'La Paloma' boeit onvoldoende
Pleidooi voor eigen A'dams foto-archief
Eindexamenstuk over
eenzame Jan Arends
Claxon Geluid Festival in Leiden
Bioscoop in openlucht
MAANDAG 4 AUGUSTUS 1986
KUNST
PAGINA 15
Project van Hollandia in Zaanse sluis
'La Paloma', toneelstuk in achttien scènes geba
seerd op de legende van 'De Vliegende Hollan
der' geschreven door Louis Ferron in opdracht
van Theatergroep Hollandia. Met: Roelant Ra
dier, Guus Dam, Alfred van den Heuvel, Joke
Tjalsma, Yvonne van den Hurk e.a. Regie: Johan
Simons en Paul Koek. Muziek: Paul Koek en Ke-
vyn Gammond. Gezien op 1 augustus in de
'Groote Sluis' te Zaandam. Aldaar nog tot en
met 31 augustus elke donderdag, vrijdag en za
terdag om 21.00 uur en zondag om 14.00 uur. (De
'Groote Sluis' ligt op vijf minuten loopafstand
van het NS-station Zaandam).
ZAANDAM - Hollandia maakt het liefst
produkties buiten de gevestigde theaters.
Men gaat op zoek naar de theatrale moge
lijkheden van allerlei plaatsen. Sterker
nog: het lijkt alsof voor deze groep theater
alleen maar buiten de schouwburgen mo
gelijk is. Dat is natuurlijk overdreven - in
principe is er geen verschil. De door Hol
landia uitgekozen plaatsen worden zoda
nig omgebouwd, dat ze aan de eisen en de
spelregels van het theater voldoen. Maar
dat neemt niet weg, dat een dergelijke
speurtocht toch een aantrekkelijk resul
taat kan opleveren. Zoals Hollandia de
'Groote Sluis' in Zaandam als theater
ruimte weet te gebruiken, is dat zeker het
geval.
Het publiek zit op een drijvend ponton,
dat tussen de walkanten in het water ligt.
Dat is als het ware de zaal, van waaruit
men zicht heeft op een bruggetje, het wa
ter daaronder en de twee met bestaand
hekwerk afgezette walkanten. Boven de
niet meer in gebruik zijnde sluizen is een
loods gebouwd. De produktie 'La Paloma'
is - door Louis Ferron geschreven in op
dracht van Hollandia - duidelijk gericht
op de mogelijkheden van deze speelruim
te opgezet. Zo zijn er een paar prachtige
suggestieve toneelbeelden ontstaan,
waarmee de keuze voor deze opmerkelij
ke speelruimte te rechtvaardigen valt.
Aan het slot bijvoorbeeld gaan de sluis
deuren open; de hoofdpersoon rest
slechts het ronddolen over zee, wat hier
treffend tot uitdrukking komt. Ook de
aanslag op het schip wordt met het nodige
spektakel zichtbaar gemaakt.
Doelbewust is de sluis niet als concrete
lokatie maar als metafoor opgevat, die
staat voor eht claustrofobische gevoel van
opgesloten-zijn en tegelijkertijd voor be
vrijding. De vondst van deze lokatie mag
er zeker zijn; de uitwerking van het ver
haalgegeven stelt daarentegen enigszins
teleur. Een belangrijke oorzaak daarvan
is, dat we personages zien, wier handelen
niet of nauwelijks binnen het stuk is ge
motiveerd, maar valt te herleiden tot de
mythe waaraan zij zijn ontleend.
In de versie van Louis Ferron is de le
gendarische figuur van de Vliegende Hol
lander een Nederlandse kapitein, die in de
Tweede Wereldoorlog voor de Duitsers
heeft gevochten. Aan het eind van de oor
log ligt zijn schip op bevel van de Geal
lieerden aan de ketting. De kapitein wil
echter uitvaren om een aantal Duitse
vluchtelingen uit het door de Russen be
dreigde Danzig te redden. Zijn stuurman
weigert dat. Daartoe aangezet door zijn
geliefde Senta, een Nazi, zet de kapitein
toch door en laat de stuurman executeren.
