Opvallende presentatie
van uiteenlopende foto's
De andere kant van de
oorlog gefotografeerd
Rencontres Internationales de la Photographie
rn ?k
DONDERDAG 7 AUGUSTUS 1986
KUNST
PAGINA 17
ARLES - Sinds 1970 worden
elk jaar in de maanden juli en
augustus de 'Rencontres Inter
nationales de la Photographie'
in het Zuidfranse stadje Arles
georganiseerd. Wat ooit begon
als een bescheiden festival, be
zocht door een kleine groep
amateurfotografen, is nu uitge
groeid tot één van de belang
rijkste jaarlijkse ontmoetings
plaatsen voor een ieder die zich
met fotografie bezighoudt. Ga
leriehouders, museumdirec
teuren, art-directors van tijd
schriften en andere liefhebbers
van fotografie komen in de
tweede week van juli naar Ar
les om contacten te leggen, ten
toonstellingen te bezichtigen,
de soirées te bezoeken of om
een workshop te volgen onder
leiding van een bekende naam
in de wereld van de fotografie.
In de tuinen van het hotel d'Ar-
latan tonen fotografen hun
portfolio's aan een ieder die
geinteresseerd is, in de hoop
een expositie te kunnen krij
gen of een plaats in een tijd
schrift.
Behalve overeenkomsten zijn er
deze zomer ook opvallende ver
schillen in organisatie en presenta
tie vergeleken met vorige jaren. De
nieuwe jonge directeur Francois
Hebei is verantwoordelijk voor de
ze veranderingen; mede dankzij de
royale sponsoring (van Kodak),
grootser en degelijker van opzet en
organisatie, spectaculairder en re
volutionair wat betreft de presen
tatie. Helaas is dit niet altijd ten
goede gekomen aan de kwaliteit
9 m
Vrouw met hondje, Barcelona 1939.
van het gebodene: de kwantiteit
won het te vaak van de kwaliteit.
Boegeroep
Een centrale plaats in de 'Ren
contres' wordt ingenomen door de
zg. 'soirées: fotografen van naam
geven dan een audio-visuele pre
sentatie van hun werk in het Ro
meinse theater van Arles. Dit jaar
werden de video's en dia's voor het
eerst geprojecteerd op een gigan
tisch groot scherm van zestien bij
acht meter, dat aan het begin van
elke avond als een steeds terugke
rend ritueel, langzaam omhoog
rees onder begeleiding van spe
ciaal hiervoor gecomponeerde mu
ziek. Het drieduizendkoppige pu
bliek was hiervan de eerste avond
onder de indruk: het scherm werd
met applaus begroet. Maar helaas,
dit aanvankelijke enthousiaste
sloeg in de loop van deze avond om
in gehoon en boe-geroep. De met
veel trots aangekondigde wereld
primeur van de presentatie van een
groot opgezet Amerikaans projekt
liep uit op een harde confrontatie
tussen de twee Amerikaanse pre
sentatoren en het als kritisch be
kend staande publiek in Arles. Een
onzinnige presentatie van een on
zinnig project: tweehonderd topfo-
tografen waren uitgenodigd om op
één en dezelfde dag (2 mei 1986) er
gens in de Verenigde Staten een fo
toreportage te maken. Een selectie
van deze foto's zal binnenkort in
boekvorm verschijnen onder de ti
tel 'A day in the life of America'.
Speciaal voor Arles werd een keu
ze van 250 foto's gemaakt, die het
publiek voorgeschoteld kreeg.
Na pakweg vijftig dia's begon
het publiek er genoeg van te krij
gen. Hoe kan het ook anders, door
het te grote aantal lag het tempo te
hoog, door het grote aantal fotogra
fen en daardoor zeer uiteenlopen
de onderwerpen, was het verband
tussen de foto's zoek en maakte het
hele project een volstrekt willekeu
rige indruk. De presentatoren
schrokken zichtbaar van de reactie
van het publiek: ze verhoogden het
tempo om maar zo snel mogelijk te
kunnen verdwijnen uit deze vijan
delijke arena. Op de persconferen
tie de volgende dag zaten de Ame
rikanen er als geslagen honden bij.
