Een weg vol hindernissen
Terugblik bij het veertiende EK atletiek
ZATERDAG 23 AUGUSTUS 1986
1934: Turijn
Atleten uit 22 landen - de Engelsen
ïadden afgezegd omdat zij meer belang
ïechtten aan de Gemenebestspelen en
de Roemenen waren zonder opgaaf van
redenen weggebleven - meldden zich op
september in het Stadio Communale
voor de openingsceremonie. Een plech
tigheid die werd ontsierd door de Duitse
ploeg die behalve de nationale driekleur
ook het hakenkruis voerde.
In sportief opzicht was de EK-premié-
een groot succes. Niet het minst voor
de tien man sterke Nederlandse ploeg,
die op 22 nummers maar liefst vijf me
dailles uit de snikhete Povlakte sleepte.
Eén van de drie gouden medailles, de
andere twee waren brons van kleur,
werd overigens pas aan een Nederlander
toegekend nadat Ad Paulen voor het
eerst in een internationaal gezelschap
zijn stem had verheven...
Eeq vermakelijke geschiedenis waar-
_jn Max Adriani-Engels in zijn officieu
ze geschiedschrijving van de Nederland
se atletiek ('Op uw plaatsen... Klaar...
Af!') een paar fraaie stukjes proza heeft
gewijd.
„Turijn! Zestig, zeventig, tachtig kilo
meter, daverde de motor. Turijn! Har
der, harder! Een man over de weg, een
smak, voort ging het weer. Zeventig,
tachtig per uur, door passen en bochten,
op, neer.... En in de avond van de zeven
de september arriveerde hij in Turijn,
smeng, onder vuil en stof, maar trots, o
zo trots, dat hij bij zijn jongens was. En
met zijn komst ging een electrische
schok door de ploeg. Toen kon de renner
Paulen, die zich soms - hoe kan de mens
toch dwalen - verbeeldde, dat hij zijn
hart aan de motor verpand had, nog niet
bevroeden dat hij in Turijn een grote rol
zou vervullen".
Dat was in de affaire rond Chris Ber
ger, de latere hoofdopzichter van het
Olympisch Stadion en schoonvader van
Barry Hughes. De toevallig in de atle-
tieksport belande voetballer van DWS
moest het in de finale van de honderd
meter niet alleen opnemen tegen zijn
jonge landgenoot Tinus Osendarp en de
Hongaar Sir, maar ook tegen de Duitser
Borchmeyer. Die wist de razendsnel ge
starte Berger bijna te achterhalen, doch
leek uiteindelijk luttele centimeters ver
wijderd te blijven van het goud.
Maar dat werd hem in eerste instantie
toch toegekend door de jury, die zich
daarmee de woede op de hals haalde van
de op dat moment meest temperament
volle onder de toeschouwers in het Sta
dio Communale, Ad Paulen. De latere
KNAU-voorzitter begon luidkeels de
naam Berger te scanderen en kreeg al
spoedig bijval van de licht ontvlambare
Italianen die zich het lot van de
'vliegende Hollander' aantrokken.
De jury werd dus luidkeels tot de orde
geroepen en toen twee dagen later de fi-
nishfoto was ontwikkeld, werd de uit
slag herroepen. Een beslissing waarvan
in het ongeremd nationalistische Duits
land schande werd gesprokey. „De jury
ontnam Borchmeyer de verdiende zege.
Iedere objectieve toeschouwer had te
gen die beslissing moeten protesteren",
luidde bijvoorbeeld het commentaar
van de Neue Leipziger Zeitung.
Chris Berger trok zich van de Duitse
verontwaardiging niets aan en spurtte in
de eindstrijd van de 200 meter onver
stoorbaar en onbedreigd naar zijn twee
de gouden plak.
1938: Parijs en Wenen
Een dubbelslag waartoe Tinus Osen
darp vier jaar later, toen Berger door een
(kortstondig) wieleravontuur zijn
scherpte had verloren, eveneens in staat
bleek. Na het behalen van twee bronzen
plakken op de Spelen van Berlijn ('36)
kroonde hij zichzelf in Parijs tot de
sprintkoning van Europa. Met zijn win
nende 10.5 en 21.2 was Osendarp respec
tievelijk ééntiende en drietienden van
een seconde sneller geweest dan Berger
vier jaar eerder.
