Exposities
Plezierig concert
Mulder en Van Dijk
Mysterieuze Helga's geopenbaard
Rijksbijdrage Haags Muziektheater onzeker
Tentoonstelling Sal Meijer in Amsterdams Historisch Museum
VRIJDAG 8 AUGUSTUS 1986
KUNST
PAGINA 19
De eerste helft van zijn le
ven was Sal Meijer dia
mantslijper. Op 37-jarige
leeftijd besloot hij zich ge
heel aan de schilderkunst
te wijden. Maar diamants
lijper is hij eigenlijk tot
aan zijn dood in 1966 geble
ven. Met eindeloze precisie
werkte hij aan de steentjes,
strootjes, klinkertjes en
golven op zijn stadsgezich
ten en stillevens. "Het gaat
niet om het slijpen, maar
om het overhouden". In het
Amsterdams Historisch
Museum is thans een ten
toonstelling te zien met
werk van deze schilder, die
tot zijn eigen verbazing na
vijftig jaar schilderen nog
steeds een naief kunste
naar werd genoemd. Vorm
en kleur waren voor hem
belangrijker dan een gelij
kend perspectief.
door
Pieter Bos
De tyd verkleurt... Op de foto van
een vergelend kranteknipsel zie ik
drie montere baasjes. In opperbes
te stemming heffen zij het glas. Be
jaarde kunstbroeders. V.l.n.r. de
jubilaris, Sal Meijer, die zijn 85e
verjaardag vierde, Willem Knip en
David Schulman. Drie schilders
uit de nabloei van wat de Larense
School heette. De krant was erbij
toen Sal verjaarde. In het archief
knipte iemand dit fragment uit en
waarmerkte het als documentje: 6-
12-'62.
Drie heren aan de neut voor een
lekker plaatje van de fotograaf.
Misschien tapte Meijer er wel een
van zijn mopjes bij: "Komt er een
meneer op de tentoonstelling die
blijft treuzelen bij een schilderij.
De kunstenaar, die toevallig aan
wezig is, er op af. "Meneer, als u dit
schilderij wilt kopen, dan mag u
het hebben voor de helft van de ca
talogusprijs". Vraagt de man:
"Hoeveel kost die catalogus?"
Meijer had geen sterke Witze. Hü
harnaste zijn kwetsbaarheid met
flauwe grapjes en wat joodse gein.
Sal behoorde niet tot de gunste
lingen van Gooise kunstpaus Ja
cob Dooyewaard. Die potentaat
liet zich zeer laatdunkend en
kwetsend uit over de schilderende
diamantslijper in Blaricum. Dat
had ongetwijfeld met kinnesinne
te maken, want Sandberg waar
deerde de juwelen van Sal wèl en
bezorgde hem een eretentoonstel-
ling in het 'Stedelijk' (1958). Bo
vendien was Meijer 'hofleveran
cier' en genoot hij een eregeldje
van het rijk.
Meijer was een grote in zijn gen
re, de naieve schilderkunst. Een
misleidend etiket dat geen recht
doet aan zijn oeuvre. "Gek, ze noe
men me soms nog een zondags
schilder. Toch schilder ik al vijftig
jaar dagelijks voor beroep", liet Sal
eens verongelijkt weten.
Leiden
Rijksmuseum Boerhaave - Steen
straat, 'Balans van een eeuw', Neder
landse natuurwetenschappen en ge
neeskunde in de 19e eeuw, t/m aug.;
di. t/m za. van 10-17 uur. zo. van 13-17
Rijksmuseum van Oudheden: Ex
positie 'Schatten uit Turkije', di t/m
za 10-17 uur, zo en ma van 12-17 uur,
tot 22 september.
Rijksmuseum voor Volkenkunde -
Steenstraat, 'Griezelen in Japan - de
verbeelding verbeeld', 10/7 tot 28/9;
'Borneo; Oerwoud in Ondergang,
Rijksmuseum voor Geologie en Mi
neralogie - Hooglandse Kerkgracht,
'Bodemschatten als grondstoffen', t
Heempark - expositie bodemleven,
ma. t/m vr. van 8.30-17.30, zo. van 14-
17 uur, tot eind september.