Dit hadden ze niet verwacht, in
Amerika oogstten ze niets dan lof
en bewondering voor hun project.
Begrepen de Europeanen dan niet
dat dit project een geweldig 'hu-
man experience' was? Het feit dat
zoveel fotografen op één dag aan
hetzelfde werken, daór ging het
toch om? Daar kon men in Arles
wel inkomen, maar het antwoord
luidde: als dat de voornaamste ver
dienste was van het geheel, dan
moet je die foto's zelf niet met zo
veel tam tam presenteren. Achteraf
bezien gaven de beide Amerikaan
se fotografen dat volmondig toe.
Oppervlakkig
Deze soirée was exemplarisch
voor de overige avonden, steeds
hetzelfde euvel: te veel foto's in
een te hoog tempo. Dat gold zowel
voor de presentatie van het thema
Rock en Fotografie, een ellenlange
eerste foto's van popsterren, als
voor de foto's gemaakt door twee
fotografen in dienst van Air Fran
ce, die door de jaren heen de be
roemdheden hadden gefotogra
feerd die na aankomst met het
vliegtuig de trap afdalen. Maurice
Chevalier, Brigitte Bardot, Richard
Nixon, Frank Sinatra, Alain Delon
en vele anderen, voor het publiek
meer een leuk spelletje van wie
herkent er de meeste, dan een wat
inhoud en vorm betreft interessan
te serie. Natuurlijk, dit zijn geen fo
to's om minutenlang bij stil te
staan, maar dat tekent juist de op
pervlakkigheid van de opzet van
de soirées. Vergelijk deze nog een
met de presentatie vorig jaar van
de werken van David Hockney,
waarin deze uitgebreid zijn theo
rieën over het medium fotografie
en zijn eigen werkwijze uit de doe
ken deed. Het publiek luisterde
ademloos, terwijl Hockney in to
taal slechts zo'n twintig dia's ver
toonde.
Een gunstige uitzondering dit
jaar was de avond waarop de Brazi
liaanse fotograaf Sebastiao Salga-
do een retrospectief van zijn werk
liet zien. Reportages van o.m. La
tijns Amerika en de hongersnood
in de Sahel. (Een tentoonstelling
van deze laatste serie was onlangs
te zien in de Canon-gallery in Am
sterdam). Salgado presenteerde
zijn werk in een rustig tempo met
zacht gesproken commentaar en
zonder opdringerige muziek op de
achtergrond. Op deze manier kwa
men zijn indringende en zeer es
thetische beelden goed tot hun
recht.
Etcheverry
In tegenstelling tot vorige jaren,
zijn de meeste exposities deze zo
mer ondergebracht in één zeer
groot gebouw: het 'Atelier des For
ges', een uit 1850 daterende fabriek
van stoomlocomotieven van 130 bij
35 meter. Oliver Etcheverry, een
Franse toneelontwerper, kreeg de
opdracht om de twintig verschil
lende exposities in deze onmogelij
ke ruimte onder te brengen. Het re
sultaat is verbluffend en revolutio
nair, zowel wat betreft de wijze
waarop de ruimte is ingedeeld, als
de manier waarop de afzonderlijke
exposities zijn ingericht. Om te be
ginnen is de entree al zeer onge
woon: voor dat de bezoeker zijn
tocht langs de foto's kan gaan ma
ken, wordt hij eerst via een knalge
le brug dwars door het gebouw ge
leid. Deze brug heeft twee voorde
len: de grote ruimte wordt in twee
ën gedeeld en de bezoeker krijgt
een overzicht van het geheel. Van
af de brug gezien lijkt de tentoon
stelling niet zo omvangrijk als zij in
werkelijkheid is. Psychologisch
werkt dat goed: je krijgt het idee
datje de hoeveelheid foto's makke
lijk aan kan.