Bijna twee weken nadat de mannen in
Parijs hun EK hadden afgewerkt, begon
op 17 september in Wenen de eerste Eu
ropese titelstrijd voor vrouwen. Daar
baarde naast de Poolse sprintster Stella
Walaciewiczowna, die de rol van 'tegen
speelster' van Osendarp met overgave
vervulde, vooral de Duitse hoogspring
ster Dora Ratjen opzien. De gouden me
daille werd haar ontnomen omdat zij, zo
luidde de officiële verklaring, de ama
teurreglementen zou hebben overtre
den. Later werd bekend dat Dora van
mannelijke kunne was en na de Tweede
Wereldoorlog zou Hermann Ratjen ver
klaren dat hij tot zijn 'travestietenshow'
was aangezet door leiders van de Hitler-
jugend.
1946: Oslo
Een jaar na de val van Nazi-Duitsland
beheersten de Zweden, die tijdens de
Tweede Wereldoorlog neutraal waren
gebleven, het derde EK. De titelstrijd in
Oslo was om twee redenen historisch.
Het was niet alleen de eerste keer dat
mannen en vrouwen gezamenlijk hun
Europese kampioenschappen afwerk
ten, maar de toeschouwers in het fameu
ze Bisletstadion waren ook getuige van
(foto Loek Zuyderduin)
In het Stuttgarter Neckarstadion beginnen dinsdag de veertiende
Europese atletiekkampioenschappen. Hoewel de geschiedenis van
deze EK pas ruim een halve eeuw oud is, kent ze een rijke reeks
incidenten, hoogte- en dieptepunten. In bijgaand artikel is daaruit
een greep gedaan.
De aanzet voor de EK atletiek werd in 1926 in Den Haag gegeven.
Tijdens het achtste congres van de internationale atletiekfederatie
lanceerde de Hongaar Szilard Stankovits in de residentie het
voorstel om eens in de vier jaar een Europese titelstrijd te
organiseren. Hoewel het initiatief van de voorzitter van de
Hongaarse atletiekbond vooral door de kleinere sportnaties met
geestdrift werd ontvangen, zou het nog acht jaar duren voordat in
Turijn het eerste EK werd afgewerkt.
Regel 10 van de statuten van de International Amateur Athletic
Federation bleek aanvankelijk een niet te nemen hindernis voor
Stankovits, omdat die regel bepaalde dat er buiten de als
wereldkampioenschappen beschouwde Olympische Spelen geen
continentale kampioenschappen mochten worden gehouden. Pas
nadat in 1932, op het elfde IA AF-congres in Los Angeles de statuten
waren gewijzigd, kon worden begonnen met de organisatie van het
eerste EK in Turijn.
De Europese atletiekkampioenschappen werden zo'n groot succes,
dataanheteindvande jaren zestig eenpoging werd gewaagd de
titelstrijd om de twee jaar te houden. Dat was financieel niet
haalbaar en bovendien bleek het internationale
atletiekprogramma zo overvol dat er geen plaats was voor een
tweejaarlijks EK.
door Jaap Visser
het eerste internationale optreden van
een Sowjetrussische sportploeg.
In Oslo begon de internationale zege
tocht van The flying Dutch housewife'.
Fanny Blankers-Koen nam evenwel iets
te veel hooi op haar vork waardoor zij op
de 100 meter ten val kwam en 'slechts'
beslag legde op twee gouden medailles:
op de 80 meter horden (11,8) en de
sprint-estafette met Nel Timmers, Mar-
tje Adema en Gerda Koudijs (47.8).
Die laatste zorgde in Oslo voor een da
verende verrassing door bij haar laatste
poging voorbij het leidende Russische
duo te springen (5 meter 67,5). De Rus
sinnen toonden zich slechte verliezers
en weigerden Koudijs op het podium te
flankeren.
Op de 5000 meter leverden Wim Slijk
huis en Sydney Wooderson een verbeten
strijd, die de Engelsman pas in de aller
laatste ronde in zijn voordeel besliste.
Wie in deze race nauwelijks een rol van
betekenis speelde was de toen nog onbe
kende Tsjech Emil Zatopek.