Daardoor is zijn positie als landverrader
en oorlogsmisdadiger in Oost en West on
houdbaar geworden. Hem rest slechts de
zee. Senta is inmiddels partijlid in de
DDR geworden. Zij kan haar liefde voor
De Hollander echter niet vergeten. Dat
wordt door haar partijgetrouwe verloofde
Erik als dubbele ontrouw, aan hem en aan
de staat, opgevat, hetgeen zij met de dood
moet bekopen.
Van dit gegeven worden de beslissende
momenten getoond, die in een soort cir
kelstructuur zijn gevangen. De scène,
waarin Senta toch voor De Hollander
kiest, wordt aan begin en eind van de
voorstelling gespeeld. Om het mythische
karakter tot uitdrukking te brengen,
wordt in de speelstijl een puur realistische
aanpak veelal gemeden. De spreektoon
bijvoorbeeld is vaak bewust onnatuurlijk
gehouden; waarschijnlijk ook vanwege de
akoestiek noodzakelijk. Een mishande
ling wordt als in een filmische slow-mo-
tion gespeeld, en er is een droomachtige
bordeelscène. Volgens de legende name
lijk mag de Vliegende Hollander eenmaal
in de zeven jaar aan land om een vrouw te
beminnen.
Het geheel wordt muzikaal begeleidt,
maar vaak monotoon en erg hard, waar
door de stemmen van de drie koordames
en een deel van de geluidseffecten onbe
doeld verloren gaan. Gelukkig is deze va
riant op het deels bekende verhaalgege
ven in het programmaboekje na te lezen.
Dat maakt het overzichtelijk, want de
speelteksten zijn wel eens vlak en weigin
inspirerend en de verschillende scènes
hangen wat los aan elkaar. Daardoor is 'La
Paloma' (naar een Duits zeemanslied van
Hans Albers) met name in het inventieve
gebruik van de lokatie vaak beeldend,
maar in spel en tekst niet altijd even
boeiend.
WIJNAND ZEILSTRA.
Diever nodigt
kabinet uit
voor avondje
Shakespeare
DIEVER (ANP) - Burgemees
ter H.G. Overweg van het
Drentse Diever heeft premier
Lubbers en de overige leden
van het kabinet zaterdag per
brief uitgenodigd om de pre
mière van het toneelstuk 'De
getemde feeks' van Shakespea
re bij te wonen.
Directe aanleiding voor de
uitnodiging, die de burgemees
ter namens de toneelvereniging
van Diever doet, is het veelvul
dig citeren uit de werken van
Shakespeare de afgelopen da
gen in politiek Den Haag. In
Diever vindt men dit een goede
aanleiding om het kabinet na
der kennis te laten maken met
het werk van Engelse schrijver.
Dit jaar is het de veertigste
keer dat in het openluchtthea
ter van Diever een spel van
Sheakespeare wordt uitge
voerd. De première heeft plaats
op woensdagavond a.s.
Orgelconcert
LEIDEN - De organist Bernard
Bartelink zal op vrijdag 8 augustus
in de Pieterskerk in Leiden het
derde concert uit de serie K&O-zo-
merorgelconcerten, geven. Op het
programma staan composities van
Cabanilles, Bach en Liszt. Verder
zal de organist improviseren over
een door K&O opgegeven thema.
Het concert begint om 20.15 uur.
Bernard Bartelink is organist van
de basiliek St. Bavo.