Wat vanaf de brug gezien ook di
rect opvalt, is het feit dat er niet
één foto aan de muur van het ge
bouw zelf hangt. De afzonderlijke
exposities hebben elke een eigen
presentatie gekregen, waarbij Et
cheverry steeds heeft geprobeerd
aan te sluiten bij aard en inhoud
van het werk. Een voorbeeld: de
foto's van de expositie over toege
paste fotografie, vooral reclame-
werk voor tijdschriften, liggen
naast elkaar in een meterslange
verlichte en gekromde vitrine. De
toeschouwer kijkt er bovenop, net
zoals je een tijdschrift bekijkt dat
op tafel ligt. Ook de reportage-foto-
grafie van de Australiër Max Pam
is op een ditmaal felrode spiraal
vormige 'tafel' neergelegd. Beide
Tentoonstelling: 'Robert 'Capa 1913-
1954, een overzicht'. De Beyerd, cen
trum voor Beeldende Kunst, Bosch-
straat 22, Breda. Open: dindag tot en
met vrijdag van 10.00-17.00 uur, week
einde van 13.00-17.00 uur. Tot en met 17
augustus. Er zijn in De Beyerd ook fo
to's geëxposeerd van Ralph Gibson en
Bill Brandt.
BREDA (GPD) - Robert Capa is
merkwaardig genoeg het meest be
kend geworden met foto's die hij
aan het front heeft gemaakt. De
vallende, dodelijk getroffen sol
daat in het Spanje van 1936 en de
landing van de geallieerden op
Omaha Beach in 1944 zijn daar
voorbeelden van. Merkwaardig,
omdat juist Capa zich vooral heeft
beziggehouden met hetgeen zich
achter de vuurlinie afspeelde. Wat
een oorlog teweegbrengt in het
menselijk bestaan: dat heeft Capa
steeds vast willen leggen.
De bijna tweehonderd foto's die
op het ogenblik in De Beyerd in
Breda te zien zijn, geven een duide
lijk beeld van zijn werk. Gegroe
peerd naar oorlog wordt inzicht ge
geven in wat de in Boedapest gebo
ren Capa gedurende al die jaren
heeft bezig gehouden. Duidelijk
wordt in elk geval dat Capa (1913-
1954) als geen andere fotojournalist
betrokken was bij hetgeen mensen
tijdens een oorlog doormaken. Op
wat voor manier de oorlog ingreep
in het leven van 'gewone' mensen
als de bakker, de arbeider of de
wasvrouw: daar was het Capa om
te doen.
soorten fotografie zijn oorspronke
lijk bedoeld voor publicatie in een
tijdschrift. Vandaar dat deze foto's
niet, zoals zo vaak gebeurd, keurig
ingelijst met passepartouts een een
strakke witte muur hangen, maar
'gewoon', met veel minder preten
ties op een tafel liggen (uiteraard
wel beschermd door glas of per
spex).
Badhokjes
Etcheverry gaat vrij ver in zijn
wat letterlijke presentatie van de
verschillende foto's. De inmiddels
beroemde reportage van de Engel
se fotograaf Martin Parr, gemaakt
in de badplaats New Brighton bij
Liverpool, hangt tegen rechtop
staande blauwe panelen met af
dakjes, die de associatie met bad
hokjes oproepen. De foto's met als
titel 'La ville fantöme', architec
tuurfotografie waarop elk spoor
van menselijke aanwezigheid ont
breekt, zijn opgehangen tegen gro
te grijze, zwarte en witte blokken
dozen waar je tussen door kan
dwalen en makkelijk het spoor bij
ster raakt.