1950: Brussel
'De locomotief zou vier jaar later naar
een indrukwekkende 'dubbel' dende
ren. Zatopek dwong in de finale van de
5000 meter zijn rivaal Gaston Reiff tot
een dermate grote krachtsinspanning,
dat de Belg na het passeren van de finish
per brancard moest worden afgevoerd.
Zatopek, die vervolgens ook de titel op
de 10.000 meter zou opeisen, finishte 23
seconden voor de Franse "runner up'
Alain Mimoun.
Er was in Brussel één deelnemer bij
wie de 'goudkoorts' nog heviger woed
de: Fanny Blankers-Koen die net als
twee jaar eerder bij de Spelen in Londen
haar drie individuele nummers won. Na
de 100 meter in 11,7 seconden te hebben
afgelegd en de 80 meter horden in 11,1
seconden, snelde zij op de 200 meter
naar een winnende 24,0 waarna zij als
laatste loopster van de estafetteploeg
een flinke achterstand op de ploeg van
Groot Brittannië ongedaan maakte. Uit
eindelijk moest er een finishfoto aan te
pas komen om uit te maken dat de meest
succesvolle sprintster aller tijden tijdens
haar imposante inhaalrace luttele milli
meters was tekort geschoten.
Met het goud van Wim Slijkhuis op de
1500 meter was het Nederlandse succes
op het vierde EK compleet. Beter dan in
Brussel zou het nooit meer worden.
Sterker, de Europese titelstrijd van 1950
was het absolute hoogtepunt in de ge
schiedenis van de Koninklijke Neder
landse Atletiekunie, die na Brussel nog
slechts incidentele succesjes mocht be
groetten.
1954: Bern
Zoals de zilveren plak van Puck Brou
wer op de 100 meter in Bern, het enige
Nederlandse wapenfeit op het vijfde EK.
In de Zwitserse hoofdstad speelde
zich een regelrecht drama af op de mara
thon. De Rus Ivan Filin kwam als eerste
het stadion binnen waar hij prompt door
officials de verkeerde kant werd opge
stuurd. Tegen de tijd dat hij zijn foutieve
koers had gewijzigd, lag hij in derde po
sitie, achter zijn landgenoot Boris Gris-
hayev en de Fin Veikko Karvonen, die
met een tijd van 2 uur 24 minuten en 51
seconden de Europese titel dus eigenlijk
cadeau kreeg.
1958: Stockholm
Vier jaar later werd het goud opnieuw
voor de neus van Filin weggekaapt. Dit
keer door een Aziaat... Sergey Popov, af
komstig uit Irkutsk bij de Mongoolse
grens. Hij verkeerde op de dag van de
marathon in de vorm van zijn leven. Van
de wraak van de 'schlemiel van Bern'
kwam dus niets terecht, want toen Filin
als tweede de finishlijn passeerde was
zijn teamgenoot Popov al uitgebreid ge
huldigd. De kleine werktuigkundige bij
de Trans Siberië Express was zo snel ge
weest dat hij de beste wereldprestatie
van de Brit Jim Peters met ruim twee
minuten had verbeterd en op 2.15.17 had
gebracht.
Voor de Nederlandse delegatie viel er
in het Olympisch stadion, waar in 1912
de Spelen van Stockholm waren gehou
den, geen enkel hoogtepunt te beleven
en voor het eerst keerde de Oranjeploeg
zonder een medaille terug van een Euro
pese titelstrijd.
1962: Belgrado
De ster van Belgrado werd de Russi
sche allrounder Vasiliy Kuznyetsov die
voor de derde keer in successie de tien
kamp won na een regelrecht titanenge
vecht met Werner von Moltke. Met nog
twee onderdelen voor de boeg lag Kuz
nyetsov maar liefst 328 punten achter op
de Westduitser. Maar terwijl zijn achter
volger ijzig kalm bleef, raakte Von Molt
ke steeds meer de kluts kwijt. De erva
ren Kuznyetsov liep bij het speerwerpen
284 punten in en zou zijn titel nog kun
nen behouden als hij over de 1500 meter
niet langer dan 4 minuten en 41,3 secon
den zou doen. Maar de Rus had een per
soonlijk record van 4.45,2, dus er was
een klein wondertje voor nodig om hem
aan goud te helpen. En dat gebeurde,
want in een uiterste krachtsinspanning
liet Kuznyetsov een tijd van 4.41,0 klok
ken waarmee hij Von Moltke precies
drie punten voorbleef.