-Leiderdorp
Muzenhof - Gordijnsingel, Joh. C.
van Leeuwen, vlak-glasgraveerwerk
en houtinleg, Lau van Wouwen,
houtsculpturen en leden tentoonstel-
lingsgroep Muzenhof met diverse
technieken, t/m 27/8; ma. t/m vr. van
14-18 uur, za. van 9.30-12.30 uur.
Galerie AZL - werk van Hans Ba-
rends, Wim Koreman, Krikor Momd-
jian en Aad van Houwelingen, t/m 31/
8; ma. t/m vr. 10-17 uur, za. en zo. 14-17
Pieterskerk - 'Minister Drees in ca-
ricatuur', t/m 1/9; ma. t/m vr. 12.30-16
uur, za. en zo. 13.30-16 uur, gesloten
van 11 t/m 15 aug. en 21 t/m 23 en 27
Fenix - Botermarkt, foto's van Wim
Lamboo met als thema Marokko, tot 9
september.
Piggelmee - Jan Vossensteeg, teke
ningen, schilderijen, grafieken en fo
to's van Sjef Oltheten, t/m 31/8; dag.
van 9-18 uur(behalve op zo.).
Kapsalon Jacques van Bellen -
Langevoort, pastels en acrylschilde-
rijen van Lidie Bossen, t/m eind au
gustus.
Warmond
Galerie De Pomp - Dorpsstraat, Pe
riode geel/oranje, t/m augustus; di. 19-
21 uur, woe., do., za. en zo. van 14-16
Het Oude Raadhuis - wandkleden
Lidy v.d. Spek, t/m 19/8; di. van 19-21
uur. woe., do. en zo. van 14-16 uur. za.
van 11-16 uur.
N oord wij kerhout
Openbare Bibliotheek - tentoon
stelling natuurfoto's en mineralen
van Joke Molenaar en wandkleden
van Ans Trago, t/m 18/8; ma., woe. en
vr. 14-17 uur, vr. ook 19-21 uur. do. 10-
12 uur.
1/2/87; vr. 19-211
10-16 c
Kaagdorp
Galerie De Kever - Irenelaan 17, et-
:en Lucie Meulendijks, gouaches Ri-
ii Leefsma en decoraties op schalen
ran Florentine Haak, tot 30 aug.
Marokko-foto van Wim Lamboo, te zien bij Fenix.
Concert door Louis van Dijk piano
en Klaas Jan Mulder piano en orgel
met werken van J.S. Bach, G.F. Han
del, Francis Poulenc, Louis van Dijk,
Charles M. Widor en George Gersh
win. Gehoord op 7 augustus in
Noordwijk-Binnen.
NOORDWIJK-BINNEN - Een
niet alledaagse concert was giste
ren te beluisteren in de histori
sche entourage van de Grote
Kerk. Concerten voor twee vleu
gels worden wel vaker gegeven,
meestal door een duo van gelijk
gestemde pianisten. Gelijkge
stemd waren de solisten zeker,
maar ze kwamen uit verschillen
de hoeken van de muziekbeoefe
ning. Louis van Dijk, van oor
sprong pianist uit de jazzwereld,
heeft zich de laatste jaren met
overtuigend succes steeds meer
in de muziek van Bach verdiept.
Klaas Jan Mulder die zich als or
ganist zeer zeker in het werk van
Bach moet thuis voelen, speelt
met groot enthousiasme jazzy
muziek op de vleugel. Alhoewel
beide meesters een duidelijk ver
schil in speelwijze lieten zien en
horen, zorgden ze er voor, dat de
liefhebbers van een flink stuk
'vuurwerk' op zowel piano als op
orgel deze avond aan hun trek
ken kwamen.
Het programma opende met
muziek van J.S. Bach; Koraal
voorspelen, afwisselend voor
tw^e vleugels, voor piano solo (in
een bewerking van Busoni), voor
orgel en bovendien voor orgel en
piano. De bekende Toccata en
Fuga in d kl. voor orgel en als
hoogtepunt het prachtige dub
belconcert in c kl. Louis van Dijk
die met gevoel voor entertain
ment de verschillende nummers
toelichtte, rechtvaardigde nog
eens de uitvoering op twintigste-
eeuwse vleugels van muziek die
in Bachs tijd op klavecimbels
werd uitgevoerd: "Deze muziek
is zó overweldigend van struc
tuur dat zelfs een uitvoering op
goedgestemde stofzuigers er
geen afbreuk aan kan doen. De
vraag is alleen, of dat dan nog
aardig klinkt".