De op zeer groot formaat afge
drukte foto's van de hogere krin
Een groepje Duitse vrouwen
trekt in 1945 bepakt en bezakt dóór
een weiland, op de achtergrond
een brandende boerderij. Een kaal
geschoren collaborateur loopt met
kind op de arm door de straten van
Chartres, uitgelachen en uitge
jouwd door omstanders. Een kerk
hof in Indo-China in 1954 waar
Vietnamese weduwen en hun kin
deren huilen bij de graven van hun
omgekomen echtgenoten.
Deze, en soortgelijke foto's zijn
zonder twijfel Capa's meest krach
tige vertellingen. Dat heeft waar
schijnlijk van doen met het gege
ven dat dergelijke foto's situaties
schetsen die veelal niet zo bekend
zijn bij een groot publiek.
Maar ook heeft dat te maken met
de prikkeling die van dergelijke fo
to's uitgaat. Op deze foto's speelt
de handeling zich steevast ergens
buiten de foto af: het vliegtuig en
de bommen zijn niet (meer) te zien
en ook over hoe de Vietnamese sol
daat om het leven is gekomen, tas
ten we in het duister. Wat Capa op
deze foto's doet is de gevolgen van
bepaalde handelingen zichtbaar
maken. Je kunt niet meteen zien
wat er aan de hand is. Het zijn fo
to's die enigszins verwarrén en
daarom prikkelen.
Capa's grote betrokkenheid
komt voort uit een gezonde dosis
verstand en gevoel, maar is ook
voor een deel terug te brengen op
de woelige politieke situatie in de
jaren dertig, veertig en de gevolgen
daarvan voor zijn eigen loopbaan.
gen in modieuze kleding, die Ro
bert Doisnèau jaren geleden maak
te en in het modeblad Vogue ver
schenen, kregen een wel heel apar
te behandeling: de werken staan
op de grond, afgeschermd door een
muur waarin kijkgaten zijn ge
maakt. Zo kan de toeschouwer de
ze hogere kringen vanuit een sleu
telgatpositie beloeren.
Voor velen zal deze wijze van
presenteren een gruwel zijn. Voor
mij is het een gedurfde en geslaag
de poging om de vastgeroeste tra
dities op dit punt te doorbreken.
Na deze tentoonstelling gezien te
hebben, realiseer ik me hoe oer
saai de meeste grote exposities
vorm gegeven worden. De Biënna
le van Venetië, de Kunst RAI, Am
sterdam Foto, het is overal hetzelf
de: grote witgeverfde ruimte met
witte schotten om de boel een
beetje te breken en de kunstwer
ken keurig ingelijst op een rijtje.
Arles is nog steeds een must voor
iedereen die met fotografie te ma
ken heeft, al was het alleen al om
de weinig opgeklopte en daardoor
ongedwongen sfeer die het moge
lijk maakt om met vele anderen
van gedachten te wisselen over fo
tografie. Maar het gevaar dreigt dat
Geboren in Hongarije trekt hij in
de jaren twintig naar Berlijn waar
hij de universiteit bezoekt. Foto
graferen trekt hem echter meer; hij
werkt er dan ook een aantal jaren
als assistent-fotograaf en camera
man. Hij vlucht voor het Duitse ra
cisme en gaat werken in Parijs.
In 1936 sluit hij zich aan bij de
Republikeinen in de Spaanse Bur-
geroolog en maakt daar zijn meest
dramatische foto's. In 1938 legt hij
de Japanse invasie in China vast en
als correspondent voor Life, foto
grafeerde hij de Tweede Wereld
oorlog in Europa.
Met collega's waaronder Cartier-
Bresson, Rodger, Vandivert en
Seymour richt hij in 1946 het foto-
bureau 'Magnum Photos' op. Tus
sen 1948 en 1950 documenteert hij
de moeilijkheden rond de oprich
ting van de staat Israël. Vier jaar
later, in Indo-China, sterft hij in het
harnas. Om een overzichtsfoto te
maken van oprukkende troepen
klimt hij op een dijk. Een mijn
maakt daar een eind aan zijn leven.
