijn ge
deeltelijk bedoeld als antwoord op
de problemen als gevolg van het
wegvallen van de sinds 1949 func
tionerende BKR met ingang van 1
januari 1987. Door verruiming van
het beeldende kunstbeleid door
overheveling van geld van het. mi
nisterie van sociale zaken naar
WVC, zal minister Brinkman in
1988 een bedrag van 60 miljoen
gulden extra uitgeven aan deze
sector, boven de bestaande 36 mil
joen. Volgend jaar zal dit nog de
helft (is: 30 miljoen) zyn, omdat tot
1 juli 1987 BKR-gebruikers nóg
een beroep kunnen doen op een
overgangsregeling.
De Beroepsvereniging van Beel
dende Kunstenaars (BBK) heeft
verontwaardigd op de voorstellen
van Brinkman en De Graaf gerea
geerd. Enerzijds blijft zij gekant te
gen de opheffing van de BKR, zo
lang de Tweede Kamer zich niet
duidelijk vóór stopzetting heeft
uitgesproken. Anderzijds verzet zij
zich tegen de nota wegens de daar
in bepleite scheiding tussen twee
„soorten" beeldende kunstenaars:
zogenaamde topkunstenaars en ge
wone kunstenaars. Binnenkort
komt de BBK met een eigen kunst
nota.
Het kabinet-Lubbers besloot op
20 juni j.l. een einde aan de BKR te
maken. Volgens de nota is er in de
Tweede Kamer een „vrij grote"
eenstemmigheid over de wense
lijkheid het gehele beeldende
kunstbeleid bij één departement
(WVC) onder te brengen. Dit is nu
in deze nota gebeurd.
Daarbij maakt minister Brink
man een tweedeling tussen het vei
lig stellen van hoogwaardig kunst
aanbod waarvoor het rijk (lees:
WVC) de directe verantwoordelijk
heid draagt, én het scheppen van
een goed kunstklimaat waarin een
brede groep kunstenaars kan func
tioneren en waarvoor het rijk zich
„indirect" verantwoordelijk voelt.
Instrumenten voor uitvoering
van het „directe" beleid zijn onder
meer: een fonds voor het geven
van individuele stipendia, beurzen
en subsidies, „werkplaats"-achtige
faciliteiten, uitbreiding van het op-
drachtenbeleid, presentatie van
hedendaagse kunst, subsidiëring
van manifestaties, toepassing van
kunst in de gebouwde omgeving,
alsmede kunstaankopen door het
rijk en musea.
Van het genoemde fonds zullen
veel meer kunstenaars dan tot nu
toe gebruik gaan maken en het
krijgt daarom ook een heel andere
structuur. Op 1 september 1987
wordt het fonds, dat de beschik
king krijgt over enige tientallen
miljoenen méér dan tot dusver,
Voor de uitvoering van het „indi
recte" beleid krijgen de 4 grote ge
meenten en de provincies extra
geld (nu nog 10 mihoen; in 1988 35
miljoen). Deze extra geldstromen
(„doeluitkeringen") moeten leiden
tot grotere produktie, spreiding en
ontwikkeling van beeldende
kunst, maar ook tot inkomensvor
ming van kunstenaars. Verder zul
len kunstaankoop door particulie
ren en het sparen voor kunst door
jongeren gestimuleerd worden.
Verder kunnen kunstenaars die tij
delijk niet in staat zijn in hun be
staan te voorzien of een uitkering
hebben, een zg. „beroepskosten-
vergoeding" krijgen.
Beleidsmedewerker van de
BBK, Nico Klous, houdt vol dat
minister Brinkman met zijn nota
een heilloze weg volgt. „De top-
kunst houdt hy hoog in het vaan
del: het is onverantwoord van hem
de groep daaronder over het hoofd
te zien. Hy weigert de be
roepspraktijk van deze groep te ga
randeren".
Klous: „Daarnaast wordt ge
meenten een groot aandeel in de
verantwoordelijkheid voor de pro
duktie van kunst toebedeeld, maar
tegelijkertijd krijgen ze van hem
onvoldoende geld. Bovendien zyn
tal van gemeenten niet toegesne
den op de uitvoering van het nieu
we beleid. Tenslotte wordt ver
wacht dat de gemeenten meer
kwijt zullen zijn aan dit beleid dan
aan de uitvoering van de BKR".