Na de pauze werd er een wat
lichtere toon aangeslagen. Een
feestelijke 'Aankomst van de ko
ningin van Sheba' van Handel.
Een wel zeer luchthartig werkje
van Poulenc. Een pianoduet van
de hand van Louis van Dijk zelf,
die eerder in het programma een
indrukwekkende (solo) improvi
satie op eigen thema had gege
ven. Van Widor - een Frans orga
nist en componist uit de tweede
helft van de vorige eeuw speelde
Klaas Jan Mulder de vermaarde
en virtuose Toccata. In grootse
stijl werd het concert besloten
met het wereldveroverende werk
van George Gernswin: de zijn re
kening nam - niet altijd even
dankbare taak- en Louis van
Dijk als solist terugkeerde naar
de jazz.
Het publiek, dat enthousiast
een staand applaus bracht, werd
nog een toegift geschonken in de
vorm van een improvisatie op
het lied: De dag door Uwe gunst
geschonken is weer voorbij.
MONICA SCHIKS.
Serie schilderijen van Andrew Wyeth
NEW YORK (AP) - De Amerikaan
se kunstenaar Andrew Wyeth heeft
in het geheim een serie schilderij
en en schetsen van een zekere Hei-
ga voltooid. Hij hield hun bestaan
tot vorig jaar ook verborgen voor
zijn echtgenote. Dat onthult het
tijdschrift Art and Antiques in zijn
september-n
De schilderijenreeks die uit 240
portretten bestaat, wordt door Art
and Antiques de derde grote serie
van Wyeth genoemd, na de Olsons
in Maine en de Kuerners in Penn
sylvania. Het project Helga zou 15
jaar in beslag genomen hebben.
Wyeth, een naturalistische schil
der, is een bijzonder geliefde kun
stenaar in de Verenigde Staten.
In een vraaggesprek dat Art and
Antiques vorig jaar met hem had,
vertelde de 69-jarige kunstenaar
dat hij veel van zijn werken verbor
gen hield. 'Ik wil niet dat iemand
ze ziet,' zo verklaarde hij, 'Ze be
vatten een emotie die ik heel sterk
voel en ik wil de gedachtenstroom
die daarbij hoort, niet stopzetten.
Stel dat ik het werk aan mensen
toon: als ze het mooi vinden, kan ik
net zo goed ophouden, maar ook
als ze het niet mooi vinden, in bei
de gevallen. Misschien dat ze op ze
kere dag worden onthuld, maar
niet eerder dan na mijn dood.'
Kort geleden echter openbaarde
Peter Ralston, een vriend van
Wyeth en de officiële fotograaf van
diens werk, de Helga-serie aan het
maandblad. De serie kunstwerken
die potloodschetsen, aquarellen,
en schilderijen in droge en tempe
ratechnieken omvat, is onlangs
verkocht en wordt tentoongesteld
DEN HAAG (ANP) - Voor de bouw
van het Muziektheater in Den
Haag, dat in de toekomst onderdak
moet bieden aan het Residentie Or
kest en het Nederlands Dans Thea
ter, zijn te weinig langdurig werk
loze bouwvakkers gecontracteerd.
De rijksbijdrage van acht miljoen
gulden komt daardoor (gedeelte
lijk) in gevaar.
Zeventig van de honderd
werkers aan het project hadden tot
voor kort werkloos moeten zijn.
Dat was de voorwaarde die het rijk
voor de bijdrage stelde. De aanne
mers, de Wilma Bouwonderne
ming en de Hollandse Beton Maat
schappij, hebben er in de Haagse
regio echter niet zoveel kunnen
vinden, aldus een woordvoerder
van de directie van Wilma donder
dag. De bouwers moeten nu met
hun administratie schipperen om
het bouwproject toch nog in aan
merking te laten komen voor een
rijksbijdrage.
„Het is allemaal niet zo urgent.