LEERDAM - In het kader van de manifestatie Glas '86 hebben twintig kunstenaars uit binnen- en buitenland
hun werken opgesteld in Fort Asperen. In de ruimten waar ooit soldaten huisden staat ook werk van Jan van
Munster. Het op de foto afgebeelde kunstwerk van Van Munster heet 'Projectie op glazen bollen'. De glastentoon
stelling is zaterdag door minister Brinkman van WVC geopend. (foto anp»
AMSTERDAM (ANP) - De Amster
damse Kunstraad heeft het college
van B en W van de hoofdstad ge
vraagd in overleg te treden met di
verse instanties op het gebied van
de fotografie over de vestiging van
een Amsterdams fotoarchief. Ook
vraagt ze het college daarvoor al
geld in de begroting te reserveren.
De kunstraad vindt namelijk dat
nu minister Brinkman van WVC
het Nederlands Foto Archief aan
Rotterdam heeft toegewezen, Am
sterdam een eigen archief moet op
zetten. Dit vooral omdat volgens
de kunstraad gebleken is dat bij al
lerlei betrokken foto-instanties
grote weerstand tegen de verhui
zing naar Rotterdam bestaat. Bo
vendien vindt de kunstraad dat
Amsterdam de voedingsbodem
was voor een belangrijk deel van
de fotocultuur.
Er dreigt nu, evenals bij de vesti
gingsperikelen rond het architec
tuurinstituut, een nieuwe macht
strijd te ontbranden met als inzet
het bezit van in de loop der decen
nia door particulieren behoedzaam
opgebouwd hoofdstedelijk cul
tuurgoed, aldus de kunstraad. Ge
zien de voortrekkersrol die Am
sterdam heeft gespeeld in het foto-
grafiebeleid stelt zij daarom dat de
gemeente - los van de plannen van
de rijksoverheid - nu maar voor
waarden moet scheppen voor het
behoud en de verdere ontwikke
ling van de hoofdstedelijke archie-
De Amsterdamse wethouder
voor cultuur Luimstra heeft on
langs al toegezegd de mogelijkheid
voor de vestiging van het Amster
damse foto-archief te willen onder
zoeken. Zij deed dat naar aanlei
ding van eèn voorstel daartoe door
het PvdA-raadslid Cnoop Koop-
Vanavond op tv
Klavecimbelweek
zonder eerste prijs
Zijn werk speelt zich voorname
lijk af in de wereld van de psychia
trie en alles wat daarmee samen
hangt. Thema's die in het oeuvre
van Arends aan bod komen, zijn:
de relatie patiënt-psychiater, de er
varingen van een patiënt in een
psychiatrische inrichting, figuren
die zich vervreemden van hun om
geving en betrokkenheid bij de
verschoppelingen van de maat
schappij. Verder is Arends gebiolo
geerd door sado-masochisme, ca
stratie, eenzaamheid en levens
angst.
De film 'Stil, Jan Arends moet
schrijven' kwam in 1984 tot stand
als eindexamenproduktie van de
Nederlandse film- en televisieaca
demie. Tijdens haar eerdere studie
Nederlands kwam Maria Nasveld
in contact met het werk van
Arends. „De gedichten van hem
maakten grote indruk op mij. Ver
der is de positie van Arends in de
literatuur altijd discutabel ge
weest. Sommigen bewonderen zijn
werk, anderen verafschuwen het",
aldus de maakster.
In de documentaire komen men
sen aan het woord die hem per
soonlijk hebben gekend. Zo wor
den gesprekken gevoerd met de
onlangs overleden uitgever Geert
Lubberhuizen, een jeugdvriendin
en een van de dames aan wie Jan
Arends zich als huisknecht heeft
verhuurd. Geen van allen kunnen
ze echter concrete uitspraken doen
over het karakter van de dichter.
Arends was een man die zich het
liefst afsloot van de buitenwereld.
Hij is dan ook weieens de eenzaam
ste mens op de wereld genoemd.
Daarnaast hebben de makers ge
bruik gemaakt van het enige nog
bestaande beeldmateriaal van Jan
Arends. In 1973 was de dichter te
zien in het VPRO-programma 'Het
gat van Nederland'. (Nederlandl,
23.30 uur).