Op de afgang van Stockholm volgde in
Belgrado het herstel van de Nederlandse
ploeg. Tilly van der Zwaard pakte brons
op de 400 meter, discusreus Cees Koch
zilver en voor Gerda Kraan blonk zelfs
goud in de Joegoslavische hoofdstad.
In de finale van de 800 meter nam de
politieagente uit Hoogmade driehon
derd meter voor het einde de benen en
breidde haar voorsprong in de laatste
honderd meter uit tot zeker twaalf me
Vier vaderlandse atletiekcoryfeeën in beeld. V.l.n.r. Ad Paulen als
altijd nadrukkelijk aanwezig op de baande politieagente, Gerda
Kraan uit Hoogmade; Gerard Nijboer tijdens zijn marathon-zege
tocht in Athene; en ten slotte Fanny Blankers-Koen stijlvol over de
horden in haar glorietijden. (archieffoto's)
ter. Met een tijd van 2 minuten 02,8 se
conden verbeterde de atlete van de Leid-
se Bataven het Europees record van de
Russische Ludmilla Chevtsova met bij
na twee seconden.
Alles en iedereen in Hoogmade be
reidde de 29-jarige Kraan een groots wel
kom. Terwijl de plaatselijke bevolking
zich bij de dorpsgrens verdrong, huppel
de een uit zijn hok ontsnapt biggetje de
Europees kampioene vrolijk tegemoet.
1966: Boedapest
Meer dan dertig jaar na zijn opmerke
lijke optreden in Turijn deed Ad Paulen
tijdens een Europese titelstrijd opnieuw
van zich spreken. Voorover gebogen on
der zijn paraplu observeerde hij in de
stromende regen urenlang de deelne
mers aan de tienkamp. Paulen, inmid
dels voorzitter van het Europese comité
van de internationale atletiekfederatie,
verliet regelmatig zijn schuilplaats om
atleten erop te wijzen dat zij niet moch
ten proberen zich in verbinding te stel
len met hun trainers.
Naderhand verklaarde Paulen: „Tij
dens de Spelen in Tokio hoorde ik eens
de stem van een trainer uit een koffer
komen. Ik kwam erachter dat een van de
deelnemers radiografisch in contact
stond met zijn coach en ik wilde voorko
men dat zoiets nog eens zou gebeuren".
1969: Athene
De negende Europese kampioen
schappen verliepen niet bepaald zonder
incidenten. Allereerst was er een rel
rond de Oostduitse vluchteling Jurgen
May die voor de Westduitse ploeg aanlei
ding was om een uur voor aanvang van
het eerste onderdeel de koffers te pak
ken.
De IAAF had president Max Danz van
de Westduitse atletiekbond laten weten
dat May niet eerder dan in juni 1970 voor
de Bondsrepubliek zou mogen uitko
men. Manz verzweeg dit voor May en de
rest van de ploeg, die zich in Athene met
29 tegen 27 stemmen solidair verklaarde
met May en slechts aan de estafettenum
mers deelnam.
Tienkamper Edward de Noorlander
zorgde voor opschudding door positief
te reageren op alle dopingtests die by
hem werden afgenomen. Hoewel de Rot
terdammer, die beslag had gelegd op de
zesde plaats, bleef herhalen dat hy niets
zou hebben geslikt, werden in zijn urine
sporen van amfetamine aangetroffen.
1971: Helsinki
De 30-jarige Juha Vaatainen werd in ei
gen land prompt een afgod toen hy by
het EK in Helsinki twee gouden plakken
binnenhaalde. Op de 10.000 meter troef
de hy eerst de Britse bluffer Dave Bed
ford af en op de 5.000 meter baarde hij
nog meer opzien door als de op papier
langzaamste finalist opnieuw te zegevie
ren. Tot uitzinnige vreugde uiteraard
van de Finse toeschouwers in het bom
volle Olympisch stadion. Op beide af
standen profiteerde Vaatainen van het
lage tempo, waardoor hij in de slotfase
zijn befaamde eindschot kon afvuren.