We krijgen toch wel procenten van
die bijdrage. Dat wordt gerelateerd
aan het aantal procenten dat we
Andrew Wytth's
Secret Pointings
An AiMrwin
IruiM RtvitM
How to Sjot
i fik» Antiqo»
Tkl Fiv»
Ililtit» Sign*
A Hunting CttlliC
Snows (of
Üil f int Timi
r afbeelding het omslag i
aan langdurig werklozen hebben
kunnen krijgen. Verder mogen we
langdurig werklozen die we op een
project in bij voorbeeld Zwolle te
veel hebben, administratief by het
Muziektheater onderbrengen," al
dus de zegsman van Wilma.
Het Residentie Orkest en het Ne
derlands Dans Theater, die voor
een eventueel tekort zouden moe
ten opdraaien, waren donderdag
niet voor commentaar bereikbaar.
Ook bij de gemeente Den Haag
was niemand bereikbaar. Het mi
nisterie van WVC reageert vrijdag.
in het Chadds-Fordmuseum in
Pennsylvania. Alle schilderijen,
behalve twee aquarellen, beelden
de mysterieuze Helga uit, zo
schrijft Jeffrey Schaire, hoofdre
dacteur van het tijdschrift en de
schrijver van het artikel. Hij ver
klaarde dat Wyeth de identiteit van
zijn model niet wil onthullen.
Het zou om een Duits meisje
gaan, dat geruime tijd in de Ver
enigde STaten woonde en werkte.
De verzamelaar Leonard And
rews, die de serie voor een onbe
kend aantal miijoenen dollars
heeft gekocht, vertelde de indruk
te hebben dat het om een nationale
schat gaat. "Ik voelde me verplicht
om de serie bij elkaar te houden en
deze zo aan het publiek te tonen,'
aldus Andrews.
Wyeth's 46-jarige echtgenote
Betsy hoorde pas vorig jaar van het
bestaan van de Helga-serie toen
Wyeth met griep in bed lag. 'Omdat
hij dacht dat hij zou sterven, heeft
hij over de geheime schilderijen
verteld.' aldus mevrouw Wyeth.
OVERLEDEN - De Amerikaanse
tenorsaxofonist Joseph Thomas,
vooral bekend om zijn solo's in het
orkest van Jimmy Lunceford in de
jaren tussen 1930 en 1940, is op 77-
jarige leeftijd in Kansas City
overleden.
Thomas, die ook de klarinet be
speelde, had met Eddie Wilcox de
leiding van het orkest van Lunce
ford overgenomen, na diens dood
in 1947.
vond hij bij St. Lucas, maar die
kostten geld en Sal moest sappelen
voor de kost. Zoekend naar een
goedkopere methode viel zijn oog
op het welgeschapen buurmeisje.
Poseren? Jawel hoor. Ook naakt?,
waagde de schilder. Komt niets
van in, briesten de ouders van het
blozende maagdje. Volgens overle
vering door David Schulman zou
Sal toen een gaatje hebben ge
boord in de wand, die zijn slaapka
mer van die van het meisje scheid
de. De muzen zullen met welgeval
len naar deze voyeur hebben geke
ken. Misschien zijn die steelse blik
ken wel de verklaring voor zijn ets
jes met vrouwelijk bloot
Hoe brfljant hij in het diamant
vak ook was, in 1914 koos hij defi
nitief voor het monnikenwerk ach
ter de schildersezel. En in dat stiel
deed hij niet anders dan hij met de
hem toevertrouwde glimmers had
gedaan: "Het gaat niet om het slij
pen, maar om het overhouden".
Letterlijk bleef er voor Sal weinig
aan de strijkstok hangen. Hij sleet
zijn etsjes aan vriènden en kennis
sen. Op menig ambassade beland
de een offerte van zijn hand: be
leefd aanbevelend, Sal Meijer. Por
tiers van de deftige hotels waren
zijn 'commissionairs'.
Als vertegenwoordiger in re-
formprodukten en als incassoloper
voor een huisjesmelker verdiende
hij een paar centen bij. Hij was zo
op de penning dat hij een weldoe
ner, die bij hem zijn portefeuille
had leeggeschud om schilderijen
te kopen, het tramgeld voor de
thuisreis voorschoot en niet
schonk. Naar zijn huisbaas schreef
hij een brieve met het verzoek om
de vaste wastafel maar weer van de
wand te slopen. Die luxe was hem
geen anderhalve piek in de maand
waard. „De aanslag in de Personele
belasting moet lager en daar kan
ook de waschtafel aan meewer
ken", liet Meijer kommervol we
ten.