Evenwicht
Foto's zijn registraties waarbij
aan de weergegeven realiteit een
artistieke meerwaarde wordt toe
gevoegd. Foto's die worden ge
maakt door fotojournalisten (Capa:
„Ik ben geen fotograaf, ik ben jour
nalist") zijn meestal weinig of niet
artistiek verantwoord. Prioriteiten
liggen in deze tak van de fotografie
op een heel ander vlak. Welhaast
exemplarisch in dit opzicht zijn de
het officiële gedeelte verdrinkt in
een spectaculaire oppervlakkig
heid. Het is de vraag in hoeverre de
sponsors hierin een rol spelen.
Sponsoring van dit soort groot op-
zegette manifestaties is mooi en
noodzakelijk, maar wordt beden
kelijk op het moment dat er in de
programmering rekening wordt
gehouden met firmabelangen: het
hiervoor beschreven project 'A day
in the life of America' is, net als de
ze 'Rencontres', met behulp van
Kodakgelden gefinancierd. Ook de
soirée met de Air-France-foto's is
niet geheel toevallig: deze lucht
vaartmaatschappij stelde gratis ve
le vliegtickets beschikbaar om fo
tografen uit diverse werelddelen
naar Arles te transporteren.
LINDA ROODENBURG.
RUDETSKY - De man die gisteren
dood is aangetroffen in een huis
van popzanger Boy George, was de
pianist en tekstdichter Michael Ru-
detsky (27) uit New York. Rudets-
ky was eerder deze week naar Lon
den gevlogen om samen met Geor
ge te werken aan nieuw songmate
riaal. George noemde hem 'een
vriend'.
foto's van Capa. Opvallend is dat al
zijn foto's zeer symmetrisch zijn
opgebouwd. Compositorisch, en
dan vooral gelet op de licht-don-
kerwerkingen, is er altijd sprake
van een perfect evenwicht met het
blikpunt, precies in het midden
van de afbeelding. -
Afgezien daarvan zijnde foto's
van Capa ook in technisch opzicht
vaak gewoon slecht. Krassen, vlek
ken en andere technische manke
menten: het deed hem niets. „Ik
heb liever een sterke foto met tech
nische tekortkomingen, dan omge
keerd", moet hij eens hebben ge
zegd.
Beroemd is het verhaal van de
106 foto's die hij maakte op het
strand van Normandië tijdens D-
day, 6 juni 1944. De laborant in Pa
rijs die de fdto's ontwikkelde ge
bruikte een te heet bad. Gevolg
was dat er slechts acht foto's de
donkere kamer uitkwamen. Die
acht foto's hebben - door de slech
te technische verwerking - onbe
doeld een grauwsluier meegekre
gen. Maar merkwaardig genoeg
worden de foto's er alleen maar in
teressanter door, krijgen een meer
waarde die ook Capa niet had voor-
Overigens heeft hij de landing bij
Normandië slechts heel kort mee
gemaakt. Voor de eerste (en trou
wens ook de laatste) keer tijdens
zijn loopbaan, werd hij - verscho
len achter een amfibievoertuig -
ongekend bang. Een paar uur na
de landing besloot hij dan ook te
rug te zwemmen naar het moeder
schip. Het heeft hem heel wat jaren
gekost voorhij die ervaring had
verwerkt.
Overleven
Het was een ervaring, inherent
aan zijn beroep. Het maakt tegelij
kertijd ook duidelijk waarom Capa
met zoveel vuur - bewondering
ook - de menselijke wil om te over
leven, de andere kant van de oor
log, fotografeerde. Want ook hij
moet hebben geweten dat een foto
slechts een moment is. Een cveran-
derlijk beeld, een vaststaand feit.
Terwijl de werkelijkheid doorgaat.
Hongersnood in de Sahel, vastgelegd door de Braziliaan Salgado,
Overzichtsexpositie Robert Capa
(foto Robert Capa)