MAASTRICHT - De artiesten
van het reisgezelschap 'Boulevard
of Broken Dreams' deden eind vori
ge week verwoede pogingen om op
ROTTERDAM (ANP) - Van 21 augustus tot 7 september worden in de mankracht de stad Maastricht te
openlucht op het Schouwburgplein in Rotterdam tien avonden lang gra- verlaten. De gemeentepolitie had
tis Nederlandse en buitenlandse speelfilms vertoond op een scherm van de groep verboden verder te trek-
veertien bij tien meter. Het is voor de derde keer dat in de zomer in ken, naar Den Bosch, met behulp
Rotterdam een openluchtbioscoop is ingericht. Vorig jaar trok de bios van tractoren. De tenten en wagens
per voorstelling gemiddeld bijna duizend oezoekers. De manifestatie is moesten volgens de voorschriften
georganiseerd door Kersten de Graaf Realisaties, een bedrijf dat ook zelf niet behulp van diepladers worden
films produceert. vervoerd. (foto anp»
GRONINGEN (GPD) - De Achtste
Internationale Klavecimbelweek
in Brugge heeft geen eerste prijs
winnaar in het klavecimbelcon
cours opgeleverd. De jury kende
zaterdagavond na afloop van de fi
nales wel een gedeelde tweede
prijs toe aan Miyuki Takahashi en
Akiko Kuwagata, twee dames uit
Japan. De Groninger klavecinist
Stef Tuinstra ontving een aanmoe
digingsprijs voor zijn vertolking
van onder meer twee Sonates van
Domenico Scarlatti, een Toccata
van Frescobaldi en de Chromati
sche Pavane en Galliarde van John
Buil.
In het piano forte-concours, ge
heel gewijd aan muziek van Mo
zart, wonnen de Nederlander Bart
van Oort en de Australiër Geoffry
Lancaster ieder een eerste prijs. De
Belgische Internationale Klave
cimbelweek, die eens in de drie
jaar in Brugge wordt gehouden,
bestaat uit concerten, lezingen en
cursussen plus een tentoonstelling
van overwegend klavecimbels, cla
vichords en piano fortes. Dit jaar
was er werk van 57 exposanten te
zien en te horen.
De beide concoursen, bestemd
voor jonge musici tot 33 jaar, ston
den op hoog niveau. Er waren in
totaal 72 deelnemende klavecinis-
ten en 17 pianoforte-spelers uit alle
delen van de wereld. In de barok-
wereld beschouwt men deze com
petitie als de barok-pendant van
het Koningin Elisabeth-concours
voor klassieke solo-instrumenten.
Maarten Altena (links) en Michel Wisvisz, organisatoren van het Claxon
Geluid Festival. (foto Gerda van der Veen)
LEIDEN - Het Claxon Geluid Fes
tival, dat dit jaar voor de vijfde
keer wordt gehouden, verhuist van
Utrecht naar Leiden. Op 11, 12 en
13 september worden in De Waag
aan de Aalmarkt concerten gege
ven. De organisatoren Michel
Waisvisz en Maarten Altena beslo
ten tot de verhuizing vanwege de
akoestiek van de ruimte, en omdat
De Waag meer bezoekers kan ber
gen dan theater 't Hoogt in
Utrecht, waar de eerste vier afleve
ringen van dit festival van nieuwe
muziek plaatsvonden.
Op het programma staan optre
dens van Pierre Henry, mede-be
denker van de musique concrète,
een fragment uit een nieuwe-opera
van Huib Emmer, 'Devils Music'
van Nick Collins, nieuw werk van
Guus Janssen, een nieuw program
ma van he Maarten Altena Octet en
een optreden van het New Yorkse
trio Jim Staley, Shelley Hirsch en
Sam Bennett. Theatermaker Jim
van der Woude brengt een met Flo-
ris van Manen gemaakt geluidspro
ject, Paul Termos zal zijn nieuwe
soloplaat presenteren en Michel
Waiswisz treedt op met zijn elek
tronische 'Handen'. Voorts optre
dens van de Scandinaviër Sten
Sendel en de Amerikaan Roscoe
Mitchell.