Bokkingvel
Trouw bracht hij zijn bescheiden
prentjes en schilderijtjes naar de
jaarlijkse salons van de Gooische
Schildersvereeniging in Hamdorff.
Dat hij daar ook na de oorlog zijn
werk kon hangen dankte de schil
der aan dokter Gribling, die zijn
patiënt een zware bronchitis en
een slopende hartkwaal voor
schreef om uit de handen van de
moffen te blijven. De illegaliteit
sleepte hem met een knap vervalst
paspoort door het benarde einde
heen.
Zo precies als hij schilderde, zo
punctueel was zijn boekhouding,
fiscaal gesplitst in zwart en wit.
Geen spie bleef onverantwoord.
Misschien had die precisie wel te
maken met zijn liefde voor het
schaakspel. Max Euwe profiteerde
daarvan toen hij in 1933 tegen Alje-
cin om het wereldkampioenschap
aan het bord kwam met dieetadvie
zen "om frisch te blijven en met de
beste wenschen voor de uitslag"
van Sal Meijer.
Dat de schilder een bokkingvel
letje aan de aanrechtkraan zou
hebben gebonden om zo het schil
derijtje van een waterlikkende
poes te kunnen maken is minstens
zo'n aardig verhaal als de lezingen
die in omloop zijn over Sals zolder
museum. Volgens de een was die
voorraad zijn appeltje voor de
dorst, investeringen voor onsterfe
lijkheid. De ander meent te weten
dat hy die stock als een soort sta-
lenboek gebruikte om zich naar de
geslaagdste voorbeelden te kun
nen herhalen en zo de schoorsteen
te laten roken.
Kinderkopjes
'Zon van eenvoud' was de titel
van het Meijer-overzicht in Nijme
gen ('68). Amsterdam corrigeert
dat beeld met 'Sal Meijer, zo naief
nog niet". Met respect voor de
vondst, ik mis de volmondigheid
van de erkenning. Meijer was niet
voor de poes. Hij hield nimmer op
diamantair té zijn. Dag in, dag uit
sleep hy nieuwe facetten aan zijn
oeuvre. Hy metselde tienduizen
den stenen voor gevels van grach
tenhuizen en boerderijtjes, hij klin-
kerde ontelbare kinderkopjes voor
de bultige brugjes van zijn Mo-
kum, hij telde de strootjes die hij in
zijn rietkappen stak, de tenen
waarmee hij badkorven vlocht en
de aren die hij op schoven zette. En
dat alles, toetsje naast toetsje, tam
ponerend met een stomp kwastje
en optippend met penseeltjes met
twee haren, alles gedoopt in extra
olie en of vernis. De Gooise Seurat
met een pointillisme als het fijn
raster van de krantefoto. Dichter in
verf, zoals Nescio in staccatozin
netjes zijn proza schreef. Zo be
dwong Meijer de Portugese syna
goge aan het plein van zijn bijna-
naamgenoot, de trap van het 'Ste
delijk', het water en de mossige
weelde van die Zwitserse cascade.
Spelend met het perspectief om
vorm en kleur te benadrukken.
Amsterdams Historisch Mu
seum (Kalverstraat 92): 'Sal Meij
er, zo naief nog niet' (met mono
grafie door Agnes Grondman,
uitg. Meulenhoff, f 34.50), tot 1
sept. dag. 10-17, zo. 13-17, ma. ge
sloten.
Galerie Mokum (O.Z. Voorburg
wal 334), verkoopexp. uit nagela
ten werk van Sal Meijer, tot 13
aug., di. t/m za. 11-17 uur.
'Trap van het Stedelijk Museum ii
van Sal had overgenomen, ook in
de Bussumse 'Berenkuil'. Die ten
toonstelling (1968) ging gepaard
met enige commotie, nadat clan
destine drukken van etsen van
Meijer werden ontdekt. De politie
kwam er aan te pas en toen bleek
dat een aantal etsplaatjes bij de
ontruiming van het huisje aan het
Blaricumse Kerkpad over het
hoofd waren gezien en gedeelte
lijk, via de vuilnisbelt, in verkeerde
handen terecht waren gekomen.