De Nederlandse ploeg maakte zich in
Finland ronduit belachelijk met een
achtste plaats van Haico Scharn op de
1500 meter als beste resultaat.
1974: Rome
Op de openingsdag van de titelstrijd in
Rome speelde zich een regelrecht drama
af rond Jos Hermens, in de Italiaanse
pers daags tevoren nog afgeschilderd als
één van de favorieten voor de tien kilo
meter. De Nijmeegse onderwijzer, te
genwoordig actief als atletiekmakelaar,
liet het tijdens een groot internationaal
evenement weer eens volledig afweten
en eindigde volkomen gedesillusioneerd
op een 22e plaats. Hermens, die in een
tijd van 29 minuten en 41 seconden (bij
na anderhalve minuut boven zijn Neder
landse record) finishte, bleef nog juist de
afgang bespaard door de imponerende
Oostduitse winnaar Manfred Kusch-
mann te worden gedubbeld.
Hoewel Hermens zich tijdens de slot
dag op de vijf kilometer nog enigszins
herstelde, greep hy evenals 1500 me
terloper Haico Scharn net naast het
brons waardoor de Nederlandse équipe
bij de medailleverdeling werd overgesla
gen.
1978: Praag
Datzelfde gebeurde in Praag waar de
Nederlandse atletiekunie de grootste
ploeg uit de historie van het EK liet op
draven. De 27 atleten tellende afvaar
diging ging collectief af in de Tsjechi
sche hoofdstad waar bondstrainer Hans
Keizer getuige was van een enorme woe
de-uitbarsting van de Engelse reus Geof
frey Capes.
De kogelstotende politieagent had
voor het EK de ergernis gewekt van zijn
collega's uit het Oostblok. Na de Geme
nebestspelen in Edmonton had Capes
opgemerkt niet zo veel te voelen voor
deelname aan de kampioenschappen in
Praag omdat strijden tegen de 'volge
spoten tegenstanders' uit Oost-Europa
toch maar 'tijdverspilling' zou zyn.
Een opmerking waarvoor Capes, naar
eigen zeggen, by aanvang van de finale
de rekening kreeg gepresenteerd. De
krachtpatser uit Huthersfield werd na
melijk gediskwalificeerd omdat hy de
startnummers niet op de voorgeschre
ven wijze droeg. Capes ontstak in grote
woede en liet daarop zijn sterke arm
zwaaien. Die trof in de catacomben van
het Strahovstadion één van de officials
die volgens ooggetuige Hans Keizer
'door de lucht vloog en onder de verwar
ming terechtkwam'.
Het protest dat de Engelse teamleider
Bob Simmons tegen de uitsluiting van
Capes indiende had vervolgens geen en
kele kans van slagen meer en werd dan
ook door de jury d'appel verworpen.
1982: Athene
Televisiekijkend Nederland hield
massaal de adem in toen Gerard Nijboer
op weg naar het monumentale Olympi
sche Stadion in Athene plotseling pas op
de plaats maakte. Maar nadat de atleet
uit het Drentse Uffelte op zijn gemak
een veter had vastgemaakt, zette hy on
verstoord zijn zegetocht voort en be
hield zijn voorsprong op de Belgische
achtervolgers Armand Parmentier en
Karei Lismont.
Nyboer, die later zou verklaren dat de
combinatie van hitte en een overdaad
aan uitlaatgassen hem voor bijzonder
grote problemen had gesteld, trad in
Athene in het voetspoor van Gerda
Kraan die in 1962 als laatste Nederland
se atlete een gouden medaille had ge
haald tijdens een Europese titelstrijd.
De koelbloedige Daventria-atleet, die na
26 kilometer was gedemarreerd, kreeg
het onderweg even benauwd toen de Ita
liaanse ploegleider zijn beklag deed bij
de organisatie. Bondstrainer Haico
Scharn had Nyboer namqlyk een flesje
aangereikt. „En officieel mag dat niet",
besefte Nijboer naderhand. „Die Italia
nen gingen daar vreselijk over tekeer,
maar ik kreeg gelukkig alleen een waar
schuwing. In elk geval heb ik daarna
geen risico meer genomen en niks meer
aangepakt".
Behalve dan de gouden medaille die
hem in het marmeren stadion, de baker
mat van de moderne Olympische Spe
len, werd uitgereikt.