KUNSTROOF (AP) - Uit een kan
toor in Oldenburg zijn schilderijen
en andere kunstvoorwerpen met
een waarde van naar schatting vier
miljoen mark gestolen, waaronder
enkele werken van Pablo Picasso.
De dieven hebben 25 schilderij
en, zilveren voorwerpen en een
kostbaar tapijt weggehaald.
HILVERSUM (GPD) - Ik zoek het
absolute. Maar het absolute is niet
te vinden". Woorden van de dich
ter en schrijver Jan Arends, die op
21 januari 1974 een einde aan zijn
leven maakte. Het werk van
Arends maakte zo'n grote indruk
op Maria Nasveld dat zij een docu
mentaire over zijn leven maakte.
De film, getiteld 'Stil, Jan Arends
moet schrijven', wordt vanavond
door de TROS uitgezonden.
Het leven van Jan Arends is ze
ker tragisch te noemen. Hij werd
op 13 februari 1925 in Den Haag ge
boren als onwettig kind van Gerar-
dina Arends. Toen hij 13 jaar oud
was, werd hij naar een katholiek
jongensinternaat in Rijswijk ge
stuurd. Daar bleef hij tot zijn 18de.
Daarna zwierf Arends door de we
reld en oefende een groot aantal
beroepen uit, waaronder huis
knecht en copywriter. Verder ver
bleef hij een aantal jaren in psy
chiatrische inrichtingen.
Hoewel Jan Arends al in 1944 de
buteerde en vervolgens in ver
scheidene literaire tijdschriften
publiceerde, kreeg hij pas grote be
kendheid in de jaren '70. Zijn ver
halenbundels 'Keefman' (1972) en
'Ik had een stroohoed en een wan
delstok' (1974) en de gedichten
bundel 'Lunchpauzegedichten'
(1974) werden lovend besproken
en in korte tijd enige malen her
drukt.
Op de dag dat zijn dichtbundel
'Lunchpauzegedichten' verscheen,
pleegde Jan Arends zelfmoord
door uit het raam van zijn flatwo
ning te springen. In hoeverre de
grote publieke belangstelling te
maken heeft met de zelfdoding
blijft een grote vraag. Wel is er on
getwijfeld een verband tussen de
belangstelling in Nederland voor
de psychiatrie aan het eind van de
jaren '60 en in de loop van de jaren
'70 en de populariteit van Arends.
Concert op 2 vleugels
NOORDWIJK - In de serie don
derdagavond-concerten, die onder
auspiciën van de Stichting Orgel-
centrum in de Grote Kerk in
Noordwijk Binnen worden gege
ven, zal op donderdagavond 7 au
gustus een bijzonder concert
plaats hebben.
Twee internationaal bekend
staande musici, Louis van Dijk en
Klaas J. Mulder zullen in deze ou
de kerk op 2 vleugels concerteren.
Enkele hoogtepunten uit het pro
gramma: het beroemde dubbel
concert voor 2 piano's van J.S.
BaCh; de niet minder bekende
Symphonie in Bes (The Queen of
Sheba) van G.F. Handel en de
Rhapsodie in Blue van de bekende
Amerikaanse componist George
Gershwin, die met dit wereldver-
overende werk zijn grootste succes
behaalde.
Het concert wordt georganiseerd
in samenwerking met VW Noord-
wijk, alwaar kaarten in
koop verkrijgbaar zullen zijn.
De in 1974 overleden dichter en schrijver Jan Arends. (foto Kippa»
De Hollander (Roelant Radier) probeert zijn stuurman (Alfred van den
Heuvel) van de noodzaak tot uitvaren te overtuigen. (foto pr.).