De aanleiding voor het Amster
dams Historisch Museum om nu
ineens met Meijer voor de dag te
komen is de aankoop van een van
diens mooiste en Amsterdamse
werken. De Torensluis met die
pachtige, wiegelende lichtreflec
ties op de brugflank. Bovendien
schonk galerie Mokum tweeën
twintig etsen uit de eigen collectie
aan het museum in de Kalver
straat. Sal mag dan een Mokum-
mer in hart en nieren zyn geweest,
hij woonde ook zo'n 35 jaar in Bla-
Amsterdam'.
ricum. Tenminste één schilderij uit
die periode zou toch de Singercol-
lectie moeten sieren. Dat de opcen
ten van de tijd honderdvoudig zijn
gestegen maakt aanschaf duur,
maar de rentende betekenis van
Meijer is onschatbaar. Ooit hingen
in Hamdorffs kunstzaal de mooiste
dingen van hem voor een paar
meier te koop. Wie nu een Meijertje
heeft is een spekkoper.
Voyeur
Sal portretteren is zo'n beetje
kiezen tussen de schlemiel en de
begenadigde schelm. De waarheid
is, bij benadering, deze: Sal werd
in 1877 geboren aan een grachtje in
de voormalige jodenbuurt van de
hoofdstad. Als dertienjarige volgde
hij zijn ouders al in het diamantslij
persvak. Maar "mijn hoofd zat al
tijd ergens anders". Hij wilde schil
der worden.
In de avonduren studeerde hy
voor de akte tekenen. Modellen
in 1909 haar ogen niet geloofde en
Meijer geen truc had toegepast.
Hij was een Douanier Rousseau
met een wat beperkter paradijs
dan de Fransman. Zyn lusthof be
volkte hij met schroomvallig beke
ken naakten en veel poezebeesten.
Er bloeide mimosa, er groeiden as
perges en hij plukte er abrikozen
waarmee hij wellustig weckflessen
vulde.
De Amstel
Verstilde stadsgezichten vormen
de kern van het ensemble waarmee
de Amsterdamse Meijer nu in de
hoofdstad wordt geëerd. De optel
som van stedeschoon, heemkunst
van het zuiverste grachtewater.
Mokum als stilleven waaruit de
schilder het autoblik, de rotzooi en
de passanten wegborstelde. "Waar
om ik geen mensen schilder? Men
sen gaan voorbij en huizen staan zo
mooi stil". Credo van een dromer,
die gaten 'snoeide' in boomkrui
nen om meer toverlicht te krijgen
op zijn keitjes en over zijn puien.
Net als Rembrandt schilderde hij
aan de Amstel. Met een schilderij
van die rivier vol sportroeiers on
der zijn arm trok hij eens naar het
botenhuis van 'De Amstel'. Toen
de stuurlui aan de wal geen oog
bleken te hebben voor zijn 'Head
of the river* moesten ze het maar
i levensecht geschilderd dat een jury
handen gebruikte om te voelen of
zelf weten ook, vond Sal. Bozig
poetste hij thuis de roeiers van het
doek en schilderde de waterpartij
over. Zelfs voor de roeikak blijft
die smadelijke correctie tot op de
dag van vandaag zichtbaar.
Zijn 'Nachtwacht' heet 'Vreemde
inhoud'. Een kat in een hoededoos.
Het lakpapier van die doos is zo ra
zend knap geschilderd dat de ten
toonstellingsjury destijds (1909)
haar eigen ogen niet geloofde en
aan het doek ging voelen of Meijer
geen collagetruc had uitgehaald.
De peetvader en encyclopedist van
de naieven, Otto Bihalji-Merin, gaf
Sal een ereplaats in zijn 'Lusthof
der Naieven', die hij in 1964 voor
het Rotterdamse Boymans aanleg
de. Meijer tussen Rousseau, Bom-
bois, Generalic en Rabuzin. Sal
moet toen even in de hemel heb
ben gekeken. Een half jaar later
stierf hij. De grimas van de dood
op zijn gelaat kan niets anders zijn
geweest dan een glimlach, het ken
merk van de oorspronkelijke be
woner van sprookjesland.
Schande
Sal Meijer kreeg daarna exposi
ties in Nijmegen, Zeist en, nadat
Dieuwke Bakker van galerie Mo
kum de artistieke nalatenschap
